OVERWEGING. Onderwerp: Grote hoefdieren. Van: Deskundigengroep Grote hoefdieren Aan: Overlegorgaan. Steller: Renske Zwart, secretaris.

Transcriptie

1 OVERWEGING Onderwerp: Grote hoefdieren Van: Deskundigengroep Grote hoefdieren Aan: Overlegorgaan Steller: Renske Zwart, secretaris 30 maart 2011 Aanleiding In 2010 heeft het Overlegorgaan zichzelf de vraag gesteld: Wat doen we als grote hoefdieren hier komen? In opdracht van het Overlegorgaan Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug heeft de deskundigengroep gewerkt aan een start van beantwoording van deze vraag. De inhoudelijke discussie heeft in een aantal sessies geleid tot onderstaande overweging en een document met achtergrondinformatie welke gezamenlijk moeten worden gelezen. Onderstaande overweging is opgesteld met als doel de discussie een impuls te geven, deze moet niet worden gelezen als een standpunt. Aan de hand van de discussie over deze overweging kan in beeld worden gebracht welke afwegingen worden gemaakt in en door het gebied en wat de draagkracht is. De deskundigengroep is samengesteld uit een aantal terreineigenaren, - beheerders, overheden, belangen- en uitvoeringsorganisaties en kennisinstituten. De discussie is gevoerd in alle openheid met respect voor elkaars perspectieven en belangen. De overweging moet worden gelezen als een balans tussen deze verschillende belangen. De overweging geeft niet de (persoonlijke) standpunten van de leden van deze groep weer. De overweging is afgestemd op draagkracht in het gebied. Draagkracht vanuit verschillende eigenaren in het gebied en in de omgeving. En draagkracht vanuit de verschillende thema s beschreven in het achtergronddocument. In de verdere procesgang en uitvoering moet worden gewerkt vanuit de verschillende doelstellingen op de terreinen, rekening houdend met deze diverse belangen. Deze vraag wordt gesteld in een periode dat het natuurbeleid in Nederland grote veranderingen doormaakt en gaat maken. Deze veranderingen kunnen van (grote) invloed zijn op de beantwoording van deze vraag. Ter overweging... De samenwerkende eigenaren en beheerders in het Nationaal Park werken aan het doorgeven van natuur, cultuurhistorie, landschap en recreatie aan de volgende generaties. Wat nu in het gebied wordt gedaan, wordt gedaan voor de toekomst. Bij ontwikkeling van beleid, uitvoering van projecten en in de samenwerking maakt het Nationaal Park constant een afweging tussen deze doelstellingen. Daarbij vraagt zij zichzelf af wat de toevoeging is van deze ontwikkelingen ten aanzien van de kernwaarden van het Nationaal Park. Ten aanzien van grote hoefdieren moet het Nationaal Park zichzelf deze vraag ook stellen. Is het Nationaal Park te ambitieus en streeft het haar eigen doelen voorbij? Of kunnen grote hoefdieren onderdeel zijn van de doelstellingen die zijn gesteld? Overweging Grote Hoefdieren 1

2 Het onderwerp grote hoefdieren is als geheel een onderwerp wat constant in beweging is. Als gebied moeten de terreineigenaren, beheerders en overheden zich realiseren dat dit een constant proces zal blijven van monitoren, samenwerken en afstemmen in oplossingen en maatregelen. De discussie wordt gevoerd met het uitgangspunt dat aanwezigheid van grote hoefdieren pas mogelijk is, als alle deelnemers akkoord zijn met de toekomstige stand. En het beheer alleen uitvoerbaar is als iedereen meewerkt en aanspreekbaar is op zijn verantwoordelijkheid. Wanneer gezamenlijk wordt gekozen voor grote hoefdieren, vereist dit ook een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Hierbij wordt gesteld dat ook wanneer men besluit de huidige situatie te handhaven (geen grote hoefdieren behalve het ree), hierover in de uitvoering ten aanzien van de grote hoefdieren die toch via de natuurlijke weg het gebied bereiken, beheers- en monitoringsafspraken moeten worden gemaakt. Deze overweging heeft betrekking op het Nationaal Park, uitgaande van het verbinden van de natuurgebieden A12-A28 en ten zuiden van de A12. Wanneer deze gebieden verbonden zijn is het aaneengesloten gebied circa ha groot. De overweging en de discussie hierover moet worden geplaatst in een groter geheel, op schaal van het oostelijk deel van de provincie Utrecht. Wat het Nationaal Park besluit, heeft directe invloed op en consequenties voor de omgeving en aangrenzende (landbouw)gebieden. De belangen van de terreineigenaren en beheerders in het Nationaal Park wegen op provinciaal niveau net zo zwaar als de belangen van de eigenaren in de omgeving. De aanwezigheid van grote hoefdieren op de heuvelrug kan alleen onder de volgende en ten minste alle gestelde voorwaarden: 1. Grote hoefdieren komen via de natuurlijke weg naar het gebied. Er wordt geen introductie gepleegd. Of dieren zijn gekomen via de natuurlijke weg wordt getoetst door afnemen van DNA en dit te vergelijken met mogelijke natuurlijke bronpopulaties. 2. Het mogelijke voorkomen van grote hoefdieren verplicht provincie en gebied gezamenlijk te werken aan beleid en uitvoering. 3. Stel een beheersplan samen met een zoneringskaart ten behoeve van de ruimtelijke verdeling, wat werkt op het niveau van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug en de randgebieden. Werk hierbij vanuit de natuur-, productie-, recreatie en cultuurhistorische doelstellingen in de verschillende delen van het gebied en maak hierin ook duidelijke ruimtelijke keuzes, uitgewerkt in de zonering. Deze zonering geeft onder andere aan waar de dieren wel en niet gewenst zijn. Werk hierin met kernen, buffers en nulstandgebieden. 4. Het pakket beheersmaatregelen draagt bij aan deze doelstellingen en de zonering. Hoofdmaatregel is het handhaven van een lage dichtheid. De maatregelen zijn gericht op het sturen van bewegingen van grote hoefdieren in het gebied waarbij de inzet van voedsel wordt gebruikt als preventieve maatregel. De maatregelen bestaan ten minste uit de aanwezigheid van rustige gebieden (gebieden met beperkte recreatiedoelstelling), aantalsregulatie van de hoefdieren (in combinatie met sturen op verspreiding uitgewerkt in een ruimtelijke verdeling, de zonering) en beperking van aanrijdingen tussen verkeer en hoefdieren. Extra zorg is nodig waar maatregelen tegenstrijdig zijn met andere doelstellingen, zoals onthekking. Voor het succes van de maatregelen is van groot belang dat alle betrokken eigenaren en overheden verantwoordelijkheid dragen en nemen voor uitvoering, ontwikkeling en bijstelling van deze maatregelen. Overweging Grote Hoefdieren 2

3 5. Een lage dichtheid hoefdieren wordt gehandhaafd om de positieve effecten te benutten en negatieve effecten te beperken. De gewenste dichtheid en bijstelling daarvan wordt bepaald door het optreden van negatieve effecten op het gebied van verkeersveiligheid, schade aan bos en aan landbouwgewassen en risico s op verspreiding van dierziektes. 6. Geef van tevoren per soort aan wanneer de aanwezigheid van grote hoefdieren als geslaagd of als problematisch wordt beschouwd, in relatie tot de zonering. En bouw momenten in wanneer de aanwezigheid van grote hoefdieren (gerelateerd aan populatiegrootte) geëvalueerd wordt (ten minste jaarlijks om de voortgang in beeld te brengen, met een keuze moment na vijf jaar, na vijf jaar zijn alle opties mogelijk als het opbouwen van de populatie, handhaven van de populatie of afbouwen van de populatie eventueel tot 0-stand). 7. Stel een monitoringsprogramma op waarmee de positieve en negatieve effecten meetbaar gemaakt worden en op basis waarvan beslissingen gemaakt kunnen worden over (wijzigingen in) het beleid en de afgesproken manier van werken. Alle betrokken eigenaren en overheden dragen verantwoordelijkheid in het uitvoeren van dit monitoringsprogramma. De monitoring start vanaf het arriveren van het eerste dier, hierbij wordt gebruik gemaakt van moderne technieken. 8. De provincie heeft de laatste stem in het opstellen van het faunabeleid en is in samenwerking met de faunabeheereenheid verantwoordelijk voor de uitvoering van het faunabeheerplan en het faunafonds (dit wijkt af van de huidige situatie). Indien nodig kan de provincie aantalsbeheer op wettelijke basis afdwingen of in de plaats van een eigenaar realiseren. 9. Zorg voor helder en duidelijk beleid. Stel gezamenlijk als gebied met de provincie een goede volledige schaderegeling op, voorafgaand aan de komst van de eerste grote hoefdieren. Deze geldt zowel op de heuvelrug als in het buitengebied. Benoem hierin de grens tussen acceptabele en onacceptabele schade. Onderdeel hiervan is dat wanneer een partij nalatig is in het uitvoeren van een beheermaatregel en dit schade tot gevolg heeft, hij aansprakelijk kan worden gesteld voor de schade. 10. Koppel de baten die samenhangen met de aanwezigheid van grote hoefdieren en natuur op de Utrechtse Heuvelrug aan de kosten voor het beheer ervan. Er zijn duidelijke verschillen in voor- en nadelen tussen de soorten. Ook zijn de risico s die de verschillende soorten met zich meebrengen van verschillende orde. Voor alle soorten geldt dat wanneer de dichtheden laag zijn, de risico s beperkt zijn en de voordelen zeker aanwezig. Ook geldt voor alle soorten dat zij worden geleid door de behoefte aan voedsel. Hun invloed is beperkt bij voedselaanbod in overvloed, maar kan grote gevolgen hebben voor de krenten in de pap. Dit is dan ook een aantrekkelijk sturingsmiddel. Ten aanzien van alle soorten grote hoefdieren gelden bovenstaande aanbevelingen. Voor de specifieke soorten gelden de volgende bijzondere aanbevelingen: Edelhert: - Eindideaal is het laten voorkomen van een duurzame populatie. Deze populatie is gezond en levensvatbaar. - De duurzaamheid van de populatie is afgestemd op een ruimtelijke verdeling (zoneringskaart) en draagkracht. - De duurzaamheid van de populatie is afhankelijk van uitwisseling met de Veluwe op regelmatige basis. De populatie op de heuvelrug maakt deel uit van een grotere netwerkpopulatie. Overweging Grote Hoefdieren 3

4 - De populatie start via de natuurlijke weg en mag in eerste instantie groeien tot een vastgesteld aantal. - De populatie start klein, met maximaal 20 dieren over het gehele gebied, met een maximale roedelgrootte van 10 dieren (voorjaarsstand). - Deze voorjaarsstand, de ontwikkeling van de populatie en de uitvoering van de beheersmaatregelen worden voortdurend gevolgd met een monitoringsprogramma, ingaand vanaf het arriveren van de eerste dieren. De evaluatie is gekoppeld aan de periode en aan het aantal dieren van de populatie (in dit geval 20). Dat betekent dus dat de evaluatie gebeurt na vijf jaar, en ook dat vanaf het bereiken van de voorlopige stand van 20 dieren er vijf jaar wordt gevolgd waarbij de stand niet verder mag groeien dan de voorjaarsstand van 20 dieren, met vervolgens een evaluatie. - Na deze vijf jaar volgt een beslissing over hoe het proces wordt vervolgd. Afhankelijk van de werking van het pakket aan maatregelen, werking van de schaderegeling, monitoringsresultaten en draagkracht van het gebied. Alle opties zijn mogelijk: het opbouwen van de populatie, handhaven van de populatie of afbouwen van de populatie eventueel tot 0-stand. (Toets de evaluatie aan de criteria zoals beschreven worden in algemene voorwaarden punt 6) - Voor het toetsen van de dichtheid van een duurzame populatie wordt gedurende het proces met regelmaat een (ecologische en maatschappelijke) draagkracht analyse uitgevoerd. Damhert: Deze soort is reeds aanwezig met een populatie die is gegroeid, vanuit enkele ontsnapte dieren. - Breng de omvang van de populatie op korte termijn terug tot een lage dichtheid (voorjaarsstand 30 dieren) op plantage Willem III en beheer de populatie zo dat de kans op verspreiding en schade in het gehele gebied klein is. Hierbij geldt aantalsregulatie op de plantage Willem III. Buiten de plantage Willem III geldt een 0- stand. Dit in combinatie met een permanente afschotvergunning, zowel voor aantalsregulatie op de plantage als de 0-stand daarbuiten. - Stel een pakket van beheersmaatregelen op en start zo snel mogelijk met de uitvoering in de nabije toekomst. Monitor de populatie en evalueer de uitvoering van de beheersmaatregelen ten minste jaarlijks. Deze evaluatie is van belang voor de vorming en ontwikkeling van beleid en uitvoering in de toekomst, ook ten aanzien de toekomstige aanwezigheid van het edelhert. - Overleg over de ontwikkeling van een duurzame populatie is noodzakelijk. Voor natuurlijke aanvulling met herten vanuit de Veluwe populatie plaatsvindt, moet draagvlak hiervoor zijn bepaald. Wilde zwijnen: - Voor wilde zwijnen geldt in het gehele gebied een 0-stand. Hiervoor is een permanente afschotvergunning nodig, voor terreineigenaren en eigenaren van omliggende gebieden (landbouw). - Vanuit het proces wat heeft geleid tot deze overweging is er onvoldoende draagvlak bij een deel van de particuliere terreineigenaren en landbouwers in het buitengebied om het zwijn een kans te geven. - Met de monitoring en evaluatie van de aanwezigheid van het edelhert na vijf jaar zal ook de discussie gevoerd worden of deze 0-stand heroverwogen zou moeten worden. - Gezien de moeilijke beheersbaarheid van de aantallen van deze soort, moet dan zeer zorgvuldig worden gewerkt aan een pakket beheersmaatregelen en een ruimtelijke verdeling. Het ree: Overweging Grote Hoefdieren 4

5 - Het ree is reeds aanwezig in het gebied. Bij het monitoren van het edelhert en damhert moet de invloed op de huidige reeënpopulatie worden bepaald. De aanwezigheid van grote hoefdieren mag geen consequenties hebben voor de aanwezige populatie reeën. Of onderdelen uit deze overweging niet door de provincie uitgevoerd kunnen worden, dan wel in de juridische context niet uitvoerbaar zijn, moet door de provincie worden onderzocht. Het beheren en monitoren van fauna kost geld. Het kunnen uitvoeren van goed beheer en monitoring van grote hoefdieren vereist dus een goede financiering. Vervolg proces De volgende processtappen kunnen de komende tijd gezet worden richting een advies aan de provincie, namens Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Wat Datum Trekker Discussie in Gebruikersplatform (eigen initiatief) 22 maart GP Bespreking in commissie Beheer en Inrichting 23 maart NPUH Voorbereidingsgroep 1 voor Overlegorgaan, bespreking 28 maart NPUH proces Bespreking concept en proces Overlegorgaan 6 april NPUH Bijeenkomsten overheden, terreineigenaren, LTO, klankbordgroep Voorjaar/ zomer Bespreking voortgang in commissie Beheer en Inrichting 8 juni en 14 NPUH september Resultaten van proces in Overlegorgaan 28 september NPUH Formele actie richting de provincie Sept/ okt NPUH In bovenstaand proces beperkt het NPUH zich tot de geledingen. Dat betekent dat bewoners, inwoners en anderen in dit proces niet worden meegenomen. Voor de klankbordgroep worden ten minste de volgende partijen uitgenodigd: LTO SVGV (AVP-gebied) Kromme Rijn (AVP-gebied) Mobiliteit en verkeer (provincie Utrecht en gemeenten) Recreatie Midden Nederland Vereniging Het Reewild Zoogdiervereniging Gemeente Rhenen Terreineigenaren zijn: alle eigenaren in het bosgebied ten zuiden van de A28, liggend binnen de huidige grens van het Nationaal Park en de voorgenomen grens van het uitbreidingsgebied. Overheden zijn: alle gemeenten in het Nationaal Park en provincie De provincie is in het proces verantwoordelijk voor: - het opstellen van het faunabeleid (in werking treding vanaf najaar 2011) - in samenwerking met de faunabeheereenheid voor de uitvoering van het faunabeheerplan en faunafonds. De provincie is verantwoordelijk voor het beleid en de Faunabeheereenheid voor de uitvoering van het Faunabeheerplan. De provincie 1 De voorbereidingsgroep bestaat uit: dhr. Klingen, dhr. Van Notten, dhr. Hogenboom, mw. Laporte, dhr. Wijte en mw. Zwart. Overweging Grote Hoefdieren 5

6 maakt uitvoering mogelijk door afgifte van ontheffingen e.d. Het Faunafonds is een verantwoordelijkheid en onderdeel van Ministerie EL&I. Het is voorzien dat het Faunafonds gedecentraliseerd wordt naar provincies en zij is dan een verantwoordelijkheid van provincie en niet van de Faunabeheereenheid. - de communicatie over het te vormen beleid richting inwoners en gebruikers- en belangenverenigingen in het gebied. Nationaal Park, UPG en LTO zijn verantwoordelijk voor: - de communicatie richting landgoed- en terreineigenaren, beheerders, landbouw en klankbordgroep. Extra aandacht in dit proces is nodig voor politieke en maatschappelijke druk. Zorgvuldig moet worden gewerkt aan groei van draagvlak, waarbij moet worden voorkomen dat er stappen worden gezet die deze groei van draagvlak (voor de verdere toekomst) stoppen. Communicatie Dit onderwerp wekt de aandacht van de pers en omgeving die niet in dit proces wordt betrokken. Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug voert de regie in de communcatieuitingen. Hierbij moet worden afgesproken dat deelnemers aan de discussie hun standpunt inzetten in de discussie en niet in de media. Een communicatieboodschap bevat de volgende hoofdlijnen: - Het Nationaal Park wil als samenwerkingsverband antwoord geven op de vraag: Wat doen we als grote hoefdieren hier komen? - De overweging dient als inbreng in de discussie - De komende maanden wordt deze overweging in alle geledingen afgewogen - We streven ernaar in het najaar duidelijkheid te kunnen geven over een gezamenlijke visie op grote hoefdieren in dit gebied, in relatie tot de omgeving Bijlagen: 1. Achtergronddocument Grote hoefdieren Overweging Grote Hoefdieren 6