De Zeeuwse aanpak Project Certificering akkerbouw

Transcriptie

1

2 De Zeeuwse aanpak Project Certificering akkerbouw Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik 2002

3

4 De Zeeuwse aanpak Project Certificering akkerbouw Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik 2002 Stichting Minas en Middelen Meester, november 2003

5

6 Stichting Minas en Middelen Meester Inhoud. Inleiding...7 Uitvoering certificeringsproject Resultaten....8 Conclusies...13 Aanbevelingen...13 Bijlage: groepsresultaten per gewas Stichting Minas Middelen Meester. Dit project is een initiatief van de stichting Minas Middelen Meester (MMM). MMM is een samenwerkingsverband tussen de Zeeuwse Land- en Tuinbouw Organisatie (ZLTO), het Zeeuws Agrarisch Jongeren Kontakt (ZAJK), waterschap Zeeuwse Eilanden, waterschap Zeeuws-Vlaanderen, Zeeuwse Milieu Federatie en de provincie Zeeland. Doel van MMM is het verminderen van de uitstoot van mineralen en gewasbeschermingsmiddelen vanuit de landbouw naar het milieu. Deze algemene doelstelling is geconcretiseerd door middel van een projectmatige aanpak. Meer informatie over MMM is beschikbaar op Colofon: Auteur: Jos Goossen (waterschap Zeeuws-Vlaanderen) in nauw overleg met Pierre Cammaert (DLV), Rien Klippel (waterschap Zeeuwse Eilanden) en de overige leden van de projectgroep Minas Middelen Meester. Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

7 Stichting Minas en Middelen Meester Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

8 Stichting Minas en Middelen Meester Inleiding. Bij de start van de stichting Minas Middelen Meester (MMM) is de milieubelasting als gevolg van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen door de Zeeuwse landbouw nader in beeld gebracht. Hiertoe is gebruik gemaakt van gebruikcijfers registreerd van het Landbouw Economisch Instituut. Aan de hand van de milieumeetlat van het Centrum voor Landbouw en Milieu is de milieubelasting gekwantificeerd. De milieumeetlat maakt onderscheid in de milieucompartimenten water, bodem en grondwater. Omdat in Zeeland het terugdringen van de oppervlaktewaterbelasting als meest urgent wordt ervaren is in dit project alleen gebruik gemaakt van de milieubelastingspunten voor het waterleven. Bij een nadere beschouwing van de aldus berekende milieubelasting valt het volgende op: Er bestaan grote verschillen in milieubelasting tussen de verschillende gewassen. Zo resulteert de teelt van uien in een vijfmaal hogere milieubelasting per hectare dan die van wintertarwe; Van alle binnen een teelt gebruikte gewasbeschermingsmiddelen zijn slechts een beperkt aantal middelen verantwoordelijk voor de totale belasting; Middelen die laag scoren wat betreft het gebruik kunnen een onevenredig hoge milieubelasting veroorzaken. Aan de hand van het Zeeuwse middelengebruik zijn door MMM doelstellingen afgeleid voor de milieubelasting. Aan de hand van een rekenslag zijn voor elk gewas de meest belastende middelen vervangen door denkbeeldige middelen met een lagere milieubelasting. De aldus gecorrigeerde lagere milieubelasting vormt het doel voor reductie van de milieubelasting door gewasbeschermingsmiddelen. De Stichting Milieukeur maakt ook gebruik van het gegeven dat slechts een beperkt aantal middelen bepalend is voor de totale milieubelasting. Hierop zijn de Milieukeur-teeltschema s gebaseerd. Dit betekent dat een teler die volgens het Milieukeur certificeringsschema werkt niet alle wettelijk toegestane middelen mag toepassen of hiervoor strafpunten krijgt. Een te hoog middelengebruik, het gebruik van niet toegestane middelen of een teveel aan strafpunten resulteert in het niet behalen van het Milieukeurcertificaat. Daarnaast gelden er bovenwettelijke beperkingen op het gebied van bemesting. In het MMM-project Certificering akkerbouw is gebleken dat aan de MMMdoelstellingen voor gewasbescherming is te voldoen door volgens het Milieukeurschema te telen. Met het niet doorgaan van de Duurzame Ondernemers Aftrek (een fiscale stimulans) is het animo voor Milieukeurteelt sterk verminderd. In zijn algemeenheid neemt de vraag naar gecertificeerde akkerbouwproducten toe. Het door de Europese retail-organisaties opgestelde Eurep-GAP certificeringssysteem speelt hierin een toonaangevende rol. Op milieugebied heeft Eurep-GAP nauwelijks meerwaarde. De in Eurep-GAP opgenomen milieu-eisen gaan niet verder dan de in het betreffende land geldende wettelijk verplichtingen. Om voldoende draagvlak te behouden bij de Zeeuwse telers en om de milieudoelstellingen te behouden is gekozen voor een combinatie van Eurep-GAP certificering en teeltkundige begeleiding op Milieukeurniveau door DLV adviesgroep NV. Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

9 Stichting Minas en Middelen Meester Uitvoering certificeringsproject In 2002 hebben 89 Zeeuwse akkerbouwers deelgenomen aan het MMM-certificeringproject. Door middel van individuele advisering en groepsbijeenkomsten zijn de deelnemers begeleid in het telen volgens Eurep-GAP-eisen en het voldoen aan de milieu-eisen volgens Milieukeur. Vóór aanvang van het teeltseizoen zijn door DLV voor alle deelnemers bemestings- en gewasbeschermingsplannen opgesteld. Tijdens het teeltseizoen zijn alle deelnemers minstens vijfmaal persoonlijk geadviseerd over bemesting en gewasbescherming. Resultaten. Tabel 1 toont een samenvatting van de projectresultaten. Het betreft hier de groepsgemiddelde milieubelastingpunten waterleven per hectare. Voor elke teelt is aangegeven in hoeverre aan de MMM-doelstelling is voldaan. De bijlage geeft een gedetailleerd beeld van de oorzaken en mogelijke oplossingen van de milieubelasting. Tabel 1: samenvatting MBP water/ha voor diverse gewassen MMMdoelstelling 2001 KPA 2002 deelnemers Uien, plantuien Aardappelen, pootaardappelen Knolselderij Aardappelen, frietaardappelen Aardappelen, tafelaardappelen Aardappelen, primeuraardappelen Wortelen Uien, zaaiui Wintertarwe Bruine bonen Erwten Vlas Zomertarwe Zomergerst Suikerbieten Graszaad, Engels raaigras Graszaad, Veldbeemd Graszaad, Roodzwenk Graszaad, rietzwenk Witlofpennen Cichorei Luzerne voldoet aan MMM-doelstelling voldoet niet aan MMM-doelstelling * areaal consumptieaardappelen totaal * * graszaad totaal Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

10 Stichting Minas en Middelen Meester Op basis van de gewasarealen (bron: CBS) en de gemiddelde milieuscore van de projectdeelnemers binnen de diverse teelten is af te leiden welke gewassen in Zeeland de hoogste bijdrage leveren aan de milieubelasting (zie tabel 2 en grafieken). Uiteraard is hier aangenomen dat de deelnemende telers representatief zijn voor alle Zeeuwse telers. Tabel 2: milieubelastingpunten (mbp) en arealen in 2001 en 2002 teelt areaal 2001 % mbp 2001 % areaal 2002 % mbp 2002 % Consumptieaardappelen , , , ,7 Wintertarwe , , , ,9 Plantuien , , , ,1 Pootaardappelen , , , ,3 Zaaiuien , , , ,0 Suikerbieten , , , ,0 Wortelen 467 0, , , ,7 Zomergerst , , , ,7 Vlas , , , ,7 Graszaad , , , ,6 Bruine bonen , <0, , ,6 Zomertarwe , , , ,3 Kapucijners 345 0, , , ,1 Erwten 108 0, <0, , ,1 Cichorei , <0, , ,1 Luzerne , , , <0,1 Totaal Uit de laatste rij in bovenstaande tabel blijkt dat de aldus berekende totale milieubelasting is gedaald van 45 miljoen milieubelastingpunten in 2001 tot 32 miljoen in Dit is een afname van 29%. Met name in de grafieken op de volgende pagina is duidelijk te zien dat de milieubelasting (de smalle donkere staafjes) niet gelijkmatig is verdeeld over de gewasarealen (de lichtgrijze staafjes). Zo levert wintertarwe, het gewas met het grootste areaal (31%), in 2002 slechts 19% van de totale belasting. Consumptieaardappelen, met 18% het op een na grootste areaal, is verantwoordelijk voor 42% van de totale belasting. De absolute belasting door consumptieaardappelen is in 2002 met bijna 30% afgenomen. Het gewas suikerbieten daarentegen, qua omvang vergelijkbaar met consumptieaardappelen, vertegenwoordigt maar 3% van de totale belasting. Uien is juist een gewas met een klein areaal (7% in 2002) en een hoge belasting (21%). Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

11 Grafische weergave van tabel 2: Stichting Minas en Middelen Meester Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

12 Bespreking van de resultaten. Stichting Minas en Middelen Meester De totale milieubelasting vanuit de deelnemende teelten is gezakt van 45 miljoen mbp (milieubelastingpunten) tot 32 miljoen mbp. Dit is een daling van 29%. Uit de grafieken in het vorige hoofdstuk blijkt dat deze daling niet voor alle gewassen geldt. Verder valt op dat er nog steeds een grote spreiding bestaat in de milieuscore tussen telers van hetzelfde gewas. Evenals in 2001 blijkt ook nu dat in veel gevallen enkele slecht scorende gewasbeschermingsmiddelen, toegepast door enkele of meerdere telers, bepalend zijn voor de totale milieubelasting. In veel gevallen zijn deze middelen niet toegestaan in Milieukeurteelt of leveren ze strafpunten op. Voor de belangrijkste gewassen worden de gegevens hieronder besproken. Gedetailleerde gegevens van alle teelten zijn opgenomen in de bijlage. Voor zaaiuien ligt het gemiddeld aantal milieubelastingpunten 78% onder dat van Deze grote reductie is voornamelijk het gevolg van het niet gebruiken van de middelen Condor (insecticide op basis van parathion) en Ronilan T combi (fungicide op basis van thiram en vinchlozolin). Plantuien scoort met 2242 mbp 114% slechter dan in 2001 en zit hierbij 306% boven de doelstelling. De slechte score wordt voornamelijk veroorzaakt door het gebruik van het insecticide Birlane (werkzame stof chloorfenvinfos; 2000 mbp) door één van de dertien deelnemers. Birlane is als granulaat met de kunstmeststrooier opgebracht en vervolgens ingewerkt. DLV acht deze toepassing overbodig. Het middel Ramrod (werkzame stof propachloor) dat in 2001 verantwoordelijk was voor milieubelastingpieken is in 2001 niet toegepast als gevolg van beëindiging van de toelating. Zonder de uitschieter door gebruik van Birlane zou de gemiddelde milieubelasting 395 mbp bedragen. Dit is 28% onder de doelstelling. Voor suikerbieten ligt de milieubelasting 66% onder die van In 2001 was een hoog gebruik van Condor door enkele telers bepalend voor de score. In 2002 is wel Condor toegepast, zij het in aanzienlijk mindere mate dan in Desalniettemin kent de bietenteelt in 2002 milieubelastingpieken door gebruik van Skipper (slakkenkorrels op basis van thiodicarb) en Dual Gold (bodemherbicide op basis van s-metolachloor). Vanaf 2003 zijn alleen nog slakkenmiddelen toegelaten op basis van het voor het waterleven minder giftige metaldehyde. Het gebruik van Dual Gold kan worden gereduceerd door (intensievere) toepassing van mechanische onkruidbestrijding. Consumptieaardappelen (friet-, tafel- en primeuraardappelen) voldoen niet aan de doelstellingen maar scoren gemiddeld wel 28% beter dan in In de teelt van consumptieaardappelen is Sencor (bodemherbicide op basis van metribuzin) het meest belastende middel. Daarnaast levert het loofdodingsmiddel Reglone (diquatdibromide) een grote milieubelasting. De spreiding in milieubelasting binnen de consumptieaardappeltelers is geringer dan in Met name het gebruik van Sumicidin Super (insecticide op basis van esfenvaleraat; 1000 mbp) voor luisbestrijding leidt tot hoge milieubelastingspieken. DLV adviseert een terughoudend gebruik van dit middel aangezien het behalve de te bestrijden luis ook de natuurlijke vijanden doodt. Middelen met een aanzienlijk lagere milieubelasting zijn bijvoorbeeld Dimethoaat (1 mbp) en Plenum (0 mbp). Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

13 Stichting Minas en Middelen Meester Wintertarwe scoort met 215 mbp/ha 18% beter dan in De hoogste milieubelasting binnen deze teelt (66%) is veroorzaakt door het gebruik van de herbicide Isoproturon Flo. Binnen de wintertarwetelers is een grote spreiding in milieubelasting door een sterk wisselend gebruik van isoproturon en door het gebruik van het insecticide Sumicidin Super (op basis van esfenvaleraat). Isoproturon is een relatief goedkoop middel. Het minder belastende alternatief Topik 240 EC (op basis van clodinafop-propargyl en cloquintoceetmexyl) heeft een minder goede werking tegen straat- en raaigras. Evenals in de aardappelteelt is Dimethoaat een minder milieubelastend alternatief voor Sumicidin Super. Door het grote areaal is wintertarwe na consumptieaardappelen het akkerbouwgewas met de hoogste milieubelasting. De milieubelasting in zomertarwe (70 mbp/ha) is aanzienlijk lager. Dit wordt onder andere veroorzaakt door een lager gebruik van isoproturon. In de praktijk blijkt de lagere opbrengst van zomertarwe t.o.v. wintertarwe te worden gecompenseerd door de lagere middelenkosten (gemiddeld 165/ha voor wintertarwe en 135/ha voor zomertarwe). Pootaardappelen scoort met 1497 mbp 11% slechter dan in In tegenstelling tot consumptieaardappelen ligt de hoogste belasting (34%) bij het luisbestrijdingsmiddel Karate (op basis van lambda-cyhalothrin). De milieubelasting door luisbestrijding is te verlagen door het toepassen van knolbehandeling met Amigo (op basis van imidacloprid). Hierdoor is de eerste 7 weken na opkomst geen luisbestrijding nodig. Verder is het gebruik van het doodspuitmiddel Reglone (op basis van diquat dibromide) terug te dringen door loofklappen al of niet gevolgd door spuiten met Finale (op basis van glufosinaatammonium; 0 mbp). Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

14 Stichting Minas en Middelen Meester Conclusies. Dit project verschaft een gedetailleerd inzicht in het middelengebruik en de daaruit voortvloeiende milieubelasting binnen de belangrijkste Zeeuwse akkerbouwgewassen. De grote spreiding in de milieubelastingspunten van de deelnemende telers binnen een en dezelfde teelt geven aan dat ook in de reguliere teelt nog veel milieuwinst mogelijk is. De voortdurende overschrijding van de normen voor bestrijdingsmiddelen in het oppervlaktewater rechtvaardigen een extra inspanning van de telers op dit punt. Bovendien blijkt dat een milieubewuster middelengebruik ook landbouwkundig verantwoord kan zijn. Aanbevelingen. Voor een voldoende rendement van dit soort projecten dient zo gericht mogelijk met de deelnemers te worden gecommuniceerd over de resultaten. Een nieuw instrument dat momenteel wordt uitgewerkt is de zogenaamde milieuscorekaart. Dit is een gedetailleerd overzicht van de individuele milieuprestatie in vergelijking met het groepsgemiddelde en de projectdoelstelling. De milieuscorekaart biedt aanknopingspunten voor een gericht advies. Een eerste opzet voor de scorekaart is opgenomen in de bijlage. Door ook te kijken naar de opbrengst in kg s en euro s van het betreffende gewas kan meer inzicht worden verkregen in de relatie tussen middelengebruik en gewasopbrengst. Door ook deze economische aspecten te betrekken is na te gaan in hoeverre een lage milieubelasting is te combineren met een aanvaardbare gewasopbrengst. Een voortdurende open dialoog met de sector over de milieuaspecten van de Zeeuwse landbouw is noodzakelijk voor verbetering van de kwaliteit van de Zeeuwse oppervlaktewateren. De dialoog dient te worden gevoerd op basis van feiten. Aan de waterzijde worden deze feiten geleverd door de waterschappen in de vorm van waterkwaliteitsonderzoek. Aan de emissiezijde dient de landbouw een inspanning te leveren door al of niet in projectverband inzicht te geven in de gebruikcijfers en open te staan voor objectieve adviezen. De benodigde inspanningen dienen uiteindelijk te resulteren in een rendabele landbouw én een acceptabele oppervlaktewaterkwaliteit. Ondanks de brede acceptatie van de CLM-milieumeetlat als milieu-indicator kent dit instrument ook zijn beperkingen. Zo is er nog onvoldoende afstemming tussen de milieumeetlat en de oppervlaktewaternormen uit de Vierde Nota Waterhuishouding. Bovendien is de werkelijke oppervlaktewaterbelasting ook afhankelijk van locatiespecifieke omstandigheden zoals de afstand tussen het landbouwperceel en de sloot, het werkelijke drifpercentage als gevolg van de gebruikte spuitdoppen, weersomstandigheden, etc. Mogelijk leidt de ten behoeve van het nieuwe nationale gewasbeschermingsbeleid te ontwikkelen bedrijfsmilieu-indicator binnenkort tot een genuanceerder beoordelingsmethode. Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

15 Stichting Minas en Middelen Meester Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

16 Stichting Minas en Middelen Meester Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik 2002 : Groepsresultaten per gewas Gewas pagina Uien, plantuien 1 Aardappelen, pootaardappelen 2 Knolselderij 3 Aardappelen, frietaardappelen 4 Aardappelen, tafelaardappelen 5 Aardappelen, primeuraardappelen 6 Wortelen 7 Uien, zaaiui 8 Wintertarwe 9 Bruine bonen 10 Erwten 11 Vlas 12 Zomertarwe 13 Zomergerst 14 Suikerbieten 15 Graszaad, Engels raaigras 16 Graszaad, Veldbeemd 17 Graszaad, Roodzwenk 18 Graszaad, rietzwenk 19 Witlofpennen 20 Cichorei 21 Luzerne 22 Voorbeeld milieuscorekaart 23 Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

17 Plantuien (13 deelnemers) MMM-doelstelling : 552 Realisatie 2002 : 2242 (306% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 10 Realisatie 2001 : 1047 (90% boven doelstelling) chloorfenvinfos (Birlane Granulaat; 2000 mbp); 82% milieubelasting, 1846 mbp/teler Insecticide, toegepast door 1 deelnemer! (24000 mbp/ha). Met kunstmeststrooier opgebracht en vervolgens ingewerkt. Niet toegestaan in Milieukeur. chloorthalonil (Daconil 500 Vloeibaar; 28 mbp); 5% milieubelasting, 107 mbp/teler. In 2002 samen met maneb enige toegelaten fungicide tegen valse meeldauw. Toegepast door 9 deelnemers. Niet toegestaan in Milieukeur. pendimethalin (Stomp 400 SC; 59 mbp); 4% milieubelasting, 91 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 12 deelnemers. Strafpunt in Milieukeur. diquat dibromide (Reglone; 73 mbp); 3% milieubelating, 73 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 6 deelnemers. Niet toegestaan in Milieukeur. Resultaat wordt bepaald door gebruik Birlane door 1 teler. Zonder deze uitschieter bedraagt de milieubelasting gemiddeld 395 mbp/teler = 28% onder doelstelling! Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

18 Pootaardappelen (10 deelnemers) MMM-doelstelling : 653 Realisatie 2002 : 1497 (129% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 0 Realisatie 2001 : 1343 (106% boven doelstelling) lambda-cyhalothrin (Karate; 910 mbp); 34% milieubelasting, 502 mbp/teler. Insecticide, toegepast door 7 deelnemers. Strafpunt in Milieukeur. linuron (Afalon Flow; 320 mbp, Brabant Linuron Flowable; 360 mbp); 16% milieubelasting, 244 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 5 deelnemers. Strafpunt in Milieukeur. diquat dibromide (Reglone; 73 mbp); 15% milieubelasting, 225 mbp/teler. Loofdodingsmiddel, toegepast door 8 deelnemers. Strafpunt in Milieukeur. esfenvaleraat (Sumicidin Super; 1000 mbp); 10% milieubelasting, 155 mbp/teler. Toegepast door 2 deelnemers. Niet toegestaan in Milieukeur. deltamethrin (Decis; 170 mbp); 7% milieubelasting, 98 mbp/ha. Inseciticide, toegepast door 6 deelnemers. Piek door hoog gebruik esfenvaleraat. Alternatief: Karate of Decis en knolbehandeling met Amigo waardoor de eerste 7 weken na opkomst geen bespuiting tegen luizen nodig is. Alleen de herbiciden Boxer (28 mbp) en Linuron ( ) zijn toegelaten in pootaardappelen. Minder belasting door schimmelbestrijding door vroege oogst. Alternatief voor Reglone: Finale (benomyl; 0 mbp) na klappen (=klappen en spuiten). Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

19 Knolselderij (8 deelnemers) MMM-doelstelling : 540 Realisatie 2002 : 1108 (106% boven doelstelling Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 0 Realisatie 2001 : 366 (32% onder doelstelling) linuron (Brabant Linuron Flowable; 360 mbp); 73% milieubelasting, 878 mbp/teler. Linuron is de enige toegelaten herbicide. Toegepast door alle deelnemers. Strafpunt in Milieukeur. chloorthalonil (Daconil 500 Vloeibaar; 28 mbp); 27% milieubelasting, 325 mbp/teler. In 2001 niet toegelaten en in 2002 wel. Toegepast door alle deelnemers. Niet toegestaan in Milieukeur. Variatie in milieubelasting voornamelijk door spreiding in het gebruik van linuron. Er zijn geen goede chemische alternatieven. Voor bestrijding bladvlekkenziekte is geen goed alternatief voor chloorthalonil. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

20 Aardappelen; frietaardappelen (56 deelnemers) MMM-doelstelling : 529 Realisatie 2002 : 984 (86% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 4 Realisatie 2001 : 1140 (116% boven doelstelling) metribuzin (Sencor WG; 1300 mbp); 39% milieubelasting, gem. 388 mbp/teler. Bodemherbicide, toegepast door 50 deelnemers. Grote spreiding in gebruik. Alternatief: zie tafelaardappelen. Strafpunt in Milieukeur. diquat dibromide (Reglone; 73 mbp); 22% milieubelasting, gem. 217 mbp/teler. Loofdoding. Toegepast door 50 deelnemers. Milieubelasting per teler gelijk aan tafelaardappelen. Strafpunt in Milieukeur. fluazinam (Shirlan; 36 mbp); 16% milieubelasting, gem. 161 mbp/teler. Phytophtora-middel, toegepast door 55 deelnemers. linuron (Afalon Flow; 320 mbp, Brabant Linuron Flowable; 360 mbp); 5 % milieubelasting, gem. 51 mbp/teler. Herbicide toegepast door 7 telers. Strafpunt in Milieukeur. Pieken o.a. door hoog gebruik esfenvaleraat (Sumicidin Super) door 7 telers. Door latere rooidatum dan tafelaardappelen doorgaans meer bespuitingen nodig. (Langer groeiseizoen: meer schimmelbestrijding; hogere belasting met fluazinam). Grote variatie in gebruik Sencor (met name als bodemherbicide). Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

21 Aardappelen; tafelaardappelen (31 deelnemers) MMM-doelstelling : 529 Realisatie 2002 : 835 (58% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 5 Realisatie 2001 : 1140 (116% boven doelstelling) metribuzin (Sencor WG; 1300 mbp); 36% milieubelasting, gem. 299 mbp/teler. Bodemherbicide, toegepast door 26 deelnemers. Alternatief: kleinere hoeveelheden over gewas bijv 0,2 kg i.p.v. 0,5 kg als bodemherbicide. Niet alle gewassen verdragen dit (bijv. Frieslanders zijn gevoelig). Alternatieve bodemherbiciden: Butisan S (1 mbp) + Centium (0 mbp). Butisan S heeft meer vocht nodig. Duurdere combinatie dan Sencor (1300 mbp) + Boxer (28 mbp). Strafpunt in Milieukeur. diquat dibromide (Reglone; 73 mbp); 26% milieubelasting, gem. 214 mbp/teler. Loofdodingsmiddel, toegepast door 28 deelnemers. Het niet-chemische alternatief groen klappen leidt tot ontvelling. Chemische vervanger: Spotlight (12 mbp). Strafpunt in Milieukeur. fluazinam (Shirlan Flow; 36 mbp); 16% milieubelasting, gem. 132 mbp/teler. Phytophtora-middel, toegepast door alle deelnemers. Phytophora kon relatief goed onder controle worden gehouden, daarom slechts door 2 telers curatieve bespuitingen met Tattoo-C (chloorthalonil; 21 mbp). linuron (Brabant Linuron Flowable; 360 mbp, Afalon Flow; 320 mbp), 9% milieubelasting, gem. 73 mbp/teler. Gebruikt door 6 deelnemers. Strafpunt in Milieukeur. Pieken met name door hoog gebruik Linuron en Sumicidin Super (esfenvaleraat). Variatie in Sencor-gebruik (met name als bodemherbicide). Mechanische onkruidbestrijding mogelijk door later aan te aarden. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

22 Aardappelen; primeuraardappelen (27 deelnemers) MMM-doelstelling : 529 Aantal deelnemers die voldoen aan doelstelling: 13 Realisatie 2002 : 629 (19% boven doelstelling) Realisatie 2001 : 1140 (116% boven doelstelling) metribuzin (Sencor WG; 1300 mbp); 28% milieubelasting, gem. 178 mbp/teler. Toegepast door 20 deelnemers. Voornamelijk toegepast als bodemherbicide in verband met folieteelt. Strafpunt in Milieukeur. linuron (Afalon Flow; 320 mbp, Brabant Linuron Flowable; 360 mbp); 25% milieubelasting, gem. 155 mbp/teler. Toegepast door 11 deelnemers, voornamelijk als bodemherbicide. Alternatief: Boxer (prosulfocarb; 28 mbp). Strafpunt in Milieukeur. diquat dibromide (Reglone; 73 mbp); 24% milieubelasting, gem. 154 mbp/teler. Toegepast door 24 deelnemers. Het relatief hoge gebruik is opvallend, aangezien doorgaans op dezelfde dag geklapt en gerooid wordt. Strafpunt in Milieukeur. fluazinam (Shirlan; 36 mbp); 15% milieubelasting, gem. 91 mbp/teler. Door het kortere groeiseizoen ligt de nadruk in primeuraardappelen op herbiciden-bestrijding. De gebruikte combinatie Sencor/Linuron is opvallend qua overlap werkingsspectrum (beide tegen kamille). Toepassing Linuron i.p.v. Centium of Boxer wellicht i.v.m. tweede teelt. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

23 Wortelen (10 deelnemers) MMM-doelstelling : 304 Realisatie 2002 : 508 (67% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 3 Realisatie 2001 : 556 (83% boven doelstelling) linuron (Brabant Linuron Flowable; 360 mbp), 56% milieubelasting, gem. 235 mbp/teler. Herbicide, ter bestrijding van kamille. Nadeel: kans op gewasschade. Toegepast door 8 deelnemers. Strafpunt in Milieukeur. metoxuron (Dosanex; 67 mbp), 39% milieubelasting, gem. 165 mbp/teler. Herbicide tegen breedbladig onkruid. Vanaf 2004 niet meer toegelaten. Toegepast door alle deelnemers. Strafpunt in Milieukeur. Spreiding door met name wisselend gebruik linuron. In wortelen is mechanische onkruidbestrijding in principe goed mogelijk. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

24 Zaaiuien (36 deelnemers) MMM-doelstelling : 869 Realisatie 2002 : 488 (44% onder doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 31 Realisatie 2001 : 2251 (159% boven doelstelling) pendimethalin (Stomp 400 SC; 59 mbp) 20% milieubelasting, gem. 96 mbp/teler. Bodemherbicide, toegepast door alle telers (strafpunt in Milieukeur). diquat dibromide (Reglone; 73 mbp); 14% milieubelasting, gem. 70 mbp/teler. Herbicide toegepast door 16 telers. Niet toegestaan in Milieukeur. lambda-cyhalothrin (Karate; 910 mbp); 13% milieubelasting, gem. 65 mbp/teler. Insecticide toegepast door 6 telers. Niet toegestaan in Milieukeur. chloorthalonil (Daconil 500 vloeibaar; 28 mbp); 12% milieubelasting, gem. 57 mbp/teler. In 2003 is ook mancozeb (2 mbp) toegelaten voor bestrijding valse meeldauw. Niet toegestaan in Milieukeur. deltamethrin (Decis; 170 mbp); 12% milieubelasting, gem. 59 mbp/teler. Toegepast tegen trips. esfenvaleraat (Sumicidin Super; 1000 mbp); 9% milieubelasting, gem. 43 mbp/teler. Insecticide toegepast door 3 telers. Niet toegestaan in Milieukeur. Pieken door hoog gebruik lambda-cyhalothrin (910 mbp: 2 telers) en esfenvaleraat (Sumicidin Super; 1000 mbp) (2 telers). Alternatief voor Sumicidin Super: Decis (170 mbp). Ten opzichte van 2001: geen gebruik Condor (alternatief: Decis/Karate). In 2001 niet legale toepassing Ronilan T combi (vinchlozolin + thiram). Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

25 Wintertarwe (66 deelnemers) MMM-doelstelling : 173 Realisatie 2002 : 215 (24% boven doelstelling) Deelemers die voldoen aan doelstelling : 30 Realisatie 2001 : 262 (51% boven doelstelling) isoproturon (Isoproturon Flo; 100 mbp); 66% milieubelasting, gem. 141 mbp/teler. Toegepast door 50 deelnemers. In 2002 is vroeg gezaaid, daardoor waren doorgaans 2 bespuitingen nodig. Alternatieven voor duistbestrijding: Topik (clodinafop-propargyl, 6 mbp) en Puma (fenoxaprop-p-ethyl; 1 mbp). 2 Strafpunten in Milieukeur. esfenvaleraat (Sumicidin Super; 1000 mbp); 9% milieubelasting, gem. 18 mbp/teler. Insecticide, toegepast door 5 telers tegen graanhaantje en luizen. Alternatief: Dimethoaat (1 mbp) of Decis (170 mbp). Niet toegestaan in Milieukeur. diflufenican/isoproturon (Javelin; 100 mbp); 5% milieubelasting, gem. 10 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 5 telers. Niet toegestaan in Milieukeur. lambda-cyhalothrin (Karate; 910 mbp); 5% milieubelasting, gem. 11 mbp/teler. Insecticide, toegepast door 5 telers. Alternatief: Dimethoaat (1 mbp) of Decis (170 mbp). Strafpunt in Milieukeur. Pieken veroorzaakt door sterk wisselend gebruik isoproturon en door toepassing van esfenvaleraat door 5 telers. Alternatief voor Sumicidin Super (1000 mbp): dimethoaat (1 mbp) of Decis (170 mbp). Isoproturon-gebruik o.a. afhankelijk van bodemsamenstelling (lutum/organische stof). Organische stof en lutum binden isoproturon waardoor het minder beschikbaar is voor onkruiden. Door later te zaaien kan worden volstaan met 1x toepassing isoproturon. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

26 Bruine bonen (3 deelnemers) MMM-doelstelling : 38 Realisatie 2002 : 133 (250% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 1 Realisatie 2001 : 3 (92% onder doelstelling) linuron (Afalon Flow, Brabant Linuron Flowable; 320 mbp); 99% milieubelasting, 132 mbp/teler In combinatie met olie toegepast als bodemherbicide tegen met name kamille. Toegepast door 2 deelnemers. Strafpunt in Milieukeur. Alternatief: Centium (clomazone; 0 mbp). Centium heeft echter geen werking tegen kamille. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

27 Erwten (7 deelnemers) MMM-doelstelling : 58 Realisatie 2002 : 113 (95% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 4 Realisatie 2001 : 121 (108% boven doelstelling) lambda-cyhalothrin (Karate; 910 mbp); 46% milieubelasting, 52 mbp/teler. Insecticide, toegepast door 2 deelnemers. Niet toegestaan in Milieukeur. aclonifen (Challenge; 75 mbp); 28% milieubelasting, 32 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 1 deelnemer. Drukt sterk op de opbrengst. Alternatief: Centium (0 mbp). Strafpunt in Milieukeur. deltamethrin (Decis; 170 mbp); 18% milieubelasting, 20 mbp/teler. Insecticide, toegepast door 3 deelnemers. pirimicarb (Pirimor; 110 mbp); 7% milieubelasting, 8 mbp/teler. Strafpunt in Milieukeur. Dimethoaat (1 mbp) of Decis (170) is een alternatief voor het systemische middel Karate (910 mbp). In 2002 is er een nieuwe toelating voor de herbicide Centium (clomazone; 0 mbp) als alternatief voor Challenge (75 mbp) en Mirabo (91 mbp). Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

28 Vlas (5 deelnemers) MMM-doelstelling : 39 Realisatie 2002 : 72 (85% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 1 Realisatie 2001 : 125 (221% boven doelstelling) parathion-methyl (Condor); 69% milieubelasting, 50 mbp/teler. Insecticide, toegepast door 2 telers. Niet toegestaan in Milieukeur. deltamethrin (Decis); 28% milieubelasting, 20 mbp/teler. Insecticide tegen aardvlooien, toegepast door 2 telers. 2 Telers met relatief hoge belasting door gebruik Condor (parathion-methyl; 200 mbp). Alternatief: Decis (170 mbp). Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

29 Zomertarwe (13 deelnemers) MMM-doelstelling : 59 Realisatie 2002 : 70 (19% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 8 Realisatie 2001 : 158 (168% boven doelstelling) isoproturon (IP Flow, Agrichem Isoproturon Flowable; 100 mbp); 41% milieubelasting, 29 mbp/teler Toegepast door 2 deelnemers. Isoproturon is het enige toegelaten middel voor grassenbestrijding. 2 strafpunten in Milieukeur. azoxystrobine (Amistar; 19 mbp); 27% milieubelasting, 19 mbp/teler. Fungicide toegepast door 3 deelnemers. Alternatief: Opus Team (1 mbp) en Allegro (4 mbp). MCPA (Brabant MCPA 500; 7 mbp); 12% milieubelasting, 9 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 8 deelnemers. fluroxypyr (Starane 200; 4 mbp); 5% milieubelasting, 4 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 12 deelnemers. tebuconazool/triadimenol (Matador; 9 mbp); 5% milieubelasting, 3 mbp/teler. Fungicide, toegepast door 6 telers. Niet toegestaan in Milieukeur. Pieken a.g.v. gebruik isoproturon, azoxystrobine en deltamethrin (Decis) (1 teler). Alternatief voor fungicide Amistar (azoxystrobine; 19 mbp) is Opus Team (fenpropimorf en epoxiconazool; 1 mbp) en Allegro (epoxiconazool en kresoxim-methyl; 4 mbp). Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

30 Zomergerst (12 deelnemers) MMM-doelstelling : 45 Realisatie 2002 : 61 (36% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 6 Realisatie 2001 : 156 (71% boven doelstelling) azoxystrobine (Amistar; 19 mbp); 42% milieubelasting, 26 mbp/teler Fungicide, toegepast door 5 telers tegen netvlekkenziekte. Etiketdosering kan in de praktijk worden gehalveerd tot 0,5 l/ha (9,5 mbp/ha). Alternatief: Twist (trifloxystrobin,7 mbp). esfenvaleraat (Sumicidin Super; 1000 mbp); 27% milieubelasting, 17 mbp/teler Toegepast door 1 teler voor luisbestrijding. Niet toegestaan in Milieukeur. Alternatieven: Dimethoaat (dimethoaat; 1 mbp), Decis (deltamethrin, 52 mbp), en Pirimor (pirimicarb; 530 mbp). MCPA (Luxan MCPA 500, Brabant MCPA 500; 7 mbp); 15% milieubelasting, 9 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 9 deelnemers. Grote spreiding door toepassing esfenvaleraat (1000 mbp; 1 teler) en al of niet toepassen van Amistar (azoxystrobine; 19 mbp); Alternatief voor Sumicidin Super (1000 mbp): Decis (170 mbp); Alternatief voor Amistar (19 mbp): Twist (trifloxystrobin; 7 mbp). Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

31 Suikerbieten (65 deelnemers) MMM-doelstelling : 114 Realisatie 2002 : 60 (47% onder doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 61 Realisatie 2001 : 176 (54% boven doelstelling) metamitron (Goltix WG; 14 mbp); 28% milieubelasting, 17 mbp/teler. Herbicide tegen o.a. kamille. Gebruikt als bodemherbicide (2 kg/ha) en na opkomst (bijv. 4x 0,5 kg/ha). Door latere toepassing in lage dosering kan toepassing als bodemherbicide achterwege blijven. Alternatief: Safari (triflusulfuron-methyl; 4 mbp). thiodicarb (Skipper; 200 mbp); 26% milieubelasting, 15 mbp/teler. Slakkenkorrels. Toegepast door 1 teler. Dit jaar niet meer toegelaten. Nu alleen nog middelen op basis van metaldehyde. Niet toegestaan in Milieukeur. fenmedifam (Fenmedifam; 3 mbp); 8% milieubelasting, 5 mbp/teler. Herbicide gebruikt door 50 deelnemers. parathion-methyl (Condor; 200 mbp); 8% milieubelasting, 5 mbp/teler. Insecticide toegepast door 2 telers tegen emelten. Geen chemische alternatieven beschikbaar. Strafpunt in Milieukeur. S-metolachloor (Dual Gold 960 EC; 50 mbp); 8% milieubelasting, 5 mbp/teler. Relatief hoog gebruik door 1 teler. Bodemherbicide, toegepast aan eind van het seizoen op lichte grond voor nawerking. Alternatief: Vóór sluiten gewas schoffelbewerking. Niet toegestaan in Milieukeur. chloridazon (Pyramin DF; 4 mbp); 7% milieubelasting, 4 mbp/teler. Herbicide gebruikt door 54 deelnemers. carbendazim (Carbendatect, Bavistin; 26 mbp, Brabant, Luxan en Derosal; ); 3% milieubelasting, 2 mbp/teler. Fungicide ter behandeling van Sercospera. Toegepast door 9 deelnemers. Lager gebruik mogelijk door beter rekening te houden met schadedrempel. 2 Strafpunten in Milieukeur. Hoge pieken thiodicarb, S-metolachloor, parathion-methyl en deltamethrin (Decis). Alternatief voor Dual Gold (50 mbp): Goltix (metamitron; 14 mbp). 14% Van de deelnemende bietentelers gebruikt carbendazim (probleemstof nr. 1 in oppervlaktewater). Wellicht heeft Decis-gebruiker (tegen luizen of bietenvlieg) geen gecoat zaad (Gaucho-zaad) gebruikt. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

32 Graszaad; Engels raaigras (29 deelnemers) MMM-doelstelling : 158 Realisatie 2002 : 33 (79% onder doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 29 Realisatie 2001 : 24 (85% onder doelstelling) MCPA (Brabant MCPA 500, Luxan MCPA 500; 7 mbp); 45% milieubelasting, 15 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 23 deelnemers. tebuconazool/triadimenol (Matador; 9 mbp); 25% milieubelasting, 8 mbp/teler. Fungicide, toegepast door 28 deelnemers. Niet toegestaan in Milieukeur. deltamethrin (Decis; 170 mbp ); 7% milieubelasting, 2 mbp/teler Insecticide, ingezet tegen bladluis door 2 deelnemers. florasulam (Primus; 65 mbp); 7% milieubelasting, 2 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 14 deelnemers. Niet toegestaan in Milieukeur. Pieken door deltamethrin, pirimicarb (Agrichem Pirimicarb; 110 mbp: tegen bladluis) en isoproturon (IP-FLO). Het gebruik van isoproturon is merkwaardig; het heeft geen toelating en het kent een hoog risico voor het gewas. Alternatief: Tramat (ethofumesaat; 0 mbp). Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

33 Graszaad; Veldbeemd (12 deelnemers) MMM-doelstelling : 158 Realisatie 2002 : 29 (82% onder doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 12 Realisatie 2001 : 24 (85% onder doelstelling) MCPA (Brabant MCPA 500, Luxan MCPA 500; 7 mbp); 50% milieubelasting, 15 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 10 deelnemers. tebuconazool/triadimenol (Matador; 9 mbp); 27% milieubelasting, 8 mbp/teler. Fungicide, toegepast door alle deelnemers. Niet toegestaan in Milieukeur. 2,4-D/dicamba (Jepolinex, Brabant 2,4-D/dicamba);15% milieubelasting, 5 mbp/teler. Toegepast door 2 telers ter bestrijding van wortelonkruiden zoals distels. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

34 Graszaad; Roodzwenk (14 deelnemers) Realisatie 2002 : 29 (82% onder doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 14 Realisatie 2001 : 24 (85% onder doelstelling) MMM-doelstelling : 158 MCPA (Brabant MCPA 500, Luxan MCPA 500; 7 mbp); 45% milieubelasting, 13 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 11 deelnemers. lambda-cyhalothrin (Karate; 910 mbp); 23% milieubelasting, 7 mbp/teler. Insecticide tegen luizen, toegepast door 1 deelnemer. Niet toegestaan in Milieukeur. 2,4-D/dicamba (Jepolinex, Brabant 2,4-D/dicamba; 10 mbp); 17% milieubelasting, 5 mbp/teler Herbicide, toegepast door 2 deelnemers. tebuconazool/triadimenol (Matador; 9 mbp); 5% milieubelasting, 1 mbp/teler. Fungicide tegen roest, toegepast door 2 deelnemers. Niet toegestaan in Milieukeur. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

35 Graszaad; Rietzwenk (18 deelnemers) MMM-doelstelling : 158 Realisatie 2002 : 23 (85% onder doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 18 Realisatie 2001 : 24 (85% onder doelstelling) MCPA (Brabant MCPA 500; 7 mbp); 70% milieubelasting, 16 mbp/teler. Herbicide tegen breedbladige- en wortelonkruiden. Toegepast door 14 deelnemers. 2,4-D/dicamba (Jepolinex; 10 mbp);14% milieubelasting, 3 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 3 deelnemers. florasulam (Primus; 65 mbp); 7% milieubelasting, 2 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 8 deelnemers. Niet toegestaan in Milieukeur. Piek door hoog gebruik Jepolinex. Onkruidbestrijding wordt voornamelijk uitgevoerd gedurende het 1 e teeltjaar. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

36 Witlofpennen (3 deelnemers) MMM-doelstelling : 11 Realisatie 2002 : 18 (64% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 2 Realisatie 2001 : 251 (2182% boven doelstelling) deltamethrin (Decis; 170 mbp); 95% milieubelasting, 17 mbp/teler Insecticide toegepast door 1 teler. Niet toegestaan in Milieukeur. dimethoaat (Brabant Dimethoaat; 1 mbp), 3% milieubelasting, 1 mbp/teler. Insecticide, toegepast door 2 telers. Resultaat bepaald door toepassing deltamethrin (Decis; 170 mbp). Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

37 Cichorei (26 deelnemers) MMM-doelstelling : 9 Realisatie 2002 : 11 (22% boven doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 22 Realisatie 2001 : 8 (11% onder doelstelling) deltamethrin (Decis; 170 mbp); 50% milieubelasting, 6 mbp/teler. Toegepast door 3 telers tegen trips en/of luizen. Niet toegestaan in Milieukeur. diquatdibromide (Reglone; 73 mbp); 50% milieubelasting, 6 mbp/teler Herbicide toegepast door 1 teler! Waarschijnlijk gebruikt voor afbranden op een moment waarop het gebruik van glyfosaat gewasschade kon veroorzaken. Niet toegestaan in Milieukeur. Voor Decis (170 mbp) zijn geen goede alternatieven; Alternatief voor Reglone (73 mbp): Roundup. Reglone kan echter langer gespoten worden; ook als de bodem is gebarsten. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

38 Luzerne (5 deelnemers) MMM-doelstelling : 1 Realisatie 2002 : 1 (voldoet aan doelstelling) Deelnemers die voldoen aan doelstelling: 4 Realisatie 2001 : 37 (3600% boven doelstelling) MCPA (Brabant MCPA 500; 7 mbp); 77% milieubelasting, 1 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 1 teler. Niet toegestaan in Milieukeur. 2,4-D (Luxan 2,4-D amine Vloeibaar; 1 mbp); 23% milieubelasting, <1 mbp/teler. Herbicide, toegepast door 1 teler. Niet toegestaan in Milieukeur. Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

39 Bijlage bij Monitoring bestrijdingsmiddelengebruik

40 Bijlagen 1

41 Overzicht aangetroffen werkzame stoffen in het oppervlaktewater Voor elk van de in het oppervlaktewater aangetroffen werkzame stoffen is de mate van normoverschrijding weergegeven in procenten. rood: boven MTR geel: tussen streefwaarde en MTR groen: lager dan de streefwaarde MTR: (maximaal toelaatbaar risiconiveau) het gehalte van een stof, waarbij men aanneemt dat 95% van de mogelijk aanwezige soorten van het ecosysteem is beschermd. Het MTR is een maat voor de minimum milieukwaliteit. De streefwaarde of verwaarloosbaar risiconiveau (VR) van een stof is het gehalte waarbij de belasting van het ecosysteem verwaarloosbaar is. De streefwaarde bedraagt in principe één procent van het MTR. Fungiciden zijn middelen die werken tegen schimmels. Herbiciden zijn middelen die werken tegen onkruiden. Insecticiden zijn middelen die werken tegen insecten. ZE: waterschap Zeeuwse Eilanden. ZV: waterschap Zeeuws-Vlaanderen. Carbendazim Carbendazim is een fungicide. Uitspoelinggevoelig. Breed werkend middel. Wordt in Zeeland gebruikt in de fruitteelt, de akkerbouw (bieten en tarwe) en de bollenteelt. Het gebruik is al sterk verminderd, maar het is nog steeds probleemstof nummer één. Dat het nog zo veel wordt aangetroffen in het oppervlaktewater kan te maken hebben met nalevering vanuit de bodem en het gebruik in de fruitteelt. Gebruikte formuleringen: Brabant Carbendazim flowable Carbendazim fl Alternatieven Fruitteelt: Bij bewaring van fruit in de koelcel spuiten telers voor de pluk één- of tweemaal tegen bewaarziekten met carbendazim. Daarna sorteert men het fruit in sorteermachines waarbij het transport van fruit plaats vindt met water. Hierbij lost carbendazim op in het transportwater. Lozing van dit fruittransportwater vormt dan ook een bron van verontreiniging. In het geloosde fruittransportwater wordt de MTR-waarde tien tot vijftien maal overschreden. Na het opvangen van dit water in bassins vindt gebruik plaats bij beregeningen en bespuitingen. Dompelen van biologisch - fruit bij 47 graden Celsius helpt tegen bewaarziekte. De problematiek van carbendazim is dan niet aan de orde. Bieten: in de bieten wordt carbendazim gebruikt tegen een bladvlekziekte (sercospera). Bladvlekziekte is moeilijk te herkennen. Daarom wordt er mogelijk - voor de zekerheid - onnodig gespoten. De kennis over de bladvlekziekte zou vergroot moeten worden. Het is mogelijk om informatie te verkrijgen via het IRS (Instituut voor rationele Suikerproduktie te 2

42 Bergen op Zoom) of via onafhankelijke adviseurs. Volgend jaar (2003) komen er wellicht betere, bredere middelen op de markt. Tarwe: In de tarwe is het niet nodig om carbendazim te gebruiken. Het heeft geen effect op graanschimmels. Mogelijk wordt het nu wel gebruikt met het gevoel van: baat het niet, dan schaadt het niet. Het middel is goedkoop. Carbendazim ZE ZV % gebruik certificering 2001 MTR [µg/l] Streefwaarde* [µg/l] 79/105 0,11 0,001 Bepalingsondergrens: 0,05 µg/l Aldicarb Aldicarb is een probleemstof, maar het middel wordt nauwelijks nog gebruikt. Tot tien jaar terug is het veel gebruikt in de bietenteelt onder de naam Temik. Het werd samen met het zaad in de zaaivoor gebracht. Door lang gebruik is een bodemvoorraad ontstaan. Tegenwoordig wordt Gaucho-zaad gebruikt: dat zaad is gecoat met imidacloprid. Het zou interessant zijn drains te bemonsteren, bijvoorbeeld in een bietengebied als Noord-Beveland. Aldicarb wordt nu alleen nog gebruikt in de uien- (weinig) en in de bollenteelt. Aldicarb ZE ZV % gebruik certificering 2001 MTR [µg/l] Streefwaarde* [µg/l] 0/105 0,098 0,001 Bepalingsondergrens: 0,05 µg/l 3

43 Maneb/zineb Maneb/zineb is een fungicide. Veel gebruikt in aardappelen en uien. Maneb was tijdelijk niet toegelaten. Sinds kort is de toelating weer verlengd tot 1 oktober Voor de uien is mancozeb opnieuw toegelaten. Gebruikte formuleringen: Brabant zineb-maneb Carbaphyt-W.P. Holland Fyto Maneb DG Luxan maneb 80% spuitpoeder Luxan zimanaat spuitpoeder Maneb DF basf Maneb WP basf Mazimix Vondac M DG Alternatieven Voor valse meeldauw in uien zijn er op dit moment geen gelijkwaardige en bruikbare alternatieven. Ook Shirlan biedt, zoals uit recente ervaringen blijkt, geen goed alternatief voor de bestrijding van valse meeldauw in uien. Maneb/zineb ZE ZV % gebruik certificering 2001 MTR* [µg/l] Streefwaarde* [µg/l] maneb: 4/105 0,005 0,00005 zineb: 30/105 * Bepalingsondergrens: 0,5 µg/l. MTR-overschrijdingen zijn pas waarneembaar als deze met een factor honderd wordt overschreden! 4

44 Isoproturon Isoproturon is een herbicide die voornamelijk ingezet wordt voor grassenbestrijding in winteren zomertarwe. Het middel is verantwoordelijk voor de milieubelastingpiek in de tarweteelt. Het wordt veel gebruikt in verband met de lage prijs. Gebruikte formuleringen: Isoproturon-flo Luxan isoproturon 500 sc Stefes isoproturon Alternatieven Milieukeurzomertarwe kan zonder isoproturon. Een chemisch alternatief tegen duist in het voorjaar is het milieuvriendelijker Topik (werkzame stoffen: clodinafop-propargyl en cloquintoceet-mexyl). Tegen straat- en raaigras bestaat geen goed chemisch alternatief. Isoproturon is een goedkoop middel. Een teler zal er toch niet snel te veel van gebruiken omdat het middel dan het gewas aantast. Isoproturon ZE ZV % gebruik certificering 2001 MTR [µg/l] Streefwaarde* [µg/l] 19/105 0,32 0,003 Bepalingsondergrens: 0,02 µg/l Thiram Thiram is een fungicide. Het wordt vooral in de zomer in het oppervlaktewater aangetroffen. Het wordt toegepast als ontsmettingsmiddel voor zaaizaad, in de fruitteelt, de vollegrondgroenteteelt (sla) en in de aardbeienteelt. Gebruikte formulering: Ronilan T combi (Belgisch middel) Thiram 5

45 ZE ZV % Gebruik certificering 2001 MTR* [µg/l] Streefwaarde* [µg/l] 40/105 0,032 0,0003 * Bepalingsondergrens: 0,04 µg/l (Ronilan = thiram + vinchlozolin) Trifenyltin Als trifenyltin wordt aangetroffen, wordt altijd de MTR overschreden. In Zeeuws-Vlaanderen wordt in zeventien procent van de wateren de MTR door dit middel overschreden. Het werd nog gebruikt in de aardappelen, maar het is nu niet meer toegelaten. Deze stof kan niet gevoelig genoeg worden geanalyseerd (bepalingsondergrens = 0,01 µg/l). Gebruikte formuleringen: Brabant Maneb-Tin Maneb Brestan 33/11 Alternatief Shirlan is een goed alternatief. Trifenyltin ZE ZV % Gebruik certificering 2001 MTR* [µg/l] Streefwaarde* [µg/l] 37/105 0,005 0,00005 * Bepalingsondergrens: 0,01 µg/l. MTR-overschrijdingen zijn pas waarneembaar als deze met een factor twee wordt overschreden! Metoxuron Metoxuron is een breed werkend herbicide in de wortels en aardappelen (doodspuitmiddel). 6

46 Gebruikte formuleringen: Metoxuron Dosanex Purivel Alternatieven Aardappelen: onder de juiste omstandigheden werkt loofklappen goed. Dit kan niet elk jaar. Als het nat is, waardoor er geen zware machines op het land kunnen rijden, of als er sprake is van een phytophtorabesmetting (snelle verspreiding), dan is loofklappen niet mogelijk. Een andere optie is loofbranden, zoals biologische boeren dat doen. Dit kost echter veel energie. Groen rooien na klappen kan ook. Hierdoor ontvellen de aardappelen wel. In de frites industrie zijn er goede ervaringen met groen rooien. Groen rooien heeft als voordeel dat de aardappelen drie weken langer kunnen groeien. Anders zouden ze drie weken voor de oogst zijn doodgespoten. Reglone (werkzame stof: diquat dibromide) is een chemisch alternatief. Een tweemaal zo lage dosering van dit middel is voldoende om hetzelfde effect als met metoxuron te bereiken. Maar de milieubelasting van het bodemleven is aanzienlijk hoger dan met het gebruik van metoxuron. Telers kiezen vaak voor metoxuron, omdat het gewas dan nog even doorgroeit. Wortels: mechanische onkruidbestrijding in combinatie met ruggenteelt is een alternatief. Uit proeven op de Rusthoeve blijkt dat dit in de praktijk goed lukt. De gebruikte machine is nog een prototype. Metoxuron ZE ZV % gebruik certificering 2001 MTR [µg/l] Streefwaarde [µg/l] 17/105 0,6 (indicatief) 0,006 (indicatief) * Bepalingsondergrens: 0,02 µg/l Simazin Simazin is een herbicide waarvan de toelating is beëindigd. Het gebruik van Simazin is in 2001 nog gedoogd. In het verleden is het middel veel gebruikt. Nu gebruiken telers Centium (werkzame stof: clomazone). Gebruikte formulering: 7

47 Luxan simazin 500 FC Simazin ZE ZV % gebruik certificering 2001 MTR [µg/l] Streefwaarde [µg/l] 98/105 0,14 0,001 * Bepalingsondergrens: 0,01 µg/l Pirimicarb Pirimicarb is een insecticide. Toegepast in suikerbieten, granen, aardappelen en fruitteelt (luizenmiddel). Het houdt natuurlijke vijanden in stand. Gebruikte formuleringen: Agrichem pirimicarb Pirimor Pirimor spuitkorrels 50 D Alternatieven Aardappelen: Plenum (werkzame stof: pymetrozine) is een chemisch alternatief. Het is minder milieubelastend en spaart ook natuurlijke vijanden. Sluipwespen in combinatie met akkerranden zijn een biologisch alternatief. Pirimicarb ZE ZV % gebruik certificering 2001 MTR [µg/l] Streefwaarde* [µg/l] 47/105 0,09 0,0009 * Bepalingsondergrens: 0,01 µg/l MCPA 8