Sleepdoek in de praktijk

Transcriptie

1 Sleepdoek in de praktijk

2 CLM Onderzoek en Advies BV Overname van delen van de tekst van deze publicatie voor informatiedoeleinden is toegestaan, mits voorzien van een duidelijk bronvermelding. Postbus 62 T E info@clm.nl 4100 AB Culemborg F I

3 Sleepdoek in de praktijk Y.M. Gooijer P. C. Leendertse Culemborg, maart 2006 CLM

4

5 Inhoud Inhoud 5 Samenvatting I 1 Inleiding 1 2 De sleepdoek Werking van de sleepdoek Spuittechniek 4 3 Werkwijze Herkomst gegevens Berekening kg werkzame stof en kosten Berekening van de milieubelasting Resultaten phytophthora bestrijding 7 4 Resultaten Hoeveelheid werkzame stof Kosten Milieubelasting van grondwater, waterleven en bodemleven 10 5 Ervaringen uit de praktijk 13 6 Conclusie en discussie 17 Bronnen 18

6

7 Samenvatting De hoge phytophthora-druk in aardappelen vormt een belangrijk knelpunt in de gewasbescherming. Een uitdaging hierbij is om phytophthora effectief te bestrijden en tegelijkertijd het milieu minimaal te belasten. Een van de nieuwste methoden om dit te bereiken is het gebruik van de sleepdoek, een nieuw spuitsysteem waarbij een plastic doek aan de spuitboom wordt bevestigd. In het project Schoon Water Brabantse telers laten zien dat t kan is in 2005 ervaring opgedaan met het gebruik van de sleepdoek. Dit project is gericht op vermindering van de uitspoeling van gewasbeschermingsmiddelen naar het grondwater en loopt in zes zeer kwetsbare grondwaterbeschermingsgebieden in Noord- Brabant. In 2005 nam 2000 hectare landbouwareaal deel aan het project, waaronder een aantal hectares aardappelen. Het project wordt in opdracht van Brabant Water en provincie Noord-Brabant uitgevoerd in samenwerking met 225 agrariërs, ZLTO, ZLTO-afdelingen en Duinboeren. CLM en DLV verzorgen projectleiding, uitvoering en begeleiding. In het kader van het Masterplan Phytophthora heeft het CLM de milieu-effectiviteit van de sleepdoek, met name in relatie tot phytophthora bestrijding, onderzocht. Het CLM heeft op basis van de registratiegegevens uit het project Schoon Water Brabantse telers laten zien dat t kan, een vergelijking gemaakt tussen aardappeltelers die de sleepdoek hebben ingezet en telers die hun aardappelen met een gangbaar spuitsysteem hebben gespoten. De twee spuitmethodes zijn vergeleken op basis van milieubelasting van het grondwater, waterleven en bodemleven, de hoeveelheid middel (in kilogrammen werkzame stof) en de kosten van de middelen. De vergelijking is steeds gemaakt voor de totale gewasbescherming van de aardappelen en specifiek voor phytophthora bestrijding. Uit de vergelijking van de sleepdoek met een gangbaar spuitsysteem blijkt dat er 10% minder middel gebruikt wordt voor de gewasbescherming in aardappelen. Specifiek voor de phytophthora bestrijding is dit zelfs 20%. Hierdoor nemen ook de kosten van het middelengebruik af met 19%. Voor middelen tegen phytophthora is de reductie 21%. Spuiten met de sleepdoek zorgt voor minder milieubelasting van zowel het grondwater, het oppervlaktewater als het bodemleven. De hoogste reductie wordt behaald voor het waterleven, de milieubelasting neemt door gebruik van de sleepdoek af met 81% 1! Ook is de uitspoeling van middelen naar het grondwater sterk verminderd (56% reductie). Voor het bodemleven zorgt gebruik van de sleepdoek voor een afname van de milieubelasting met 19%. Specifiek voor de phytophthora bestrijding ligt de afname van de milieubelasting van het waterleven en bodemleven in dezelfde orde van grootte. Voor grondwater is de reductie minder groot (12%). 1 Hierbij is gerekend met de minimale driftreductie van 72% die is aangegeven. Volgens onderzoek ligt de driftreductie van de sleepdoek t.o.v. gangbare spuitsystemen tussen 72% en 99%. I

8 Ook in de interviews met de sleepdoekgebruikers komt de reductie van middelengebruik duidelijk naar voren. Specifiek voor de bestrijding van phytophthora noemen zij de volgende voordelen: goede bedekking door fijnere druppel, waardoor met lagere dosering gespoten kan worden; middel dringt dieper in het gewas door; minder drift en hierdoor meer spuitbare uren per dag; minder water nodig zodat er een groter oppervlak met 1 tank bespoten kan worden. Gebruikers van de sleepdoek geven aan dat het gewasbeschermingresultaat erg goed is. Ziekten en plagen worden goed bestreden en door de lage dosering treedt weinig gewasschade op. Sleepdoekgebruikers zien geen versleping van phytophthora door gebruik van de sleepdoek. Nadelen die de gebruikers noemen hebben vooral te maken met de techniek. Er is een stevige spuitboom nodig en soms zijn aanpassingen nodig bij de montage om zowel laag te kunnen spuiten als goed te kunnen opklappen. Het verdient aanbeveling de technische aspecten met de groep gebruikers en de importeur te bespreken om de technische punten waar nodig op te lossen. II

9 1 Inleiding De hoge phytophthoradruk in aardappelen vormt een belangrijk knelpunt in de gewasbescherming. Een uitdaging hierbij is om phytophthora effectief te bestrijden en tegelijkertijd het milieu minimaal te belasten. Een van de nieuwste methoden om dit te bereiken is het gebruik van de sleepdoek, een nieuw spuitsysteem waarbij een plastic doek aan de spuitboom wordt bevestigd. De sleepdoek (Släpduk) is in Zweden ontwikkeld. Het plastic doek aan de spuitboom sleept over het gewas, waardoor het wordt opengetrokken. De afstand tussen spuitdoppen en gewas is kort en gelijkmatig. Dit resulteert in minder drift (verwaaien van het middel) en verzekert een gelijkmatige verdeling van het middel over de planten. Dit biedt de mogelijkheid om het middelengebruik te reduceren. Proeven in Nederland en Zweden wijzen uit dat het driftpercentage afneemt met 72 tot 99%. In het project Schoon Water Brabantse telers laten zien dat t kan is ervaring opgedaan met de sleepdoek. In 2004 is de sleepdoek in het project geïntroduceerd. En met succes, in 2005 zijn 6 sleepdoek-systemen in gebruik genomen door loonwerkers en telers. In 2005 nam 2000 hectare landbouwareaal deel aan het project, waaronder een aantal hectares aardappelen. Het project wordt in opdracht van Brabant Water en provincie Noord-Brabant uitgevoerd in samenwerking met 225 agrariërs, ZLTO, ZLTO-afdelingen en Duinboeren. CLM en DLV verzorgen de projectleiding, uitvoering en begeleiding. Vanuit het Masterplan Phytophthora kwam de vraag naar de praktijk effectiviteit van de sleepdoek, met name in relatie tot phytophthora bestrijding. Om antwoord te kunnen geven op deze vraag is, m.b.v. de registratiegegevens uit het project Schoon Water, een vergelijking gemaakt tussen aardappeltelers die de sleepdoek hebben ingezet en telers die hun aardappelen met een gangbaar spuitsysteem hebben gespoten. Het gaat hierbij om een vergelijking in kilogrammen werkzame stof en de milieubelasting van het grondwater, waterleven en bodemleven (uitgedrukt in milieubelastingspunten per hectare). Daarnaast zijn de registratiegegevens gekoppeld aan de prijs van de middelen waardoor een vergelijking van de totale kosten mogelijk is. Ervaring in de praktijk met het gebruik van de sleepdoek wordt door middel van interviews met loonwerkers en telers weergegeven. Dit rapport geeft de resultaten weer van het onderzoek. Hoofdstuk 2 behandelt de werking van de sleepdoek en hoofdstuk 3 de werkwijze. In hoofdstuk 4 staan de resultaten beschreven. In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op de praktijkervaring met de sleepdoek. De belangrijkste conclusies staan in hoofdstuk 6. 1

10 2

11 2 De sleepdoek De sleepdoek (Släpduk) is in Zweden ontwikkeld. Het systeem bestaat uit verende parallellogrammen en een stevig geel doek en kan aan de spuitboom gemonteerd worden (figuur 2.1). De spuitdoppen worden onder een helling naar achteren gemonteerd. 2.1 Werking van de sleepdoek Door de verende parallellogrammen blijft de afstand tussen spuitdoppen en gewas kort en gelijkmatig. Dit resulteert in minder drift (verwaaien van het middel) en verzekert een gelijkmatige verdeling van het middel over de planten. Omdat het doek over het gewas sleept, Figuur 2.1 De sleepdoek bevestigd aan wordt het gewas iets open getrokken de spuitboom waardoor de spuitvloeistof dieper in het gewas kan dringen. Het doek fungeert ook als windscherm. Het houdt de wind tegen, maar er ontstaat ook een luchtstroom die over het doek gaat en naar beneden afbuigt. Hierdoor worden de fijne spuitdruppels meegenomen het gewas in. Door de sterke driftvermindering (72 tot 99%) is het aantal spuitbare dagen met dit systeem hoger dan met een gangbaar spuitsysteem. Omdat het sleepdoeksysteem onder aan de bestaande spuitboom wordt bevestigd, wordt een lager zwaartepunt gerealiseerd waardoor de boom beter in balans blijft. Omdat er tijdens het spuiten vaak licht contact met het gewas is, blijft de boom rustiger en zwiept veel minder ( Figuur 2.2 Demonstratie van de sleepdoek op grasland 3

12 2.2 Spuittechniek Bij het spuiten met de sleepdoek is de spuithoogte erg belangrijk. Als uitgangssituatie kan aangenomen worden dat het doek op kale grond net boven de grond moet hangen. In kleine of gevoelige gewassen raakt het doek de plantentoppen net. In grotere, stevige gewassen moet het doek ongeveer 10 cm door het gewas trekken ( Op deze manier wordt het gewas open getrokken, waardoor het middel beter over de planten verdeeld wordt en ook dieper in het gewas komt. Door de diepere indringing van het middel komt phytophthora in de zogenaamde 'tweede laag' veel minder voor. Op een veldbijeenkomst van het project Schoon Water is het spuitbeeld van de sleepdoek met verschillende doppen bekeken. Hiervoor zijn in het gras latten met daarop watergevoelig papier neergelegd. Er werd gespoten met een gele dop (110-02) en een blauwe dop (110-03). In figuur 2.3 is te zien de bedekking met beide doppen voldoende is. Bij gebruik van een gele spuitdop (110-02, bovenste latje) is de bedekking het beste. Met de sleepdoek kan men dus werken met een fijnere druppel, wat de bedekking ten goede komt. Figuur 2.3 Spuitbeeld van een bespuiting met de sleepdoek met een gele dop (110-02, bovenste latje) en een blauwe dop (110-03, onderste latje) 4

13 3 Werkwijze Om een goede analyse uit te kunnen voeren naar de praktijkeffectiviteit van de sleepdoek is, naast interviews met gebruikers van de sleepdoek, gebruik gemaakt van de registratiegegevens uit het project Schoon Water Brabantse telers laten zien dat t kan. Er is een vergelijking gemaakt tussen telers die hun aardappelen met de sleepdoek hebben bespoten en telers die met een gangbaar spuitsysteem hebben gewerkt. Het gaat hierbij om een vergelijking in kilogrammen werkzame stof, de milieubelasting van het grondwater, bodemleven en waterleven en de totale kosten. Dit is steeds bepaald voor de totale gewasbescherming en alleen voor bespuitingen tegen phytophthora. 3.1 Herkomst gegevens Om een vergelijking te kunnen maken tussen de sleepdoek en gangbare spuitsystemen is gebruik gemaakt van gegevens uit het project Schoon Water Brabantse telers laten zien dat t kan. Dit project is in 2001 gestart en loopt in zes zeer kwetsbare grondwaterbeschermingsgebieden in Noord-Brabant (Waalwijk, Budel, Nuland, Vessem, Macharen en Helvoirt). Doel van het project is om uitspoeling van gewasbeschermingsmiddelen naar het grondwater te beperken. Dit wordt bereikt door begeleiding van telers in deze gebieden. Enkele maatregelen hierbij zijn: Gebruik van middelen die het grondwater minder belasten; Verlaging van de dosering (bijv. LDS, MLHD-meter); Inzet van nieuwe technieken als onderbladbespuiting, weerpaal en de sleepdoek. In 2004 hebben de heer Hoeben (ZLTO-afdeling Cranendonck) en CLM een nieuwe spuittechniek in het project geïntroduceerd; de sleepdoek. In 2004 zijn 3 sleepdoeken getest en in 2005 is in Schoon Water door 6 deelnemers gebruik gemaakt van de sleepdoek. Twee van hen hebben de sleepdoek ingezet in aardappel. In 2005 hebben 10 deelnemers aardappelen geteeld in de grondwaterbeschermingsgebieden van Budel, Nuland en Vessem. Het totale areaal aardappelen was 51 ha. In Budel hebben 2 loonwerkers de aardappelen met de sleepdoek bespoten. Zij hebben hun eigen percelen en die van vier andere deelnemers met de sleepdoek bespoten. In Vessem zijn 3 deelnemers met aardappelen en in Nuland 1 deelnemer. In Vessem en Nuland zijn de aardappelen met een gangbaar spuitsysteem bespoten. Op basis van de spuitschema s van deze aardappeltelers kan een vergelijking in kg werkzame stof, milieubelasting en kosten worden gemaakt. De resultaten kunnen enigszins beïnvloed zijn door het verschil in ervaring tussen de deelnemers met en zonder het sleepdoeksysteem. Het project Schoon Water loopt al sinds Beide loonwerkers die met hun sleepdoek in de aardappelen hebben gespoten doen vanaf het begin van het project mee. Zij hebben hierdoor ervaring opgedaan met spuiten met minder milieubelastende middelen, lagere 5

14 doseringen, en andere maatregelen die uitspoeling van middelen naar het grondwater verminderen. Van de vier deelnemers die hun aardappelen met een gangbaar spuitsysteem hebben bespoten zijn er 3 in 2005 gestart binnen het project. Zij hebben wel adviezen van hun bedrijfsbegeleider van DLV gekregen, maar hebben minder ervaring met bovenstaande maatregelen. Uit de interviews met de sleepdoekgebruikers bleek dat ook het ras voor verschillen in de milieubelasting kan zorgen. Aardappelrassen die maar kort opgeslagen worden, kunnen met minder bespuitingen toe dan rassen die langer worden opgeslagen. 3.2 Berekening kg werkzame stof en kosten Van elk middel dat in aardappel is ingezet, is het gehalte van de werkzame stof bekend. Dit kan per bespuiting, per perceel of van een groep deelnemers berekend worden. Voor de vergelijking van de sleepdoek met een gangbaar systeem is gewerkt met gewogen gemiddelden. Hierdoor wordt het aantal bespoten hectare meegenomen in de berekening. Voorbeeldberekening: Deelnemer 1: 5 kg werkzame stof op 10 ha Deelnemer 2: 3 kg werkzame stof op 6 ha Deelnemer 3: 6 kg werkzame stof op 14 ha Het gewogen gemiddelde is dan: (5*10)+(3*6)+(6*14) / ( ) De kosten van de middelen zijn berekend op basis van gegevens van DLVakkerbouw (2005). 3.3 Berekening van de milieubelasting De uitspoeling van gewasbeschermingsmiddelen naar het grondwater is berekend d.m.v. milieubelastingspunten op basis van de Milieumeetlat voor bestrijdingsmiddelen (CLM Milieumeetlat 2005). Per bespuiting en per perceel is de milieubelasting voor uitspoeling naar het grondwater berekend. Ook de belasting van het oppervlaktewater en van het bodemleven is berekend. Bij het berekenen van de milieubelasting van het waterleven is bij gebruik van de sleepdoek gewerkt met een reductiefactor van 0,28. Het aantal milieubelastingpunten voor waterleven is steeds met deze factor vermenigvuldigd. De factor is afgeleid van de driftreductie van de sleepdoek. Uit proeven in Nederland en Zwitserland blijkt dat de driftreductie 72 tot 99% is. In deze rapportage is uitgegaan van de minimale reductie van 72%. In de milieumeetlat zijn de milieubelastingspunten voor grondwater ingedeeld in vijf organische stof-klasses. Er wordt onder andere onderscheid gemaakt tussen een organische stof-klasse van 1,5-3% en een klasse van 3-6%. In deze rapportage hebben we de milieubelasting berekend voor de organische stof-klasse van 1,5-3%, omdat dit het gemiddelde gehalte is in de acht zeer kwetsbare grondwaterbeschermingsgebieden in Noord-Brabant. Voor de vergelijking van de sleepdoek met een gangbaar spuitsysteem is met een gewogen gemiddelde gerekend. 6

15 3.4 Resultaten phytophthora bestrijding Voor elk van bovenstaande vergelijkingen is naast een vergelijking op basis van de totale gewasbescherming ook specifiek voor phytophthora bestrijding een vergelijking gemaakt. Dit is gedaan door de berekeningen alleen uit te voeren voor bespuitingen met middelen tegen phytophthora. In dit onderzoek zijn de volgende middelen ingezet tegen phytophthora: Shirlan (fluazinam) Curzate M (cymoxanil, mancozeb) Ranman (cyazofamid) Fubol Gold (mancozeb, metalaxyl m) Sereno (fenamidone, mancozeb) 7

16 8

17 4 Resultaten Binnen Schoon Water hebben 2 loonwerkers aardappelen met de sleepdoek bespoten. Naast hun eigen percelen hebben zij die van 4 andere deelnemers ook op deze manier gespoten. Deze sleepdoekgebruikers zijn met 4 andere telers vergeleken die hun aardappelen met een gangbaar spuitsysteem hebben gespoten. In Schoon Water is in totaal op ruim 51 ha aardappelen geteeld. Hiervan is 32 ha met de sleepdoek gespoten en de rest met een gangbaar spuitsysteem. Van bovenstaande groepen (sleepdoekgebruikers en niet-sleepdoekgebruikers) zijn de bespuitingen met elkaar vergeleken. Er is een vergelijking gemaakt in aantal kilogrammen werkzame stof, milieubelasting van het grondwater, waterleven en bodemleven en op basis van de kosten. Bovenstaande variabelen zijn steeds voor de totale gewasbescherming en alleen voor de phytophthora bestrijding doorgerekend. 4.1 Hoeveelheid werkzame stof Gebruikers van de sleepdoek hebben aangegeven met minder middel hetzelfde resultaat te kunnen behalen. De registratiegegevens ondersteunen deze uitspraak. Voor de totale gewasbescherming is met de sleepdoek gemiddeld 12,9 kg werkzame stof per hectare gebruikt. Met de gangbare spuit was dit 14,4 kg werkzame stof per hectare (tabel 4.1). Dit is een reductie van ruim 10% per hectare. Voor de bestrijding van phytophthora is de reductie in kilogrammen werkzame stof per ha zelfs nog groter, namelijk ruim 20%! Tabel 4.1 Vergelijking van sleepdoek met gangbaar spuitsysteem w.b. het aantal kilogrammen werkzame stof per hectare, zowel voor het totaal aantal bespuitingen als specifiek voor phytophthora middelen Spuitmethode Totaal kg w.s. per ha Phytophthora kg w.s. per ha Sleepdoek 12,87 9,7 Gangbaar 14,38 12,2 4.2 Kosten Omdat de prijs van middelen voor een belangrijk deel bepaald wordt door het gehalte werkzame stof, geven de kosten een zelfde beeld als de hoeveelheid werkzame stof. Bij een vergelijking van de kosten is alleen rekening gehouden met de kosten van de middelen, aanschaf en montage van de sleepdoek zijn niet in de berekening meegenomen. 9

18 Tabel 4.2 Vergelijking van sleepdoek met gangbaar spuitsysteem w.b. de kosten van middelen, zowel voor het totaal aantal bespuitingen als specifiek voor phytophthora middelen Spuitmethode Totaal!/ha Phytophthora!/ha Sleepdoek! 415,-! 292,- Gangbaar! 510,-! 372,- Gebruik van de sleepdoek resulteert in een afname van de kosten voor middelen van 19%. Als alleen naar middelen tegen phytophthora gekeken wordt, is deze afname 21%. 4.3 Milieubelasting van grondwater, waterleven en bodemleven Aan de hand van de registratiegegevens is de milieubelasting van de totale gewasbescherming bepaald. Uit figuur 4.1 blijkt dat de milieubelasting van het grondwater bij gebruik van de sleepdoek veel lager ligt, een afname van 56%! Deze reductie is grotendeels toe te schrijven aan de dosering van het middel Sencor WG. Bij gebruik van de sleepdoek wordt dit middel in een dosering van 0,01 l/ha ingezet, terwijl met een gangbaar spuitsysteem een dosering van 0,2 0,5 l/ha gespoten wordt. De afname in milieubelasting kan echter niet alleen worden toegeschreven aan het gebruik van de sleepdoek. Enkele deelnemers die met een gangbaar spuitsysteem hebben gespoten, hebben in 2005 voor het eerst aan Schoon Water deelgenomen. Zij hebben minder ervaring dan de sleepdoekgebruikers. Figuur 4.1 Milieubelasting van het grondwater, waterleven en bodemleven met de sleepdoek en een gangbare spuit in Budel, Vessem en Nuland in

19 Ook de milieubelasting van het waterleven is flink gedaald, van 1127 mbp/ha naar 214 mbp/ha; een reductie van 81%. Bij gebruik van de sleepdoek is gerekend met een driftreductiefactor van 0,28. Hierbij is uitgegaan van een driftreductie van 72%. Uit proeven blijkt dat de driftreductie op kan lopen tot 99%. De verwachting is dat de werkelijke milieubelasting van het oppervlaktewater dan ook nog sterker gereduceerd is. Ook de milieubelasting van het bodemleven is lager bij gebruik van de sleepdoek (reductie van 19%). In figuur 4.2 is een vergelijking gemaakt waarbij alleen middelen tegen phytophthora in de berekening zijn meegenomen. Voor grondwater is de reductie van de milieubelasting minder groot. Door gebruik van de sleepdoek neemt de milieubelasting van het grondwater af van 1086 mbp/ha naar 956 mbp/ha, een reductie van 12%. Dit verschil is kleiner dan wanneer de totale gewasbescherming meegenomen wordt. Wat waterleven betreft, is de reductie van de milieubelasting - specifiek voor de phytophthora bestrijding - 76%. Dit is vergelijkbaar met de reductie voor de totale gewasbescherming. Ook voor bodemleven is de reductie vergelijkbaar met die van de totale gewasbescherming, namelijk 23%. Figuur 4.2 Milieubelasting van het grondwater, waterleven en bodemleven met de sleepdoek en een gangbare spuit in Budel, Vessem en Nuland in 2005, alleen middelen tegen phytophthora zijn meegenomen Bij de phytophthorabestrijding wordt met de sleepdoek 20% minder middel gebruikt dan met een gangbaar spuitsysteem. Deze afname in middelengebruik wordt echter niet direct vertaald naar afname van de milieubelasting (tabel 4.3). Dit is te verklaren doordat phytophthora middelen de drie compartimenten (in vergelijking met andere middelen) niet zwaar belasten. Hierdoor werkt een verlaagde dosering van deze middelen minder hard door in de milieubelasting. 11

20 Tabel 4.3 Reductie (%) door gebruik van de sleepdoek in milieubelasting van het grondwater (mbp) en kilogrammen werkzame stof (kg w.s.) per hectare Reductie door Totale gewasbescherming Alleen phytophthora-bestrijding sleepdoek mbp/ha kg w.s./ha mbp/ha kg w.s./ha grondwater 56% 10% 12% 20% waterleven 81% 10% 76% 20% bodemleven 19% 10% 23% 20% 12

21 5 Ervaringen uit de praktijk Om te weten te komen hoe de sleepdoek in de praktijk bevalt, zijn 2 loonwerkers en een akkerbouwer geïnterviewd. Voor- en nadelen van de sleepdoek Als belangrijkste voordelen van de sleepdoek noemden zij: Goede bedekking door fijnere druppel; Er is minder middel nodig voor een goed resultaat; Er is minder water nodig, waardoor er een groter oppervlak met dezelfde tank kan worden gespoten. De nadelen van gebruik van de sleepdoek zijn meer technisch van aard: Sommige spuitbomen zijn te licht, de sleepdoek kan alleen op een stevige boom gemonteerd worden. Fabrikanten geven geen garantie op de spuitboom als er een sleepdoek op gemonteerd wordt. Met keren op het kopeind moet men erg voorzichtig zijn dat het sleepdoek niet tegen de grond slaat en beschadigd. Bij het monteren van de sleepdoek is het soms moeilijk om de doek zo te monteren dat deze laag genoeg over het gewas gaat, maar met het inklappen van de sleepdoek wel hoog genoeg zit. Figuur 5.1 Keren met de sleepdoek moet voorzichtig gebeuren Figuur 5.2 Ingeklapte spuitboom met sleepdoek eraan Bedekking Volgens de importeur van de sleepdoek is er sprake van een betere bedekking, dringt het middel dieper door in het gewas en is het aantal spuitbare dagen hoger. De geïnterviewden beamen dit, zij geven allemaal aan dat de bedekking erg goed is. Ze spuiten allemaal met een fijne druppel (twee met de en 1 loonwerker met de -015). Met een gangbare spuitboom wordt al snel met of doppen gespoten. Met deze grovere druppel is de bedekking met een gangbare spuitboom minder. Indringing in het gewas Op de vraag hoe de sleepdoek bevalt bij bespuitingen tegen phytophthora geven ze alledrie aan dat het resultaat met de sleepdoek beter is. Doordat het gewas open 13

22 wordt getrokken, komt het middel dieper in het gewas. Door de fijnere druppel is de bedekking beter, waardoor phytophthora geen kans heeft. De geïnterviewden zijn niet bang dat er door de sleepdoek versleping van schimmelsporen optreedt. De reacties hierop waren: Is geen sprake van! Daar hoeven ze niet bang voor te zijn, Dat valt erg mee, door de wind worden veel meer sporen verspreid dan door de sleepdoek en Nog geen problemen mee gehad. Deze bevindingen sluiten aan bij de technische onderzoeken die door WUR-instituten t.a.v. de kans op versleping zijn gedaan (Van de Zande e.a., 2003) Aantal spuitbare dagen De gebruikers van de sleepdoek geven aan dat het aantal spuitbare dagen hoger ligt, dan met gangbare spuitsystemen. Op dagen met behoorlijke wind (bijvoorbeeld bij een windsnelheid van 4 m/s) is spuiten met een gangbare spuitboom niet goed mogelijk terwijl dit met de sleepdoek nog wel kan. Bij een windsnelheid van 5 m/s of hoger wordt er uiteraard ook met de sleepdoek niet meer gespoten (conform het Lozingenbesluit). Een loonwerker gaf aan dat het een groot voordeel is dat met de sleepdoek ook overdag (als er vaak wind is) kan worden gespoten. Hij probeert altijd met een zo laag mogelijke dosering te spuiten. Als je op het scherpst van de snede gaat werken, moet het spuitmoment optimaal zijn. Het middel Basagran werkt het beste als het bij felle zon wordt gespoten. Dit is dus overdag, en vaak waait het dan. Met de sleepdoek kunnen we dan wel op het optimale moment spuiten, waardoor het middel beter werkt en we met een lagere dosering een goed resultaat behalen. Reductie in middel en kosten Alle geïnterviewden gaven aan minder middel te gebruiken. Twee van hen schatten de reductie op 25 tot 30% en een loonwerker die voornamelijk gras en maïs bespuit zei 20% op het middel te besparen. Een afname van het middelengebruik resulteert ook in afname van de kosten. Een teler gaf te kennen dat hij!5000,- had bespaard (hij heeft 1000 ha gespoten). Om echt van een besparing te kunnen spreken, moeten ook naar de aanschaf- en montagekosten van de sleepdoek gekeken worden. De terugverdientijd wordt geschat op 1,5 tot 3 jaar. Het voordeel van de sleepdoek zit niet alleen in de lagere kosten door minder middelengebruik. Door met lagere dosering te werken is de gewasschade na het spuiten ook minder. Bovendien hoeft men, bij gebruik van de sleepdoek, geen driftarme doppen aan te schaffen. Je kunt ook middelen spuiten waarvoor driftbeperkende maatregelen gelden (Bijv. Dual Gold en Frontier). Een ander groot voordeel dat door allemaal genoemd wordt, is dat er minder water verbruikt wordt. Hierdoor hoeven ze minder vaak de tank bij te vullen. Zeker in de aardappelteelt scheelt dit tijd, omdat er geen oppervlaktewater gebruikt kan worden en men naar een bron moet. Eerst gebruikte ik 300 liter water, met de sleepdoek heb ik nog maar 180 liter nodig. Reactie van klanten Aan de twee loonwerkers is ook gevraagd hoe de klanten reageren op de sleepdoek. Een loonwerker gaf aan dat zijn klanten tevreden zijn: Het resultaat is verbluffend, ik gebruik minder middel, de kosten zijn lager, dus de klanten zijn tevreden. De andere loonwerker gaf aan dat de klanten er neutraal tegenover staan. Hij krijgt weinig reactie op de sleepdoek: De klanten vinden het goed dat er minder middel gebruikt wordt, omdat de kosten dan ook dalen. Maar weinig klanten zijn geïnteresseerd in de techniek, het resultaat moet goed zijn en hoe de loonwerker dat doet is zijn eigen zaak. 14

23 Algemene toepasbaarheid Over de algemene toepasbaarheid van de sleepdoek door telers en loonwerkers zijn verschillende opmerkingen gemaakt. Een loonwerker geeft aan zeker mogelijkheden te zien voor collega s. Hij noemt hierbij twee grote voordelen. Met de sleepdoek heb je veel meer spuitbare uren, wat zeker voor loonwerkers erg handig is. Een tweede voordeel is dat de sleepdoek geen extra energie kost. Bij andere systemen, bijvoorbeeld luchtondersteuning, is extra energie nodig en dit kost weer dieselolie. Een ander gaf aan dat de sleepdoek een goed systeem is en algemeen bruikbaar, mits een sterke spuitboom beschikbaar is. Andere telers/loonwerkers zullen ook regelmatig voor andere systemen kiezen omdat deze worden aangeprezen door hun leveranciers. De loonwerker die voornamelijk gras en maïs spuit denkt dat de sleepdoek vooral in de akkerbouw een grote rol kan spelen. In de akkerbouw is de sleepdoek ideaal, maar op kaal land kan ook met driftarme doppen een goed resultaat worden behaald. Sleepdoek op jong gewas Een van de loonwerkers vindt dat op kaal land, als de maïs net opkomt, de sleepdoek niet veel voordeel biedt t.o.v. een gewone spuitboom met driftarme doppen. Dit blijkt echter voornamelijk te liggen aan het feit dat de sleepdoek op zijn spuitboom niet laag genoeg gehangen kan worden. Dat is een specifiek technisch punt. Als het doek lager zou worden gehangen, kan de boom niet meer ingeklapt worden. Hij geeft ook aan dat met een gangbaar spuitsysteem makkelijker kan worden gemanoeuvreerd. Als er een paaltje of hek staat kan de gewone spuitboom er overheen getild worden, terwijl dit bij de sleepdoek niet het geval is. Deze moet laag bij de grond blijven. Verder komt bij zijn spuit bij het draaien de binnenboom op de grond waardoor het doek omklapt. Dit kan schade aan de parallellogrammen geven. De andere loonwerker vindt dat de sleepdoek ook op kaal land goed bruikbaar is. Hij gaf juist aan dat de maïs die met de sleepdoek gespoten was, verbluffend schoon (onkruidvrij) was. Hij ondervond ook geen problemen tijdens het spuiten. Deze teler heeft dit seizoen ook gevoelige gewassen als wortelen en jonge bietenplantjes met de sleepdoek gespoten. Het resultaat was goed en er trad geen gewasschade op. Bij het bespuiten van kale grond is een juiste afstelling essentieel voor de optimale werking. Conclusie De sleepdoek kan, mits goed afgesteld, in veel gewassen gebruikt worden. Alle gebruikers geven aan dat het gewasbeschermingresultaat erg goed is. Ziekten en plagen worden goed bestreden en door de lage dosering treedt weinig gewasschade op. In Schoon Water is ervaring met gras, maïs, kaal land, aardappelen, suikerbieten, wintertarwe, gerst en zaaiuien. Specifiek voor de bestrijding van phytophthora noemen de gebruikers de volgende voordelen: goede bedekking door fijnere druppel, waardoor met lagere dosering gespoten kan worden; middel dringt dieper in het gewas door; minder drift en hierdoor meer spuitbare uren; minder water nodig zodat er een groter oppervlak met 1 tank bespoten kan worden. 15

24 Gebruikers van de sleepdoek geven aan geen versleping te zien en ook in een plat gewas voordeel te behalen door de betere bedekking. Nadelen hebben vooral te maken met de techniek. Er is een stevige spuitboom nodig en soms zijn aanpassingen nodig bij de montage om zowel laag te kunnen spuiten als goed te kunnen opklappen. Het verdient aanbeveling de technische aspecten met de groep gebruikers en de importeur te bespreken om de technische punten waar nodig op te lossen. 16

25 6 Conclusie en discussie Uit de vergelijking van de sleepdoek met een gangbaar spuitsysteem blijkt dat er 10% minder middel gebruikt wordt. Specifiek voor de phytophthora bestrijding is dit zelfs 20%. Hierdoor nemen ook de kosten van het middelengebruik af met 19%. Voor middelen tegen phytophthora is de reductie 21%. Spuiten met de sleepdoek zorgt voor minder milieubelasting van zowel het grondwater, oppervlaktewater als het bodemleven (tabel 6.1). Tabel 6.1 Vergelijking van de sleepdoek met een gangbaar spuitsysteem op basis van milieubelasting voor de totale gewasbescherming en specifiek de bestrijding van phytophthora Reductie milieubelasting Totale gewasbescherming Phytophthora bestrijding Grondwater 56% 12% Waterleven 81% 76% Bodemleven 19% 23% De hoogste reductie wordt behaald voor het waterleven, de milieubelasting neemt door gebruik van de sleepdoek af met 81%! Ook is er minder uitspoeling van middelen naar het grondwater (56% reductie). Voor het bodemleven zorgt gebruik van de sleepdoek voor een afname van de milieubelasting met 19%. Ook specifiek voor de phytophthora bestrijding is de afname van de milieubelasting van het waterleven en bodemleven in dezelfde orde van grootte. Voor grondwater is de reductie minder groot (12%). Ook in de interviews met de gebruikers komt de reductie van middelengebruik duidelijk naar voren. Specifiek voor de bestrijding van phytophthora noemen zij de volgende voordelen: goede bedekking door fijnere druppel, waardoor met lagere dosering gespoten kan worden; middel dringt dieper in het gewas door; minder drift en hierdoor meer spuitbare uren; minder water nodig zodat er een groter oppervlak met 1 tank bespoten kan worden. Gebruikers van de sleepdoek geven aan geen versleping te zien en ook in een plat gewas voordeel te behalen door de betere bedekking. Nadelen hebben vooral te maken met de techniek. Er is een stevige spuitboom nodig en soms zijn aanpassingen nodig bij de montage om zowel laag te kunnen spuiten als goed te kunnen opklappen. Het verdient aanbeveling de technische aspecten met de groep gebruikers en de importeur te bespreken om de technische punten waar nodig op te lossen. 17

26 Bronnen Internet: Leendertse, P.C., Y.M. Gooijer, A.J. van der Wal en B.F. Aasman, Schoon Water Brabantse telers laten zien dat t kan-: resultaten 2005, CLM rapport 626, Culemborg, Milieumeetlat, CLM, Culemborg, Handleiding Gewasbescherming Akkerbouw & Veehouderij 2006, DLV Plant BV, Van de Zande, J.C., C. Sonneveld en J.M.G.P. Michielsen, Gebruiksmogelijkheden van het Släpduk spuitsysteem in aardappelen, bieten en graan, IMAG Nota P , Wageningen, Van de Zande, J.C., C. Sonneveld en J.M.G.P. Michielsen, Gebruik van het Släpduk spuitsysteem in aardappelen, bieten en graan; seizoen 2003, Agrotechnology & Food Innovations rapport 027, Wageningen,