Leden examencommissie: mr. R. de Jong prof. mr. P. Vlaardingerbroek

Transcriptie

1 Robert Nieuwenhuis Tilburg, 12 november 2010

2 Naam: Robert Nieuwenhuis Titel scriptie: De vaststelling van kinderalimentatie: tijd voor verandering? Administratienummer: Plaats en afstudeerdatum: Tilburg, 12 november 2010 Universiteit: Universiteit van Tilburg Opleiding: Nederlands recht Accent: Privaatrecht Leden examencommissie: mr. R. de Jong prof. mr. P. Vlaardingerbroek 2

3 Inhoudsopgave Blz. Hoofdstuk 1 Inleiding Onderwerpskeuze Onderzoeksmethode Probleemstelling Onderzoeksopzet 8 Hoofdstuk 2 Het huidige kinderalimentatiestelsel Inleiding Onderhoudsverplichting De behoefte van het kind De draagkracht van de onderhoudsplichtige Confrontatie van behoefte en draagkracht Wijzigingsgronden Het innen van de kinderalimentatie Conclusie 18 Hoofdstuk 3 Knelpunten vaststelling kinderalimentatie Kritiek op het kinderalimentatiestelsel Knelpunten van het kinderalimentatiestelsel Het knelpunt maatwerk De vele wijzigingsgronden als knelpunt Asymmetrie van het kinderalimentatiestelsel Het niet naleven van de onderhoudsplicht als knelpunt Aanscherping van de Alimentatienormen De wettelijke voorrangsregeling en de Alimentatienormen De knelpunten na de aanscherping van de Alimentatienormen Conclusie 34 3

4 Hoofdstuk 4 Tijd voor verandering? Inleiding Forfaitaire vaststelling Varianten IBO Eindrapport Beleidsvariant A Beleidsvariant B Beleidsvariant C Wetsvoorstel : Wet herziening kinderalimentatiestelsel Kritiek op forfaitaire vaststelling Heeft een forfaitair stelsel toekomst? Voordelen van forfaitaire vaststelling Conclusie Vaststelling aan de hand van de Alimentatienormen Aanscherping van de Alimentatienormen Verdere aanscherping van de Alimentatienormen? Andere oplossingen aan de hand van de Alimentatienormen Zijn de Alimentatienormen de toekomst? Conclusie 56 Hoofdstuk 5 Een blik over de grens: Noorwegen Inleiding Het Noorse kinderalimentatiestelsel Vergelijking met het Nederlandse kinderalimentatiestelsel Is het Noorse stelsel een optie voor Nederland? 64 Hoofdstuk 6 Conclusie en aanbevelingen Conclusie Aanbevelingen 71 Bijlage

5 HOOFDSTUK 1 INLEIDING 1.1 Onderwerpskeuze De keuze voor mijn scriptie onderwerp is eigenlijk vanzelf tot stand gekomen. Ik heb gekozen voor de master Nederlands recht, met het accent Privaatrecht. Deze keuze heb ik voornamelijk gemaakt vanwege de vakken met betrekking tot het personen- en familierecht. Het personen- en familierecht heeft me altijd bijzonder geïnteresseerd, vanwege de directe invloed die het heeft op iemands leven. De mooiste momenten, zoals een huwelijk en een geboorte, maar tegelijkertijd ook de meest vervelende momenten, zoals de dood en een echtscheiding, worden beheerst door het personen- en familierecht. Iedereen heeft hier mee te maken. Om deze redenen ben ik zeer geïnteresseerd in dit vakgebied. Voor de vakken Leeronderzoek en Oefenrechtbank had ik als onderwerp partneralimentatie. Tijdens het zoeken naar informatie over partneralimentatie, kwam ik ook veelvuldig informatie tegen over kinderalimentatie. Dit vond ik een interessant scriptieonderwerp, omdat in tegenstelling tot een ex-partner over het algemeen, een kind niet in staat is in zijn eigen levensonderhoud te voorzien. Het is voor een kind dus belangrijk, dat beide ouders zorg dragen voor de opvoeding en verzorging van het kind. Uit de informatie bleek echter dat vanwege knelpunten in het kinderalimentatiestelsel, minder dan de helft van de gescheiden moeders met kinderen onder de achttien jaar, ondanks de onderhoudsplicht, kinderalimentatie ontvangt. 1 Dit gaat ten koste van het kind. Een poging tot wijziging van het kinderalimentatiestelsel, om ervoor te zorgen dat er in meer gevallen kinderalimentatie wordt ontvangen, mislukte vanwege onvoldoende draagvlak. 2 Om deze redenen heb ik gekozen voor kinderalimentatie als het onderwerp van mijn scriptie. 1.2 Onderzoeksmethode Na de keuze voor het onderwerp kinderalimentatie ben ik op zoek gegaan naar literatuur. Mijn scriptie betreft een literatuuronderzoek. Ik ben begonnen met het zoeken naar kamerstukken over het wetsvoorstel Wet herziening kinderalimentatiestelsel en rapporten en onderzoeken die ten grondslag lagen aan het wetsvoorstel. 1 Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p Kamerstukken II 2006/07, , nr. 15, p.1. 5

6 Vervolgens ben ik in de bibliotheek van de Universiteit van Tilburg gaan zoeken naar boeken en tijdschriftartikelen. Om ervoor te zorgen dat de bronnen betrouwbaar zijn, heb ik gekeken uit welk jaar de bron kwam en waar de bron vandaan kwam. Tijdens het zoeken vond ik voornamelijk tijdschriftartikelen. In deze scriptie worden verschillende fasen besproken met betrekking tot het kinderalimentatiestelsel. Deze fasen dateren van de laatste tien jaar, namelijk vanaf het onderzoek Alleenstaande ouders, het combinatiescenario en kinderalimentatie: een onderzoek naar knelpunten en oplossingen in regelgeving en uitvoering in 2001 tot en met de aanscherping van de Alimentatienormen in Vanwege de verschillende fasen heb ik bronnen gebruikt van de afgelopen tien jaar. Nadat ik voldoende theoretische bronnen had gevonden, ben ik op zoek gegaan naar informatie uit de praktijk, omdat ik naar mijn mening informatie uit de praktijk miste. Ik heb vervolgens een gesprek gehad met G. Keupink en C. Warnaar. G. Keupink is juridisch medewerker van de rechtbank Almelo, heeft een tijd deelgenomen aan de Werkgroep Alimentatienormen en staat op de rechtbank Almelo bekend als specialist op het gebied van alimentatie. C. Warnaar is rechter op de rechtbank Breda en neemt deel aan de Werkgroep Alimentatienormen. Deze gesprekken hebben mij goed geholpen bij het krijgen van een beeld van de praktijk en gaven mij een bredere kijk op de knelpunten van het kinderalimentatiestelsel. 1.3 Probleemstelling Op maandag zes september 2010 staat het onderwerp kinderalimentatie volop in de aandacht in de landelijke media. 3 Uit cijfers van het LBIO blijkt een stijging van het aantal aanvragen om de kinderalimentatie te innen vergeleken met De betalingsmoraal om kinderalimentatie te betalen daalt al enkele jaren en blijft afbrokkelen. Een verklaring hiervoor is de economische crisis. Volgens het LBIO is dit echter niet de enige reden. Door de ondoorzichtige rekenmethode die wordt gebruikt om het bedrag te betalen is er een afnemend draagvlak voor kinderalimentatie. 4 Dit voorbeeld geeft de problematiek rondom het huidige kinderalimentatiestelsel weer. Ouders komen hun onderhoudsplicht niet altijd na, wat ten koste van het kind, de verzorgende ouder en de maatschappij gaat. Ouders zijn in Nederland op grond van artikel 1:404 lid 1 van het Burgerlijk Wetboek onderhoudsplichtig. Deze onderhoudsplicht stopt niet in geval van scheiding. De niet- 3 Nederlands Dagblad 6 september 2010, Trouw 6 september 2006, 4 Nederlands Dagblad 6 september

7 verzorgende ouder moet dan kinderalimentatie betalen. Bij kinderalimentatie is het uitgangspunt dat de kinderen bij één van de ouders wonen. Deze ouder doet de meeste uitgaven voor de kinderen. De andere ouder is verplicht een financiële bijdrage in de vorm van kinderalimentatie te leveren aan het onderhoud van de kinderen. 5 De bijdrage kan op twee manieren bepaald worden. Allereerst door een onderlinge afspraak tussen de ouders. De onderlinge afspraak wordt in het echtscheidingsconvenant vastgelegd en getoetst door de rechter. Het uitgangspunt is dat de levensstandaard van de kinderen niet daalt na de scheiding. 6 Wanneer de ouders er echter niet onderling uitkomen, wordt de onderhoudsbijdrage door de rechter vastgesteld. Uit het onderzoek van Jehoel-Gijsbers en het IBO Eindrapport blijkt dat de onderhoudsplicht in veel gevallen niet wordt nagekomen. Minder dan de helft van de gescheiden moeders met kinderen onder de achttien jaar ontvangt kinderalimentatie. 7 In 2004 werd daarom het wetsvoorstel Wet herziening kinderalimentatiestelsel ingediend om het maatwerk te vervangen door een forfaitair stelsel. 8 In een forfaitair systeem is het voor iedere ouder op voorhand duidelijk dat en ook met welk bedrag hij of zij dient bij te dragen in het onderhoud van zijn of haar kind, indien er geen gezinsverband (meer) is met het kind. Een dergelijk duidelijk en helder systeem moet het nakomen van de onderhoudsplicht stimuleren. Het wetsvoorstel werd echter in 2006 ingetrokken vanwege onvoldoende draagvlak en vanwege de op hand zijnde aanscherping van de Alimentatienormen. 9 Op 1 maart 2009 werd de Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding ingevoerd. In deze wet is een wettelijke voorrangsregeling voor kinderalimentatie opgenomen. 10 Met het vertalen van de Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding in het Tremarapport van juli 2009 is de aanscherping van de Alimentatienormen een feit. 11 Met de aanscherping van de Alimentatienormen en het invoeren van een wettelijke voorrangsregeling voor kinderalimentatie zijn echter niet alle knelpunten opgelost. Uit het op 26 juni 2009 gehouden Symposium Kinderalimentatie door de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak bleek dat er nog steeds behoefte aan transparantie en vereenvoudiging is 12. Ook 5 Nibud 2010, p Nibud 2010, p Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p Kamerstukken II 2003/04, , nr. 1, p.1. 9 Kamerstukken II 2006/07, , nr. 15, p Van Teeffelen 2009, p Van der Ploeg 2009, p Van der Ploeg 2009, p

8 uit de recente cijfers van het LBIO blijkt dat het huidige kinderalimentatie voor onvoldoende draagvlak tot het naleven van de onderhoudsplicht zorgt. 13 De knelpunten met betrekking tot het kinderalimentatie doen zich voor bij de vaststelling van de kinderalimentatie en bij het betalen en de inning van de kinderalimentatie. In deze scriptie worden de knelpunten besproken met betrekking tot de vaststelling van de kinderalimentatie. Naar mijn mening doen zich de grootste problemen voor op het gebied van de vaststelling van kinderalimentatie. Indien de vaststelling van kinderalimentatie eenvoudig en doorzichtig is, neemt het draagvlak om kinderalimentatie te betalen ook toe. De vraag is of het kinderalimentatiestelsel verder aangescherpt moet worden om deze knelpunten op te lossen. Of moet het huidige systeem plaats maken voor een geheel nieuw kinderalimentatiestelsel? Duidelijk is dat er gezocht moet worden naar vereenvoudiging en transparantie van het kinderalimentatiesysteem. De knelpunten met betrekking tot de vaststelling in het huidige kinderalimentatiestelsel zullen zoveel mogelijk opgelost moeten worden. De centrale onderzoeksvraag van dit onderzoek is daarom: in hoeverre kan de vaststelling van kinderalimentatie bevorderd worden door aanpassing of vervanging van het huidige kinderalimentatiestelsel? Het doel van deze scriptie is door middel van een literatuurstudie te onderzoeken, of een andere manier van vaststellen van de kinderalimentatie ervoor zorgt dat er meer kinderalimentatie wordt vastgesteld en het draagvlak om de kinderalimentatie te betalen wordt vergroot. 1.4 Onderzoeksopzet Om de centrale onderzoeksvraag te beantwoorden, wordt allereerst in hoofdstuk 2 het huidige kinderalimentatiestelsel behandeld. Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de knelpunten van het huidige kinderalimentatiestelsel besproken. In dit hoofdstuk komt ook de aanscherping van de Alimentatienormen aan de orde. In hoofdstuk 4 wordt er gezocht naar een oplossing voor de in hoofdstuk 3 besproken knelpunten. In het hoofdstuk worden verschillende varianten van forfaitaire vaststelling en vaststelling van de kinderalimentatie aan de hand van de Alimentatienormen besproken. In hoofdstuk 5 vindt er vervolgens een rechtsvergelijking plaats met het Noorse kinderalimentatiestelsel. Het Noorwegen wordt de kinderalimentatie aan de hand van de maatstaven draagkracht en behoefte vastgesteld, echter 13 Nederlands Dagblad 6 september

9 zijn de bedragen op vaste bedragen gefixeerd. Dit stelsel is effectiever dan in Nederland. 14 Tot slot volgt in hoofdstuk 6 de conclusie, waarin een antwoord wordt gegeven op de onderzoeksvraag. Verder worden er in hoofdstuk 6 aanbevelingen gedaan, hoe het verder moet in de toekomst met de vaststelling van kinderalimentatie. 14 Alles draait om geld, VARA Nederland, 18 juli

10 HOOFDSTUK 2 HET HUIDIGE KINDERALIMENTATIESTELSEL 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het huidige kinderalimentatiestelsel besproken. Kinderalimentatie is een gevolg van de wettelijke onderhoudsplicht die ouders hebben ten opzichte van hun kinderen. Deze onderhoudsplicht komt in paragraaf 2.2 aan de orde. De hoogte van de kinderalimentatie wordt bepaald door de maatstaven behoefte en draagkracht. Deze maatstaven worden in paragraaf 2.3 en 2.4 besproken. Een confrontatie tussen draagkracht en behoefte leidt uiteindelijk tot de vaststelling van de kinderalimentatie. Deze confrontatie komt in paragraaf 2.5 aan de orde. Na de vaststelling van de kinderalimentatie is het mogelijk deze te wijzigen. Deze wijzigingsgronden worden in paragraaf 2.6 besproken en tot slot wordt de inning van de kinderalimentatie in paragraaf 2.7 besproken. 2.2 Onderhoudsverplichting Het uitgangspunt in de Nederlandse wetgeving is dat ieder kind onderhouden dient te worden door zijn ouders. 15 Ouders hebben een onderhoudsverplichting ten aanzien van hun minderjarige (artikel 1:404 lid 1 BW) en jongmeerderjarige (artikel 1:395a BW) kinderen. Het is bij de onderhoudsverplichting niet van belang of er familierechtelijke betrekkingen bestaan tussen ouder en kind. 16 Naast de juridische ouder kan namelijk ook een verwekker, een instemmende mannelijke levensgezel, een stiefouder of een sociale ouder een onderhoudsplicht hebben (artikel 1:395b BW). 17 Wanneer er geen gezinsrelatie is of deze gezinsrelatie niet meer bestaat, moeten ouders toch voldoen aan hun wettelijke onderhoudsverplichting. Dit doen zij door kinderalimentatie te betalen. Kinderalimentatie is een bijdrage van de niet-verzorgende ouder in de kosten van de verzorging en de opvoeding van zijn kinderen. 18 Bij kinderalimentatie is het uitgangspunt dat de kinderen bij één van de ouders wonen. Deze ouder doet de meeste uitgaven voor de kinderen. De andere ouder is verplicht een financiële bijdrage te leveren voor het onderhoud 15 Mens 2005, p Vlaardingerbroek ea 2008, p Schrama 2009, p Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p

11 van de kinderen. 19 Wanneer ouders uit elkaar gaan, zijn zij sinds 1 maart 2009 verplicht een ouderschapsplan op te stellen. Hierin moeten zij vastleggen hoe zij in het levensonderhoud van hun minderjarige kinderen zullen voorzien. 20 De ouders zijn niet geheel vrij in het vaststellen van de kinderalimentatie in het ouderschapsplan. Het is niet mogelijk om af te zien van een bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding (artikel 1:400 lid 2 BW) of om de kinderalimentatie af te kopen. 21 De rechter toetst bij het uitspreken van de scheiding het ouderschapsplan. 22 Het ouderschapsplan is een verplichte regeling waarin ouders die gaan scheiden, afspraken overeenkomen met betrekking tot de opvoeding en verzorging van hun minderjarige kinderen. 23 Zolang de ouders het onderling eens zijn, zal in de praktijk de rechter de afgesproken bedragen slechts oppervlakkig toetsen. 24 Indien ouders het oneens zijn over de vaststelling van kinderalimentatie, kan de rechter om vaststelling verzocht worden. 25 Volgens artikel 1:397 BW moet de hoogte van de alimentatie bepaald worden aan de hand van de maatstaven draagkracht en behoefte. 26 Behoefte en draagkracht zijn open normen. De concrete invulling van deze begrippen heeft de wetgever overgelaten aan de rechterlijke macht. 27 De rechterlijke macht heeft, om een nadere invulling te geven aan de maatstaven behoefte en draagkracht, informele gedetailleerde richtlijnen opgesteld in het Rapport Werkgroep Alimentatienormen, de zogenaamde Alimentatienormen. 28 Rechters zijn echter niet gebonden aan de Alimentatienormen, aangezien het richtlijnen zijn. 29 In de volgende twee paragrafen wordt besproken op welke wijze de Alimentatienormen invulling hebben gegeven aan de wettelijke maatstaven draagkracht en behoefte. 2.3 De behoefte van het kind Op grond van artikel 1:397 BW moet er bij de vaststelling van een bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding rekening worden gehouden met zowel de draagkracht 19 Nibud 2010, p Schrama 2009, p. 222; Artikel 815 Rv. 21 Heida 2009, p Nibud 2010, p Van Teeffelen 2010, p Heida 2009, p Nibud 2010, p Heida 2004, p Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p Schrama 2009, p Schrama 2009, p

12 van de onderhoudsplichtige ouder als de behoefte van het kind. 30 De behoefte van het kind wordt berekend aan de hand van het rapport Kosten van kinderen ten behoeve van vaststelling kinderalimentatie, opgesteld door de Werkgroep Alimentatienormen in samenwerking met het Nibud. 31 Dit rapport is aanvaard door de Werkgroep Alimentatienormen en opgenomen in de Alimentatienormen sinds Om de behoefte van het kind te berekenen, gaat men uit van het eigen aandeel van de ouders in de kosten van het kind. Het eigen aandeel van de ouders in de kosten van het kind is dat deel van de kosten dat door de ouders per maand uit hun eigen inkomen wordt opgebracht, dus zonder bijtelling van de kinderbijslag. 33 De behoefte van het kind kan worden berekend via de tabel Eigen bijdrage kosten van kinderen. Deze tabel is opgenomen in het rapport Kosten van kinderen ten behoeve van vaststelling kinderalimentatie. De tabel is gebaseerd op onderzoek van het Centraal Bureau voor Statistiek (verder: CBS) Uit het onderzoek is gebleken dat ouders een bepaald percentage van hun besteedbaar inkomen aan minderjarige kinderen besteden. Ook bleek dat naarmate er meer kinderen tot het huishouden behoren, de gemiddelde kosten per kind dalen. 34 Op basis van dit onderzoek worden de kosten van kinderen aan de hand van de tabel Eigen bijdrage kosten van kinderen berekend op basis van het netto-gezinsinkomen tijdens het huwelijk, het aantal kinderen binnen het gezin en de leeftijd van het kind. 35 De tabel gaat uit van het gezinsinkomen tijdens het huwelijk, omdat het uitgangspunt is dat een kind er door een scheiding niet financieel op achteruit mag gaan. 36 Wanneer de ouders nooit hebben samengewoond, is er geen sprake van gezinsinkomen. 37 In dat geval wordt de behoefte op basis van de Alimentatienormen bepaald door de behoefte te berekenen zowel op basis van het inkomen van de ene ouders, als dat van de andere ouder, en daar het gemiddelde van te nemen. 38 Aan de wettelijke onderhoudsplicht ligt namelijk ten grondslag dat zowel de vader als de moeder aan de verzorging en opvoeding van het kind moet bijdragen. Op grond van de onderhoudsplicht heeft de Hoge Raad daarom bepaald, dat wanneer ouders nimmer in gezinsverband hebben samengeleefd, de financiële middelen van de vader echter wel mede in aanmerking genomen moeten worden bij de bepaling van de 30 Werkgroep alimentatienormen NVvR i.s.m. NIBUD 2006, p Zonnenberg 2004, p Heida 2004, p Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p Heida 2004, p Schrama 2009, p Schrama 2009, p Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p

13 behoefte van het kind. 39 In de tabel is uitgegaan van de door het CBS vastgestelde standaardbedragen. Er zijn echter kosten van kinderen, die zo uitzonderlijk zijn, dat ze niet opgenomen kunnen worden in de standaardbedragen van de kosten van kinderen. Voorbeelden hiervan zijn de kosten van kinderen met een handicap of kinderen die topsport beoefenen. In deze gevallen is er de mogelijkheid om de kosten aan te passen en naar boven bij te stellen. Deze correctieposten moeten kosten zijn die niet of onvoldoende in de gehanteerde kosten van kinderen zitten en niet te compenseren zijn met andere uitgavenposten 40. De tabel wordt gehanteerd om te bekijken wat de behoefte van het kind is. Dit is echter niet het daadwerkelijke bedrag dat aan kinderalimentatie wordt ontvangen. De vaststelling van de kinderalimentatie is namelijk naast de behoefte van het kind ook afhankelijk van de draagkracht van de ouders. 41 In de volgende paragraaf zal de draagkrachtberekening besproken worden. 2.4 De draagkracht van de onderhoudsplichtige Ouders zijn verplicht om naar draagkracht te voorzien in de kosten van de verzorging en opvoeding van hun minderjarige kinderen. 42 De draagkracht geeft aan welke ruimte er is om kinderalimentatie te kunnen betalen, wanneer er rekening wordt gehouden met het inkomen en bepaalde uitgaven. 43 De berekening van de draagkracht is maatwerk. Per individueel geval wordt bekeken in hoeverre bepaalde kosten in redelijkheid in mindering gebracht mogen worden op het inkomen van de onderhoudsplichtige. 44 In de praktijk worden de Alimentatienormen gehanteerd ter bepaling van de draagkracht van de onderhoudsplichtige. 45 In de Alimentatienormen is een kernschema (zie bijlage 1) opgenomen, aan de hand waarvan de draagkrachtberekening wordt gedaan. 46 Het startpunt van het kernschema is het netto inkomen. Het netto inkomen kan via de netto of de bruto methode vastgesteld worden. 47 De netto methode houdt in dat wanneer een inkomen lager is dan 2.000,- bruto per maand te vermeerderen met vakantietoeslag, er wordt uitgegaan van het netto inkomen. Het uitgangspunt daarbij is dat de gehele berekening wordt 39 HR 27 februari 2004, NJ 2004, Werkgroep alimentatienormen NVvR i.s.m. NIBUD 2006, p Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Kamerstukken II 2003/04, , nr. 3, p Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p Heida 2004, p Kamerstukken II 2005/06, , nr.8, p.2 46 Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Nibud 2010, p

14 uitgevoerd in netto bedragen op maandbasis. 48 Bij hogere inkomens, bij aanwezigheid van andere inkomsten waarop geen loonheffing is ingehouden of die zijn belast in een andere box dan box I en bij ondernemers, wordt het netto besteedbaar inkomen meer exact benaderd door het bruto jaarinkomen als uitgangspunt te nemen, oftewel de bruto methode. 49 Het berekenen van het bruto jaarinkomen, gaat volgens het systeem bij de aangifte van de inkomstenheffing. Dit houdt in dat alle inkomsten, die een rol spelen, worden meegerekend na aftrek van premies werknemersverzekeringen en volksverzekeringen en belasting. 50 Wanneer het netto besteedbaar inkomen bekend is, wordt het draagkrachtloos inkomen bepaald. Dit is het deel van het inkomen dat de onderhoudsplichtige zelf nodig heeft. Het draagkrachtloze inkomen wordt bepaald door de bijstandsnorm en noodzakelijke lasten. 51 Onder noodzakelijke lasten worden in het Tremarapport de lasten verstaan die ten opzichte van het onderhoudsgerechtigde kind als redelijke uitgaven kunnen worden beschouwd. 52 Deze noodzakelijke lasten zijn in een lijst in de Alimentatienormen opgenomen. 53 Er is geprobeerd om een grens te trekken tussen lasten die noodzakelijk zijn en voor gaan op de kinderalimentatie en lasten die pas na de kinderalimentatie aan de beurt zijn. 54 De lijst van noodzakelijke kosten, opgenomen in de Alimentatienormen, is niet limitatief. 55 De rechter is niet gebonden aan deze lijst met kosten. De rechter bepaalt welke lasten noodzakelijk zijn. In de praktijk betekent dit, dat ook lasten die niet op de lijst zijn genoemd voorrang op de kinderalimentatie kunnen hebben. 56 De bijstandsnorm is het bedrag dat de onderhoudsplichtige bij afwezigheid van eigen middelen van bestaan als bijstandsuitkering zou ontvangen. De bijstandsnorm geeft het bestaansminimum aan, wat de onderhoudsplichtige ten minste voor zichzelf moet behouden naast een redelijk gedeelte van zijn draagkrachtruimte. 57 In het draagkrachtloze inkomen wordt altijd de bijstandnorm voor alleenstaanden gehanteerd. Dit vanwege het feit dat de zorg voor kinderen altijd voor de zorg van een nieuwe partner gaat, op grond van de vastgelegde rangorde in artikel 1:400 BW. 58 De draagkrachtruimte is het deel dat ruimte geeft voor een alimentatievaststelling, 48 Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Nibud 2010, p Nibud 2010, p Van der Ploeg 2009, p Schrama 2009, p Van der Ploeg 2009, p Heida 2009, p Wetenschappelijke commissie van de NVvR en het LVO 2002, p Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Van der Ploeg 2009, p

15 voor zover het inkomen boven het draagkrachtloze deel is. De draagkrachtruimte wordt berekend door het draagkrachtloze inkomen van het netto besteedbaar inkomen af te halen. 59 Indien de draagkrachtruimte positief is, wordt de onderhoudsplichtige in staat geacht alimentatie te betalen. 60 Wat vervolgens de draagkracht van de onderhoudsplichtige is, wordt bepaald door een percentage van de draagkrachtruimte. 61 Bij de verdeling van de draagkrachtruimte is het draagkrachtpercentage altijd zeventig procent. De onderhoudsplichtige ouder heeft een vrije ruimte van dertig procent, die volgens de Alimentatienormen noodzakelijk is als prikkel om zijn eigen inkomen te verwerven. 62 Dit betekent dat zeventig procent van de draagkrachtruimte bestemd is voor alimentatie. Dat is de draagkracht van de onderhoudsplichtige. 63 De draagkracht is het bedrag dat een onderhoudsplichtige wordt geacht te kunnen missen ten behoeve van de onderhoudsgerechtigde(n). 64 De maximale alimentatie is de draagkracht vermeerderd met eventueel fiscaal voordeel van de onderhoudsplichtige door het betalen van alimentatie. Het belastingvoordeel verhoogt namelijk de draagkracht van degene die alimentatie betaalt Confrontatie van behoefte en draagkracht Wanneer de draagkracht van de onderhoudsplichtige en de behoefte van het kind bekend zijn, kan worden gekeken wat de onderhoudsplichtige aan kinderalimentatie moet betalen. De behoefte en de draagkracht begrenzen de alimentatie. De laagste van de twee maximaliseert namelijk de te betalen alimentatie. 66 Beide ouders zijn verplicht naar draagkracht te voorzien in de kosten van de verzorging en opvoeding van hun minderjarige kinderen. Indien beide ouders een inkomen hebben dat hoger is dan de bijstandsnorm voor alleenstaanden, betalen zij beiden elk hun eigen aandeel naar evenredigheid van het netto inkomen in de kosten van de kinderen. 67 Ter bepaling van het aandeel van de ouders wordt er een draagkrachtberekening van beide ouders gemaakt en de draagkracht van beiden wordt vervolgens aan de hand van een draagkrachtvergelijking met elkaar vergeleken. De draagkrachtvergelijking vindt plaats aan 59 Van Teeffelen 2002, p Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Schrama 2009, p Heida 2009, p Nibud 2010, p Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Nibud 2010, p Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Schrama 2009, p

16 de hand van de formule: ieders draagkracht gedeeld door de totale draagkracht vermenigvuldigd met de behoefte. 68 Indien de gezamenlijke draagkracht van de ouders lager is dan de behoefte van het kind, wordt de bijdrage van de onderhoudsplichtige ouder beperkt tot diens draagkracht. 69 Sinds 1 maart 2009 is er een prioriteitstelling voor kinderalimentatie opgenomen in artikel 1:400 lid 1 BW. 70 De prioriteitstelling van de kinderalimentatie betekent dat het betalen van kinderalimentatie voor minderjarige kinderen en stiefkinderen voor gaat op alle andere onderhoudsverplichtingen, wanneer de draagkracht onvoldoende is om dit aan allen te verschaffen. 71 De prioriteitstelling van kinderalimentatie boven alle onderhoudsverplichtingen heeft tot gevolg dat er sinds 1 maart 2009 twee verschillende draagkrachtberekeningen worden gemaakt, wanneer er om zowel kinderalimentatie als partneralimentatie is verzocht. Eerst wordt de draagkrachtberekening voor kinderalimentatie gemaakt, met inachtneming van de opgenomen wijzigingen. Mocht er vervolgens nog draagkracht resteren, wordt de gebruikelijke draagkrachtberekening uitgevoerd, om de partneralimentatie te bepalen. 72 Een draagkrachtberekening en draagkrachtvergelijking zijn echter geen verplichtingen. De ouders kunnen ook onderling afspraken maken, wanneer zij beiden een inkomen hebben en zij de kosten naar rato willen en kunnen verdelen. De rechter controleert vervolgens in het belang van de kinderen of de bedragen hoog genoeg zijn Wijzigingsgronden De rechterlijke uitspraak en de overeenkomst betreffende het vaststellen van de kinderalimentatie zijn voor wijziging vatbaar. Afhankelijk van de wijze van vaststelling, bepaalt artikel 1:401 BW de gronden waarop wijzigingen in de kinderalimentatievaststelling mogelijk zijn. 74 Een rechterlijke uitspraak en een overeenkomst betreffende de kinderalimentatie kan gewijzigd of ingetrokken worden op grond van verandering van omstandigheden, waardoor het niet meer aan de wettelijke maatstaven voldoet (artikel 1:401 lid BW). 75 Het moet gaan om een wijziging van omstandigheden zoals die door de rechter ten tijde van diens beslissing 68 Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Werkgroep Alimentatienormen van het NVVR 2010, p Heida 2009, p Heida 2009, p Nibud 2010, p Van Buchem-Spapens, Nieuwenhuis, De Waal-van Wessem 2009, p Wortmann & Van Duijvendijk-Brand 2005, p

17 lid 2). 83 Het LBIO neemt de invorderingstaak op zich. Zij zijn gemachtigd tot innen, doordat zijn vastgesteld of van de omstandigheden waarbij de partijen bij het sluiten van de overeenkomst zijn uitgegaan. 76 Een voorbeeld van een dergelijke wijziging is een verandering in de financiële situatie. 77 De wijziging van een relevante omstandigheid moet tot gevolg hebben dat de bijdrage niet meer aan de wettelijke maatstaven van draagkracht en behoefte voldoet. 78 Bij de beantwoording van de vraag of er sprake is van een wijziging van omstandigheden is het niet van belang of die omstandigheden al bekend of voorzienbaar waren ten tijde van de vaststelling, maar of daarmee destijds zodanig rekening is gehouden dat er vanuit moet worden gegaan, dat zij aan de vaststelling van de kinderalimentatie ten grondslag te hebben gelegen. 79 Als zij niet in de vaststelling zijn meegenomen, staat beroep op gewijzigde omstandigheden open. 80 Bij vaststelling van de kinderalimentatie door rechterlijke uitspraak is een andere grond van wijziging het uitgaan van onjuiste of onvolledige gegevens op het moment van uitspraak, waardoor van begin af aan niet voldaan is aan de wettelijke maatstaven (artikel 1:401 lid 4 BW) Het innen van de kinderalimentatie Uitgangspunt is dat de kinderalimentatie rechtstreeks betaald wordt aan de verzorgende ouder (artikel 1:408 lid 1 BW). 82 Indien de onderhoudsplichtige zijn verplichting tot het betalen van kinderalimentatie niet nakomt, kan op twee manieren de betaling kinderalimentatie gevorderd worden. Een deurwaarder en het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdrage (verder: LBIO) kan ingeschakeld worden. Het LBIO kan bij betalingsachterstand op verzoek van de onderhoudsgerechtigde, de onderhoudsplichtige of op verzoek van beiden gezamenlijk verzocht worden om de alimentatie te vorderen (artikel 1:408 de onderhoudsgerechtigde de executoriale titel aan het LBIO geeft. 84 Als de onderhoudsgerechtigde verzoekt tot vordering van de kinderalimentatie, gelden er voorwaarden voordat het LBIO tot inning kan overgaan. Deze voorwaarden gelden niet als 76 Koens & Vonken 2008, p Nibud 2010, p Schrama 2009, p HR 14 september 2007, NJ 2007, Schrama 2009, p Wortmann & Van Duijvendijk-Brand 2005, p Koens & Vonken 2008, p Schrama 2009, p Vlaardingerbroek ea 2008, p

18 het verzoek afkomstig is van de onderhoudsgerechtigde en de onderhoudsplichtige gezamenlijk. 85 De onderhoudsgerechtigde moet in zijn verzoekschrift aannemelijk maken dat er sprake is van een betalingsachterstand van minimaal een periodieke betaling in de aan het verzoek voorafgaande periode van maximaal zes maanden (artikel 1:408 lid 4 BW). 86 Indien aan deze voorwaarden is voldaan, zal het LBIO op grond van artikel 1:408 lid 5 BW een brief versturen naar de onderhoudsplichtige met het verzoek om de kinderalimentatie binnen een bepaalde termijn te betalen. 87 Het LBIO is bevoegd om veertien dagen na verzending van de brief over te gaan op invordering van de kinderalimentatie. 88 De invordering van het LBIO eindigt als er gedurende ten minste zes maanden regelmatig betaald is en er geen betalingsachterstand meer is (artikel 1:408 lid 6 BW). De invorderingstermijn wordt verdubbeld als het tot een volgend verzoek om invordering komt. 89 De hulp van het LBIO bij de inning van de kinderalimentatie is niet gratis. 90 De onderhoudsplichtige moet op grond van artikel 1:408 lid 3 BW de kosten van invordering betalen aan het LBIO. Bij het innen van de kinderalimentatie verricht het LBIO namelijk werkzaamheden verrichten, waarvoor kosten in rekening worden gebracht. 91 Het LBIO rekent 15% opslagkosten over de achterstand met een minimum van negentien euro. 92 Dit gaat via een opslag over het bedrag dan aan onderhoudsbijdragen moet worden betaald Conclusie In dit hoofdstuk is het huidige kinderalimentatiestelsel in Nederland besproken. Ieder kind dient onderhouden te worden door zijn ouders. 94 Deze onderhoudsverplichting stopt niet in het geval van een scheiding. De niet-verzorgende ouder heeft de wettelijke onderhoudsplicht om kinderalimentatie te betalen. De hoogte van de kinderalimentatie wordt bepaald door de behoefte van het kind en de draagkracht van de onderhoudsplichtige ouder. 95 Het vaststellen van de draagkracht van de onderhoudsplichtige ouder is maatwerk. De Alimentatienormen dienen als richtlijnen bij de vaststelling van de kinderalimentatie, echter is de rechter vrij om van de Alimentatienormen af te wijken. Voor de bepaling van de 85 Koens & Vonken 2008, p Vlaardingerbroek ea 2008, p Schrama 2009, p Koens & Vonken 2008, p Janse 2009, p Nibud 2010, p Koens & Vonken 2008, p Mens 2005, p Heida 2004, p

19 draagkracht wordt rekening gehouden met de bijstandsnorm en de noodzakelijke kosten van de onderhoudsplichtige ouder, oftewel kosten die ten opzichte van het onderhoudsgerechtigde kind als redelijke uitgaven kunnen worden beschouwd. 96 Verder heeft de onderhoudsplichtige ouder een vrije ruimte van dertig procent. 97 Indien de onderhoudsplichtige ouder vervolgens geen of te weinig draagkracht heeft, ontvangt de verzorgende ouder geen kinderalimentatie. Dit kan opgevat worden als een onrechtvaardig gevolg van de wijze van vaststelling van de kinderalimentatie, aangezien de zorg en financiële lasten in dat geval op één ouder worden afgewenteld. 98 Deze ongelijke verdeling van de lasten geeft de asymmetrie van het kinderalimentatiestelsel weer. 99 Het IBO Eindrapport constateert dat door de asymmetrie van het kinderalimentatiestelsel en andere knelpunten in het huidige stelsel de rechten van het kind op opvoeding en verzorging onvoldoende worden gewaarborgd. 100 In het volgende hoofdstuk worden deze knelpunten besproken. 96 Van der Ploeg 2009, p Heida 2009, p Van Teeffelen 2004a, p Bol 2003, p Van Teeffelen 2004a, p

20 HOOFDSTUK 3 KNELPUNTEN VASTSTELLING KINDERALIMENTATIE 3.1 Kritiek op het kinderalimentatiestelsel In dit hoofdstuk staat de kritiek op het huidige kinderalimentatiestelsel centraal. Er is de laatste jaren veel geschreven over het huidige kinderalimentatiesysteem, waarin dit stelsel ter discussie wordt gesteld. 101 In het huidige kinderalimentatiestelsel wordt te weinig kinderalimentatie ontvangen door onderhoudsgerechtigden. De kritiek op het huidige kinderalimentatiestelsel is gebaseerd op cijfers. Volgens het IBO eindrapport ontvangt meer dan de helft (tussen de 43 en 65%) van de gescheiden alleenstaande moeders met kinderen geen kinderalimentatie. 102 En uit een nog lopend onderzoek in opdracht van het LBIO blijkt dat 75% van de onderhoudsplichtige ouders niet of niet voldoende of onregelmatig betaalt. 103 In het huidige kinderalimentatiestelsel wordt er te weinig kinderalimentatie ontvangen, terwijl hier wel recht op is. Om deze reden is in 2004 het wetsvoorstel , Wet herziening kinderalimentatie, ingediend. Een interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO), wat uiteindelijk resulteerde in het in 2002 gepresenteerde eindrapport Het kind centraal: de verantwoordelijkheid blijft, lag hieraan ten grondslag. Het rapport constateert dat de rechten van het kind onvoldoende gewaarborgd worden door knelpunten in het huidige stelsel. 104 De aanleiding voor het IBO was het onderzoek Alleenstaande ouders, het combinatiescenario en kinderalimentatie, dat in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is uitgevoerd door Bureau Jehoel-Gijsbers en de Stichting Economisch Onderzoek (SEO). 105 In paragraaf 3.2 worden de door het IBO eindrapport, het onderzoek Alleenstaande ouders, het combinatiescenario en kinderalimentatie geconstateerde knelpunten in het kinderalimentatiestelsel besproken. De aanscherping van de Alimentatienormen is in deze paragraaf niet meegenomen. Welke van de geconstateerde knelpunten nog bestaan na de aanscherping van de alimentatienormen en welke zijn verholpen door de aanscherping wordt besproken in paragraaf 3.3. Naar aanleiding van het IBO eindrapport is er een advies uitgebracht door de wetenschappelijke commissie van de NVvR en het landelijk overleg van sectorvoorzitters van familiesectoren van de rechtbanken (verder: LVO). In dit advies is 101 Verhoef, Vonk en Van Meegen 2009, p Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p Van Teeffelen 2010, p Van Teeffelen 2004a, p Van Teeffelen 2003, p

21 geconstateerd dat de genoemde knelpunten in het IBO eindrapport te weinig zijn gebaseerd op de rechtspraktijk. 106 Bij het bespreken van de knelpunten, wordt ook de kritiek vanuit dit advies aangegeven. In paragraaf 3.3 worden de gevolgen besproken van de prioriteitstelling van kinderalimentatie, opgenomen in artikel 1:400 lid 1 BW. 107 De prioriteitstelling van kinderalimentatie is vertaald in het Tremarapport van juli 2009 in wijzigingen in het berekenen van de draagkracht van onderhoudsplichtige ouders. 108 Ondanks prioriteitstelling van kinderalimentatie, zijn niet alle knelpunten in het kinderalimentatiestelsel opgelost en staat het stelsel nog steeds ter discussie, zoals bleek uit het onlangs door de subwerkgroep kinderalimentatie van de Werkgroep Alimentatienormen georganiseerde symposium over kinderalimentatie Knelpunten in het kinderalimentatiestelsel Het IBO eindrapport en het onderzoek van Jehoel-Gijsbers constateren dat de rechten van het kind op verzorging en opvoeding door knelpunten in het kinderalimentatiestelsel onvoldoende gewaarborgd worden. 110 De geconstateerde knelpunten hebben betrekking op de vaststelling van kinderalimentatie en de naleving van de kinderalimentatie. Dit onderzoek richt zich op de wijze van vaststelling van kinderalimentatie. In deze paragraaf worden daarom de knelpunten bij de vaststelling van kinderalimentatie besproken. In deze paragraaf worden achtereenvolgens de knelpunten met betrekking tot het maatwerk, de wijzigingsgronden, de asymmetrie van het stelsel en de naleving van de onderhoudsplicht besproken Het knelpunt maatwerk Het vaststellen van de hoogte van de kinderalimentatie maatwerk. Het voordeel van het maatwerk is dat de vaststelling van de kinderalimentatie afgestemd wordt op de persoonlijke situatie van de onderhoudsplichtige. 111 Het maatwerk heeft echter ook veel nadelen. Volgens het IBO eindrapport en het onderzoek Alleenstaande ouders, het combinatiescenario en kinderalimentatie heeft het maatwerk tot gevolg dat de 106 Dijksterhuis 2008, p Heida 2009, p Van der Ploeg 2009, p Verhoef, Vonk en Van Meegen 2009, p Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p Bol 2003, p

22 kinderalimentatie volgens de alimentatienormen ingewikkeld vast te stellen is. 112 Zelfs voor een ervaren rechter leveren de Alimentatienormen soms ingewikkelde situaties op. 113 Voor mensen die niet dagelijks met de Alimentatienormen werken, zijn de Alimentatienormen dus helemaal ingewikkeld. Het maatwerk zorgt daardoor voor onvoldoende transparantie. 114 Wanneer mensen niet begrijpen waarop de hoogte van de kinderalimentatie is gebaseerd, is het moeilijk om begrip te hebben voor de vaststelling van de kinderalimentatie. Dit maakt het systeem complex en emotioneel beladen. 115 Het maatwerk bij de vaststelling van kinderalimentatie biedt de burger weinig houvast. Het systeem is ingewikkeld en daardoor moeilijk te begrijpen. 116 Verder zijn de Alimentatienormen richtlijnen en dus geen recht in de zin van artikel 79 RO. 117 Doordat het vaststellen van de kinderalimentatie geen standaardprocedure is, kan dit tot verschillende uitkomsten leiden in vergelijkbare situaties. Dit geeft de burger weinig houvast en maakt de procedure tot vaststelling van de kinderalimentatie ondoorzichtig. 118 Volgens het advies van de NVvR en het LFO zijn de Alimentatienormen echter aan de hand van de in de loop der jaren gevormde jurisprudentie wel afgewogen normen die breed zijn aanvaard en als rechtvaardig worden ervaren in de rechtspraktijk. 119 Naar mijn mening klopt dit allerminst en deel ik de mening van Van Teeffelen dat de stelling onjuist is, dat de Alimentatienormen breed geaccepteerd zijn en als redelijk gezien worden. 120 Het systeem is vanwege het maatwerk bijzonder ingewikkeld. 121 Voor de betrokkenen is het daarom zeer lastig om te begrijpen, waarop de hoogte van de kinderalimentatie is gebaseerd. Het kinderalimentatiestelsel is ondoorzichtig en geeft weinig houvast aan de burgers, wat niet bijdraagt aan het accepteren van de vaststelling van de kinderalimentatie. De stelling dat de Alimentatienormen breed geaccepteerd zijn en als redelijk ervaren wordt, lijkt me daarom onjuist. Vooral de onderhoudsgerechtigden zullen de Alimentatienormen niet als redelijk ervaren, vanwege de asymmetrie van het systeem, wat verder wordt besproken in paragraaf Dorhout 2003, p Aldus C. Warnaar in mijn interview met haar. 114 Jehoel-Gijsbers 2001, p Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p Van Teeffelen 2003, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Jehoel-Gijsbers 2001, p Kamerstukken II 2003/04, , nr. 5, p Van Teeffelen 2004a, p Van Teeffelen 2003, p

23 3.2.2 De vele wijzigingsgronden als knelpunt Een ander knelpunt bij de vaststelling van kinderalimentatie zijn de vele wijzigingsgronden. De Alimentatienormen zijn maatwerk. Er wordt uitgegaan van de persoonlijke situatie van de onderhoudsplichtige of de onderhoudsgerechtigde. 122 Iedere verandering van de situatie waarvan is uitgegaan bij de eerste vaststelling, kan leiden tot een wijziging van de kinderalimentatie. 123 Het grote aantal wijzigingsprocedures levert een hoge belasting van de rechterlijke macht op. 124 Dit wordt echter tegen gesproken door de Raad van State. De Raad geeft aan dat de vaststelling van kinderalimentatie niet zo n zware belasting vormt voor de rechterlijke macht, dat een ingrijpende stelselwijziging noodzakelijk is. 125 Ook volgens het NVvR en het LFO is de vaststelling of wijziging van kinderalimentatie voor een ervaren rechter weinig tijdrovend. 126 In het interview met C. Warnaar bleek dat voor een ervaren juridisch team de Alimentatienormen inderdaad goed te hanteren zijn. Maar ook voor een ervaren juridisch team zorgen de Alimentatienormen soms voor ingewikkelde situaties en nieuwe mensen zullen eerst ervaring moeten opdoen met de Alimentatienormen. De vaststelling van de Alimentatienormen is vanwege het maatwerk en de vele wijzigingsgronden inderdaad tijdrovend, maar voor een ervaren juridisch team wel hanteerbaar. Enkel het feit dat de Alimentatienormen een grote belasting van de rechterlijke macht vormen, vanwege het maatwerk en de vele wijzigingsgronden, is onvoldoende voor een ingrijpende stelselwijziging. Het tijdrovende aspect kan echter wel een rol spelen, indien er meerdere en grotere knelpunten zijn met betrekking tot de vaststelling van kinderalimentatie. Een ander nadeel van de vele wijzigingsgronden is de blijvende emotionele en zakelijke betrokkenheid tussen de gescheiden partners. 127 Elke wijziging van de omstandigheden kan conflicten met zich meebrengen, omdat kinderalimentatie in belangrijke mate het besteedbaar inkomen van de verzorgende ouder bepaalt. 128 De vele wijzigingsgronden zorgen voor emotionele vervlechting tussen gescheiden partners. 129 In het advies van de wetenschappelijke commissie van de NVvR en het LVO wordt echter opgemerkt dat als twee mensen samen een kind hebben, hun levens door dit kind vervlochten 122 Jehoel-Gijsbers 2001, p Wetenschappelijke commissie van de NVvR en het LVO 2002, p Dorhout 2003, p Kamerstukken II 2003/04, , nr. 5, p Wetenschappelijke commissie van de NVvR en het LVO 2002, p Dorhout 2003, p Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p Dorhout 2003, p

24 blijven en de kinderalimentatie daar slechts in geringe mate toe bijdraagt. 130 Naar mijn mening wordt hier te makkelijk over gedacht door de wetenschappelijke commissie van de NVvR en het LVO. Als twee mensen samen een kind hebben, blijven hun levens inderdaad met elkaar vervlochten. Vanwege de vele wijzigingsgronden zullen de ouders echter niet alleen naar hun kind kijken, maar ook elkaars leven in de gaten blijven houden. Bijna een op de drie vrouwen geeft aan regelmatig conflicten te hebben over de alimentatie met de expartner. 131 Dit gaat ten koste van het contact over het kind zelf. Indien het niet mogelijk is om bij elke wijziging in de persoonlijke situatie de kinderalimentatie te wijzigen, letten de ouders minder op elkaar en kunnen ze zich richten op de opvoeding van hun kind, in plaats van dat ze naar de persoonlijke situatie van de ander blijven kijken vanwege de kinderalimentatie. De vele wijzigingsgronden zijn op zich zelf niet voldoende voor een ingrijpende stelselwijziging, maar vormen wel een knelpunt bij de vaststelling van de kinderalimentatie Asymmetrie van het kinderalimentatiestelsel Een ander knelpunt bij de vaststelling van de kinderalimentatie is de asymmetrie van het stelsel. 132 Het rapport van Jehoel-Gijsbers en het IBO eindrapport constateren dat de Alimentatienormen een ongelijke verdeling van de lasten van het kind tussen beide ouders als gevolg heeft. 133 Als de onderhoudsplichtige ouder geen draagkracht heeft, krijgt de andere ouder geen kinderalimentatie, ook niet als zijn of haar draagkracht veel lager is dan die van de onderhoudsplichtige ouder. 134 Zowel de zorg als alle financiële lasten worden in dat geval op één ouder afgewenteld, wat als onrechtvaardig wordt ervaren. 135 De reden dat de onderhoudsplichtige ouder vaak geen of nauwelijks draagkracht heeft, moet gezocht worden in de wijze van vaststelling van de draagkracht. In de Alimentatienormen is steeds meer de nadruk op het behoud van draagkracht van de onderhoudsplichtige komen te liggen ten koste van de onderhoudsgerechtigde. 136 Dit komt doordat een groot aantal lasten voorrang heeft op de te betalen kinderalimentatie. 137 Deze lasten bepaald aan de hand van jurisprudentie door de Werkgroep Alimentatienormen 130 Wetenschappelijke commissie van de NVvR en het LVO 2002, p Van Teeffelen 2004b, p Bol 2003, p Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p. 18 en Jehoel-Gijsbers 2001, p Bol 2003, p Van Teeffelen 2004a, p Van Teeffelen 2002, p Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p

25 opgenomen in een lijst in de Alimentatienormen. 138 Over iedere post kan in principe worden gestreden. 139 Vooral zogenaamde luxe lasten, zoals de onverplichte pensioenpremie, advocaatkosten, de begrafenisverzekeringspremie, herinrichtingskosten en aflossing van niethuwelijkse schulden zijn onderwerp van discussie. 140 Vervolgens mag de onderhoudsplichtige van de resterende bestedingsruimte een deel vrijhouden, in tegenstelling tot de verzorgende ouder. Deze vrije ruimte is volgens de Alimentatienormen noodzakelijk als prikkel om zijn eigen inkomen te verwerven. 141 Hierna wordt pas toegekomen aan kinderalimentatie. 142 Als er uiteindelijk onvoldoende draagkracht is om te voldoen aan de behoefte van het kind, wordt het inkomen van de onderhoudsplichtige beschermd en ontvangt de verzorgende ouder geen of te weinig kinderalimentatie. 143 Volgens het advies van de wetenschappelijke commissie van de NVvR en het LVO inzake het IBO eindrapport, wordt het inkomen van de onderhoudsplichtige echter niet beschermd, zoals in het IBO eindrapport wordt gesteld. De alimentatierechter is volgens het advies al zeer terughoudend met het rekening houden met lasten van de onderhoudsgerechtigde. De rechter onderzoekt ten aanzien van de lasten of het een noodzakelijke last is waarop wordt afgelost en of deze voor de kinderalimentatieverplichting gaan. 144 De mate waarin met de lasten rekening wordt gehouden wordt individueel bepaald. 145 Ondanks dat de rechter terughoudend is met het rekening houden met lasten van de onderhoudsplichtige, is de lijst met lasten dusdanig groot geworden dat de het inkomen van de onderhoudsplichtige wel degelijk wordt beschermd ten koste van de onderhoudsgerechtigde naar mijn inzien. Een ander voorbeeld van het feit dat er veelvuldig rekening wordt gehouden met de financiële situatie van de onderhoudsplichtige ouder, is in het geval van een nieuwe relatie. Indien de onderhoudsplichtige ouder na de scheiding gaat samenwonen met een nieuwe partner, heeft dit invloed op de draagkrachtbepaling. De bijstandsnorm wordt veranderd van alleenstaand naar gehuwd en het draagkrachtpercentage wordt verlaagd. 146 Dit heeft tot gevolg dat er minder draagkracht beschikbaar is voor de kinderalimentatie, wat leidt tot een ongelijke verdeling van de lasten tussen de ouders. In het advies van de wetenschappelijke 138 Schrama 2009, p Van Teeffelen 2004a, p, 68; Van Teeffelen 2004b, p. 131; Dorhout 2003, p. 11; Mens 2005, p Dijksterhuis 2008, p Heida 2009, p Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p Dorhout 2003, p Wetenschappelijke commissie van de NVvR en het LVO 2002, p Eindrapport IBO Alimentatiebeleid 2002, p Van Teeffelen 2002, p