Dokters. nder. Beroepskeuze en vervolgopleidingen in Nederland NR.1. 7e jaargang - april Foto: Stephan Keereweer

Transcriptie

1 nder Dokters 7e jaargang - april 2013 NR.1 Foto: Stephan Keereweer Beroepskeuze en vervolgopleidingen in Nederland Afgestudeerd, en dan? Een astronomische nieuwjaarsbijeenkomst van de KNMG District Drenthe Patiëntveiligheid maak je samen: spreken is goud, zwijgen is fout! Welk specialisme kies je straks? Bestuur KNMG district Groningen Het einde van de wereld Artsen en Social Media KNMG introduceert de CanMeds in Nederland De dokter en verslaving in 2012

2 Heeft u daar nou geen last van? Moeite met kiezen? Achteraf spijt van uw keuze? Dit geldt voor veel geneeskunde studenten en basisartsen. Deze staan namelijk voor een belangrijke keuze in hun leven; welk specialisme kies ik? Waar wil ik me de rest van mijn werkzame leven mee bezighouden? Als deze keuze éénmaal is gemaakt is dit nog geen garantie voor een gelukkige loopbaan. Immers, ook onder specialisten (jong en oud) komt deze twijfel ten aanzien van hun beroepskeuze geregeld voor. Maar ja, stap dan nog maar eens over. Het maken van de keuze voor een medische vervolgopleiding blijkt in de praktijk erg veel tijd in beslag te nemen, met als gevolg dat de jonge klare medisch specialist steeds ouder en duurder wordt. Hierin verschilt Nederland van landen als België en de VS. In deze editie van Onder Dokters wordt hier op ingegaan en worden oplossingen voorgesteld voor dit probleem. Verderop in dit nummer vertelt een AIOS in een interview hoe de keuze voor een vervolgopleiding voor haar is verlopen en uit een openhartig verhaal van een derdejaars geneeskunde student blijkt hoe belangrijk het is om je hart te volgen. Om de keuze wat makkelijker te maken raadt ik geneeskunde studenten de volgende website van harte aan: Succes! Namens de redactie van Onder Dokters, Kasper Tichelaar, hoofdredacteur Voorwoord D 2 Onder Dokters D

3 In dit nummer Beroepskeuze en medische vervolgopleidingen in Nederland 4 Afgestudeerd, en dan? 6 Een astronomische nieuwjaarsbijeenkomst van de KNMG District Drenthe 7 Patiëntveiligheid maak je samen: spreken is goud, zwijgen is fout! 8 Welk specialisme kies je straks? 10 Bestuur KNMG district Groningen 11 Het einde van de wereld 12 Artsen en Social Media 13 KNMG introduceert de CanMeds in Nederland 15 De dokter en verslaving in Colofon Redactie District Groningen Kasper Tichelaar, hoofdredacteur kasper.tichelaar@lentis.nl District Friesland Koen Went ktwent@orange.nl District Drenthe Pieter Sweep p.j.sweep@home.nl Secretariaat voor Friesland/ Zwolle-Flevoland Willy Bouma willy.bouma@gmail.com Secretariaat voor Groningen Hamburgerstraat 34b 9714 JD Groningen info@knmg-groningen.nl tel Secretariaat voor Drenthe Secretaris: Pieter Sweep Amarilstoep SW Assen pj.sweep@home.nl Bij verandering van huisadres of adres dit op te geven aan Esmée Donker, secretaresse afdeling Beleid & Advies KNMG Utrecht tel e.donker@fed.knmg.nl Uitgeverij, acquisitie en vormgeving Mimicry Grafisch Communicatie Graaf Adolfstraat 35b 8606 AH Sneek Tel info@mimicry.nl Druk Hanzedruk, Bolsward 3 Onder Dokters D

4 Beroepskeuze en medische vervolg Al ruim een decennium geleden signaleerde men dat de opleidingsduur van de Nederlandse artsen te lang is. Dit komt met name door de wachttijd tussen het afstuderen en de vervolgopleiding. Deze wachttijd bestaat uit oriëntatietijd (om te bepalen welke opleiding de basisarts wil volgen) en zoektijd (nodig voor het vinden van een opleidingsplaats) en is in Nederland duidelijk langer dan in landen als België en de VS 1. Dit suggereert dat er op dit terrein winst te behalen is. Maar ook in de vervolgopleidingen zelf is winst te behalen, stellen Knape en ten Cate in Rondkijken Het blijkt dus dat de beroepskeuze van basisartsen nogal wat tijd in beslag neemt. Hoe komt dit? In het interview met een AIOS verderop in deze Onder Dokters is te lezen dat dit onder andere komt doordat er in de basisopleiding weinig aandacht is voor het kiezen van een vervolgopleiding. Geneeskunde studenten worden losgelaten op de arbeidsmarkt, zonder dat ze een gedegen voorbereiding hebben gehad op deze arbeidsmarkt. Er is te weinig begeleiding en sturing bij dit proces. Hierdoor weten pas-afgestudeerde basisartsen vaak niet goed wat ze willen, en gaan als gevolg hiervan eerst eens rondkijken en meer ervaring opdoen om een definitieve keuze te maken. Dit resulteert in vertraging. Hervormingen Els Borst vroeg in 2001 al om een hervorming van de medische basis- en vervolgopleiding. Een jaar later werden door de projectgroep De arts van straks een aantal aanbevelingen gedaan, die beoogden om de totale opleidingsduur te verkorten. Deze aanbevelingen betroffen met name de wachttijd tussen het afstuderen en de vervolgopleiding en op de inhoud en duur van de vervolgopleidingen 2. De belangrijkste manier waarop dit in praktijk werd gebracht was door het invoeren van het schakeljaar. Dit zou doormiddel van substantiële stages moeten bijdragen aan het verkorten van de oriëntatietijd 1. Geen resultaat In 2012 werd geconcludeerd dat dit niet is gelukt. Het duurt gemiddeld nog steeds 40 maanden voordat een afgestudeerde arts een plek heeft gevonden in een vervolgopleiding. Deze 40 maanden bestaan uit circa 1.5 jaar oriëntatietijd en 1,5 á 2 jaar zoektijd. In de Verenigde Staten en in België gaan studenten zich al veel eerder oriënteren op de vervolgkeuze. In België moet je in het 5e jaar al opgeven waarvoor je wilt gaan solliciteren en wordt deze sollicitatie in het 6e jaar geëffectueerd. Dan krijg je gelijk te horen of je wel of niet in opleiding kan. In de VS is het nog beter geregeld. Daar is een gecomputeriseerd data-systeem waarin de geneeskundestudent opgeeft welke vervolgopleiding hij of zij wil doen. Hierin wordt tevens het curriculum vitae opgenomen. Alle opleidende instellingen geven aan welke studenten zij op basis van welke karakteristieken willen ontvangen. Dit wordt vervolgens gematcht. Hierdoor slagen ze er de VS in om 95% van de studenten op de plek van hun keuze te krijgen. In Nederland is dat 75% 1 Er valt dus voor te pleiten om in Nederland een systeem in te voeren zoals in België of de VS, waarbij de oriëntatiefase al veel eerder tijdens de co-schappen begint en er een betere aansluiting en matching is tussen de basisopleiding en de vervolgopleidingen. Vervolgopleidingen korter? In 2010 stelden Knape en ten Cate vast dat er, ondanks de modernisering van de basis- en vervolgopleidingen (met o.a. competentiegericht werken), nog steeds te oude, te knappe en te dure specialisten worden voortgebracht. Ze stelden voor om de medische vervolgopleidingen in te korten met behoud van kwaliteit. Hiertoe moet er een cultuuromslag plaatsvinden. Niet de opleidingsduur, maar het te behalen competentieniveau moet centraal staan. In de huidige opleidingsstructuur staat wel de opleidingsduur vast, maar niet het te realiseren competentieniveau. Dat zou andersom moeten zijn; de opleiding is afgerond als een AIOS zich alle competenties op voldoende niveau heeft eigen gemaakt. Dit gaat voor de ene AIOS sneller dan voor de andere 3. Inhoud Hiervoor is niet alleen een verandering van de duur van de vervolgopleiding nodig, maar ook van de inhoud. In de vervolgopleidingen wordt vandaag de dag nog steeds een brede, encyclopedische basiskennis nagestreefd. Daarnaast wordt de AIOS te veel ingezet bij productietaken die niet essentieel zijn voor zijn opleiding. Hierdoor duren de opleidingen lang. De kennis die wordt opgedaan veroudert daarbij ook nog eens snel. Het zou daarom nuttiger zijn om artsen de vaardigheden mee te geven om hun kennis continu bij te schaven en te actualiseren, in plaats van ze vol te stoppen met kennis die ze niet of nauwelijks zullen gaan gebruiken 3. 4 Onder Dokters D

5 opleidingen in Nederland Foto: Stephan Keereweer Experiment Het moet volgens Knape en ten Cate mogelijk zijn om met een intensieve, 3-jarige (in plaats van 6-jarige) opleiding medisch specialisten op te leiden met voldoende kennis en ervaring om op basaal niveau binnen hun specialisme te kunnen functioneren. Vervolgens wordt er gedurende een lange periode van 10 jaar 2 dag in de week besteed aan nascholing en het geven van onderwijs. Daarmee zouden er jongere, goedkopere specialisten opgeleid kunnen worden. Flexibele specialisten die zich in hun verdere loopbaan continu blijven bijscholen en zich kunnen aanpassen aan de immer veranderlijke medische praktijk. Verbetering Met de bovenstaande voorstellen moet het mogelijk zijn om de Nederlandse AIOS sneller te laten doorstromen in de vervolgopleiding en ze vervolgens efficiënter op te leiden tot een flexibelere specialist. Tekst: Kasper Tichelaar Bronnen: 1. Maarten Vink, Lodewijk Schmitt Jongbloed, Betty Meyboom-de Jong en Arno van Rooijen. Artsenopleiding duurt nog steeds te lang. Medisch contact 2012; 37: Meyboom-de Jong B, Schmit Jongbloed LJ, Willemsen MC. De Arts van straks. Utrecht: KNMG/DMW-VSNU/VAZ/NVZ/LCVV, J.T.A. Knape, Th.J. ten Cate. Nog altijd te oud, te knap, te duur. Medisch Contact 2010; 13: Onder Dokters D

6 Interview met een AIOS Afgestudeerd, en dan? Hoe kiest een geneeskundestudent uit het grote aanbod aan vervolgopleidingen? Hoe ervaart een AIOS de overgang tussen de basisopleiding geneeskunde en de vervolgopleiding? Hoeveel aandacht wordt er vanuit de basisopleiding gegeven aan dit proces? Om hier wat meer inzicht in te verschaffen is Marjolein van Es, AIOS longgeneeskunde, geïnterviewd. Ze vertelt hoe het proces van beroepskeuze voor haar is verlopen. Wie ben je en wat doe je op dit moment? Mijn naam is Marjolein van Es (28 jaar). Ik kom oorspronkelijk uit Apeldoorn en woon nu al jaren in de prachtige stad Groningen. Hier heb ik mijn geneeskundestudie voltooid en sinds september 2012 ben ik in opleiding tot longarts. Deze opleiding is opgesplitst in een 2 jarige interne vooropleiding en vervolgens 4 jaar longziekten. De interne vooropleiding volg ik momenteel met veel plezier in het Scheper Ziekenhuis te Emmen. Voor de resterende 4 jaar ga ik naar het Martini Ziekenhuis in Groningen, waar ik ook ben aangenomen voor de opleiding. Hoe ben je bij dit specialisme terechtgekomen? Na het behalen van mijn artsenbul wist ik nog niet precies wat ik wilde. Om ervaring op te doen en mij breed te oriënteren ben ik een jaar als ANIOS op de spoedeisende hulp van het Scheper Ziekenhuis gaan werken. Al snel kwam ik er achter dat de beschouwende vakken mij erg aanspraken, met name de longziekten. Het is een prachtig vak; de veelzijdigheid aan ziektebeelden, de combinatie van acute pathologie en chronische pathologie spreekt mij erg aan. Er is sprake van een gevarieerde patiëntenpopulatie en er bestaat een mooie afwisseling tussen het beschouwende deel en het praktisch bezig zijn (drains, bronchoscopieën, puncties, etc.). Na hoeveel tijd op de SEH kwam je hierachter? Redelijk snel, na zo n 3 à 4 maanden. Bewust heb ik ervoor gekozen om eerst nog wat ervaring op te doen op de SEH. In eerste instantie had ik het plan om eerst als ANIOS longziekten aan de slag te gaan, alvorens te solliciteren. Echter werd dit traject versneld en zag ik de mogelijkheid om eerder te solliciteren voor een opleidingsplek en direct in opleiding te komen. Deze kans heb ik toen natuurlijk met beide handen aangegrepen. Wilde je altijd al longarts worden? Voordat ik met mijn co-schappen begon zag ik mijzelf huisarts worden. Echter voldeed het huisartsen-coschap niet aan mijn verwachtingen. Ik merkte ik dat ik het leuk vond om mij ergens helemaal in te verdiepen en denk dit meer te vinden als specialist in het ziekenhuis. Mijn keuze-coschap heb ik bij de dermatologie gelopen. Dit was ook een mooie combinatie van beschouwen en snijden. Het is een goede keus geweest om op de SEH te gaan werken en mij breed te oriënteren en erachter te komen welk vakgebied heb beste bij mij past. Welke factoren speelden voor jou mee in het veranderen van je keuze? Tijdens mijn co-schappen kon het enthousiasme van een specialist een co-schap maken of kraken. Tijdens het werk als arts-assistent merkte ik pas echt waar mijn voorkeur lag. Op de SEH zie je van alles langskomen en heb je veel contact met de verschillende specialismen. De longziekte sprong er toen bovenuit. Verschillende aspecten van het vakgebied spraken mij erg aan.mijn belangrijkste beweegreden in het maken van een keuze is het enthousiasme voor het vakgebied geweest. Hoe denk je dat jouw overwegingen zich verhouden tot die van de gemiddelde geneeskunde-student? Sommige studenten weten vanaf hun eerste studiedag wat ze willen en gaan recht op hun doel af. Andere studenten maken hun definitieve keuze aan het eind van de studie of na een jaartje ANIOS en. Ook in mijn omgeving zie ik deze verdeeldheid. Ik denk dat het verstandig om zo lang mogelijk een brede blik te houden en je breed te oriënteren. Is de het leven van een AIOS intensiever dan het leven van een co-assistent? Mijn leven als AIOS is een stuk drukker. Naast de reguliere werktijden heb je opleidinggerichte taken zoals cursussen en presentaties waardoor ik regelmatig s avonds of in het weekend met mijn opleiding bezig ben. Ik ben mijn tijd hierdoor strakker gaan indelen omnaast werk en opleiding voldoende tijd voor familie, vriendinnen en hobby s over te houden. Hoe vind je dat de basisopleiding aandacht besteedt aan het kiezen van een vervolgopleiding? Krijg je voldoende bagage mee voor het maken van een goede keuze? De geneeskundestudie stoomt je klaar om arts te worden. Aan het maken van een vervolgkeuze had naar mijn mening meer aandacht mogen worden besteed. Bijvoorbeeld informatie over de duur en inhoud van vervolgopleidingen. Dit was mogelijk een leuk onderwerp voor een coachgroep-bijeenkomst geweest. 6 Onder Dokters D

7 Er worden toch wel eens activiteiten georganiseerd, zoals solliciteren naar een opleidingsplaats, hoe overleef ik mijn coschappen en speed-daten met specialisten? Ja dat klopt. Aan deze activiteiten heb ik deelgenomen en vond ik erg zinvol. Op deze manier krijg je een beter beeld over wat komen gaat. Tot slot: heb je nog adviezen voor geneeskunde studenten ten aanzien van hun beroepskeuze? Blijf bij jezelf en volg je eigen weg. Maak vooral geen overhaaste keuze en geef jezelf de tijd om op verschillende plekken rond te kijken. Iedereen stippelt zijn eigen pad uit en komt uiteindelijk wel op de goede plek terecht. Een astronomische nieuwjaarsbijeenkomst van de KNMG District Drenthe Op 24 januari jongstleden hield het bestuur van de KNMG District Drenthe de nieuwjaarsbijeenkomst in het Planetron te Dwingeloo. Het was reeds een koude en zeer donkere avond op het moment dat de Drentse KNMG leden op weg gingen naar het Planetron. Iedereen bemerkte bij het verlaten van het parkeerterrein dat dit gebied echt pikkedonker is s nachts. Wel zo handig om goed naar de sterren te kunnen kijken! Eenmaal aangekomen en onder het genot van een kop koffie of thee was er een korte speech van de voorzitter van het KNMG District Drenthe, Jos Govaarts. Die toespraak was vooral zo kort, om optimaal te kunnen profiteren van de lezing in het Planetron. In een soort bioscoopzaal met ligstoelen kon een ieder 360 graden rondom kijken naar een koepelvormig beeldscherm. De lezing die werd gegeven was naast leerzaam, vooral erg humorvol en relativerend. We kregen te zien hoe op dat moment de stand van de sterren buiten was. Ook de sterrenbeelden werden getoond. Maar er is wel veel fantasie nodig om een grote of kleine beer of een ander schepsel erin te herkennen. Maar, wat vooral opviel: ons universum is gigantisch groot. De hoeveelheid materie hierin is eigenlijk heel klein, verpakt in sterrenstelsels. De kans dat je op weg van de ene kant van het universum naar de andere kant iets van materie tegenkomt is zeer gering. Die reis zal, zelfs met de snelheid van het licht meerdere miljarden jaren duren. Dit wetende, werd het publiek op humoristische wijze duidelijk gemaakt dat astronomen zich eigenlijk druk maken om niets. En na deze lezing/voorstelling konden wij nog kijken naar de grootste telescoop van Nederland. Boven in het gebouw van het Planetarium staat het apparaat. Bitter koud is het daar. Helaas was het te bewolkt om goed te kunnen waarnemen. Desondanks was het publiek zeer aangenaam verrast door het programma. Vermoedelijk zullen een aantal KNMG leden nog een keertje terugkeren naar het Planetron! Tekst: Pieter Sweep 7 Onder Dokters D

8 Verslag Symposium KNMG district Groningen Patiëntveiligheid maak je samen: spreken is goud, zwijgen is fout! Heeft u zich ooit afgevraagd hoe we de veiligheid van de Nederlandse gezondheidszorg kunnen verbeteren? Op de avond van 18 oktober 2012 had u in het Restaurant van Vliegveld Eelde een antwoord op deze vraag kunnen krijgen. Toen werd namelijk het KNMG-symposium Patiëntveiligheid maak je samen: spreken is goud, zwijgen is fout! gehouden. Een toplocatie voor een mooi symposium, dat met ruim 80 bezoekers aardig goed werd bezocht. Het thema leende zich goed voor een levendige, afwisselende avond. Na een heerlijk buffet opende dagvoorzitter Hanneke Kappen de avond. Onder haar bezielende leiding kwamen de diverse aspecten van patiëntveiligheid aan bod en werd de discussie levendig gehouden. Er waren 3 presentatoren, die elk een ander licht wierpen op patiëntveiligheid. Aan de orde kwamen items als transparantie, goede samenwerking, blame free melden en de overeenkomsten tussen ons vakgebied en de veiligheid in de luchtvaart. Zo veilig als het vliegtuig De eerste presentatie was van Dhr. H.R.J. Heijne (flight safety officer, KLM flight academy) en ging over veiligheidsmanagement in de luchtvaart. Het was heel interessant om een kijkje te kunnen nemen achter de schermen van de Nederlandse en internationale luchtvaart. Het is inmiddels wel bekend dat vliegen de veiligste manier van transport is. Dat vliegen zo veilig is komt door de inzet van moderne middelen en goed getraind personeel, dat met vaste procedures en verantwoordelijkheden werkt. Bovendien is er wereldwijd een open veiligheidscultuur ontstaan. Dit houdt in dat incidenten en ongevallen worden gemeld met het doel ervan te leren en niet met het doel om te straffen. Gatenkaas Iedereen kent wel het gatenkaasmodel van James Reason (zie illustratie). Dit model wordt ook in de luchtvaart gebruikt, en dhr. Heijne refereerde hier ook aan in zijn illustratieve presentatie. Hij gaf tevens enkele goede handvatten aan de aanwezigen om dit in de medische praktijk te implementeren. Iedereen voelde wel aan dat de safety-culture van de luchtvaart zal moeten overwaaien van het vliegveld naar de ziekenhuizen en van de vliegtuigcockpit naar de operatiekamer. In de discussie stelde een van de deelnemers dat deze situatie op 8 Onder Dokters D

9 dit moment nog niet is bereikt en gaf hierbij het voorbeeld van de co-assistent die zich niet veilig voelt om in de OK een chirurg die een steekje laat vallen hierop te attenderen. Op zich is er in de ziekenhuizen wel een systeem om fouten te melden (de Veilig Incidenten Melden (VIM) programma s), maar eigenlijk staan dit soort systemen nog erg ver af van de dagelijkse praktijk. een juridische aanklacht of een financiële claim over dat wat niet goed is gegaan. Drs. Renkema gaf hierover een mooie presentatie met de titel de invloed van klachten en claims op het werk van medisch specialisten. Landen op de werkvloer Dit werd ook duidelijk in de presentatie van Dr. J.J.A.M. van den Dungen, vaatchirurg en implementatiecoördinator van het Surgical Patient Safety System (SURPASS) in het UMCG. Hij vertelde over de invoering van dit nieuwe VMS (Veiligheids Management Systeem) in de operatiekamers van het UMCG en, in het verlengde daarvan, de overige Nederlandse ziekenhuizen. Hij vertelde welke haken en ogen er aan de implementatie van zo n ziekenhuisbreed veiligheidssysteem zitten. Er zijn hierbij vele belemmerende factoren op verschillende niveaus (o.a. individueel, sociaal, organisatie) te onderscheiden. Het vergt dan ook inspanningen op al deze gebieden om een duidelijke verandering teweeg te brengen. Op individueel niveau moet de sceptische houding van veel artsen t.a.v. nieuwe werkwijzen worden veranderd. Op sociaal niveau moet er een cultuuromslag plaatsvinden, waarin men elkaar durft aan te spreken en waarin men verantwoordelijkheden niet uit de weg gaat. In de organisatie moet er betrokkenheid en ondersteuning zijn op bestuurlijk niveau, met een goede aansluiting tussen de werkvloer en het management. Het bleek dus dat de vraag hoe laat je een veiligheidsstructuur landen op de werkvloer? nog niet zo simpel te beantwoorden is, maar dat het niet onmogelijk is om dit te bereiken. Take-home message: Er is nog een lange weg te gaan om de patiëntveiligheid in Nederland naar het niveau te tillen van de veiligheid in de luchtvaart. Maar: de weg is er en we weten de route. Helpt allen mee om de luchtige Leerdammer om te toveren in een compacte Kollumer! Tekst: Kasper Tichelaar Spanningsveld Drs. E. Renkema (promovendus aan de RUG) belichtte het thema vanuit een ander perspectief. Hij praatte over het spanningsveld waarin zorgverleners werken. Enerzijds wordt zorgverleners gevraagd open te zijn over zaken die niet goed zijn gegaan. Anderzijds kunnen ze geconfronteerd worden met een klacht, 9 Onder Dokters D

10 Beroepskeuze Welk specialisme kies je straks? Dokter zijn heeft iets magisch. Of beter, dokter willen worden. Jonge kinderen dromen ervan, moeders wensen het hun kinderen toe en geneeskunde is dé eerste keus van de gemiddelde VWO-scholier. Maar als je eenmaal geneeskunde studeert ben je er nog niet, want al snel rijst de vraag: welke richting wil je op na je studie? Ik wordt nog steeds bijna dagelijks voor gek verklaard. Waarom? Afgelopen zomer besloot ik na drie jaar te stoppen met mijn studie geneeskunde. Ik was een gemotiveerde middelbare scholier die in een keer ingeloot werd voor geneeskunde en het was voor mij oprecht de mooiste studie. Ik werkte hard, vond mijn weg in de studie en begon mijn toekomst uit te stippelen. Toen kwam de vraag die alles veranderde: welk specialisme kies je straks? Ik had een passie voor geneeskunde, maar ik had geen idee welk vakgebied. Ik had totaal geen antwoord op deze vraag. Al snel ging het aan me knagen en zocht ik naar manieren om er maar niet aan te denken. Anderen vertelden mij dat ik wel iets zou vinden tijdens mijn coschappen. Het zou wel goedkomen. Langzaam verplaatste mijn focus zich van mijn studie naar bestuurswerk, het bezoeken van andere medische faculteiten en het leren kennen van geneeskunde studenten van over de hele wereld. Ik groeide als persoon en leerde erg veel, maar mijn studie raakte op de achtergrond. Ik zag dat geneeskunde zijn magie verloor voor mij. Ineens voelde ik mij niet meer op mijn plaats en bleek mijn mooie toekomstplan niet meer zo realistisch. Maar stoppen met geneeskunde, dat doe je niet. Toch? Ik ging ik op zoek naar andere medische masters, exotische plaatsen om coschappen te lopen en vele andere manieren om een nieuw toekomstplan op te stellen. Toch bleken deze oplossingen mij niet opnieuw te motiveren voor mijn studie. Na lang zoeken en veel praten kwam ik erachter waarom: mijn passie bleek te liggen in beleidsvoering in de zorg en internationalisering, iets wat volledig buiten mijn studie viel. Uiteindelijk doorbrak ik de taboe. Ik stopte en koos voor een volledig nieuwe studie waar ik mijn passie wel vond: European Public Health. Inmiddels ben ik op weg naar een mooie carrière in internationaal zorgbeleid, maar geef ik in mijn vrije tijd workshops voor geneeskunde studenten die ook worstelen met hun toekomst. Bijna iedere student komt op een punt dat je niet weet waar je heen wilt met je studie. Ga doen wat jou aan het hart ligt, ook al past dit niet binnen het perfecte plaatje dat je aan het begin van je studie had. Ik zie nu dat niet het dokter worden iets magisch heeft, maar de hele gezondheidszorg. Het is alleen aan jou om je plek te vinden. Tekst: Geert van der Veer Afbeelding: 10 Onder Dokters D

11 Wie zijn wij? Bestuur KNMG district Groningen Wat doen we? Wellicht heeft u wel eens op de website van KNMG district Groningen gekeken en heeft u kunnen lezen wie we zijn en wat we doen. In deze Onder Dokters lichten we dit nogmaals toe, en willen daarbij tevens enkele vacatures onder de aandacht brengen. Onderstaande teamfoto is namelijk genomen tijdens het afscheid van bestuursvoorzitter Auke Wiegersma en bestuursleden Marjolein van Es, Marjolein Baas, Nies Goelema en Kees Niks. Een behoorlijke aderlating voor het bestuur, dat nu nog bestaat uit zes personen. Vacatures! We roepen via deze weg artsen uit alle windstreken en van alle specialismen op om zich aan te melden. Het bestuur is met name op zoek naar medisch-specialisten en huisartsen die hun vakgebied willen vertegenwoordigen. Belangstellenden vanuit de sociaal-geneeskundige hoek zijn uiteraard ook van harte welkom om zich aan te melden. Het bestuur van de KNMG district Groningen zet zich regionaal in voor de geneeskunde in brede zin. Dit doen we onder andere door het organiseren van symposia, het houden van lezingen en workshops en het ondersteunen van activiteiten van de studenten (o.a. Panacea en de IFMSA). Ook brengt ons district, in samenwerking met de districten Friesland en Drenthe, het tijdschrift Onder Dokters uit. Met al deze activiteiten wil het bestuur bijdragen aan de ontwikkeling van de Geneeskunde en van de artsen die dit vak uitoefenen. Belangrijk hierbij is dat de beroepsgrenzen worden overstegen. We staan hierbij ook in nauwe relatie tot het landelijke KNMG-bestuur. Voor meer informatie en inzicht in de activiteiten van het Groninger KNMG-district verwijs ik u naar het jaarverslag en plan, die zijn te vinden op de website ( U kunt altijd vrijblijvend komen meekijken en -praten tijdens een bestuursvergadering. De vergaderingen zijn elke 2e donderdag van de maand van tot U kunt hiertoe contact opnemen met het secretariaat (info@knmg-groningen.nl). Tekst: Kasper Tichelaar V.l.n.r.: Marjolein Baas (aftredend secretaris en 5e jaars geneeskunde student), Kasper Tichelaar (redactievoorzitter van Onder Dokters en AIOS ouderengeneeskunde), Menno Buiskool (interim-voorzitter en specialist ouderengeneeskunde), Geert Koster (bedrijfsarts), Nies Goelema (aftredend bestuurslid en orthopedisch chirurg), Walewijn Winkel (penningmeester en verzekeringsarts), Isabelle van Zeventer (secretaris en 3e jaars geneeskunde student), Auke Wiegersma (aftredend voorzitter en universitair docent Sociale Geneeskunde), Thom Bongaerts (secretaris en 4e jaars geneeskunde student). 11 Onder Dokters D

12 Column Het einde van de wereld Kerst 2012 was waarlijk een goede kerst. Iedereen was ontsnapt aan de uitkomsten van een voorspelling over het einde van de wereld! Gelukkig was de Maya kalender verkeerd geïnterpreteerd en zijn er fouten gemaakt bij de berekening. Maar wist u, dat er voor 21, 23 en 31 december 2012 ook zoveel onheil was voorspeld? Er zullen nog vele voorspellingen over het einde van de wereld volgen. Het blijkt immers een leuk tijdverdrijf te zijn. De Romeinen waren hier al actief mee, voor onze jaartelling, gevolgd door zoveel anderen. Er is op internet zelfs een speciale Wikipedia pagina. Deze laat zien dat er vele malen een verkeerde voorspelling heeft plaatsgevonden. Ik telde snel al meer dan 180 keer. Historische figuren als Isaac Newton (2000), Nostradamus (1999), Columbus (1656 en 1658), Luther (1600), paus Innocentius III (1284), paus Sylvester II (1000) voorspelden het einde van de wereld. Sommige rampenprofeten overleefden hun voorspelling en kwamen met een nieuwe datum. Het thema is zo boeiend dat er diverse films over zijn gemaakt (2012, Armageddon en nog vele andere films). Deze films vinden altijd gemakkelijk het publiek, ze hebben erg veel geld opgebracht voor Hollywood. Het zou mooi zijn dat een boodschap over gezonder leven ook zo populair zou zijn. U weet wel, het gaat dan over zaken als een gezonde voeding, niet roken, matig met alcohol, meer lichaamsbeweging, vermijden van overgewicht en nog meer van die minder populaire boodschappen. Van alle zorgprofessionals wordt verwacht dat zij deze boodschap actief verspreiden, maar er is hier niet altijd een gewillig oor voor. Misschien dat we iemand in Hollywood zo gek kunnen krijgen om een hippe film te maken hierover? Tot die tijd moeten wij zelf het goede voorbeeld blijven geven. En dat valt niet altijd mee rondom de feestdagen. De weegschaal is die dagen niet je beste vriend. En dan heb ik het nog niet over die heerlijke wijn die overal rijkelijk vloeit. De lever maakt overuren gedurende die tijd. Dus als u dit leest, heeft u die zware tijd achter de rug en kunt u, voorzien van gezonde leefgewoontes de goede boodschap blijven uitdragen tot kerst 2013! Ik wens u hierbij veel sterkte. Immers, u moet dit doen in een steeds lastiger klimaat. De zorgkosten lopen teveel op, artsen hebben ruzie onderling of met het ziekenhuisbestuur, en ga zo maar door. Respect voor de arts, verpleegkundige, verzorgende, ambulancepersoneel en overige collega s neemt steeds meer af. Toch wordt er van u verlangd om efficiënter te werken (meer doen met minder mensen en minder geld) en vaker nee te verkopen aan patiënten. Dat zijn geen gemakkelijke zaken in een steeds assertiever en agressiever wordende maatschappij die flink gaat vergrijzen. Maar ik wil geen rampenprofeet zijn: als u ziet hoe goed wij het in ons land hebben, ten opzichte van andere landen om ons heen, dan mogen wij nog steeds trots zijn op hoe wij het doen. De Nederlandse zorg is van een goede kwaliteit. U heeft daar uw bijdrage in geleverd. En misschien doet u dat nog vele, vele jaren. Ik hoop dat 2013 een gezond jaar wordt, waar alle zorgprofessionals volharden in het leveren van goede zorg. Pieter Sweep 12 Onder Dokters D

13 Artsen en Social Media De afgelopen jaren zijn er vaak incidenten rondom medici of ziekenhuizen geweest, die uitgebreid in het nieuws kwamen. Veel zaken worden op internet gepubliceerd. Tot zover niets mis mee, maar vaak worden er op zaken reacties geplaatst, die eigenlijk te gek voor woorden zijn. Onlangs werd gepubliceerd dat er een groot tekort aan bedrijfsartsen ontstaat. Op de website van de Financiële Telegraaf stonden vele reacties, waar ik erg van schrok. Ik geef er twee, exact zoals ze op internet gepubliceerd zijn: Diploma??? Papieren???? afgetudeerd???? hier sta ik an te kijken.. Ik ging er altijd van uit dat deze lieden een melkertbaan hadden betaald door de baas. Bij mijn weten zijn bedrijfartsen, artsen die op hun examen en onvoldoende hebben gescoord voor diagnostiek, derhalve zouden ze zich eigenlijk geen arts mogen noemen, bedrijfartsen hebben voor de werknemer geen toegevoegde waarde, die kan beter bij zijn huisarts blijven, derhalve is deze beroepsgroep volstrekt overbodig, dus direkt opheffen, kies maar een ander beroep. Dit zijn maar 2 reacties op een artikel. Er zijn nog veel meer, met nog slechter en grover taalgebruik en met nog meer taalfouten. En niet alleen zijn er dergelijke reacties op internet over het tekort aan bedrijfsartsen. Alle medici zijn op het internet loslopend wild, zo lijkt het. Vanwege dit gedrag in de sociale media, is het goed om nog eens te wijzen op de KNMG handreiking: artsen en social media. Sjaak Nouwt, adviseur gezondheidsrecht bij de KNMG heeft hieraan meegewerkt. In 2012 gaf hij onder andere in Drenthe hierover een bijzonder leuke lezing. Hij wijst erop dat artsen zeer zorgvuldig om moeten gaan met sociale media. Met toestemming maakt Onder Dokters gebruik van materiaal dat eerder door hem gepubliceerd is. KNMG zet digitale valkuilen en kansen op een rij Een patiënt zegt via Facebook haar poliafspraak af en complimenteert de arts en passant met de mooie zwembroekfoto s op zijn pagina. Op social media kunnen de grenzen tussen professionele en persoonlijke communicatie vervagen. De KNMG zette alle instinkers én opstekers - op een rij. Voor veel artsen vormen social media onontgonnen terrein. Voor veel zorggebruikers niet. Ruim tien miljoen Nederlanders maken gebruik van social media zoals Facebook, Hyves, Twitter, LinkedIn, Google+ en YouTube. Dit dringt langzaam maar zeker ook door in de zorg. Op den duur zullen social media normale communicatiemiddelen vormen tussen patiënten, artsen en zorginstellingen; geneeskundestudenten spreken al niet meer over nieuwe media. Moet je als zorgverlener actief meedoen aan deze ontwikkeling? Niet per se. Maar wie een kijkje neemt in de virtuele wereld of de positieve verhalen hoort van collega s, raakt al gauw geboeid en wil het zelf ook eens proberen. Een LinkedIn-groep over je eigen specialisatie bekijken, deelnemen aan een online community waarin professionals met elkaar en met patiënten discussiëren, reageren op een twitterconversatie waar je zelf een duidelijke mening of juist een prangende vraag over hebt. In dat geval is het handig om de instinkers te kennen en de voordelen te benutten. De KNMG vatte ze samen in negen aanbevelingen in de Handreiking Artsen en Social Media. 1. Benut kansen De opsteker staat voorop: social media bieden kansen om de kwaliteit van de zorgverlening te verbeteren. Artsen kunnen eenvoudig medische kennis met elkaar delen en elkaar van advies voorzien, ook in groepsverband. Communities geven inzicht in de leefwereld van patiënten en artsen kunnen daar snel op inspelen. Zorg op afstand verhoogt de efficiëntie en sluit vaak aan op wat de patiënt zoekt. Met social media is het mogelijk om een netwerk te bouwen, (medische) kennis te delen, patiënten te binden en nieuwe patiënten aan te trekken. Ook kunnen social media worden gebruikt om met anderen een dialoog aan te gaan en de drempel voor de toegang tot de arts te verlagen. 2. Garandeer vertrouwelijkheid Instinkers zijn er echter ook, zoals het risico je geheimhoudingsplicht te doorbreken. Daar moet u als arts extra alert op zijn. Zo maakte een in een ziekenhuis werkzame arts een opmerking over een nadelige onderzoeksuitslag van een patiënt weliswaar geanonimiseerd op een social netwerksite. De arts noemde wel de naam van het ziekenhuis. Een neef van de patiënt, die het telefoonnummer van het ziekenhuis op internet zocht, vond toevallig het bewuste bericht en herkende de patiënt daarin. Garandeer 13 Onder Dokters D

14 dus de anonimiteit van de patiënt en publiceer geen tot patiënten herleidbare informatie. Als u bijvoorbeeld een (mogelijk herkenbare) patiëntencasus of een afbeelding online wilt bespreken met vakgenoten, moet u dit vooraf met de patiënt bespreken en doel en ontvangersgroep vermelden. Vanwege het online karakter zult u de patiënt ook moeten wijzen op het risico dat personen uit zijn omgeving, zoals familie, vrienden of collega s, de casus zullen herkennen. Als de patiënt dat niet bezwaarlijk vindt en instemt met publicatie, mag de arts de casus publiceren. 3. Word geen vrienden met patiënten Een patiënt nodigde zijn behandelaar uit om vriend te worden op Facebook. De arts accepteerde de uitnodiging en ontving even later een bericht dat de patiënt verhinderd was voor een afspraak op de polikliniek. Terloops noemde zij de interessante foto s van de arts in zwembroek die ze op internet had gevonden. De grens tussen een professionele en persoonlijke relatie met patiënten kan dun zijn, ook online. Het is raadzaam om professionele en persoonlijke communicatie te scheiden. Nodigt een patiënt u uit op Facebook, dan doet u er verstandig aan te antwoorden dat uw beroepsgroep u adviseert om op zo n uitnodiging niet in te gaan. Zo zorgt u ook voor behoud van de goede relatie met uw patiënt. 4. Onderscheid privé van openbaar Heeft u een persoonlijke pagina op Facebook, besef dan dat informatie daarop, als u die niet heeft afgeschermd, openbaar is. Datzelfde geldt als u twittert: tweets kunnen in beginsel door iedereen worden gelezen. Dit kan heel handig en precies uw bedoeling zijn, maar tegelijk kunnen de gevolgen in een moment van onachtzaamheid verstrekkend zijn. Bedenk daarom wat u wilt met een account op bijvoorbeeld Twitter en Facebook. Wilt u het alleen privé gebruiken of (ook) professioneel? En wees u bewust van de openbaarheid voordat u een uitspraak doet op een sociaal medium. U staat nu eenmaal als arts in de schijnwerpers. 5. Denk aan de reikwijdte Het voordeel van social media is dat u met een bericht een breed publiek kunt bereiken. Dat biedt de mogelijkheid om informatie voor patiënten of medische kennis zeer wijd te verspreiden of een medisch inhoudelijke discussie mondiaal te voeren. Bijna altijd wordt echter wel ergens op internet een kopie van het bericht opgeslagen. Het is verstandig om u dat te realiseren en het juiste medium te kiezen, zeker als uw bericht eigenlijk is bedoeld voor bijvoorbeeld een beperkte groep collega s. Hou er ook rekening mee dat niet iedereen altijd de context van bijvoorbeeld een bericht op Facebook of een retweet op Twitter kent. Met als risico dat het bericht uit zijn verband wordt getrokken. 6. Toon respect De nettiquette voor internet geeft allerlei gedragsregels, zoals reageer niet onnodig op een bericht met een reply-to-all en schrijf geen zinnen in hoofdletters omdat dit schreeuwerig overkomt. Iets vergelijkbaars geldt op social media. Zo wordt u geacht u duidelijk bekend te maken als u twittert, en niet alleen berichten te zenden maar ook te antwoorden op reacties. Kortom, wees sociaal op social media. Inhoudelijk betekent deze aanbeveling dat u geen ongepaste of ongefundeerde berichten plaatst die de goede naam van een patiënt, een collega of uw organisatie schaden. U loopt dan het risico op een schadeclaim wegens smaad of laster, een tuchtklacht of schade aan uw eigen reputatie en carrière. 7. Spreek uw collega aan Het kan voorkomen dat een collega niet u natuurlijk! iets onverstandigs publiceert. Bijvoorbeeld een thoraxfoto of een tot de patiënt herleidbare tweet ( pffff, vandaag een vierling gehaald: wat een bevalling! ). In dat geval kunt u uw collega helpen door hem hierop aan te spreken. Deze aanbeveling uit de algemene KNMG Gedragsregels voor artsen is evengoed van toepassing op social media. Doe dit dan wel persoonlijk via een private message, een sms of een telefoontje. 14 Onder Dokters D

15 8. Volg gedragsregels van de werkgever Ga na of de organisatie waar u werkt gedragsregels voor het gebruik van internet en of social media hanteert. Enkele organisaties hebben al een social media-beleid opgesteld, zoals ziekenhuis Rijnstate en UMC St Radboud. Die gedragsregels bepalen veelal de grenzen van wat u als medewerker mag op titel van de organisatie. Ook kan daarin staan dat de organisatie het gebruik dat u maakt van internet, en social media mag controleren. Om problemen te voorkomen is het raadzaam om deze gedragsregels na te leven. De KNMG moedigt zorginstellingen aan om eigen richtlijnen voor het gebruik van social media op te stellen. 9. Let op disciplinaire risico s Een organisatie kan disciplinaire maatregelen treffen als u zich bijvoorbeeld niet houdt aan de gedragsregels voor internet- en gebruik of aan het social media-beleid. Wees u bewust dat uw (toekomstige) baas meekijkt als u zich negatief uitlaat over uw werk, de sfeer op het werk, de werkdruk of bijvoorbeeld de rol van managers. In het Verenigd Koninkrijk werden zeven artsen en verpleegkundigen geschorst door het Swindon s Great Western Hospital nadat zij foto s op Facebook hadden gepubliceerd waarop te zien was dat ze aan planking deden op het ziekenhuisterrein. De directie kon het niet waarderen dat het ziekenhuis op deze manier in de publiciteit kwam. mr. dr. Sjaak Nouwt, e-jurist KNMG Voor meer informatie: kijk op > dossiers > social media Ook deels gepubliceerd in Medisch Contact, nummer 50, 16 december KNMG introduceert de CanMeds in Nederland Wellicht is het u opgevallen: er zijn recent diverse medische misstanden aan het licht gekomen in Nederland. Vervolgens komen er krantenkoppen als «de jacht op horrorartsen is geopend». Steeds valt op dat als medici of bestuursleden van een ziekenhuis waar problemen zijn, op tv of radio komen voor een verklaring, er geïrriteerde reacties van het publiek zijn. Het verklaren van de achtergronden is niet meer voldoende. Het publiek en de pers waardeert dit niet. Ze willen geen defensief geluid, maar meer een emotionele reactie (verschrikkelijk wat hier is gebeurt, verschrikkelijk voor patiënten en familie, en ga zo maar door). Specialisten die wel hun fouten willen toegeven, worden door de verzekeringsmaatschappij die de aansprakelijkheid dekt monddood gemaakt. De defensieve reactie lokt nog meer weerstand op. Anderzijds wordt de pers ook agressiever in haar opstelling naar artsen toe. Letselschade advocaten komen steeds vaker in beeld, het aantal claims lijkt toe te nemen. En de vraag is nu, wat kunnen we hieraan doen? Zeven Competenties De KNMG heeft de CanMEDS genoemd als nieuwe norm. De Can- MEDS zijn ontwikkeld door het Royal College of Physicians and Surgeons of Canada. De term CanMEDS is een samentrekking van de woorden Canadian Medical Education Directives for Specialists. Er zijn zeven CanMEDS-competenties: Medisch handelen, Communicatie, Samenwerking, Kennis en wetenschap, Maatschappelijk handelen, Organisatie en Professionaliteit. In Canada is het aantal ingediende claims na het invoeren van de CanMEDS drastisch verminderd. Een transparante en prettig communicerende arts doet het gewoon beter. Ook moet de arts goed kunnen samenwerken met anderen (artsen/verpleegkundigen/etc). Implementatie in Nederland In de Groningse geneeskunde-opleiding wordt al sinds 2003 het bekwaamheidsgestuurde curriculum gehanteerd. Hierin wordt met vergelijkbare competenties gewerkt. De sociale specialisaties (o.a. ouderengeneeskunde en verzekeringsgeneeskunde) hanteren de 7 competenties van het CanMeds-systeem al verscheidene jaren in hun onderwijs. Sinds 2011 wordt het CanMeds systeem toegepast in alle specialistenopleidingen. 15 Onder Dokters D

16 Artsen moeten dus anders leren reageren naar patiënten en de media, maar ze moeten ook leren samenwerken en beter communiceren. Leuk dat dit geldt voor specialisten die nu in opleiding zijn, maar hoe krijgen we de overige artsen ook zover? Visitatie Bij bedrijfsartsen geldt nu een visitatie model, waarbij er bij collega s, patiënten en werkgevers door middel van enquêtes wordt gevraagd hoe de betreffende bedrijfsarts functioneert. Zou dit niet ook goed zijn voor specialisten/overige artsen? Immers, bij het visitatie traject worden verbeterpunten opgespoord. Zou het mogelijk zijn om wantoestanden hiermee te kunnen vermijden? Het ligt in de planning om de visitatie zoals die nu plaatsvindt bij bedrijfsartsen ook uit te voeren bij huisartsen en vervolgens alle andere specialismen. Nascholingen De CanMeds competenties gelden nu als uitgangspunt voor alle Gevolgde nascholing door alle specialisten nascholingen. In de onderstaande tabel wordt getoond, hoe dat Totaal aantal deelnemers: er in 2011 er voor alle specialisten uitzag. In totaal waren er specialisten die in 2011 nascholing volgden. Minder claims? Gevolgde nascholing door alle specialisten Totaal aantal deelnemers: Samenwerking 8,4% Organisatie en financiëring 2,5% Maatschappelijk handelen en preventie 3,9% Communicatie 7,7% Medisch handelen 41,4% Kennis en wetenschap 23,5% Professionaliteit en kwaliteit 12,5% In Nederland gaan we met alle artsen het CanMeds model gebruiken. Voor de artsen in opleiding is dit nu al het geval, de specialisten en huisartsen volgen iets geleidelijker. Dit zou moeten betekenen dat we in de toekomst minder vaak geconfronteerd worden met wantoestanden in de medische wereld. Op dit moment is het aantal claims dat ingediend wordt tegen artsen nog niet afgenomen, maar de KNMG heeft pas in 2011 dit CanMeds model geïntroduceerd in Nederland. Laten we hopen dat het breed invoeren van dit nieuwe opleidingsmodel leidt tot betere artsen, minder fouten, betere samenwerking, maar vooral tot een hogere patiëntentevredenheid! Samenwerking 8,4% Organisatie en financiëring 2,5% Maatschappelijk handelen en preventie 3,9% Communicatie 7,7% Medisch handelen 41,4% Kennis en wetenschap 23,5% Professionaliteit en kwaliteit 12,5% 23,5% 12,5% 8,4% 2,5% Samenwerking 3,9% Organisatie en financiëring 7,7% Maatschappelijk handelen en preventie Communicatie Medisch handelen Kennis en wetenschap Professionaliteit en kwaliteit Tekst: Pieter Sweep 41,4% Afbeelding CanMeds bloem en gegevens Gevolgde Nascholing gebruikt met toestemming van de KNMG. 16 Onder Dokters D

17 Verslag symposium De dokter en verslaving in 2012 KNMG District Fryslân organiseerde op dinsdag 2 oktober 2012 een symposium over de verslavingzorg in Noord Nederland. Sprekers Bert Voet en Pieter Wind, verslavingsartsen bij VNN (Verslavingszorg Noord Nederland), zetten een informatief programma neer. Pieter Wind en Bert voet De titel verslavingsarts was tot voor kort een zelf aangemeten titel, maar de KNMG heeft vorig jaar een officiële profiel-registratie ingesteld voor een aantal vakgebieden, waaronder sportarts, forensisch geneeskundige en verslavingsarts. Een profiel-registratie is een soort tussenvorm tussen de titel basisarts en officieel erkende registraties. VNN is ontstaan door een fusie van de Cuno van Dijkstichting in Friesland met organisaties in Groningen en Drenthe. De organisatie heeft een kleine 1000 medewerkers en o.a. klinieken in Leeuwarden, Eelde, Groningen en andere residentiële voorzieningen, zoals woonvormen verspreid in de drie provincies. Wat is verslaving? Verslaving is een neuropsychiatrische aandoening. Geen kwestie van eigen schuld, dikke bult. Verslaving werd in het verre verleden gezien als een moreel probleem. Verslaving was iets wat je jezelf aandeed. In de vorige eeuw raakte dat aspect meer op de achtergrond en kwam de nadruk veel meer te liggen op de maatschappelijke aspecten van verslaving. Vergelijkbaar met de huidige War on drugs in de VS en met de jacht op grotere hoeveelheden hasj tot heroïne en cocaïne. Dat vraagt om enorme investeringen in het justitieel apparaat. Langzaam aan ontstaat een lichte kentering in deze stellingname. Het bio-psycho-sociale model De laatste decennia zijn er veel nieuwe inzichten gekomen dat verslaving het gevolg is van een complexe combinatie van factoren die de verslaving doen ontstaan, onderhouden en versterken. In de verslavingszorg wordt er gesproken van het bio-psychosociale model. Uit genetisch onderzoek, m.n. tweelingonderzoek, zijn concrete feiten naar voren gekomen die een erfelijke component in de kwetsbaarheid voor verslaving onderbouwen. Bij cannabisgebruikers is het al mogelijk hun kwetsbaarheid voor het ontwikkelen van een psychose vast te stellen door bloedonderzoek met betrekking op allelen. In de hersenen blijken dopaminerge- en serotonerge circuits gerelateerd te zijn aan trek in bijvoorbeeld voedsel en seks. Met neuro-imagingtechnieken zijn in de hersenen bepaalde gebieden te traceren die actief worden bij trek in of gebruik van middelen bij daarvoor gevoelige personen. Daarnaast zijn er natuurlijk op biologisch gebied de gevolgen van verslaving concreet aan te wijzen. Het psychologische aspect heeft verband met de start die je maakt als kind, het nest waar je uit komt en dan met name de invloed die dat heeft op de zelfwaardering en de veiligheid die in die periode ervaren wordt Vele Nederlanders zijn verslaafd aan alcohol en 1 miljoen Nederlanders hebben ooit cannabis gebruikt. Sociaal gebruik is goed mogelijk. Wel is het zo dat in de Nederwiet het THC-gehalte veel hoger is dan in de wiet die vroeger o.a. uit Afghanistan kwam. Toch denkt Voet dat de toename van verslavingen aan wiet niet het gevolg is van de toegenomen sterkte. Eerder door minder goed omgaan met de kwetsbare jongeren in de huidige maatschappij. Harddrugs Cijfers van cocaïnegebruik zijn nauwelijks bekend, mede doordat het vooral ook recreatief gebruikt wordt. Wel is bekend dat in de jongere leeftijdsgroep van 12 tot 18 jaar er in 0,8 % sprake is van problematisch cocaïnegebruik. Overigens kunnen ook bij recreatief gebruik mensen die de cocaïne echt nodig hebben om uit hun dak 17 Onder Dokters D

18 te gaan voor duizenden euro s in een weekend cocaïne gebruiken. Het aantal heroïneverslaafden is in Nederland gestabiliseerd op ca De groep gebruikers wordt geleidelijk aan ouder; er is minder aanwas vanuit jongere leeftijdsgroepen. Het cijfer is vrij laag voor Europese begrippen; dat lijkt samen te hangen met de acceptatie en invoering van substitutie door methadon. Van kwaad tot erger? Er is weinig onderbouwing voor de veelgebruikte theorie van de stepping stone, dat wil zeggen dat gebruik van mildere middelen als cannabis leidt tot gebruik van hard drugs, althans bij recreatief of sociaal gebruik. Voor verslaving kwetsbare mensen gebruiken wel vaker in de loop van de tijd ook andere middelen maar niet zozeer omdat ze iets zwaarders nodig hebben, maar veel meer omdat de oorzaken voor hun kwetsbaarheid hen doen zoeken naar middelen waardoor zij zich beter voelen. Combinaties (met o.a. alcohol) worden vooral frequent gezien bij heroïnegebruikers. Behandeling Verslaving aan tabak omvat in Nederland momenteel nog 27 % van de bevolking en de gevolgen voor de volksgezondheid zijn qua omvang de grootste van alle verslavingen, inclusief alcohol. Klinische behandelingen spitsen zich momenteel vooral toe op alcoholproblemen, gebruik van hard-drugs en combinaties daarvan. Eigenlijk is er nog niet veel bekend over risicoprofielen voor verslaving. Pas ca 15 jaar geleden zijn de eerste stappen in Nederland gezet om te komen tot een meer wetenschappelijke benadering en onderbouwing. Dat heeft al veel opgeleverd, o.a. behandelprogramma s voor ambulante zorg. M aar er is nog veel onbekend. In de periode daarvoor waren er nauwelijks artsen werkzaam in de verslavingszorg, het was bij uitstek het domein van maatschappelijk werkers. Een korte indeling en opsomming van middelen door Pieter Wind Er valt een grove indeling te maken in de zogenaamde uppers en downers. Uppers stimuleren het autonome zenuwstelsel: bloeddruk, ademhaling, hartslag, alertheid, focus gaan omhoog. Downers geven rust: het autonome zenuwstelsel wordt geremd, bloeddruk, ademhaling, hartslag, alertheid en bewustzijn nemen af. Uppers, stimulerende middelen: Cocaïne: Luxe middel, 1 g kost 40 euro, van 1 g kunnen 4 personen een snuifje nemen, werkt kort, de één vindt het niks, de ander super, komt van de cocaplant. Amfetamine: Goedkope alternatief voor cocaïne, kan met name bij ADHD-ers leiden tot probleemgedrag. XTC: Danceparty s, VVN heeft hier weinig mee van doen. Nicotine Cafeine Downers, dempende middelen: Alcohol: Met voorsprong hoofdtak van de bemoeienissen van VVN. Opiaten: Heroïne, methadon, verslaving aan opiaten voortvloeiend uit pijnstilling. GHB: Heeft zich in enkele jaren ontwikkeld van niets tot 1 % van de gebruikers en 20% van de incidenten. Daarom hieronder een uitgebreidere uiteenzetting over deze relatief nieuwe drug. Benzodiazepines Hallucinogenen Een aparte groep wordt gevormd door de hallucinogenen (onder andere Cannabis en LSD): Cannabis: in eerste instantie gebruikt door middelbare schooljeugd. Ze proberen het een keertje uit en dan is het meestal klaar en resteert hooguit incidenteel in sociaal gebruik. De ervaring wordt veelal niet als heel bijzonder ervaren, je wordt sloom, komt in je eigen wereldje. Enkelen gaan door, omdat het heel stoer wordt gevonden en/ of zij er wel voordeel bij hebben.vooral einzelgangers (niet zelden aan PDD-NOS kant van het autismespectrum) gebruiken deze softdrug. De combinatie van gamen en blowen komt veel voor in deze groep. GHB Ofwel Gammahydroxyboterzuur, is sinds mei dit jaar verboden (maar de bestanddelen niet!). Wel geregistreerd als geneesmiddel (Xyrem), ter voorkoming van kataplexie bij narcolepsie-patiënten. Ooit werd het ook geïntroduceerd als middel bij anaesthesie, maar vanwege de geringe therapeutische breedte is het weer uit de handel genomen. GHB kan je zelf heel goedkoop maken. Via internet receptuur te vinden en benodigdheden te bestellen. Het basis bestanddeel GBL= (GammaButyroLacton) kost ca euro per liter. Je kunt daar 2 liter GammaHydroxieBoterzuur(GHB) mee maken en 5 cc is al een flinke dosering. En het is goedkoper dan bier! Het is volgens de gebruikers ook beter dan bier, je wordt er losser van, het is seksueel stimulerend, je krijgt er geen kater van, je kunt het overal in mengen en niemand die het ziet of ruikt, je hebt er geen dealers voor nodig. Gebruik is sterk haardgebonden en concentreert zich sterk op bepaalde plaatsen, terwijl elders vrijwel niet wordt gebruikt GHB werkt snel; de werking begint na 10 minuten, en is al na 4 uur niet meer detectabel in het lichaam. De therapeutische breedte is heel smal. Out gaan als gevolg van een iets te hoge dosis komt vaak voor en is in de scene heel gewoon; gebruikers voelen het vaak aankomen, gaan even liggen, raken kortdurend in coma en worden weer wakker. Bij overdosering worden ook veel amnesie-momenten gezien. Een nog iets hoger gebruik kan al de dood tot gevolg hebben. De therapeutische breedte is niet alleen smal, maar ook niet voor iedereen gelijk. Een beginnende gebruiker gaat op de gangbare dosering van 5 ml geheid out, terwijl 2,5 cc misschien niet eens merkbaar 18 Onder Dokters D

19 effect heeft. Het risico dat dan nogmaals 2,5 cc genomen wordt met met een overschrijden van de therapeutische breedte is dan groot. Nog een lastig fenomeen is dat de tolerantie na gebruik snel (binnen enkele weken) afneemt. Gevolg kan zijn dat een gebruiker die slechts enkele weken na stoppen opnieuw in z n groep komt en dezelfde hoeveelheid neemt als tijdens het voorgaande actieve gebruik, overlijdt. Ook verkeersongelukken als gevolg van GHB-gebruik komen regelmatig voor. Bij zwangerschap lijkt GHB wat minder gevolgen te hebben op het ongeboren kind, uppers zijn in de embryonale fase in hoge mate schadelijk, downers lijken dat iets minder, maar moeten desalniettemin streng ontraden worden. Wie gebruikt welk middel? Mensen gebruiken het middel wat bij hen past, wat bepaald wordt door waar ze in gecompenseerd moeten of willen worden. Uppers worden veelal gebruikt door jonge jongens, baasjes, die zich klein voelen, want het middel maakt je groter in je hoofd. Even generaliserend kan gezegd worden dat downers gebruikt worden door mensen die wat angstig, wat somber zijn. Lastig is dat alcohol bijvoorbeeld ook angst- en stemmingsstoornissen kan veroorzaken. Zo bezien lijken het in eerste instantie therapeutische middelen, alleen het zijn niet de juiste middelen of wegen. Gewenning en ontwenning Bij langdurig gebruik ontstaat gewenning, afhankelijkheid. De ontwenningsverschijnselen zijn grosso modo de tegenovergestelde verschijnselen als die bij gebruik. Dus bijvoorbeeld ontwenningsverschijnselen bij downers: activatie autonome zenuwstelsel, trillen, zweten, insulten, delier. Er is een groot verschil tussen gebruik enerzijds, en anderzijds de gewenning / afhankelijkheid van een bepaalde basisconcentratie om ontwenningsverschijnselen tegen te gaan. Dat dilemma speelt ook bij de aanpak (om al dan niet te onthouden). Nog even over genetica Genen coderen voor eiwitten, zij spelen een rol bij gevoeligheid voor verslaving. Wind geeft de volgende uitleg m.b.t. alcohol verslaving: De hersenen bestaan uit antennes (receptoren) en stofjes (neurotransmitters). De snelheid waarmee de antennes (receptoren) aangemaakt worden is genetisch bepaald en ligt bij gevoelige personen vele malen hoger. Daarom ook kan een alcoholverslaafde nooit een sociaal drinker worden. Eenzelfde mechanisme zorgt voor de verhoogde erfelijk bepaalde gevoeligheid voor het ontwikkelen van een psychose bij cannabisgebruik. Vervolg door Bert Voet: Comazuipers: Al ca 5 jaar geleden werd er door de kinderartsen aan de bel getrokken bij Verslavingszorg voor hulp bij het fenomeen comazuipen. Dat leidde toen al vrijwel elk weekend tot tot 1 of 2 opnames. De afspraak werd gemaakt dat kinderen die comateus of zwaar onder invloed van alcohol opgenomen werden meteen maandag een verplicht contact met Verslavingszorg zouden krijgen. Momenteel doet Tjalling de Vries (kinderarts) zelf die nazorg-gesprekken. De realiteit is dat kinderen en hun ouders slechts spaarzaam ingaan op de uitnodiging voor zo n gesprek. Comazuipen is onverminderd een probleem. Als niet ingegaan wordt op de uitnodiging voor een gesprek worden in Leeuwarden de jongeren tegenwoordig aangemeld bij het AMK. De indruk bestaat dat de opgenomen kinderen meestal niet degenen zijn die week in week uit grote hoeveelheden alcohol nuttigen maar min of meer bewust de grenzen opzoeken. Het zijn juist kinderen met betrekkelijk weinig ervaring, die de grenzen juist niet kennen en min of meer overvallen worden door het out gaan. De uitgebreide publiciteit rond comazuipen heeft zeker wel bijgedragen aan de brede consensus en maatschappelijk besef dat alcohol voor het 16 e levensjaar niet moet. Zelfs bij verslavingszorg leefde tot voor die tijd nog de gedachte dat drinken van 1 consumptie onder toezicht van ouders bij een eigen feestje acceptabel was. Helpt voorlichting bij kinderen? Massa-mediale campagnes leveren bij de jeugd zelf niets op, al kunnen ze wellicht bijdragen aan een lokale of regionale campagne. Een collegeachtige voorlichting op school heeft geen zin. Ook contractjes met afspraken om voor (bv) het 16 e jaar niet te roken of te drinken lijken weinig effect te hebben. Alleen interactieve vormen van voorlichting met debat, rollenspel etc. lijken iets te doen, waarbij het effect voornamelijk lijkt te bestaan uit iets uitstellen van het eerste alcoholgebruik. Risicoprofielen bij kinderen Een belangrijke beschermende factor is een stabiel gezin en een open relatie tussen ouder en kind. Natuurlijk is de groepsnorm/groepsdruk van groot belang en het lijkt vooralsnog dat drinken stoer is en dat je meedoet om erbij te horen. Ook ouders spelen trouwens wat dat betreft een rol; denk alleen maar aan een uitspraak tussen ouderen zelf als: ach doe nou even mee met een wijntje, gezellig! Afsluiting symposium Tot slot vertelden Marian Houkes en Bert Voet aan de hand van persoonlijke ervaringen hoe in de loop van jaren de netwerken in Friesland ontstaan zijn. Zij hadden veel contacten gelegd met allerlei organisaties om samen te werken met het WWW project, waar mensen een woning en werk krijgen in samenspraak met de verdere hulpverleners uit het scala van voorzieningen: huisartsen, psychiaters,verslavingsartsen en nog veel meer. Kern van de boodschap is onderling samenwerken van alle instanties en goed luisteren naar de patiënt. De zaal leefde mee met de sprekers. Het symposium werd afgesloten met een gezellige borrel. 19 Onder Dokters D

20 m e d i c i uw financiële specialist in de medische sector Jaarrekeningen Administraties loonadministraties fiscale aangiften Belastingadviezen Accura Administratie- en Belastingadvies is uw financiële specialist in de medische sector. We zijn bekend met uw beroep en hechten grote waarde aan een persoonlijke benadering, waarbij u centraal staat. Accura staat voor kwaliteit, deskundigheid en betrouwbaarheid, dit alles in een goede prijs/ prestatie verhouding. ploegstraat AA nagele (0527) info@accurabelastingadvies.nl Advertentie Onder Dokters.indd :37:44 morgen ben ik 12 dagen gestopt met roken Roken is een belangrijke oorzaak van kanker. Als niemand meer zou roken, zou er 30% minder sterfte door kanker zijn. KWF Kankerbestrijding doet er alles aan om kanker verder terug te dringen en onder controle te krijgen. Daarom helpen we rokers succesvol te stoppen met roken en geven we advies over hoe u gezonder kunt leven om de kans op kanker te verkleinen. Samen met uw hulp komen we steeds een stapje dichterbij. Kijk vandaag nog op kwfkankerbestrijding.nl om te zien wat ú kunt doen. iedereen verdient een morgen