Teelt van klaver, luzerne, erwten. Alex De Vliegher

Transcriptie

1 Teelt van klaver, luzerne, erwten Alex De Vliegher LCV voorjaar 2016

2 Waarom opnieuw interesse voor vlinderbloemige gewassen zoals klaver en luzerne? Nieuw GLB: Vergroening: - Ecologisch aandachtsgebied: Stikstofbindende gewassen factor 0,7 Welke? Rode klaver Luzerne Erwten (droog geoogst) Tuin- en veldbonen (droog geoogst) Niet bittere lupinen Mengsel van vlinderbloemigen /Geen mengsels met grassen Wikke

3 Waarom opnieuw interesse voor vlinderbloemige gewassen zoals klaver en luzerne? - Kan ik de oppervlakte van vlinderbloemigen tegelijkertijd gebruiken voor invulling ecologisch aandachtsgebied en 3 de teelt? JA! Vb. 30 ha akkerland 3 e teelt: 5% oppervlakte 1,5 ha Ecologisch aandachtsgebied: 5% oppervlakte 1,5 ha EAG 2,15 ha klaver x 0,7 = 1,5 ha aanleg 2,15 ha klaver/luzerne voldaan aan beide eisen! - Kan ik deze PDPOIII-subsidies voor reinteelten van klaver of luzerne combineren met de opgave van deze percelen voor - Ecologisch aandachtsgebied? NEEN - 3 de teelt? JA

4 Klaver Combinatie van rode en witte klaver geniet de voorkeur Complementariteit >> concurrentie Witte klaver: functie als bodembedekker - zeer hoge voederwaarde - persistentie Rode klaver: productiebepalend - hoge voederwaarde - diepe beworteling

5 Teelt van klaver: rood of rood + wit Perceelskeuze en bodemgesteldheid: Zaaien: - 4 jaar tussen 2 teelten (klavermoeheid) - ph: zand min 5.2 klei ph >6.0 - Goede ontwatering - klaver houdt niet van de voeten in het water - Geen storende lagen - Lage onkruiddruk - Tijdstip: - tot 10 september; latere zaai heeft een negatief effect op DS-opbrengst - in voorjaar zodra bodemcondities goed zijn (begin april) - Zaaibed: cfr. grasland effen, goed aangedrukt, kruimelige bovenlaag - Zaaidiepte: 0,5-1,0 cm want kleine zaden worden ondiep gezaaid - Rijenzaai bij voorkeur, zeker in het voorjaar - Min. 12 kg/ha rode klaver (+ 3 à 4 kg witte klaver/ha) - Rassen: info via Beschrijvende en Aanbevelende Rassenlijsten - Enten met Rh. trifolii bacteriën zelden nodig

6 Teelt van klaver: rood of rood + wit Belgische beschrijvende en aanbevelende rassenlijst 2015: rode klaver _Rassenlijst_2016_NL.pdf

7 Klaver - N-bemesting: - Mengmest: kan gebruikt worden op klaver reinteelt - MAP 5: 120 N totaal /ha (zand) en 125 N totaal /ha (niet zand) - Gemiddeld 4,8 N/ton RM 25 ton RM/ha input van 100 kg K 2 O/ha - Als de bodemkondities goed zijn (in het voorjaar, na snede 1 of 2) - Geen enkele vorm van N-bemesting nodig kostenbesparend t.o.v. gras - N aangeleverd via N-fixatie v/d Rhizobium bacteriën.: - hoeveelheid van vele factoren afhankelijk o.a. ph, N min in de bodem, droogte, - Kalibemesting - belangrijk / er wordt veel kali afgevoerd bij uitsluitend maaien fractioneren - vergelijkbaar met grassen

8 Teelt van klaver: rood of rood + wit - Onkruidbeheersing: - klaver heeft een relatief langzame beginontwikkeling en is daardoor beperkt in concurrentiekracht t.o.v. onkruid soms problematisch - Toppen: niet evident - vroeg ondiep maaien zodat groeipunten van de meeste dicotyle onkruiden afgemaaid wordt - insporing vermijden - Herbiciden: - Mogelijkheden beperkt - Pyridaat (Lentagran) toegelaten Na opkomst vanaf 3 echte bladeren van de klaver 0,900 kg/ha WS Het product werd getest op rode klaver. Ter bestrijding van eenjarige tweezaadlobbige onkruiden - 24-DB: minder effectief

9 Teelt van klaver: rood of rood + wit Ziekten: - Sclerotinia - Meeldauw - Fusarium sclerotinia meeldauw Fusarium

10 Teelt van klaver: rood of rood + wit Maairitme: 4 sneden per jaar Voordrogen - tot 35-40% DS - verder : meer veld- en bladverliezen - opgelet voor zand in de kuil! ( meer cfr. graanstoppel, is geen graszode) - Kneuzen mag: verschil in droogsnelheid stengel en blad wordt kleiner - Keren max. 1 keer op den dauw laag toerental - traag - Samenharken: op den dauw laag toerental - traag - Oogsten: hakselen is goed voor homogenisatie v/h vochtgehalte in de kuil maar opgelet: blaas de klaverblaadjes niet over de kar!!

11 Rode klaver Proefveld Landskouter: Opbrengst ton/ha VEM Kg DS RE % DVE g/kg DS OEB g/kg DS Engels raaigras 265N/ha 10, , Rode klaver 0N/ha 12, , Witte klaver 0N/ha 9, , Voederwaardering op monsters, genomen bij het maaien, NIRS Voederwaardering op monsters, genomen bij het maaien, NIRS

12 Rode + witte klaver Proefveld in Merelbeke: Droge Stofopbrengst ton/ha Engels raaigras (ER) 300N gemiddeld 8,2 13,3 11,5 13,9 11,7 ER + rode en witte klaver (150N) 7,5 15,7 14,2 16,3 13,4 Rode + witte klaver 6,7 13,9 10,5 12,5 10,9

13 Rode + witte klaver Proefveld Merelbeke : Voederwaarde gemiddelde 3 jaar (/kg DS) Object Engels raaigras 300N Opbrengst ton/ha VEM /kg DS RE % DVE g/kg DS OEB g/kg DS 11, , Engels raaigras + rode en witte klaver 150N 13, , Rode + witte klaver 10, , Voederwaardering op monsters, genomen bij het maaien, NIRS

14 Rode klaver Tabel: energie- en eiwitgehalte van rode klaver (vers) Gemiddelde (standaardafwijking)* aantal sneden VEM DVE OEB / kg DS g / kg DS g / kg DS Jaar van aanleg (47) 92 (14) 27 (25) Jaar (59) 86 (14) 55 (20) Jaar (81) 88 (13) 44 (13) Gemiddelde alle sneden 752 (67) 89 (14) 44 (22) *: gemiddelde van 8 rassen, uitgezaaid in Merelbeke, Geel en Watervliet Voederwaardering op monsters, genomen bij het maaien, NIRS

15 Rode klaver Voederwaarde rode klaver g/kg RAS RC RE DVE OEB VEM Gras vers kuil Rode klaver vers Kuil Hooi CVB 2012

16 Teelt van luzerne

17 Luzerne Wortelt zeer diep, haalt water uit de diepere bodemlagen minder droogtegevoelig Verkiest zwaardere diepe gronden Goede ontwatering vereist Op kopeinden meezaaien van witte klaver als bodembedekker Aandacht voor ph: - N-fixatie - Opname K, P, Mo - Te laag: Bo en S-gebrek minder eiwit - Klei: min 6,0 - Zand-zandleem: 5,3-6,0 - Zaden omhullen met kalk

18 Luzerne Zaaien: - Tijdstip: - tot 10 september - in voorjaar zodra bodemcondities goed zijn ( begin april) - Zaaibed: cfr. grasland effen, goed aangedrukt, kruimelige bovenlaag - Zaaidiepte: - luzerne: 1,0-1,5 cm - luzerne + witte klaver: 1,0 cm - Rijenzaai bij voorkeur, zeker in het voorjaar - 25 kg/ha - Rassen: - Geen info via Beschrijvende en Aanbevelende Rassenlijsten België en Ndl. - Dikwijls Info op Duitse en/of Franse beschrijvende rassenlijst

19 Luzerne - Enten van het perceel of van de zaden? - Met wat: een cultuur van Rhizobium melilotii bacteriën (niet de zelfde als bij rode en witte klaver) - Waarom: deze Rhizobium bacteriën kunnen N uit de lucht fixeren en beschikbaar stellen voor de gewasgroei (symbiose) - Nodig: als er in de laatste 10 jaar op het perceel geen luzerne gestaan heeft. Enten is aangewezen bij iedere starter met luzerne - Hoe enten van niet met Rh. gecoate zaden? - enten van het zaad net voor het zaaien - de dag van de inzaai tenzij anders vermeld - in betonmolen - bacteriecultuur, ev. kleefstof apart aangeleverd - zaden fris, in het donker bewaren (UV stralen doden de bacteriën)

20 Luzerne: enten van de zaden met Rh. Melilotii op nieuwe percelen Luzerne 2015 sn 1 sn 2 sn 3 jaar met enting zonder enting verschil rek % Zonder enten op nieuwe percelen: Opbrengst -50% PAV 1998

21 Luzerne Onkruidbeheersing: - Luzerne heeft een relatief langzame beginontwikkeling en is daardoor beperkt in de onderdrukking van onkruid. - Toppen: niet evident - vroeg ondiep maaien zodat groeipunten van de meeste dicotyle onkruiden afgemaaid worden - insporing vermijden - Herbiciden: - Er zijn mogelijkheden - Fytoweb 2014

22 Luzerne - N-bemesting: - Mengmest: kan gebruikt worden op klaver reinteelt - MAP 5: 120 N totaal /ha (zand) en 125 N totaal /ha (niet zand) - Gemiddeld 4,8 N/ton RM 25 ton RM/ha input van 102 kg K 2 O/ha - Best als de bodemkondities goed zijn (in het voorjaar, na snede 1 of 2) - Verder geen enkele vorm van N-bemesting nodig kostenbesparend tov gras - N aangeleverd via N-fixatie v/d Rhizobium bacteriën.: - Kalibemesting - hoeveelheid van vele factoren afhankelijk o.a. ph, N min in de bodem, droogte, - is belangrijk want er wordt veel kali afgevoerd bij uitsluitend maaien fractioneren

23 Teelt van luzerne: maaiadvies Craenendonk Behandeling DS opbrengst (ton/ha) Voederwaarde (VEM/kg DS) Altijd laat maaien *vroeg maaien, de rest laat *vroeg maaien, de rest laat Altijd vroeg maaien Voederwaarde-opbrengst maximaal Jaar van aanleg: 2 à 3 sneden bij begin bloei Jaar 2, 3, 4: snede 1 en 2: vroeg maaien + snede 3 en 4 maaien bij begin bloei Bij ziekteaantasting: vlugger maaien Maaitijdstip afhankelijk van bodem- en weersomstandigheden. Voordrogen tot 35-40% DS (lager = bewaarmiddel; hoger DS% = te veel verliezen)

24 Luzerne Goede kwaliteit Reserves redelijk op peil Reserves maximaal maaitijdstip Groene knopstadium 10% open bloei

25 Luzerne Opbrengst luzerne op 3 grondsoorten in (project 2078/92) Opbrengst bij de oogst in ton droge stof per ha zandleem zand grof zand gemiddelde Merelbeke Geel Bree 1996 (aanleg) 7.80 (3)* 7.30 (4) 3.90 (2) (4) 8.01 (4) 9.52 (4) (5) (5) (5) Gemiddelde jaar Gemiddelde jaar

26 : 3 en 4 sneden ritme effect op opbrengst, kwaliteit en persistentie Luzerne Zandleem (Merelbeke) inzaai 2015 Zaai: 16 april 25kg/ha Onkruidbeheersing: Corum 1,25l/ha Oogst: 7 juli: 2,25 t/ha 20 augustus: 2,60 t/ha 12 oktober: 2,65 t/ha Totaal: 7,5 t DS/ha

27 Luzerne Proefveld Landskouter: Opbrengst ton/ha VEM Kg DS RE % DVE g/kg DS OEB g/kg DS Engels raaigras 265N/ha 10, , Luzerne 0N/ha 15, , Rode klaver 0N/ha 12, , Voederwaardering op monsters, genomen bij het maaien, NIRS Praktijkveld: luzerne - 30% = 10,6 ton DS/ha Engels Raaigras - 15% = 9,3 ton DS/ha Voederwaardering op monsters, genomen bij het maaien, NIRS

28 Luzerne Voederwaarde luzerne g/kg RAS RC RE DVE OEB VEM Gras kuil Luzerne vers Kuil Hooi Kunstmatig drogen CVB 2012

29 NO3-N kg/ha 0-90 cm NO3-N kg/ha 0-90 cm Klaver en luzerne Nitraatstikstofconcentratie in het bodemprofiel 0-90 cm Maaivoorwaarden Landskouter N 105N 265N N 105N 265N ER Wkl Rkl Lu ER Wkl Rkl Lu Gemiddelde 4 jaar Max. over 4 jaar Risico op overschrijding drempelwaarde van 90 kg NO3-N/ha is minimaal!

30 Klaver en luzerne NEEN! - PDPO III premie niet combineerbaar voor percelen in EAG - Geen 170 Ndierlijk/ha ; slechts 120N/ha (MAP5) - Berijding van klaver en luzerne dunt het bestand (te) sterk uit - Grasland onder maaivoorwaarden: 4 jaar/ Klavers: 2-3 jaar? Luzerne: 2-3 jaar? - Voordrogen klaver en luzerne : vrees voor zandinmenging en bladverlies - Vragen rond inkuilbaarheid luzerne (ratio eiwit/suikers) - Smakelijkheid rode klaverkuil? - Lagere VEM en DVE en hoger OEB waarde bij graskuil - VEM waarde luzerne is laag beperkt aandeel in rantsoen hoog productieve dieren - Correcte inschatting van voederwaarde?

31 Klaver en luzerne JA - Percelen gelijktijdig in gebruik als 3 de teelt en EAG - Productiepotentieel: vgl. voor rode klaver en hoger voor luzerne tov ER 300N/ha - RE-gehalte en RE-opbrengst: hoger tov ER 300N/ha - Geen scheikundige N- meststoffen nodig: forse besparing: 200 kg/ha 200 /ha - Mogelijkheden om onkruiden chemisch te bestrijden: klavers << luzerne - Rel. klein deel van rantsoen dat evenwichtig kan worden samengesteld (OEB) - Luzerne: pensprikkelend structuuraanbrenger in het rantsoen

32 Klaver en luzerne Klaver (rood en wit) en luzerne: In Vlaanderen meer percelen geschikt voor klaver dan voor luzerne, meer interesse voor luzerne dan voor klaver Ervaring met deze teelten in de komende jaren is bepalend of deze introductie succesvol is. Praktijkgericht onderzoek en begeleiding zijn hierbij belangrijk Dep LV project Teeltfiche klaver en teeltfiche luzerne

33 Teelt van erwten 108 ha erwten in Vlaanderen in ha erwten in Vlaanderen in 2015 Aangepast aan ons klimaat Teelttechniek staat op punt Joos Latré e.a.

34 Waarom opnieuw interesse voor vlinderbloemige gewassen? Agromilieumaatregelen Landbouw en Visserij PDPO III Subsidie teelt van vlinderbloemigen (+ witte klaver is ok) Erwten en veldbonen: Tot 15 juli op het veld Mengen met granen mag als vlinderbloemigen dominant blijven en alle vwdn ivm vlinderbloemigen worden vervuld / droog oogsten niet verplicht

35 Teelt van veldbonen, voedererwten Ecol Aandachtsgebied 3 de teelt PDPOIII Inzaai van erwten en veldbonen in kader GLB en PDPO III Voedererwten 0,7 Tuin- en veldbonen 0,7 Niet voor menselijke consumptie Erwten Veldbonen Niet voor menselijke consumptie Erwten Veldbonen Niet voor menselijke consumptie Droog oogsten Aanhouden tot 1 juli Droog oogsten of inkuilen Droog oogsten of inkuilen Aanhouden tot 15 juli Inzaai groenbedekker verplicht geen voorwaarden oogsten mag Geen mengsels met granen Mengsels met granen: ok Zaadmengsel= apart gewas (niet met gras, is tijdelijk grasland) Combinatieteelt mogelijk (in aparte rijen): opsplitsing per gewas Mengsels met granen (ok) PDPOIII subsidie combineerbaar met 3 de teelt, niet met EAG

36 Voornaamste teelttechnische aspecten erwt+veldboon Goede vochtvoorziening/structuur, ph best boven 5,8, goede kalktoestand, gaat ook op lichte gronden, structuur belangrijk Vruchtwisseling : optimaal 1 op 6 Geen extra inoculum met rhizobium nodig, recent onderzoek toch positieve effecten te verwachten? Zaai voorjaarsteelt : eind februari-begin april Droge erwt : 90 kiemkrachtige korrels/m² met 1000 korrelgewicht van 250 tot 350 g kg/ha zaaizaad betekent kg/ha Veldbonen : 45 zaden/m² met 1000 korrelgewicht van 350 g tot 600 g betekent kg/ha (- ca. 15 cm tussen rij ) Bij vroege zaai : diep genoeg zaaien 5-6 cm (vogels) mechanische onkruidbestrijding : late zaai aangewezen

37 Voornaamste teelttechnische aspecten erwt+veldboon Vogelafweer : een dooddoener of een uitdaging? Periode vanaf zaai tot ca cm gewashoogte Mesurol is niet toegelaten INVESTEREN IN TIJD!: cfr. grove groenten Afwisseling van systemen is de boodschap : scaryman, kanon, imitatie roofvogel, heliumbalonlinten, bijzondere bejaging :

38 Voornaamste teelttechnische aspecten erwt+veldboon Bemesting: Normaal geen N, kleine startgift (20 kg N) kan positief zijn bij vroege zaai en lage reserves. 60 kg P 2 O 5 en 150 kg K 2 O, vroege zaai Onkruidbestrijding: na zaai bodemherbicide, correctie dicotylen en eventueel na opkomst grassenmiddel (zie vijanden van gewassen en hun beheersing / Fytoweb zie uitgebreid verslag) Nieuw herbicide in na opkomst mogelijk : lagere dosering bentazon: Corum 1,25 l/ha Ziektebeheersing: (Sclerotinia sclerotiorum) en botrytis (Botrytis fabae) Preventieve fungicidebehandeling tijdens de bloei is opportuun

39 Voornaamste teelttechnische aspecten erwt Plaagbeheersing: Kort na opkomst : tripsen (erwt, vlas) en de bladrandkever Bijkomende teelttechnische info en geactualiseerde info i.v.m. rassen : ;

40 Specifieke teelttechnische aspecten droge erwt Fungicide tegen meeldauw bij de bloei? Erwtengalmug : migratie uit tarwepercelen aantasting bloemknop Vanaf bloei: bestrijding erwtenpeulboorder is noodzakelijk

41 Oogst en bewaring: Voornaamste teelttechnische aspecten droge erwt Te late oogst van het droge graan bij erwt oogstverliezen door openspringen van de peulen. Droog graan: streven naar 15 % vocht Deegrijpe oogst (geen vocht meer uit korrel): % vocht vooral voor zomerveldboon bij late oogst positieve resultaten inkuilproeven Proefhoeve Bottelare. Aandachtspunt: inkuilen resulteert in daling DVE, stijging OEB

42 BRON : C. Verhaeghe-Cartrysse, APPO 2014 Zomererwt

43 Saldoberekening (J. Latré) Droog geoogst: erwten, veldbonen, A. Opbrengst kosten van de teelt: - Zonder en met PDPOIII premie van 600 /ha/jaar - Max. en min. kosten /ha - Gemiddelde opbrengst en prijs - Premie is noodzakelijk voor + saldo maar is niet combineerbaar met EAG invulling B. Berekening als (eiwitrijk) KV vervanger: - basis: eenheidsprijs en productie kvem en kdve - Zonder saldo: onvoldoende - Met premie: rendabel

44 Teelt van mengsels van erwten met klaver en/of luzerne Combinatie EAG en 3 de teelt is mogelijk! Ecol Aandachtsgebied 3 de teelt PDPOIII erwten + klaver (+ luzerne) 0,7 Geen voorwaarden ivm zaaizaadverhoudingen en - hoeveelheden Droog oogsten Aanhouden tot 1 juli 1 snede erwten + meerjarige teelt: vlinderbloemig gewas moet duidelijk overheersend zijn Desnoods: - doorzaaien (mag altijd resultaat??) - Herinzaaien (na 31 mei en vooraf schriftelijk melden) erwten + klaver (+ luzerne) Geen voorwaarden ivm zaaizaadverhoudingen en - hoeveelheden Droog oogsten of inkuilen ok Zaadmengsel= apart gewas (niet met gras! = tijdelijk grasland) Niet voorzien

45 ILVO Merelbeke juni 2015 Erwten + klaver Erwten + luzerne

46

47 ADLO project: voorjaarszaai vlinderbloemigen met erwten met erwten zonder erwten sn 1 sn 2 sn 3 jaar sn 1 sn 2 sn 3 jaar 1 luzerne rode klaver rode & witte kl luzerne & witte kl Eng.rgr. + rode & witte kl Eng.rgr.+ luzerne Eng. Rgr.( 80 kg N/ha) met tov zonder erwten sn 1 sn 2 sn 3 jaar 1 luzerne rode klaver rode & witte kl luzerne & witte kl Eng.rgr. + rode & witte kl Eng.rgr.+ luzerne Eng. Rgr.( 80 kg N/ha) luzerne zonder enten inzaai vlinderbloemigen + erwten: meeropbrengst in jaar van aanleg vooral bij inzaai van (gras)klaver. Effect in jaar 2?

48 En wat met de teelt van mengsels van erwten met gras/klaver of gras/luzerne of gras??? EAG 3 de teelt PDPOIII erwten + klaver + gras erwten + luzerne + gras Bij tijdelijk grasland Kan men voor PDPO III gras/klaver of gras/luzerne inzaaien samen met erwten, die na 1 snede (inkuilen) verdwijnt? Aangifte als erwten of als gras/klaver/ vwdn gekozen teelt respecteren o,a, zaaizaadhoeveelheden/ dominante aanwezigheid tijdens groeiseizoen Subsidie cfr gras/klaver want erwten (inkuilen) verdwijnen voor 15 juli erwten + gras Kan dit voor PDPO III??? Ja. Subsidie op basis van erwten maar oogst verplicht na 15 juli! (praktijk??)

49 ERWTEN-GRAS-KLAVER Middel om (gras)klaver te installeren, zaai in het voorjaar Dubbele zaaimachine het best met zaai op respectievelijk 1.5 cm en 3-4 cm (iets dieper bij verwachten vogelschade) - anders zaaien in twee werkgangen Zaaidichtheid : bv. erwt 160 kg/ha + Engels raaigras 35 kg/ha kg witte/rode klaver Bemestingsbehoefte: 40 kg N, 80 kg P 2 O 5 en 120 kg K 2 O. Gebruik rundermengmest? (legeringsgevaar!) Onkruidbestrijding: minder mogelijkheden Erwten-gras-klaver oprapen na 1 dag veldperiode; kuiladditief toepassen bij inkuilen (onderzoek Proefhoeve Bottelare)

50 Opbrengstgegevens erwten-gras-klaver GPS 1 ste snede (ADLO )* opbrengst (ton DS/ha) RE VEM DVE OEB locatie bodem jaar min. max. Droge stof type (g/kg VS) (g/kg DS) (/kg DS) (g/kg DS) (g/kg DS) Bottelare zand leem min Koksijde klei max. 164 Bocholt zand sneden gras/klaver (4-5,5 ton DS/ha) *voederwaardegegevens op geoogst vers materiaal

51 vers (ton/ha) DS% DS-opbrengst (ton/ha) vers (ton/ha) DS% DS-opbrengst (ton/ha) vers (ton/ha) DS% DS-opbrengst (ton/ha) Ervaringen ruwvoedermengteelten 2013-Proefhoeve Bottelare 1ste snede 2de snede 3de snede erwten-grasklaver 34,9 27,2 9,4 5,3 26,2 1, ,36 erwten-luzerne 34,4 26,4 9,03 5,7 26,9 1,52 3,5 19 0,65

52 Saldoberekening (J. Latré) Erwten + gras/klaver en erwten + luzerne tov gemaaid grasland - Methode gebaseerd op Kostprijsraming ruwvoedergewassen LCV - kvem-equivalentopbrengst, prijsverhouding VEM/DVE - Met PDPOIII premie van 450 /ha/jaar - Met premie een ++ saldo, ook deels te wijten aan besparing aankoop minerale N-meststoffen. Demonstratieproject: Vlinderbloemigen en vergroening O.a. vgl. gras/klaver, klaver en luzerne met en zonder erwten

53 Besluiten erwten Erwten en veldbonen: Hoge zaaizaadkosten- plaag- en ziektebestrijding ( droog oogsten) vogelafweer wisselvallige opbrengsten prijsvorming Zonder subsidies: positief saldo? Met subsidies van 600 euro/ha: mogelijkheden maar niet voor EAG Voordelen voor de volgteelt, ruimere vruchtwisseling en gewasdiversificatie onvoldoende gewaardeerd? Erwten-(gras)klaver, erwten-luzerne: Interessante mengteelt ter introductie (gras)klaver luzerne Praktijkgericht onderzoek en begeleiding zijn hierbij belangrijk Dep LV project Teeltfiche erwten (in voorbereiding)

54 Dank u wel Klaver, luzerne, gras/klaver: alex.devliegher@ilvo.vlaanderen.be Erwten, veldbonen: Joos.Latre@hogent.be Tel Instituut voor Landbouwen Visserijonderzoek Burg. Van Gansberghelaan Merelbeke België T + 32 (0) F +32 (0) plantto@ilvo.vlaanderen.be