- Lokvogel en stap 1 : 1 lesuur - Stap 2 : 1 lesuur - Stap 3 en 4 : 2 lesuren

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "- Lokvogel en stap 1 : 1 lesuur - Stap 2 : 1 lesuur - Stap 3 en 4 : 2 lesuren"

Transcriptie

1 s handleiding t EERSTE RONDE STAP 1: INTERESSANTE TITELS AANSTIPPEN IN DE LIJST (30 MINUTEN) TIMING - Lokvogel en stap 1 : 1 lesuur - Stap 2 : 1 lesuur - Stap 3 en 4 : 2 lesuren MATERIAAL - Titelblad Het gat in de markt - scenario kopieerbladen p titellijst (uit de map van Nora), kopieerbladen p. 6 WERKVORM ACTIVITEIT Samenwerking in heterogene paren - De leerlingen moeten de eerste bladzijde van het scenario lezen en de nummers van de titels die interessant lijken omcirkelen. - Vraag de leerlingen een argumentering voor hun keuze voor te bereiden: ze moeten die keuze kunnen verantwoorden tijdens het klassikaal terugschakelingsmoment dat voorafgaat aan stap 2. KLASSIKALE TERUGKOPPELING OPLOSSING Laat de leerlingen uitleggen waarom ze welke titels aangestipt hebben. Laat ze elkaar aanvullen en verbeteren. Titels van teksten die bruikbaar lijken: Er schieten 10 titels over die Nora interessant lijken, die informatie kunnen bevatten over wat te doen als je een kennel annex trainingsschool wil openen. De motivering voor die selectie wordt aangegeven door het cijfer tussen haakjes waarvoor de uitleg volgt. Kandidaten voor een schitterende hondenbaan, Zweden: kwikhonden beschermen het milieu, Honden sporen kanker op, Met honden naar drugs en explosieven speuren, Waak- en vechthonden: de oplossing voor het onveiligheidsgevoel? (1) Beroemde honden met speciale talenten, Hondenrassen, 10 gouden regels voor de opvoeding van honden (2) Goede baasjes melden mij (registratie) (3) Een kruising met een Duitse herder (4) 1. titels die zeer specifiek (lijken te) verwijzen naar een bepaalde specialisatie of ras. 2. titels die slaan op zeer algemene info over rassen en het houden van honden. 3. een titel die verwijst naar wettelijke aspecten die met het houden van een kennel te maken kunnen hebben. 4. Nora is een grote fan van Duitse herders (zie introductie), daarom heeft ze deze titel weerhouden. Deze motivatie is natuurlijk niet te voorzien door de leerlingen. 20

2 s handleiding t Titels van teksten die niet bruikbaar zijn omdat ze te specialistische info lijken te bevatten: Suikerziekte bij katten en honden, Vachtverzorging: kortharige terriërs, Aangepaste voeding voor cockers (5) Zin en onzin van hondenspeelgoed, Mijn hond blaft de hele dag (6) Waarom teckels nooit de trap op mogen, Een golden retriever met een wankele gezondheid (7) Kiezen voor een hond uit een asiel (8) 5. titels die met specifieke problemen van verzorging en gezondheid te maken hebben: 6. titels over specifieke opvoedingsproblemen 7. titels die verwijzen naar specifieke rassen en hun problemen en/of niet relevante kenmerken: 8. enkel interessant voor een individuele eigenaar Niet relevante info Schoonheidscriteria voor de poedel, Wedstrijdkalender: schoonheid, behendigheid en races Jasjes in alle soorten en maten, De laatste trends in hondennamen Verhalen, dit wil zeggen niet bruikbaar voor infoverwerving Hondensprookje, Het verhaal van de televisiehond Lassie, Mijn pups en ik STAP 2: TEKSTEN SELECTEREN; CRITERIUM: GAT IN DE MARKT VINDEN (1 LESUUR) INTRODUCTIE Verwijs naar kopieerbladen p. 7 van het scenario, en vraag de leerlingen wat hun te doen staat. Ze moeten dat enkel erg algemeen formuleren (info vinden over speciale vaardigheden en trainingen). Laat ze dan onmiddellijk van start gaan (zonder uitleg over scannend lezen: zie verder, onder Activiteit ). Maak wel afspraken in verband met de timing: geef niet meer dan 10 minuten tot een kwartier. Zo moeten de leerlingen tot een efficiënte organisatie en werkwijze komen. MATERIAAL - kopieerbladen p. 7 (scenario) - kopieerbladen p (eerste reeks teksten) 1. Hondenrassen 2. Kandidaten voor een schitterende hondenbaan gouden regels voor de opvoeding van honden 4. Waak- en vechthonden: de oplossing voor het onveiligheidsgevoel? 5. Honden sporen kanker op 6. Een kruising met een Duitse herder 7. Zweden: kwikhonden beschermen het milieu 8. Beroemde honden met speciale talenten 9. Met honden naar drugs en explosieven speuren 10. Goede baasjes melden mij (registratie) 21

3 s handleiding t (Je vindt deze nummers niet terug op de teksten!. Deze nummering dient als ondersteuning voor het kopiëren, het maken van pakjes per groep. Er wordt naar deze nummering verwezen in de uitleg per activiteit onder de hoofding organisatie.) WERKVORM ACTIVITEIT ORGANISATIE Samenwerking in heterogene paren De leerlingen moeten de 10 teksten scannend lezen, om teksten te selecteren die informatie bevatten over wat het gat in de markt zou kunnen zijn. Ze moeten dus zoeken naar info over welke taken al door welke honden worden uitgevoerd en hoe die honden daarvoor worden getraind. In zwakke klassen las je best je eerst een klassikaal gesprek in ter introductie. Hoe gaan jullie dat aanpakken? Wat wil Nora te weten komen? (welke taken al door welke honden worden uitgevoerd en hoe die honden daarvoor worden getraind). Moet je die 10 teksten grondig lezen om te weten of ze iets vertellen over wat honden allemaal kunnen leren en hoe ze dat leren? Hoe moet je ze dan lezen? ( ) Maar in principe zouden de leerlingen zélf tot die strategie van scannend lezen moeten komen. Dus bij voorkeur laat je ze zelfstandig van start gaan, en kom je enkel tussen bij leerlingen die het volledig verkeerd aanpakken, met dezelfde soort vragen. Als er verschillende paren grondig zitten te lezen in plaats van scannend te lezen, leg je het groepswerk even stil voor een klassikale bevraging (met weer dezelfde soort vragen). - Verdeel de leesopdracht met overlap, dat wil zeggen dat elke tekst door minstens twee groepen gelezen wordt. Houd rekening met de lengte en de moeilijkheidsgraad van de teksten bij het verdelen van de pakjes. - Concreet: elk paar moet 2 à 3 teksten lezen. Hieronder vind je een verdeling in pakjes per paar: de leerlingen kunnen om beurten lezen. 14 tot 20 leerlingen: 7 of meer pakjes van 3 teksten: 1-3, 3-5, 5-7, 7-9, 9-1, 1-3, 3-5. Bij 7 pakjes (14 leerlingen) en met de voorgestelde verdeling heb je 3 kopieën nodig van de teksten 1 tot en met 5, en 2 kopieën van de teksten 6 tot en met leerlingen: 10 pakjes van 2 teksten: 1+2, 2+3, 3+4, 4+5, 5+6, 6+7, 7+8, 8+9, 9+10, Dus van elke tekst 2 kopieën. Meer dan 20 leerlingen: de pakjes van hierboven vermeerderd met één pakje per 2 leerlingen meer. Bijvoorbeeld bij 24 leerlingen: een tweede pakje van 1+2 en 2+3. Dat betekent dat je dan ook 3 kopieën van de teksten 1 tot en met 3 moet maken, en van de rest 2. KLASSIKALE TERUGKOPPELING Vraag de leerlingen hun lijstje te geven en uit te leggen waarom ze die teksten hebben geselecteerd. Laat ze elkaar verbeteren en aanvullen. 22

4 s handleiding t OPLOSSING Er blijven 5 teksten over: Kandidaten voor een schitterende HONDENBAAN, Zweden: kwikhonden beschermen het milieu, Honden sporen kanker op, Met honden naar drugs en explosieven speuren, Waak- en vechthonden: de oplossing voor het onveiligheidsgevoel? Alleen deze teksten bevatten de info die Nora zoekt (specialisatie + training). STAP 3: VOOR ELKE TEKST EEN FICHE 1 INVULLEN (1 LESUUR +) Stap 3 en 4 worden bij voorkeur geprogrammeerd in een blok van 2 uren INTRODUCTIE Laat de leerlingen het eerste blad van het scenario lezen. Vraag wat er van hen verwacht wordt en hoe ze denken dat te realiseren. (project formuleren: honden kweken voor een nieuwe taak). Probeer samen, via vraagstelling, tot de organisatievorm te komen zoals die verder onder activiteiten uitgelegd is. Hoe meer die organisatie uit een begeleide leerlingeninteractie kan komen hoe beter. De leerlingen moeten tot de conclusie komen dat ze zich nu op één tekst moeten concentreren, dat ze die grondig moeten lezen, en dat ze daarvoor moeten uitzoeken op welke manier ze best te werk gaan. Uitgebreide introductie voor zwakke klassen: Waar vindt Nora de informatie die ze nodig heeft? (in de teksten) Nora moet alles lezen, maar jullie zijn met velen. Hoe kan je vermijden dat iedereen alles moet lezen en dat in een groep toch iedereen kan weten wat er in elk van de 5 teksten staat? (Groepen maken waarin iedereen 1 tekst heeft gelezen: elk groepslid kan aan de anderen vertellen wat hij weet) En als er nu iemand slecht gelezen heeft, en dingen vergeet of slecht begrijpt? (Ervoor zorgen dat minstens 2 mensen hetzelfde lezen: die kunnen elkaar controleren) Hoe kan je ervoor zorgen dat je de belangrijke informatie niet vergeet en makkelijk kan terugvinden? (onderstrepen, noteren ; hier: een fiche invullen) MATERIAAL Eén tekst met opdrachtenblad en fiche 1 (kopieerbladen p ) WERKVORM ACTIVITEITEN Samenwerking in 2 heterogene paren per tekst 1. De opdrachten (A en B) uitvoeren en de fiche 1 invullen, per paar 2. Met de 2 paren de oplossingen van de opdrachten en de fiche bespreken, ook de relevantie van de andere gegevens : zijn die echt interessant voor een later project of gaat het gewoon over weetjes? Dat wil zeggen dat er telkens twee heterogene paren met één van de 5 teksten werken. Tijdens de eerste activiteit werken de paren afzonderlijk met die tekst, maar voor de tweede activiteit werken ze 23

5 s handleiding t met 4, de twee paren samen. Loop rond tijdens het groepswerk en informeer regelmatig naar de stand van zaken: dat laat toe wat bij te sturen (als naïeve vraagsteller : zie handleiding p. 3) in groepen die niet efficiënt functioneren. Stel zeker vragen over de fiches: het is belangrijk dat de gegevens daarop inhoudelijk correct en tamelijk volledig zijn. Het is namelijk de info op die fiches die de groepen in stap 4 moet toelaten eventueel al een project te formuleren. Er is geen klassikale controle op dit onderdeel, en dus is je gerichte (maar niet expliciete) controle belangrijk. Anderzijds kan er tijdens het controlemoment na stap 4 nog volop teruggeschakeld worden naar teksten en fiches: door jezelf en door de leerlingen die elkaars project bespreken. Hou het tempo van de groepen in het oog: stel eventueel een tijdslimiet om naar activiteit 2 (bespreken van opdrachten en fiches per 4) over te gaan. ORGANISATIE klas met 20 leerlingen: 2 heterogene paren per tekst. Elke leerling krijgt 1 (tekst + corresponderend opdrachtenblad) + fiche 1, er moeten dus van elke tekst en corresponderend opdrachtenblad 4 kopieën zijn, en van fiche 1: 20 kopieën. Er zijn al 2 kopieën van elke tekst in omloop sinds stap 2! Dus van elke tekst afzonderlijk moet je maar 2 kopieën bijmaken in plaats van 4. klas < 20 leerlingen: 2 à 3 leerlingen per tekst activiteit 1: elke leerling apart (2 leerlingen per tekst), of één leerling enerzijds en een heterogeen paar anderzijds (3 leerlingen per tekst) lossen opdrachten A en B op en vullen fiche 1 in activiteit 2 : de leerlingen bespreken samen hun resultaten uit activiteit 1; dus met 2 of met 3. Elke leerling krijgt 1 (tekst + corresponderend opdrachtenblad) + fiche 1, er moeten dus van elke tekst en corresponderend opdrachtenblad 2 à 3 kopieën zijn, en van fiche 1 zo veel kopieën als er leerlingen zijn. (Bijvoorbeeld: voor 15 leerlingen: 5 X groep van 3 leerlingen, dus telkens 3 kopieën van elke tekst + corresponderend opdrachtenblad, en 15 kopieën van fiche 1. De kopieën van de teksten zijn al in omloop, je moet dus alleen de opdrachtenbladen (3 kopieën van elk) en fiches 1 (15) bij kopiëren.) klas > 20 leerlingen: 4 à 5 leerlingen per tekst activiteit 1: lossen in paar of per 3 opdrachten A en B op en vullen fiche 1 in activiteit 2: bespreken per 2 paren, of 1 paar enerzijds en een groepje van 3 anderzijds: de fiche en vooral de andere gegevens Elke leerling krijgt 1 tekst + corresponderend opdrachtenblad + fiche 1, er moeten dus van elke tekst en corresponderend opdrachtenblad 4 à 5 kopieën gemaakt worden), en van fiche 1 zo veel kopieën als er 24

6 s handleiding t leerlingen zijn. (Bijvoorbeeld: voor 25 leerlingen: 5 groepen van 5 leerlingen (telkens: paar + groepje van 3), dus 5 X 5 kopieën van de tekst + corresponderend opdrachtenblad, en 25 kopieën van fiche 1. Voor de kopieën van de teksten: kopieer bij in functie van het aantal dat al in omloop is sinds stap 2.: 3 kopieën van teksten 1, 2, 3 en 2 kopieën van teksten 4 en 5) STAP 4: EEN EERSTE ONTWERP VAN PROJECT FORMULEREN (1 LESUUR-) MATERIAAL WERKVORM ACTIVITEIT ORGANISATIE Elke leerling brengt mee naar de nieuwe groepen: zijn tekst met ingevulde fiche 1. Samenwerking: (minstens) 5 leerlingen, (minstens) 1 uit elk van de vorige groepen van 2 paren, dat wil zeggen (minstens) 1 expert per tekst. Deze werkvorm (deze groepen van minstens 5) blijft gehandhaafd tot het einde. De leerlingen vertellen mekaar de inhoud van hun tekst (aan de hand van hun fiche 1), bespreken de 5 teksten en doen een eerste brainstorming in verband met hun hondenproject: welk ras zouden ze kunnen kweken voor welke job? Ze zijn niet verplicht hier al echt een project te formuleren. Als ze dat doen mag het erg kort, in telegramstijl. Maar ze mogen zich ook beperken en gewoon een aantal losse ideeën noteren. Misschien krijgen ze meer inspiratie door naar de anderen te luisteren tijdens de klassikale afsluiting van deze ronde. Deze ronde moet niet lang duren: de leerlingen krijgen nadien nog veel tijd en materiaal om verder inspiratie op te doen. Beperk je inbreng hier tot het minimum: stel alleen vragen in groepen waarvan je merkt dat ze niets uitrichten. Vraag de leerlingen zo te gaan zitten dat ze groepen vormen waar telkens minstens 1 leerling uit elk van de vorige groepen in zit. Zo krijg je groepen waarin voor elk tekst (minstens) een expert zit, iemand die goed weet wat in die tekst staat en dat aan de anderen kan vertellen. klas met 20 leerlingen: 4 groepen van 5 leerlingen klas < 20 leerlingen: bijvoorbeeld 18 leerlingen: 3 groepen van 6, waarbij er telkens voor 1 van de 5 teksten 2 leerlingen zitten. In stap 3 waren er dan immers 6 groepjes van 3 leerlingen, dat wil zeggen dat er daar 2 groepen van 3 aan éénzelfde tekst hebben gewerkt. klas > 20 leerlingen: 4 à 5 groepen van minstens 5 leerlingen Bijvoorbeeld 27 leerlingen: 3 groepen van 5 en 2 groepen van 6. In stap 3 hebben er immers ook per tekst 5 of 6 leerlingen gewerkt (gegroepeerd als volgt: 3 X (paar + 3) en 2 X (3 + 3)). 25

7 Nora en Jasper zijn een jong stel. Zíj is net werkloos geworden en híj is al een tijdje op z o e k naar werk. Ze weten niet goed hoe het nu verder moet. Nora heeft plots veel meer vrije tijd. Op een regenachtige middag installeert ze zich met haar 'dierenmap': dat zijn allemaal teksten die ze heeft bewaard toen ze geen tijd had om te lezen. Toch wel merkwaardig, denkt Nora, wat een hond allemaal wil en kan doen voor zijn baasje! Terwijl ze daar zo zit te bladeren in haar dierenmap en allerlei foto's tegenkomt van schattige jonge hondjes, krijgt ze zin om zo'n hondje te kopen. Ze is altijd al verzot geweest op honden. Maar wat wordt het? Een Duitse h e r d e r, een Schotse terriër, een sharpei...? Laat ik dan maar alle teksten over honden uit mijn map halen, besluit Nora, dan kan ik eens wat rassen vergelijken en dan vind ik ook wel wat over hun verzorging en zo. Gelukkig heeft ze alle titels van de s op een lijst geschreven die vooraan in de map zit. Eerst stipt ze alle teksten aan die met honden te maken hebben. Even die lijst met hondenteksten op de PC intikken, en wanneer ze de print met al die titels over honden overloopt krijgt ze plots een schitterend idee! Als ze nu eens in plaats van een hond te kopen, gewoon zélf honden zou gaan kweken en verkopen! Dan zou ze altijd honden om zich heen hebben. En dan zou ze zich ook geen zorgen meer moeten maken over een baan. Bazin worden van een hondenkennel: da's pas een keitoffe job! 4 scenario

8 Nora haalt vlug de hondenteksten uit de stapel, steekt ze met de afgedrukte titellijst in een kleine map en rent de trap op naar het bureau waar Jasper sollicitatiebrieven zit te schrijven. Opgewonden vertelt ze over haar plan. Misschien kunnen ze samen een eigen zaak oprichten: een hondenkennel met een trainingsschool! In deze eerste ronde moet jullie informatie bijeenbrengen die Nora zou kunnen nodig hebben voor het opstarten van haar kennel. In stap 1 moeten jullie de titellijst nakijken van al de hondens in het mapje van Nora: je moet per twee de nummers van de bruikbare teksten omcirkelen, dat wil zeggen: de s die misschien interessante info zouden kunnen bevatten voor Nora. Ze wil algemene informatie over het kweken van honden, welke specialisaties er al bestaan, hoe je honden kan trainen enzovoort. Overleg met elkaar! 5 scenario

9 HONDENMAP 1. Een golden retriever met een wankele gezondheid. 2. Suikerziekte bij katten en honden 3. Kiezen voor een hond uit een asiel 4. Kandidaten voor een schitterende HONDENBAAN (geleidehonden) 5. Jasjes in alle soorten en maten 6. Mijn hond blaft de hele dag! 7. Zweden: kwikhonden beschermen het milieu! 8. De laatste trends in hondennamen 9. Honden sporen kanker op 10. Vachtverzorging: kortharige terriërs 11. Met honden naar drugs en explosieven speuren 12. Zin en onzin van hondenspeelgoed 13. Waak- en vechthonden: de oplossing voor het onveiligheidsgevoel? 14. Waarom teckels nooit de trap op mogen 15. Schoonheidscriteria voor de poedel 16. Een kruising met een Duitse herder 17. Beroemde honden met speciale talenten gouden regels voor de opvoeding van honden 19. Aangepaste voeding voor cockers 20. Wedstrijdkalender: schoonheid, behendigheid en races 21. Hondensprookje 22. Het verhaal van de televisiehond Lassie 23. Mijn pups en ik 24. Goede baasjes melden mij (registratie) 25. Hondenrassen 6 hondenmap

10 Ondertussen is Jasper voor de televisie gaan zitten, maar Nora denkt alleen maar aan haar schitterend idee om een hondenkennel te beginnen. Ze zit terug aan haar werktafel en kijkt peinzend naar de teksten die ze opzij gelegd heeft om te lezen. Er zijn waarschijnlijk al heel veel mensen die proberen hun brood te verdienen met het kweken of africhten van honden. Het zal niet eenvoudig zijn te concurreren tegen de bestaande hondenkennels En dan komt het idee: ze moet een taak vinden die door honden kan worden uitgevoerd en waar niemand eerder aan gedacht heeft. Ze moet 'het gat in de markt' ontdekken, gespecialiseerde honden die je nergens anders kan kopen dan bij haar! Maar dan moet ze weten wat honden zoal kunnen..., en of alle honden alle soorten werk aankunnen,... en waarvoor honden nu al gebruikt worden.... Nora haalt de teksten uit de map die daar meer over kunnen vertellen. Want als ze meer weet over wat er al bestaat kan ze misschien een hondenjob bedenken waar nog niemand ooit aan gedacht heeft En als ze de teksten grondig leest dan leert ze vast al een heleboel over het kweken en trainen van honden. Het is aan jullie om te helpen dat "gat in de markt" te vinden. In stap 2 moet je de teksten uitpikken die nuttige info bevatten voor Nora. Lees alles snel door en leg de teksten weg die niet echt bruikbaar zijn voor iemand die honden wil kweken en trainen voor een nieuwe 'hondenjob'. Overleg met elkaar voor je beslist welke teksten je weglegt en welke je grondig wil lezen. In stap 3 moeten jullie 'experts' worden. Expert word je door informatie te verzamelen. Iedereen leest grondig één van de s die zijn overgebleven uit stap 2. Dat doe je in groepen (één groep per tekst). Je krijgt hulpopdrachten om die tekst goed te begrijpen en samen te vatten. Dan ben je klaar om op zoek te gaan naar de nuttige informatie : wat staat er in die tekst dat Nora best zou weten om honden te kunnen kweken en trainen die je nergens anders kan kopen? Die nuttige informatie moet je noteren op fiche 1, maar dat mag je pas doen nadat je dat met de andere leden van je groep besproken hebt. In stap 4 gaan nieuwe groepen met 'experts' (uit de groepen in stap 3) aan het werk. Die experts kennen hun grondig van stap 3 en hebben fiche 1 ingevuld met de nuttige info die in dat staat. Ze moeten de koppen bij elkaar steken om af te spreken welk soort project jullie willen voorstellen: het ras dat Nora volgens jullie zou moeten kweken en het soort werk dat de honden moeten doen... Je kan daar iets over op papier zetten, maar je mag ook wachten tot de volgende ronde om een project voor te stellen. 7

11 Hondenrassen Er zijn nu meer dan 400 erkende hondenrassen. Vele ervan zul je nooit zien, omdat ze erg zeldzaam zijn of alleen in hun eigen land voorkomen. Sommige rassen, zoals de Old English White terriër en de Welsh Hillman herder, zijn kortgeleden uitgestorven. We kunnen hier geen 400 rassen laten zien, maar wel voorbeelden van grote en kleine, snelle en trage, slimme, sterke, mooie en hardwerkende honden. We hebben de rassen ingedeeld in jachthonden, werkhonden en gezelschapshonden. Jachthonden (Terriers,Gundogs, Hounds) 1. bull terriër 8. Engelse cocker spaniel 2. gladharige foxterriër 9. saluki 3. norwich terriër 10. greyhound 4. Schotse terriër 11. basset 5. flat-coated retriever 12. kortharige teckel 6. gordon setter 13. Black-And-Tan Coonhound 7. viszla 14. Ierse wolfhound Werkhonden

12 15. mastino napoletano 22. akita 16. rottweiler 23. Welsh Corgi Pembroke 17. bullmastiff 24. Shetland Sheepdog 18. Duitse dog 25. Belgische herder (groenendaeler) 19. Siberische husky 26. briard 20. samojeed 27. Pyrenese berghond 21. alaska malamute Gezelschapshonden 28. dalmatische hond 34. Tibetaanse spaniel 29. Engelse bulldog 35. Cavalier King Charles Spaniel 30. newfoundlander 36. bichon frisé 31. sint bernard 37. dwergpoedel 32. Noorse elandhond 38. leeuwhondje 33. lhasa apso 39. maltezer (Uit: Het beste boek over honden, Amanda O Neill, 1999 Gottmer, Bloemendaal)

13 Kandidaten voor een schitterende HONDENBAAN Als hij pas zeven weken oud is, valt al te zien of een hond aanleg heeft om blinden door het drukke stadsverkeer te loodsen. Je kunt hem dan bijvoorbeeld gaan leren dat hij niet achter iedere kat aan moet rennen. En na zes maanden training denkt iedere blindengeleidehond dat hij twee meter hoog en een meter breed is. Stanley is acht weken in opleiding en absoluut de beste van de klas. Trainer Peter Lasaroms geeft een demonstratie met de anderhalfjarige aspirantgeleidehond op het nagebouwde verkeersplein van de school, het KNGF (Koninklijk Nederlands Geleidehonden Fonds) in Amstelveen. Als een ervaren, goed opgeleide hond stopt Stanley bij iedere stoeprand. Pas als hij ziet dat de weg vrij is, steekt hij over. Wanneer de hond bij een zijstraat komt, geeft hij dat aan door de straat een stukje in te gaan en daarna over te steken. Steeds loopt hij keurig links voor de trainer, nieuwsgierig om zich heen kijkend, maar tegelijkertijd rustig en geconcentreerd. Via de beugel die aan het geleidetuig bevestigd is, kan Lasaroms de bewegingen die de hond maakt nauwkeurig voelen. Ook de telefooncel passeert Stanley zoals het hoort: een stap opzij om te laten weten hier is een obstakel en dan met een ruime bocht eromheen. Maar van de kat die een paar meter verderop rondstruint (bij het KNGF laten ze met opzet katten, kippen, eenden en schapen loslopen), wordt Stanley toch wel wat zenuwachtig. Net als elke gezonde hond is hij duidelijk geïnteresseerd in het beest. Hij houdt de kat stevig in de gaten, maar weet na acht weken training ook dat hij niet aan dergelijke verleidingen mag toegeven als hij zijn tuig omheeft. Stanley kent inmiddels een paar commando s. Bijvoorbeeld vooraan, rechts en zoek de zebra. Dat is belangrijk, want als hij over een half jaar een blinde baas heeft, zal hij de commando s die deze hem geeft moeten begrijpen. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, kent Stanley natuurlijk niet uit zichzelf de weg. Pas als zijn baas kan aangeven waar hij heen wil, zal de hond hem daar veilig naartoe kunnen brengen. De hond doet dat niet omdat hij weet dat zijn baas blind of slechtziend is (misverstand nummer twee), maar omdat hij geleerd heeft dat hij voor de baas moet werken zodra hij zijn tuig om heeft. Zo heeft de hond ook geen idee van links en rechts (misverstand drie). Wat hij wel weet, is dat hij bij het commando rechts die kant op moet en niet de andere. Lasaroms en Stanley beklimmen de trap die midden op het oefenveld staat. Hoewel boven aan de trap helemaal niets is, blijft de trainer het commando vooraan (doorlopen) geven. De hond weigert het bevel. Het feit dat hij zijn baas op dit moment niet gehoorzaamt, betekent dat Stanley een goede geleidehond aan het worden is. Dit is het grote verschil met elke andere hondendressuur, maar ook een van de moeilijkste dingen om de dieren bij te brengen: zelfstandig werken en zelf een oplossing voor problemen zoeken, vertelt Lasaroms later. Het zebrapad waar de hond dagelijks met zijn baas overheen loopt en dat op een dag open ligt, zal hij moeten weigeren te nemen. Een opgeleide hond zal in zo n situatie wachten op het commando zoek het links of zoek het rechts en zijn baas 10

14 omleiden. Gelukkig heeft het soort honden dat wij opleiden de eigenschap dat ze zichzelf niet graag in gevaar brengen. De demonstratie is voorbij, het tuig gaat af. Stanley weet dat hij vanaf nu weer een gewone (maar goed opgevoede) huishond kan zijn. Hij gaat terug naar de kennel, naar zijn klasgenoten. Ze blaffen, stoeien en spelen. Lasaroms traint al tien jaar geleidehonden bij het KNGF. Een snelle leerling als Stanley heeft hij in al die tijd slechts een keer of vijf gehad. De gemiddelde trainingsduur van zes maanden zal voor hem dan ook niet nodig zijn. Stanley is een kruising tussen een golden retriever en een labrador retriever, en dat is al vaker een goede mix gebleken: Golden retrievers zijn zachtaardig, voorzichtig en werken van nature graag voor een baas. Labrador retrievers zijn wat robuuster, wat stugger. Een kruising van beide soorten geeft een vriendelijke, betrouwbare hond die niet snel bang is. Het KNGF fokt zijn eigen honden. Voor het merendeel golden retrievers, labrador retrievers of een kruising van die twee, en soms herders. Hieruit blijkt al dat lang niet alle honden geschikt zijn voor het geleiden van visueel gehandicapten. Van een geleidehond wordt veel verwacht. Hij zal in ieder geval gezond moeten zijn en over de goede eigenschappen moeten beschikken, maar hij mag ook niet abnormaal veel verzorging vragen en hij moet een goede schofthoogte hebben. Alle honden die bij het KNGF geboren worden, krijgen als ze zeven weken zijn een serie pup-tests. Slaan ze zich daar goed doorheen, dan kunnen ze na een jaar eventueel in opleiding. Op die leeftijd kun je al goed inschatten wat voor vlees je in de kuip hebt. En omdat we alle pups uit één nest tegelijk testen, kunnen we ze mooi met elkaar vergelijken, vertelt Lasaroms. Hij geeft een voorbeeld van een test: Om te zien of de pup graag wil werken, gooit iemand iets weg en kijken we of hij het ophaalt en weer terugbrengt, of dat hij het voor zichzelf houdt. Zo weet je al een beetje of de hond een eigenheimer is of dat hij iets met een ander wil delen. Een ander voorbeeld is de zogenaamde komen-test. Iemand gaat dan op tien meter afstand van de pup op de hurken zitten terwijl hij of zij steeds puppy, puppy roept. Het is interessant om te zien hoe de pup vervolgens naar de testpersoon toekomt. Vrolijk, onderdanig, agressief of misschien helemaal niet? Lasaroms en zijn collega s zien bij deze test het liefst een hond die vrolijk en met een kwispelende staart naar de testpersoon rent. Want dat betekent dat hij mensgericht is, een belangrijke eigenschap voor een blindengeleidehond. Toch zijn het niet alleen het ras en het karakter die van een hond een goede geleidehond maakt. E e n uitblinker als Stanley h e e f t z i j n prima prestaties waarschijnlijk ook te danken aan de goede ervaringen die h i j heeft opgedaan bij de mensen waarbij i e d e r e pup het eerste levensjaar doorbrengt. In het pleeggezin l e e r t d i e de hond de dingen iedere jonge hond moet leren: zich goed gedragen en wennen aan zaken als druk verkeer, harde geluiden, winkels en hollende kinderen. Soms worden pups die al bij een pleeggezin van het KNGF wonen alsnog afgekeurd voor de opleiding. Een hond die een bloedhekel aan zijn tuig heeft of graag achter katten aanzit, kan geen blinde leiden. Andere komen niet door de 11

15 medische keuring heen. En Duitse herders vallen nog wel eens af omdat ze zo druk en nerveus zijn. Uiteindelijk gaan er van ieder nest (gemiddeld zes pups) ongeveer vier in opleiding. De afvallers gaan terug naar een pleeggezin of er wordt een goed tehuis voor ze gezocht. De eerste weken wordt er alleen op het terrein van het KNGF geoefend. Daarna gaat de hond iedere dag met zijn trainer op pad. Weg van het geblaf in de kennel aan de Amstel, naar de stad of naar de plaats waar zijn toekomstige baas woont. Ervoor zorgen dat de hond ondanks alle afleiding toch zijn werk blijft doen, is een van de moeilijkste dingen om te leren, weet Lasaroms uit ervaring. Met afleiding bedoel ik dan vooral katten, andere honden en mensen die hem aanhalen. Een aai van een vreemde mag hij niet als een beloning zien en hij mag zich er niet door laten afleiden, want twee meter verderop kan een putdeksel open liggen. Als trainer moet je de hond door steeds weer oefenen zover krijgen dat hij voor jou kiest. Dat hij de mens met wie hij werkt belangrijker vindt dan de aandacht van anderen. Ook het leren vermijden van takken en luifels is een hele klus, want de hond heeft zelf geen last van dit soort hindernissen. Vandaar dat op het oefenterrein een stellage staat met latten die op verschillende hoogten gelegd kunnen worden. Steeds als de hond daar langskomt, leidt de trainer hem eromheen. Zo ook in een straat met luifels. Probleem blijft dat het dier soms schaduwpartijen aan hoogte gaat koppelen, ook als de schaduwen niet door luifels veroorzaakt worden. Toch wordt het als het goed is een gewoonte om luifels en takken te vermijden. Want op een dag zal de hond ervan uitgaan dat hij niet onder dit soort dingen door kan. Hij denkt immers dat hij twee meter hoog en een meter breed is! Het opleiden van een hond tot blindengeleidehond is een kwestie van veel herhalen, veel belonen en weinig dwang. Een hond die te streng moet worden aangepakt, wordt afgekeurd. Zo n hond is te sterk. Een visueel gehandicapte zou hem niet onder de duim kunnen houden. Wij richten honden niet af zoals politiehonden, benadrukt Lasaroms. Politiehonden voeren min of meer dwangmatig opdrachten uit, terwijl wij slechts een verzoek hebben: Ik zou graag naar de bakker willen. Hoe kom ik daar op een veilige manier? Zodra de hond zich tot een goede blindengeleidehond heeft ontwikkeld, komt zijn toekomstige baas of bazin drie weken naar de school. Daar leert de blinde hoe hij met zijn nieuwe kameraad om moet gaan, maar ook of het een beetje klikt tussen de twee. De hond slaapt nu niet meer in de kennel, maar met zijn toekomstige baas op een slaapkamer van het KNGF en iedere dag oefenen ze samen. Lasaroms vertelt dat het voor de hond best moeilijk is om ineens te worden overgedragen aan een vreemde. Vooral herdershonden hebben het zwaar, want die willen altijd bij hun baas zijn. In het begin snapt hij er dan ook niets van, vertelt de trainer. De hond kijkt continu om en je ziet hem denken: Hé, wat loopt mijn baas ver achter me. Tot hij op een gegeven moment beseft dat hij een nieuwe baas heeft. Vanaf dan vormen de twee meestal een onafscheidelijk stel. (Uit KIJK, oktober 1996) 12

16 Maak van uw pup een fijne huisgenoot Tien gouden regels voor de opvoeding van honden Honden horen in gezinnen helemaal onderaan de rangorde te staan. Alle mensen staan dus boven de hond. Omdat we van honden niet kunnen verwachten dat ze menselijk gaan denken, moeten wij een beetje honds denken en handelen ten opzichte van de hond. Dat betekent dat we allemaal superconsequent moeten zijn. Alles is zwart/wit. Dat betekent ook dat iedereen zich op dezelfde manier ten opzichte van de hond moet gedragen. En hiervoor is het handig om afspraken te maken. Wat mag de hond wel en wat mag de hond niet. Alles wat hij mag, mag van iedereen en alles wat hij niet mag, mag van niemand. In theorie heel simpel, in de praktijk verdraaid moeilijk. Om u wat op weg te helpen vindt u hieronder zo n lijst met tien gouden huisregels om de baas te blijven. 1. De hond mag niet op de bank of op bed. Honden horen de laagste positie in te nemen. Behalve figuurlijk geldt dit ook letterlijk. Een hond op schoot heeft een hogere positie. Geef hem een mand of kussen of deken en maak daar zijn lekkere plek van. Hij heeft hier genoeg aan. Mag hij wel op de bank of op het bed, dan mag het natuurlijk ook als hij net door de modder heeft liggen rollen. U kunt hem er wel met een commando van af sturen, maar u mag hem er absoluut niet voor straffen. 2. De hond mag niet bedelen. Eigenlijk geven honden, als ze bedelen, ons commando s. -BAAS, GEEF DE HELFT VAN JE GEBAKJE-. Ook al krijgt hij dan vaak niet de helft, toch blijft er nog wel iets voor hem over en hebben wij zijn commando s opgevolgd. Dit hoort niet en als hij het wel mag, mag hij het ook bij visite die gekleed is in een keurig blauw colbert of mantelpakje. 3. De hond mag niet trekken aan de lijn. De baas bepaalt waar naartoe gegaan wordt en niet de hond. Een goede ondergeschikte hond volgt zijn baas in plaats van dat hij de richting bepaalt. Kent de hond de weg, omdat u vaak dezelfde route loopt, dan hoort hij nog niet te trekken, want de baas bepaalt ook de snelheid van wandelen. Moet hij altijd eerst zitten voor hij over mag steken, dan moet dat ook gebeuren als u het voetgangerslicht al ziet knipperen en u op het punt staat de tram te missen. Dan wacht u maar op de volgende. Dat is pas consequent zijn. 4. De hond mag bij sjorspelletjes niet winnen. 13 Veel honden vinden het heerlijk om met de baas te spelen. Dat vinden de meeste bazen ook. Voor een hond zit hier echter ook nog eens een serieuze component in. Hij meet zijn krachten ten opzichte van de baas en probeert hogerop te komen. En dat mag natuurlijk nooit. Daarom hoort de baas altijd het spel te beginnen en te eindigen. 5. De hond moet commando s in één keer opvolgen (zo niet, dan helpen) Sommige bazen roepen wel 20 keer hun hond voor hij eindelijk komt. En dan zijn ze nog boos ook. Straffen ze de hond op dat moment, dan straffen ze hem voor het komen en komt hij de volgende keer helemaal niet meer. Eigenlijk hebben deze bazen hun hond zelf geleerd dat hij niet in één keer hoeft te komen. Want ze geven zelf meer keren het commando. Hiermee leert de hond dus dat hij niet direct hoeft te luisteren. En dat geldt ook voor het zitten, het blijven, het liggen enzovoorts, enzovoorts.

17 6. Kleine kinderen mogen nooit zonder toezicht bij de hond gelaten worden. Honden en kleine kinderen communiceren anders. Kinderen zijn op ontdekkingsreis en proberen ook bij de hond of de oren goed vastzitten, hoe diep ze met hun vingertjes in de neus van de hond kunnen komen en of ze de oogjes van de hond aan hun knikkerverzameling kunnen toevoegen. En als de hond dan bijt, kunt u dat alleen uzelf maar kwalijk nemen. 7. De hond mag niet tegen mensen opspringen. 8. De hond mag niet achter fietsen en trimmers aanjagen. Honden hebben allemaal een jachtinstinct en rennen graag achter zich snel van hen verwijderde voorwerpen of mensen aan. Ook fietsers en trimmers. Leer hem een bal apporteren en laat dat de prooi zijn die hij mag vangen. Als hij die prooi dan terug komt brengen, ruilt u deze voor een snoepje. Heel natuurlijk wordt dan de buit gedeeld. En uw hond ontwikkelt geen interesse voor fietsers en trimmers. 9 De hond mag zijn behoefte alleen op een vastgestelde plaats doen. Honden hebben al zo n slecht imago. Als u hem in huis zindelijk kunt krijgen, kunt u dat buiten ook. Leer hem dat hij zijn behoefte maar op een paar plekken mag doen. Pas als hij wat gedaan heeft, gaat u naar het speelveld. Nadat u zich er natuurlijk van verzekerd heeft dat het geen overlast veroorzaakt of nadat u het heeft opgeruimd. u allemaal met honden kunt doen. Ook in uw hond zit veel meer dan u denkt. Zorg dat u die hond waard wordt!!!!! (Uit: Ha die pup! ) 10. Geniet van uw hond Een heel klein pupje dat tegen mensen opspringt is vaak heel vertederend. Zo n lobbes van 60 kg die dit doet is een onopgevoede rothond. Al eerder is vermeld dat honden de laagste positie in horen te nemen. Dat betekent dus met vier pootjes op de grond. Ook uw kleine pupje. Ga als u wilt knuffelen dan liever zelf door de knieën. Ga met uw hond op cursus, ga ermee naar het strand, het bos en het park. Wat kan het u schelen als het een keer regent. U heeft toch handdoeken. Onderneem van alles met hem en ga bij hondensportverenigingen kijken wat 14

18 Waak- en vechthonden: de oplossing voor het onveiligheidsgevoel Waken en vechten: wolventalenten van honden! Misschien leiden ze tot een oplossing om dat knagend gevoel van onveiligheid dat zo velen van ons ondermijnt uit de wereld te helpen! Zijn honden dan echt zo intelligent dat ze mensen en hun bezittingen kunnen verdedigen? En zijn alle hondenrassen even goed uitgerust om het baasje te beschermen? Wetenschappers hebben door middel van bloedproeven, skelet- en gedrags-vergelijkingen kunnen vaststellen dat de wolf de voorvader is van alle honden. Die wolven zijn heel getalenteerde wezens. Ze hebben een uitgebreid communicatiesysteem en zijn uitermate sociaal van aard. Beide eigenschappen maken van de wolf een winnaar in de struggle for life : de roedels zijn erg goed georganiseerd e n vooral bijzonder efficiënt bij de jacht. Zo werd de wolf de kompaan van de mens, dat andere zoogdier dat in groep leerde samenwerken om prooien te vangen. Maar het zijn vooral de honden met de kracht en het territoriumbesef van hun voorvader de wolf, die belangrijk zijn gebléven voor de mens. Ook toen de homo sapiens eerst als landbouwer, en veel later in een geïndustrialiseerde samenleving ging leven. In deze nieuwe biotoop werd veiligheid belangrijker en kwam de menselijke jachtactiviteit in het domein van de vrijetijdsbesteding terecht! De werkaanbiedingen voor jachthonden verminderden navenant, maar de roep om waak- en vechthonden neemt nog steeds toe. Het is dankzij het feit dat de wolf en dus ook zijn afstammeling de hond, zijn territorium wil afschermen en zijn roedel verdedigt dat de mens een beroep kan doen op deze trouwe viervoeter om zijn veiligheid te garanderen.... Hoe gaat dat dan in zijn werk? De wolven leven in een door hen bepaald gebied, het jacht- of leefgebied. Voor de hond beperkt dit gebied zich doorgaans tot de wijk waarin hij leeft. In dit jachtgebied bevindt zich het territorium, voor de hond te vertalen naar huis en tuin. In dit gebied mogen geen andere dieren komen. Binnen dat territorium ligt het sociaal domein, waarin alleen de wolven met een inniger band binnen de roedel elkaar accepteren. Voor een hond is de huiskamer het sociaal domein: daar komen alleen de leden van het gezin en echt vertrouwde mensen. Het laatste en meest belangrijke is het persoonlijk gebied; dit is een eigen p l e k j e van een wolf alleen. Hier laten wolven elkaar volstrekt met rust, hier kunnen e n moeten zij zich volledig onbedreigd voelen. Vergelijk het persoonlijk gebied maar met een hondenmand. De grootste vertrouwensschending naar de hond toe is dan ook het dier in zijn mand te bestraffen! Tot daar de uitleg die ons door een wolvenspecialist werd gegeven. Dit betekent dus dat een hond zoals een wolf in een roedel leeft, of denkt te leven! Want voor de honden die wij kweken en die al op jonge leeftijd in het gezin van een koper terechtkomen, zijn het niet de andere honden die deel uitmaken van de roedel, maar juist die koper en zijn gezin. De hond ziet ons als soortgenoten die hij moet verdedigen. En het huis en de tuin zijn plaatsen waar wij alleen mogen komen: de anderen zijn indringers en moeten geweerd worden. 15

19 ... De hele geschiedenis door zien we de hond een belangrijke rol spelen in de mensenmaatschappij. Opgravingen vertellen ons dat de afstammelingen van de wolf al in de prehistorie mensengezellen werden. Zoals ze vaak aan de voeten van hun meesters lagen, zo rusten hun beenderen in hetzelfde graf. We vinden hun afbeeldingen in grotten van die periode, maar ook op mozaïeken van Romeinen en Byzantijnen, in de piramides van de farao s en op Griekse vazen. Van de Vlaamse primitieven over de grote meesters van de barok tot in de vaak bizarre kunstuitingen van vandaag zijn ze al evenmin weg te denken.... Maar ook in verhalen en legendes ontmoeten we honden die als ware helden door het leven gaan, als hun baasje tenminste op tijd het heldendom van zijn trouwe viervoeter onderkend heeft! Zo was er die arme Gelert uit Wales: een moedige hond die het pas geboren zoontje van de kasteelheer verdedigde tegen een hongerige wolf. Hij redde het kind van de dood, maar toen de heer terugkwam van de jacht en zijn hond met bebloede snuit naast het kind zag zitten, maakte hij hem af. Te laat ontdekte hij de dode wolf naast het ongedeerde kind! Een ander voorbeeld van hondenheldendom is nog veel ouder: in de Stad Pompeji werd een gedenkteken gevonden voor een hond die het kind van zijn eigenaar drie keer had gered: van water, vuur en rovers. In Frankrijk is er zelfs een heilige hond. Guinefort, de Greyhond die zijn eigenaar redde van een grote slang, werd eeuwenlang op 22 augustus vereerd, ondanks de officiële afkeuring door de kerk. Een hond die een slang aanvalt: dat vergt moed! Instinctief gaan de meeste dieren zo n tegenstander uit de weg. Alleen als een ander instinct nog sterker ontwikkeld is dan de eigen overlevingsdrift, zal een dier zo n risico nemen, zal het met andere woorden zijn eigen leven veil hebben om dat andere instinct te volgen: het roedelinstinct van de wolf, de verdediging van de leden van zijn groep.... Al vroeg werden kweekprogramma s opgezet om die en andere eigenschappen van de wolf bij zijn afstammelingen te benadrukken, en met succes. Denken we maar aan de Napolitaanse mastino die een geduchte tegenstander was in de Romeinse arena s! Zijn imposante afmetingen en gespierde lijf lieten hem toe zelfs gevechten met leeuwen te winnen. De mastino kan zich immers omdraaien en doorvechten ook als hij gebeten is, dankzij zijn loszittend vel! Deze hond is en blijft een weergaloze vechtmachine: hij weegt tussen 50 en 70 kilo. Een kolos dus die, zelfs als hij op zijn vriendelijkst is, de haren van de meeste mensen ten berge doet rijzen! Ondertussen is de keuze aan waak- en verdedigingshonden fel toegenomen. In de loop van de geschiedenis zijn er ontzettend veel inspanningen geleverd, en dat zowat overal ter wereld, om rassen te kweken die de veiligheid van de eigenaar verzekeren dankzij hun sterk ontwikkeld waakinstinct en hun agressieve houding tegenover mensen die hun territorium binnendringen.... De Poolse tatra heeft een lange geschiedenis als bewaker in de bergen achter de rug. Het ras heeft een vrij zelfstandig en moedig karakter ontwikkeld door de moeilijke levensomstandigheden in het Tatragebergte (vandaar de naam natuurlijk!). Het is een imposante hond die stevig en vierkant gebouwd is: hij verdedigt zijn mensen desnoods met zijn eigen leven. 16

20 De Chinese Shar-Pei met zijn vele huidplooien en dominant karakter heeft een uitgebreid palmares van vecht-, jacht- en waakhond. Hij komt uit de familie van de doggen. Hij zal het gezin tot het uiterste beschermen, maar in periodes van peis en vree - en dat zijn toch de meest voorkomende - vraagt hij wel een zeer nauwgezette verzorging: de Shar-Pei is erg gevoelig voor huid- en oorproblemen. Van oorsprong een veedrijvershond met een enorm uithoudingsvermogen is de rottweiler een succesvolle waak- en vechthond geworden. Het is een stoere hond die veel mensen schrik aanjaagt: hij straalt kracht en moed uit. Hij heeft wel een vaste en geroutineerde hand nodig voor zijn opvoeding: een rottweiler is zeker geen hond voor beginners. Een onervaren baas loopt het risico dat de hond zich vroeg of laat tegen hem keert, en dat kan hem duur te staan komen. Hij zou niet de eerste zijn die door deze krachtige hond wordt verscheurd. De bullmastiff moet niet onderdoen voor de rottweiler wat kracht en potentiële agressie betreft. Een ervaren trainer kan deze hond aanleren een belager of indringer tegen de grond te werpen zonder te bijten. Dat maakt dit imposante dier tot een uitstekende waakhond. Maar zonder de stevige aanpak van een krachtdadige baas neemt deze hond de leiding en dan is er zo goed als niks mee aan te vangen. De bouvier is sterk geneigd om zelf op te treden als zijn baasje in gevaar is: hij wacht dan niet op een bevel. Maar stoer en intelligent als hij is, zorgt hij op die manier wel voor problemen. Door zijn gespierde lichaam geeft hij een machtige indruk. Het komt er echter wel op aan hem te leren hoe hij die fysieke kracht op de juiste manier moet gebruiken. Een geschikte training is met andere woorden absoluut onontbeerlijk: met een Bouf moét je naar een hondenafrichtingsclub. En de bouvier kan alleen terecht bij een gezin met voldoende levensruimte: dit ras heeft een sterke territoriumdrift. Daardoor is hij een uitstekende waakhond, maar zijn gebied moet wel wat groter zijn dan een stadstuintje, wil je hem niet grondig frustreren. Er zijn natuurlijk nog vele rassen die in aanmerking komen voor een veiligheidsjob, maar een volledige opsomming zou ons te ver leiden. De beauceron of bas rouge wordt onze hekkensluiter. Deze intelligente herdershond doet het uitstekend als waak- en verdedigingshond want hij heeft enorm veel behoefte aan contact met zijn baasje. Hij hecht zich dan ook aan zijn baas als die zich liefdevol tegenover hem opstelt. Je kan hem echter niet meer laten wennen aan een nieuwe baas. En de opvoeding van de beauceron moet consequent gebeuren, anders wordt hij agressief.... Met de hulp van de mens als kweker, heeft de natuur dus heel wat bewakingsexperts voortgebracht. Het toegenomen onveiligheidsgevoel in de steden, maar ook in de betere buitenwijken en het meer geïsoleerde platteland brengt een grotere interesse voor allerlei vormen van beveiliging met zich mee. Toegegeven, als je een alarm laat installeren, kost je dat één keer veel geld en daarmee basta. Een hond vergt veel zorg, dag aan dag, en een aangepaste training. Maar, als je ermee op stap gaat, neem je die veiligheid mee. Iets wat geen enkele alarminstallatie je kan bieden. Evenmin als de trouw en de vriendschap van een goed opgeleide waker, die overigens ook niet zal nalaten je belagers een toontje lager te leren zingen! Vrij naar internet: en: Puppygids 1996, Hart voor dieren special, VPS, Merksem. 17

Storm op komst. We vinden het belangrijk dat onze kinderen rekening leert te houden met

Storm op komst. We vinden het belangrijk dat onze kinderen rekening leert te houden met Storm op komst Vandaag liep ik met mijn hond voorbij een schoolplein waar de pauze in volle gang was. Overal spelende en blije kinderen, maar bij het hek stonden een beteuterde kleuter en zijn juffrouw.

Nadere informatie

Mensen die blind zijn, kunnen niet zien. Maar zij leren wel veel beter luisteren dan mensen die wel goed kunnen zien.

Mensen die blind zijn, kunnen niet zien. Maar zij leren wel veel beter luisteren dan mensen die wel goed kunnen zien. Boekverslag door R. 2165 woorden 23 januari 2013 5.7 86 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik houd heel erg veel van honden, omdat ze zo lief en schattig zijn. Maar honden die bijten en agressief zijn, zijn

Nadere informatie

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT ROOS Roos (27) is zeer slechtziend. Ze heeft een geleidehond, Noah, een leuke, zwarte labrador. Roos legt uit hoe je het beste met geleidehond en zijn baas

Nadere informatie

PUPPYREN.nl. Puppyrennen, accessoires en info

PUPPYREN.nl. Puppyrennen, accessoires en info Inhoudsopgave 1. Hoe zorg ik ervoor dat mijn hond gaat luisteren?... 3 2. Puppycursus... 4 2.1 Wat leer je tijdens een puppycursus?... 4 2.2 Wat leer jij zelf tijdens de cursus?... 4 2.3 Wat leert een

Nadere informatie

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT

Nadere informatie

Dag van de Hond. Kind & Hond. kunnen de beste maatjes worden!

Dag van de Hond. Kind & Hond. kunnen de beste maatjes worden! Dag van de Hond Kind & Hond kunnen de beste maatjes worden! In deze folder lees je hoe je goede maatjes met de hond kunt worden. Daarvoor moet je onder andere weten hoe hij in elkaar zit, wat hij nodig

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Werkblad: Gedrag van honden

Werkblad: Gedrag van honden Werkblad: Gedrag van honden Wat ga je doen? Je gaat het gedrag van honden bekijken als ze buiten lopen, op straat of in een park. Wat is het doel? Deel I. Onderzoeken hoe honden zich gedragen. Vragen hierbij

Nadere informatie

Uw hond is bang, nerveus, zenuwachtig, U kunt hem niet betrekken in het doen van leuke dingen.

Uw hond is bang, nerveus, zenuwachtig, U kunt hem niet betrekken in het doen van leuke dingen. 1 Uw hond is bang, nerveus, zenuwachtig, U kunt hem niet betrekken in het doen van leuke dingen. Eerst en vooral is het een voordeel als u weet waarom uw dier zo nerveus is en bang. Er is ook een groot

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Tekst lezen en vragen stellen

Tekst lezen en vragen stellen 1. Lees de uitleg. Tekst lezen en vragen stellen Als je een tekst leest, kunnen er allerlei vragen bij je opkomen. Bijvoorbeeld: Welke leerwegen zijn er binnen het vmbo? Waarom moet je kritisch zijn bij

Nadere informatie

RASTYPEN IN DE PUPPYKLAS MIJN PERFECTE PUPPY

RASTYPEN IN DE PUPPYKLAS MIJN PERFECTE PUPPY RASTYPEN IN DE PUPPYKLAS MIJN PERFECTE PUPPY DOOR MONIQUE APPELS PAGINA 2 VAN 12 Monique Appels 1e druk: oktober 2012 Dit document behoort bij de online training Mijn perfecte puppy. Alle rechten voorbehouden.

Nadere informatie

HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND

HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDENTAAL. JE KUNT ER

Nadere informatie

Hondenetiquette. Joggers en fietsers maar zelfs wandelaars vinden honden niet altijd even fijn.

Hondenetiquette. Joggers en fietsers maar zelfs wandelaars vinden honden niet altijd even fijn. Hondenetiquette Honden zijn leuk! Maar zijn alle honden even leuk? Joggers en fietsers maar zelfs wandelaars vinden honden niet altijd even fijn. En om heel eerlijk te zijn jij vindt toch ook niet elke

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Clicker Training. Train uw pup met de clicker training. Uw pup leren wat zijn naam is:

Clicker Training. Train uw pup met de clicker training. Uw pup leren wat zijn naam is: HIL02347 P&K Puppy Clicker NL 19/10/07 14:34 Page 1 Clicker Training Train uw pup met de clicker training Clicker training is in de jaren veertig ontwikkeld door trainers van zeezoogdieren. Zij ontdekten

Nadere informatie

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg Pasen met peuters en kleuters Beertje Jojo is weg Thema Maria is verdrietig, haar beste Vriend is er niet meer. Wat is Maria blij als ze Jezus weer ziet. Hij is opgestaan uit de dood! Wat heb je nodig?

Nadere informatie

Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5

Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 6 Zacheüs (1) Het is erg druk in de stad vandaag. Iedereen loopt op straat. Zacheüs wurmt zich

Nadere informatie

Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b

Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b 1 Verkondiging Enkele kinderen vragen in de kerk: waarom vieren we kerst? En wat betekent het voor u? Reactie op de antwoorden Ja, waarom vieren we kerst? En wat betekent

Nadere informatie

HANDIG EEN BIJTEND KONIJN

HANDIG EEN BIJTEND KONIJN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG EEN BIJTEND KONIJN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER BIJTENDE KONIJNEN. JE KUNT

Nadere informatie

Prijslijst 2015. Indien uw hond niet in de prijslijst staat kan u ons steeds contacteren voor een richtprijs.

Prijslijst 2015. Indien uw hond niet in de prijslijst staat kan u ons steeds contacteren voor een richtprijs. De volgende prijzen zijn richtprijzen daar het veel afhangt van de toestand van de vacht en daardoor ook de behandelingsduur. Wij vragen dan ook vriendelijk om ons mee te delen of de vacht van uw dier

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

vachtsoort Ras Prijs

vachtsoort Ras Prijs vachtsoort Ras Prijs KRULVACHT Kammen Knippen in model Barbet, Ierse Softcoated Wheaten Terrier, Portugese Waterhond Bedlington Terrier Bichon Frisé Vanaf 65 Cesky Terrier Kerry Blue Terrier Vanaf 85 Poedel

Nadere informatie

We spelen in het huis van mijn mama deze keer,

We spelen in het huis van mijn mama deze keer, Jip en Janneke. Ik ben Jip. Ik ben Janneke en we wonen naast elkaar. Hij heet Jip, zij heet Janneke. en we spelen soms bij hem en soms bij haar. We spelen in het huis van mijn mama deze keer, we kunnen

Nadere informatie

HANDIG VERDEDIGEN VAN VOER EN SPEELTJES

HANDIG VERDEDIGEN VAN VOER EN SPEELTJES HANDIG VERDEDIGEN VAN VOER EN SPEELTJES l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE

Nadere informatie

Prijslijst trimsalon Dogs & Co

Prijslijst trimsalon Dogs & Co Prijslijst trimsalon Dogs & Co Wij werken graag transparant wat de prijs betreft. We zullen vooraf steeds de prijs mededelen. Komen we onverwacht een probleem tegen dan bellen wij steeds op om dit met

Nadere informatie

HANDIG HONDEN ONTMOETEN

HANDIG HONDEN ONTMOETEN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG HONDEN ONTMOETEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN ONTMOETEN. JE KUNT ER

Nadere informatie

Spreekbeurt pakket. Personal Service Dogs Zuiderdiep 240 A 9571 BN Tweede Exloërmond Tel. 0599-671346 Email: info@servicedogs.nl www.servicedogs.

Spreekbeurt pakket. Personal Service Dogs Zuiderdiep 240 A 9571 BN Tweede Exloërmond Tel. 0599-671346 Email: info@servicedogs.nl www.servicedogs. Spreekbeurt pakket Personal Service Dogs Zuiderdiep 240 A 9571 BN Tweede Exloërmond Tel. 0599-671346 Email: info@servicedogs.nl www.servicedogs.nl Wat kun je vinden in dit spreekbeurtpakket? Uitleg over

Nadere informatie

Inhoud blz. 1. Honden 2. Van wolf naar hond 3. Rassen 4. Rashonden 5. Filmpjes Pluskaarten Bronnen en foto s Colofon en voorwaarden

Inhoud blz. 1. Honden 2. Van wolf naar hond 3. Rassen 4. Rashonden 5. Filmpjes Pluskaarten Bronnen en foto s Colofon en voorwaarden Het hondenboek Inhoud blz. 1. Honden 3 2. Van wolf naar hond 4 3. Rassen 6 4. Rashonden 8 5. Filmpjes 19 Pluskaarten 20 Bronnen en foto s 22 Colofon en voorwaarden 23 1. Honden Soorten Veel mensen hebben

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Capoen. Handleiding voor jonge kinderen en hun omgang met honden. Inhoud : Wolven en honden Verschillende rassen Gedrag

Capoen. Handleiding voor jonge kinderen en hun omgang met honden. Inhoud : Wolven en honden Verschillende rassen Gedrag Capoen Handleiding voor jonge kinderen en hun omgang met honden Inhoud : Wolven en honden Verschillende rassen Gedrag Het roedel Roedel tegenover land Plaats in het gezin Hoe wordt jij koning of koningin

Nadere informatie

4 Gedrag. 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? 4.1 Opdrachten 1-24. 4.2 Opdrachten 1-20. 4.

4 Gedrag. 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? 4.1 Opdrachten 1-24. 4.2 Opdrachten 1-20. 4. 4 Gedrag DO-IT Datum 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? PARAGRAFEN Datum 4.1 Opdrachten 1-24 4.2 Opdrachten 1-20 4.3 Opdrachten 1-16 4.4 Opdrachten 1-16 Samenvatten Test

Nadere informatie

Wat te verwachten bij een instinct test.

Wat te verwachten bij een instinct test. Wat te verwachten bij een instinct test. Je kan met je hond naar JJRanch komen om je hond te laten testen op het instinct om schapen te drijven. De test duurt ongeveer 15 tot 25 minuten, afhankelijk van

Nadere informatie

Help, mijn papa en mama gaan scheiden!

Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Joep ligt in bed. Hij houdt zijn handen tegen zijn oren. Beneden hoort hij harde boze stemmen. Papa en mama hebben ruzie. Papa en mama hebben vaak ruzie. Ze denken

Nadere informatie

Er was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig

Nadere informatie

Omgaan & Trainen met je hond Door: Jan van den Brand. (3 e druk) 2015, Jan van den Brand www.hondentraining adviescentrum.nl

Omgaan & Trainen met je hond Door: Jan van den Brand. (3 e druk) 2015, Jan van den Brand www.hondentraining adviescentrum.nl Door: Jan van den Brand Inleiding Ik krijg veel vragen van hondeneigenaren. Veel van die vragen gaan over de omgang met en de training van de hond. Deze vragen spitsen zich dan vooral toe op: Watt is belangrijk

Nadere informatie

Suzanne Peters. Blijf bij me! liefdesroman

Suzanne Peters. Blijf bij me! liefdesroman Suzanne Peters Blijf bij me! liefdesroman Hoofdstuk 1 Katja belde aan bij het huis. Ze vond het toch wel erg spannend. Het was de tweede keer dat ze op visite ging bij de hondenfokker en deze keer zou

Nadere informatie

Alle prijzen zijn VANAF prijzen. Bij erg vervilte vachten, castraten, antiparasitaire behandelingen en agressieve honden worden extra's aangerekend.

Alle prijzen zijn VANAF prijzen. Bij erg vervilte vachten, castraten, antiparasitaire behandelingen en agressieve honden worden extra's aangerekend. Alle prijzen zijn VANAF prijzen. Bij erg vervilte vachten, castraten, antiparasitaire behandelingen en agressieve honden worden extra's aangerekend. BASISPAKETTEN PRIJS Ontklitten per uur Enkel wassen

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Honden Als je aan mensen vraagt wat hun lievelingsdier is, noemen veel mensen de hond. Honden zijn namelijk niet alleen lieve en mooie beesten, maar ook erg geschikt als huisdier. Er zijn erg veel verschillende

Nadere informatie

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven.

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. Beginsituatie: De lln doen als inleiding op het project rond geloven en de kerkwandeling, een filosofisch gesprek. Er komen verschillende

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

PRAKTISCH ALLEEN THUIS BLIJVEN

PRAKTISCH ALLEEN THUIS BLIJVEN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n PRAKTISCH ALLEEN THUIS BLIJVEN over houden van huisdieren Honden zijn groepsdieren en zijn van nature graag bij hun

Nadere informatie

Prijslijst trimsalon Dogs & Co

Prijslijst trimsalon Dogs & Co Prijslijst trimsalon Dogs & Co Wij werken graag transparant wat de prijs betreft. We zullen vooraf steeds de prijs mededelen. Komen we onverwacht een probleem tegen dan bellen wij steeds op om dit met

Nadere informatie

Prijslijst. Voor honden met gedragsprobemen word een meerprijs gerekend van 30,- p.u

Prijslijst. Voor honden met gedragsprobemen word een meerprijs gerekend van 30,- p.u ! Prijslijst Onderstaande prijzen gelden voor honden met normale vachtcondities tijdens een trimbeurt. Voor honden met veel klitten of vlooien word een meerprijs gerekend! 20,- p.u Let op: vervilte honden

Nadere informatie

Dit door Willem Teunisse gemaakte boekje over. De "Alles of niets" methode, is gebaseerd op de werken van: Dr. Ian Dunbar

Dit door Willem Teunisse gemaakte boekje over. De Alles of niets methode, is gebaseerd op de werken van: Dr. Ian Dunbar Dit door Willem Teunisse gemaakte boekje over De "Alles of niets" methode, is gebaseerd op de werken van: Dr. Ian Dunbar De Alles of niets methode is een heel simpele manier om een hond te leren om wat

Nadere informatie

Tik-tak Tik-tak tik-tak. Ik tik de tijd op mijn gemak. Ik haast me niet zoals je ziet. Tik-tak tik-tak, ik denk dat ik een slaapje pak.

Tik-tak Tik-tak tik-tak. Ik tik de tijd op mijn gemak. Ik haast me niet zoals je ziet. Tik-tak tik-tak, ik denk dat ik een slaapje pak. Tik-tak - Lees het gedicht tik-tak voor. Doe dit in het strakke ritme van een langzaam tikkende klok: Tik - tak - tik - tak Ik tik - de tijd - op mijn - gemak. Enzovoort. - Laat de kinderen vrij op het

Nadere informatie

De manieren waarop een hond leert. Wat is gedrag?

De manieren waarop een hond leert. Wat is gedrag? De manieren waarop een hond leert Wat is gedrag? Echt alles wat een hond doet wordt gedrag genoemd. Honden gedragen zich zoals honden zich horen te gedragen. Ze doen volkomen natuurlijke en normale hondendingen

Nadere informatie

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl R O S A D E D I E F Arco Struik Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl In de winkel 3 Bart 5 Een lieve dief 7 De telefoon 9 Bij de dokter 11 De blinde vrouw 13 Een baantje 15 Bijna betrapt

Nadere informatie

De pointer. Mariska de haan

De pointer. Mariska de haan De pointer Mariska de haan 2013 ~1~ Inleiding. Voor mijn werkstuk dit jaar heb ik gekozen voor de pointer. Omdat wij thuis 2 pointers hebben. Daar wil ik graag wat over vertellen. ~ 2 ~ Inhoudsopgave Hoofdstuk

Nadere informatie

Het onderzoek van de burgemeester 5/6

Het onderzoek van de burgemeester 5/6 Het onderzoek van de burgemeester De burgemeester hoorde dat kinderen ongerust zijn. Nee, ze zijn niet bang voor onweer of harde geluiden. Ze maken zich zorgen over de natuur. Dieren krijgen steeds minder

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Jezus vertelt, dat God onze Vader is

Jezus vertelt, dat God onze Vader is Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.

Nadere informatie

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is:

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is: Gefeliciteerd. Je bent zwanger en je hebt één of meerdere honden. Het wordt jullie eerste kind. Je bent net bij de verloskundige geweest, het gaat goed met je kindje, en je hebt deze folder meegekregen.

Nadere informatie

Exodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje

Exodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje Exodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje Aangepaste dienst Liturgie Voor de dienst speelt de band drie liederen Opwekking 11 Er is een Heer Opwekking 277 Machtig God, sterke Rots

Nadere informatie

Ik ga een grote uitdaging niet uit de weg. Taken die moeilijk zijn, vind ik veel leuker dan eenvoudige taken.

Ik ga een grote uitdaging niet uit de weg. Taken die moeilijk zijn, vind ik veel leuker dan eenvoudige taken. Ik ga een grote uitdaging niet uit de weg. Taken die moeilijk zijn, vind ik veel leuker dan eenvoudige taken. 2 5 Ik hoef niet aangespoord te worden om mijn taken te maken. Niemand hoeft mij te zeggen

Nadere informatie

3 Hoogbegaafdheid op school

3 Hoogbegaafdheid op school 3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit

Nadere informatie

Richtprijzen. v.a. prijzen; A: Akita 75,- Alaska malamute 75,- Amerikaanse cocker spaniël 75,- Australiën shepherd 60,- Amerikaanse stafford 45,-

Richtprijzen. v.a. prijzen; A: Akita 75,- Alaska malamute 75,- Amerikaanse cocker spaniël 75,- Australiën shepherd 60,- Amerikaanse stafford 45,- Richtprijzen Vanaf prijzen per behandeling De prijslijst hieronder is gemaakt op basis van het knippen/plukken/effileren volgens de rasstandaard, de prijs kan afwijken als uw voorkeur bij een ander model

Nadere informatie

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne> Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor

Nadere informatie

Tips voor het Trainen van een Veilige, Alerte en Gehoorzame WAAKHOND

Tips voor het Trainen van een Veilige, Alerte en Gehoorzame WAAKHOND Tips voor het Trainen van een Veilige, Alerte en Gehoorzame WAAKHOND Voorwoord Voor sommige mensen is een hond niet alleen een huisdier en een metgezel, maar ook een sterke bondgenoot en zelfs een hulp

Nadere informatie

Nieuwe buren in het Grippelbos

Nieuwe buren in het Grippelbos Naam : Klas : W.O.- werkboekje Nieuwe buren in het Grippelbos We luisterden naar het verhaal van het Grippelbos. Meneer Mol redt in het verhaal Snip. Waarom is meneer Mol anders dan de andere dieren? In

Nadere informatie

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les 8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil

Nadere informatie

PRAKTISCH KIND EN HOND HOUD HET VEILIG

PRAKTISCH KIND EN HOND HOUD HET VEILIG PRAKTISCH KIND EN HOND HOUD HET VEILIG l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n over houden van huisdieren Honden kunnen prima samengaan met kinderen, maar

Nadere informatie

Dierenvrienden? door Nellie de Kok. Samenvatting

Dierenvrienden? door Nellie de Kok. Samenvatting Dierenvrienden? door Nellie de Kok Samenvatting De hond is de baas in het huis, totdat er een kat bijkomt. Ze proberen allebei om bij de bazin in een goed blaadje te komen. De kat krijgt het voor elkaar

Nadere informatie

Prijslijst. Richtprijs. Tel : (0032)4/76.45.15.44

Prijslijst. Richtprijs. Tel : (0032)4/76.45.15.44 Prijslijst Tel : (0032)4/76.45.15.44 A B Ras Richtprijs Affenpinscher 50,00 Afghaanse Windhond 65,00 Airedale Terriër 90,00 Akita 60,00 Alaskan Malamute 60,00 American Foxhound 45,00 American Staffordshire

Nadere informatie

Richtprijzen. Care Treatment. Beschrijving

Richtprijzen. Care Treatment. Beschrijving Deze prijzen zijn richtprijzen om u een idee te geven hoe lang de trimbeurt zal duren en hoeveel dit ongeveer zal kosten. De prijzen zijn niet vast omdat er, zelfs binnen éénzelfde ras, veel verschillen

Nadere informatie

Sociale/pedagogische vragenlijst

Sociale/pedagogische vragenlijst Bijlage 1 Sociale/pedagogische vragenlijst voor ouders en begeleiders van mensen met een matige tot (zeer) ernstige verstandelijke beperking, al dan niet in combinatie met een lichamelijke beperking 1

Nadere informatie

JONG GELEERD, OUD GEDAAN

JONG GELEERD, OUD GEDAAN JONG GELEERD, OUD GEDAAN DICK STAAL INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 2. Hoe leert de hond 3. Hoe leren we de hond de betekenis van Goed zo, braaf en Nee 4. Op welke wijze worden correcties gegeven 5. De zwaarte

Nadere informatie

Huiswerk Spreekbeurten Werkstukken

Huiswerk Spreekbeurten Werkstukken Huiswerk Spreekbeurten Werkstukken - 2 - Weer huiswerk? Nee, deze keer geen huiswerk, maar een boekje óver huiswerk! Wij (de meesters en juffrouws) horen jullie wel eens mopperen als je huiswerk opkrijgt.

Nadere informatie

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft!

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! Scott de Jong http://www.positiefleren.nl - 1 - Je leest op dit moment versie 2.0 van het Ebook: 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft.

Nadere informatie

Afval Anne en de Sorteerbrigade

Afval Anne en de Sorteerbrigade Afval Anne en de Sorteerbrigade Verhaal ontwikkeld voor educatieproject Afval groep 3 School en Cultuur Veenendaal 2014 Geschreven door: Sanne Heymann Tekeningen door: Sjoerd Kreijns Dit is Afval Anne.

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

Bijlage 6: Schetsbordverhaal Zacheüs

Bijlage 6: Schetsbordverhaal Zacheüs Bijlage 6: Schetsbordverhaal Zacheüs 31 oktober 2010 Zacheüs Ellen Zuijdwegt-Dronkers Van dit verhaal is een schetsbord verhaal gemaakt Dit is tekenen of schilderen terwijl je vertelt. Dit kan heel eenvoudig

Nadere informatie

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna

Nadere informatie

PRIJS HONDENRASSEN SCHOFTHOOGTE PER DAG

PRIJS HONDENRASSEN SCHOFTHOOGTE PER DAG HONDENRASSEN SCHOFTHOOGTE PRIJS PER DAG A Affenpinscher Reu 25-30 cm. Teef 25-30 cm. 16,00 Afghaanse Windhond Reu 68-73 cm. Teef 63-69 cm. 20,00 Airedale Terriër Reu 58-61 cm. Teef 56-58 cm. 20,00 Akita

Nadere informatie

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd 53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn

Nadere informatie

Het Groot en Bijzonder Verdriet Doe Boek

Het Groot en Bijzonder Verdriet Doe Boek Het Groot en Bijzonder Verdriet Doe Boek De enige officiële training voor Troostbeesten. Lilian Kars, 1999 Illustraties: Rainer Harman Niets uit deze uitgave mag op enige wijze worden gebruikt of gedupliceerd

Nadere informatie

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring

Nadere informatie

TEST 1: Eerst denken of eerst doen? Kruis steeds het antwoord aan dat het best bij jou past. Probeer zo eerlijk mogelijk te antwoorden.

TEST 1: Eerst denken of eerst doen? Kruis steeds het antwoord aan dat het best bij jou past. Probeer zo eerlijk mogelijk te antwoorden. TEST 1: Eerst denken of eerst doen? Kruis steeds het antwoord aan dat het best bij jou past. Probeer zo eerlijk mogelijk te antwoorden. 5. Onderweg naar een feestje doe je nog even snel een boodschap.

Nadere informatie

02-08-2000-28-05-2013

02-08-2000-28-05-2013 MAC 02-08-2000-28-05-2013 (12 jaar, 10 maanden) Mac, Vorig jaar nog heb ik contact gehad met jouw baasjes en wat bleek: je was springlevend, wel wat ouder en strammer, maar wat wil je op die leeftijd.

Nadere informatie

Energiek de lente in!

Energiek de lente in! Miniboekje Energiek de lente in! 10 tips voor meer balans & energie Beste lezer, Dit boekje is een klein cadeautje voor u! De lente is weer begonnen en de bomen staan te popelen om uit te lopen. Koeien

Nadere informatie

Micha kijkt Ruben aan. Hij trekt een gek gezicht. Micha houdt niet van puzzelen, want de puzzels die oma maakt, zijn altijd heel erg moeilijk.

Micha kijkt Ruben aan. Hij trekt een gek gezicht. Micha houdt niet van puzzelen, want de puzzels die oma maakt, zijn altijd heel erg moeilijk. 1. Puzzelen Wie er het eerst is! Micha staat bij het schoolhek. Hij krijgt een harde klap op zijn schouder van Ruben, zijn grote broer. Oké. Micha is wel in voor een wedstrijdje. Hij begint meteen te rennen,

Nadere informatie

Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram,

Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, mijn kleine broer Dat is niet van mij mama Dan zegt ze

Nadere informatie

Werkstukken maken op PCBO-Het Mozaiek Groep 6

Werkstukken maken op PCBO-Het Mozaiek Groep 6 We gaan een werkstuk maken en je mag het helemaal zelf doen. Het is helemaal jouw eigen werkstuk. Maar om je even goed op weg te helpen hebben we hieronder alle stapjes even op een rij gezet. Wat moet

Nadere informatie

Lesbrief bij Mijn broer is een boef van Netty van Kaathoven voor groep 7 en 8

Lesbrief bij Mijn broer is een boef van Netty van Kaathoven voor groep 7 en 8 Lesbrief bij Mijn broer is een boef van Netty van Kaathoven voor groep 7 en 8 Inhoud van deze lesbrief - Thema s in het boek - Lesopzet - Doel van de les - Uitwerking - Bijlage: opdrachtenblad Thema s

Nadere informatie

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Aanmelding hond Cupidog (Teef)

Aanmelding hond Cupidog (Teef) Aanmelding hond Cupidog (Teef) We vragen u de vragenlijst zo volledig mogelijk en naar waarheid in te vullen. Alleen volledig ingevulde vragenlijsten worden in behandeling genomen. Is een vraag niet duidelijk

Nadere informatie

Nieuwsbrief 14, september 2010

Nieuwsbrief 14, september 2010 Stichting WoonMere Nieuwsbrief 14, september 2010 Redactie: Mariska Elfrink Hallo allemaal, Eindelijk is het dan gebeurt: we zijn verhuist naar ons eigen appartement! Inmiddels wonen we hier alweer een

Nadere informatie

Wie zijn jouw vrienden? Opdracht:

Wie zijn jouw vrienden? Opdracht: Wie zijn jouw vrienden? Opdracht: 1. Maak een spinnenweb van jouw belangrijkste vrienden. 2. Schrijf er telkens bij waar je die vriend hebt leren kennen. 3. Schrijf de meest positieve eigenschap als vriend

Nadere informatie

Charles den Tex VERDWIJNING

Charles den Tex VERDWIJNING Charles den Tex VERDWIJNING 3 Klikketik-tik-tik Het is halftwaalf s ochtends. Marja vouwt een hemd. En kijkt om zich heen. Even staat ze op haar tenen. Zo kan ze over de kledingrekken kijken. Die rekken

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

LEERKRACHTGEDEELTE ACTIVITEIT HOE-FILE: HOE MAAK IK HET UIT? VAN LIEF NAAR EX.

LEERKRACHTGEDEELTE ACTIVITEIT HOE-FILE: HOE MAAK IK HET UIT? VAN LIEF NAAR EX. LEERKRACHTGEDEELTE ACTIVITEIT HOE-FILE: HOE MAAK IK HET UIT? VAN LIEF NAAR EX. Omschrijving van de activiteit De leerlingen lezen tips over correct handelen als je het uitmaakt met je lief. Ze bespreken

Nadere informatie

Een moeilijk woord voor Natuurbrug is Ecoduct. Wat dat nu precies is, legt de schrijver Frank van Pamelen hieronder nog eens uit.

Een moeilijk woord voor Natuurbrug is Ecoduct. Wat dat nu precies is, legt de schrijver Frank van Pamelen hieronder nog eens uit. Ecoduct Een moeilijk woord voor Natuurbrug is Ecoduct. Wat dat nu precies is, legt de schrijver Frank van Pamelen hieronder nog eens uit. Ecoduct Wat is dat dan precies, een ecoduct? Zo vroeg een jonge

Nadere informatie

DE WOLF. Huilend roofdier

DE WOLF. Huilend roofdier DE WOLF Huilend roofdier De wolf heeft vaak een hele slechte naam. Denk maar eens aan de wolf in het verhaal van Roodkapje, die oma heeft opgegeten. Of Midas de wolf, die tevergeefs op de drie biggetjes

Nadere informatie

4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als

4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als 4 Denken In dit hoofdstuk vertellen we hoe jij om kan gaan met je gedachten. Veel gedachten maak je zelf. Ze bepalen hoe jij je voelt. We geven tips hoe jij jouw gedachten en gevoelens zelf kunt sturen.

Nadere informatie

Nog niet gedaan, ga dit dan echt doen het gaat je echt verder helpen.

Nog niet gedaan, ga dit dan echt doen het gaat je echt verder helpen. In de vorige les ben je gaan onderzoeken wat je droom is en ik hoop dat je het besluit hebt genomen om elke dag te dromen en dat je een moodboard hebt gemaakt. Nog niet gedaan, ga dit dan echt doen het

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

1 Vinden de andere flamingo s mij een vreemde vogel? Dat moeten ze dan maar zelf weten. Misschien hebben ze wel gelijk. Het is ook raar, een flamingo die jaloers is op een mens. En ook nog op een paard.

Nadere informatie

NAAM. Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever.

NAAM. Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever. Vos en Waar is Haas het ijs? NAAM Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever. Wat een raar beest! lacht Uil.

Nadere informatie