Accountantsverslag 2015 Waterschap Noorderzijlvest. 4 mei 2016

Transcriptie

1 4 mei 2016

2 Deloitte Accountants B.V. Eemsgolaan DW Groningen Postbus AZ Groningen Nederland VERTROUWELIJK Het Algemeen Bestuur van Postbus AA GRONINGEN Tel: Fax: Onderwerp Datum 4 mei 2016 Geachte leden van het algemeen bestuur, Hierbij ontvangt u ons accountantsverslag over het boekjaar Daarin zijn onze belangrijkste controlebevindingen samengevat, voor zover die relevant zijn voor een goed begrip van de jaarrekening 2015 en voor het beoordelen van de financiële uitkomsten over 2015 en de financiële positie van uw waterschap. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het dagelijks bestuur. In overeenstemming met uw opdracht hebben wij de jaarrekening 2015 gecontroleerd. Wij hebben een goedkeurende controleverklaring bij de jaarrekening verstrekt. Een concept van dit accountantsverslag is op maandag 11 april 2016 met de secretaris-directeur besproken. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V. drs. H. Kuperus RA C.c.: dagelijks bestuur Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, januari 2014 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited

3 Inhoudsopgave

4 Managementsamenvatting 5 Significante risico s 10 Overige bevindingen 13 Analyse vermogen en belangrijkste kengetallen 18 Overige onderwerpen 21 Bijlagen 24 Bijlage A: Niet-gecorrigeerde fouten 25 Bijlage B: Onafhankelijkheid 27 Bijlage C: Reikwijdte van de controle Bijlage D: Disclaimer en beperking in gebruik 29

5 Managementsamenvatting

6 Managementsamenvatting Status van de controle Belangrijke bevindingen ten aanzien van significante risico s Belangrijke bevindingen ten aanzien van overige zaken en aanbevelingen Onze controle is uitgevoerd in overeenstemming met de vooraf afgesproken planning, zoals overeengekomen in de opdrachtbevestiging van 26 oktober De uitgevoerde werkzaamheden hebben geresulteerd in een goedkeurende controleverklaring zowel ten aanzien van het aspect getrouwheid als het aspect rechtmatigheid. De controleverklaring bij de jaarrekening 2015 hebben wij u separaat toegezonden. Het risico van (on)volledigheid van de in de jaarrekening verantwoorde belastingopbrengsten hebben wij vanwege de aard en omvang aangemerkt als significant. De belangrijkste bevindingen vanuit onze controle zijn: Uit de controle bij Hefpunt is een aantal onzekerheden met betrekking tot de kwijtscheldingen naar voren gekomen. Deze zijn ontstaan doordat achteraf niet in alle gevallen meer aangetoond kan worden dat kwijtscheldingen rechtmatig toegekend zijn. Met betrekking tot de rechtmatige toekenning is een bedrag van als onzeker aangemerkt. Wij dienen deze afwijkingen tevens te betrekken bij onze evaluatie. De geconstateerde afwijkingen zijn niet materieel en hebben daarom geen gevolgen voor de strekking van de door ons afgegeven controleverklaring. Vorig jaar is meer duidelijkheid gekomen voor de te hanteren omslagcategorieën binnen de taak watersysteembeheer, waaronder de categorieën natuur en ongebouwd. Dit als gevolg van een uitspraak van de Hoge Raad. Deze uitspraak was in het nadeel van en dit had tot gevolg dat in de jaarrekening 2014 een voorziening getroffen moest worden voor afwikkelen aanslagen van ca. 1,3 miljoen. Inmiddels zijn we een jaar verder en moeten we constateren dat er nog geen vaststellingsovereenkomsten gesloten zijn met natuurorganisaties waaruit meer duidelijkheid zou kunnen komen over de afwikkeling van deze post. is van mening dat de inschatting die toen is gemaakt nog steeds van toepassing is en dat er geen aanleiding is om het opgenomen bedrag aan te passen, de stand van de voorziening is daarmee gelijk gebleven aan die van vorig jaar. Vanaf 2015 is door rekening gehouden met de gewijzigde indeling binnen de taak watersysteembeheer. Aangezien er geen recentere ontwikkelingen zijn waaraan de stand van de voorziening getoetst kan worden, kunnen wij ons vinden in het standpunt van waterschap Noorderzijlvest. Belangrijke zaken die wij verder onder uw aandacht willen brengen hebben betrekking op: Toereikendheid van de in de balans opgenomen voorzieningen: dit heeft onze aandacht vanwege de schattingen die hierbij gehanteerd worden. De pensioenvoorzieningen voor voormalig bestuur nemen af als gevolg van het vrij laten vallen van het meeverzekerd partnerpensioen. In voorgaande jaren is er abusievelijk vanuit gegaan dat het partnerpensioen op opbouwbasis was, echter in overleg met Loyalis is naar voren komen dat het partnerpensioen vanaf 1 augustus 2013 op risicobasis is verzekerd. De opgebouwde voorziening daarvoor is derhalve in 2015 vrijgevallen. We hebben vastgesteld dat in de berekeningen rekening is gehouden met de juiste parameters. Onder de vorderingen is een aantal bedragen opgenomen die te relateren zijn aan bodemdaling en de daarmee samenhangende afspraken met de bodemdalingscommissie van de provincie Groningen. heeft zowel vorderingen opgenomen op basis van werkelijk gemaakte kosten als op basis van de bouwstenen voor de contante waarde. De commissie Bodemdaling heeft nog geen definitief besluit genomen over de contante waarden. Voorzichtigheidshalve heeft het waterschap de vorderingen naar beneden bijgesteld in afwachting van het definitieve besluit. 6

7 Managementsamenvatting Significante verslaggevingsgrondslagen en onze observaties bij uw jaarverslaggeving De belangrijkste verslaggevingsgrondslagen van zijn uiteengezet in paragraaf van de jaarrekening. In de jaarrekening 2015 hebben zich ten opzichte van 2014 geen wijzigingen van materieel belang voorgedaan in de toegepaste verslaggevingsgrondslagen. Wij hebben het door het dagelijks bestuur toegepaste proces voor belangrijke verslaggevingsgrondslagen geëvalueerd en wij zijn van mening dat de verslaggevingsgrondslagen en de toegepaste inschattingen in overeenstemming zijn met de verslaggevingsvoorschriften en consistent zijn gebruikt. Verder hebben wij de volgende observaties en aanbevelingen bij uw jaarrekening: De omvang van de jaarrapportage (bestuursrapportage, paragrafen en jaarrekening) is vergeleken met soortgelijke organisaties beperkt. Dit komt de leesbaarheid van de jaarrekening ten goede. Analyse vermogen en resultaat Het saldo van baten en lasten over 2015 bedraagt 1,1 miljoen, tegenover een begroot saldo op basis van de gewijzigde begroting van - 0,1 miljoen. De afwijking wordt voor veroorzaakt door watersysteembeheer en voor zuiveringsbeheer. In hoofdstuk 2 van de jaarrekening zijn de belangrijkste afwijkingen tussen begroting en realisatie per programma toegelicht. Er is sprake van diverse voordelen. Deze voordelen ontstaan voornamelijk uit zo blijkt uit de toelichting in de jaarrekening lagere personele lasten en lagere kosten voor aankoop materialen / onderhoud derden In de jaarrapportage is in hoofdstuk 1 een analyse op hoofdlijnen opgenomen van verschillen tussen begroting en jaarrekening én van verschillen tussen de laatste interne prognose (prognose II) en de jaarrekening. Met deze analyse wordt snel duidelijk waar de belangrijkste verschillen door veroorzaakt zijn. Een analyse van het aanwezige vermogen en de risico s is opgenomen in paragraaf E weerstandsvermogen. Per eind 2015 is sprake van een algemene reserve van 7,6 miljoen inclusief de bestemming van het resultaat en een bestemmingsreserve van 7,6 miljoen. heeft het benodigde weerstandsvermogen berekend op 3,3 miljoen. Op totaalniveau is er sprake van een overschot echter binnen de taak watersysteembeheer is met een totaal van 1,2 miljoen aan reserve sprake van een tekort van 1,7 miljoen. De verwachting is dat het tekort door toekomstige positieve resultaten weggewerkt zal worden. Op basis van de begroting 2016 zien wij nog geen toename van de algemene reserve met betrekking tot de taak watersysteembeheer. 7

8 Managementsamenvatting Interne beheersing Als onderdeel van de jaarrekeningcontrole hebben wij in oktober 2015 een interim-controle uitgevoerd. Deze interimcontrole is primair gericht op de opzet, het bestaan en de werking van maatregelen van administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB), voor zover van belang voor onze controle op de betrouwbaarheid van de in de jaarrekening opgenomen gegevens. De bevindingen, voortvloeiend uit de interim-controle, zijn vastgelegd in onze managementletter d.d. 30 oktober Er is gerapporteerd over de volgende zaken: Rechtmatigheid Procesbeheersing Aandacht voor fraudepreventie en frauderisicoanalyse Voor onze specifieke bevindingen en aanbevelingen verwijzen wij u naar de managementletter. Wij hebben vastgesteld dat de gedane aanbevelingen door serieus worden genomen en dat er invulling aan wordt gegeven. Geïdentificeerde fouten en tekortkomingen en strekking controleverklaring De jaarrekening is gecontroleerd met inachtneming van de volgende toleranties: Goedkeuringstoleranties Fouten 1% van het totaal van de lasten Onzekerheden 3% van het totaal van de lasten Rapporteringstoleranties (5% van de goedkeuringstoleranties) Fouten Onzekerheden De rapporteringstolerantie is door het algemeen bestuur gesteld op 10 procent van de goedkeuringstoleranties. Wij hebben er in dit verslag voor gekozen om een lagere rapporteringstolerantie te hanteren om het algemeen bestuur te informeren over eventuele geconstateerde afwijkingen en hoe daar mee om is gegaan. Vanuit onze controlerichtlijnen is het verplicht om eventuele niet gecorrigeerde fouten en eventuele onzekerheden te communiceren, voor zover deze uitgaan boven 5% van de fouttolerantie ( ). 8

9 Managementsamenvatting Voor een nadere uiteenzetting van de niet-gecorrigeerde fouten verwijzen wij naar bijlage A1. Nadere informatie ten aanzien van verwerkte controleaanpassingen is uiteengezet in bijlage A2. Het totaal van de geconstateerde fouten en onzekerheden is lager dan de goedkeuringstoleranties. De fouten en onzekerheden tasten, gelet op de beperkte omvang, ons oordeel over de jaarrekening 2015 niet aan en daarom hebben wij een goedkeurende controleverklaring verstrekt. Onafhankelijkheid Deloitte Accountants B.V. is onafhankelijk van het waterschap en voor zover wij weten heeft zich geen inbreuk voorgedaan op de van toepassing zijnde regels en het beleid ten aanzien van onafhankelijkheid. Ons zijn geen relaties bekend tussen Deloitte Accountants B.V. en haar zuster- en/of dochterondernemingen of de member firms van Deloitte Touche Tohmatsu Limited en hun respectieve zuster- en/of dochterondernemingen en het waterschap, die naar ons professionele oordeel mogelijk van invloed kunnen zijn op onze onafhankelijkheid. Bijlage B bevat een nadere uiteenzetting van onze onafhankelijkheid. 9

10 Significante risico s

11 Significante risico s Belastingopbrengsten Bevindingen Cijfermatig beeld belastingopbrengsten en afwijkingen tussen begroting en realisatie De belastingopbrengsten van uw waterschap bestaan uit de volgende netto belastingopbrengsten naar taak (bedragen x 1 miljoen): Taak Primaire begroting 2015 Gewijzigde begroting 2015 Jaarrekening 2015 Verschil A B C C - B Watersysteembeheer 32,4 32,4 32,3-0,1 Zuiveringsbeheer 24,7 24,6 24,8 0,2 Totaal 57,1 57,0 57,1 0,1 De afwijkingen tussen primaire begroting, gewijzigde begroting en jaarrekening zijn beperkt. De in bovenstaand overzicht opgenomen belastingopbrengsten zijn gecorrigeerd voor de verleende kwijtscheldingen en afboekingen. In 2015 bedragen de kwijtscheldingen en afboekingen totaal 2,4 miljoen (begroot 1,8 miljoen). De verantwoorde belastingopbrengsten zijn gebaseerd op de jaarlijkse verantwoording van Hefpunt ten behoeve van. We hebben de werkzaamheden die de accountant van Hefpunt heeft uitgevoerd om de getrouwheid en rechtmatigheid van de belastingopbrengsten vast te stellen, beoordeeld en we kunnen ons vinden in haar oordeel. Bevindingen controle Uit de controle bij Hefpunt is een aantal onzekerheden met betrekking tot de kwijtscheldingen naar voren gekomen. Deze ontstaan doordat achteraf niet in alle gevallen meer aangetoond kan worden dat kwijtscheldingen rechtmatig toegekend zijn. Met betrekking tot de rechtmatige toekenning is een bedrag van als onzekerheid aangemerkt. Wij dienen deze afwijking tevens te betrekken bij de evaluatie van onze controlebevindingen. De geconstateerde afwijkingen zijn niet materieel en hebben daarom geen gevolgen voor de strekking van de door ons afgegeven controleverklaring. 11

12 Significante risico s Watersysteembeheer: verschuiving van categorie ongebouwd naar natuur leidt tot lagere opbrengsten Voor de belastingen die oplegt, zijn er aparte omslagcategorieën in gebruik binnen de taak watersysteembeheer, waaronder de categorieën natuur en ongebouwd. Er was voorheen in juridische zin onduidelijkheid over de criteria die golden voor dit onderscheid. In financieel opzicht is dit van belang omdat verschillende tarieven gehanteerd worden voor de categorieën natuur en ongebouwd, waarbij het voor belastingplichtigen voordeliger is om ingedeeld te worden in de categorie natuur. Als gevolg van een uitspraak van de Hoge Raad eind 2014 is meer duidelijkheid gekomen omtrent de afbakening van de categorieën natuur en ongebouwd. Deze uitspraak was in het nadeel van en dit heeft tot gevolg gehad dat eind 2014 hiervoor een voorziening is getroffen van 1,3 miljoen. Er zijn in 2015 en 2016 nog geen vaststellingsovereenkomsten gesloten met natuurorganisaties waarmee meer duidelijkheid zou kunnen komen over de afwikkeling van deze post, de stand van de voorziening is derhalve ongewijzigd. 12

13 Overige bevindingen

14 Overige bevindingen Vorderingen Vorderingen met onzekerheden Onder de vorderingen is een aantal bedragen opgenomen die betrekking hebben op uitgevoerde werkzaamheden die vervolgens gedeclareerd kunnen worden bij een derde partij zoals de bodemdalingscommissie, Rijkswaterstaat of de NAM. Bodemdalingscommissie Onder de vorderingen is een aantal bedragen opgenomen die te relateren zijn aan bodemdaling en de daarmee samenhangende afspraken met de bodemdalingscommissie van de provincie Groningen. heeft zowel vorderingen opgenomen op basis van werkelijk gemaakte kosten als op basis van de bouwstenen voor de contante waarde. De commissie Bodemdaling heeft nog geen definitief besluit genomen over de contante waarden. Voorzichtigheidshalve heeft het waterschap de vorderingen naar beneden bijgesteld in afwachting van het definitieve besluit. Wij onderschrijven dit standpunt. Voorzieningen Afname pensioenvoorziening bestuur Bij het bepalen van de benodigde omvang van voorzieningen hanteert het management schattingen. Deze schattingsposten zijn door ons specifiek beoordeeld. Over onze controlebevindingen ten aanzien van de voorziening categorie ongebouwd en natuur is gerapporteerd bij het onderdeel belastingen in dit rapport. Hieronder gaan we kort in op onze controlebevindingen ten aanzien van de voorzieningen voor arbeid gerelateerde verplichtingen. Pensioenvoorziening voormalig bestuur De pensioenen van (oud) bestuursleden zijn in eigen beheer bij, hetgeen inhoudt dat het waterschap zelf de kosten van pensioenen draagt. Voor deze toekomstige, contant gemaakte verplichtingen is een voorziening gevormd. Voor de uitgangspunten van deze voorziening sluit Waterschap Noorderzijvest aan bij de uitgangspunten die het ABP hanteert voor de berekening van pensioenen. Deze voorziening is gebaseerd op de volgende uitgangspunten: Rentepercentage 1,629%, gebaseerd op de wettelijk gehanteerde rekenrente en in overeenstemming met de circulaire aanpassing pensioenen en inhoudingen Appa van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 21 december Toepassen van actuele actuariële sterftetabellen. Contant gemaakt naar de situatie per ultimo In de berekening is de afgelopen jaren abusievelijk het partnerpensioen meegenomen op opbouwbasis terwijl het partnerpensioen vanaf 1 augustus 2003 verzekerd is op risicobasis. Als gevolg daarvan heeft er in 2015 een vrijval van plaatsgevonden. 14

15 Overige bevindingen Materiële vaste activa en afschrijvingen Afschrijvingen van de materiële vaste activa zijn niet conform de waarderingsgrondslagen Materiële vaste activa worden op basis van de in de betreffende verordening afgesproken termijnen afgeschreven. Bij de uitgevoerde deelwaarnemingen op de afschrijvingen hebben wij geconstateerd dat de berekende afschrijvingen afwijken van de daadwerkelijke afschrijvingen, de omvang hiervan is Dit wordt enerzijds veroorzaakt doordat de gegevens bij de implementatie van het systeem in 2003 niet goed zijn ingevoerd waardoor aan het einde van de looptijd nog een bedrag overblijft in plaats van dat aanschafwaarde volledig is afgeschreven. Daarnaast zijn bij een aantal activa niet de juiste termijnen ingevoerd. heeft dit bedrag niet gecorrigeerd derhalve is het bedrag opgenomen in de foutenevaluatie. heeft naar aanleiding van deze bevinding een doorkijk gemaakt voor de komende jaren welke impact dit zou kunnen hebben. De impact daarvan is beoordeeld en hieruit blijkt dat deze beperkt is. Wij adviseren echter wel om de gegevens juist in het systeem te verwerken. Bevindingen rechtmatigheid Uit de rechtmatigheidscontrole blijken geen fouten/onzekerheden Uit uw eigen controles en uit onze controles ten aanzien van rechtmatigheid komen twee bijzonderheden naar voren. Kasgeldlimiet: In 2015 is de kasgeldlimiet een dag overschreden. Hierdoor is extra geprofiteerd van de lage (of negatieve) rente op de geldmarkt. In artikel 4 van de Wet financiering decentrale overheden (Wet fido) is bepaald dat de kasgeldlimiet maximaal twee achtereenvolgende kwartalen mag worden overschreden. Hiervan is geen sprake en dus is voldaan aan artikel 4 Wet Fido. Vanuit de controle ten aanzien van Europees aanbesteden is tevens vastgesteld of de kosten juist geboekt zijn. Hierbij is door de concerncontroller geconstateerd dat twee facturen niet juist geboekt waren met een omvang van Deze boekingen hebben geen impact op het resultaat, alleen op de presentatie van de kosten. heeft deze bevinding niet gecorrigeerd. Er is vervolgens een nadere controle uitgevoerd op de kostensoort waarbij dit naar voren is gekomen en hieruit zijn geen aanvullende bevindingen naar voren gekomen. De aanvullend uitgevoerde werkzaamheden zijn toereikend om dit standpunt te kunnen ondersteunen. 15

16 Overige bevindingen Begrotingsrechtmatigheid Bevindingen Een belangrijke element van de kaderstellende taak van het algemeen bestuur is het budgetrecht. Het algemeen bestuur heeft het recht om de budgetten toe te kennen. Het dagelijks bestuur is vervolgens verantwoordelijk voor het opzetten van een systeem van budgetbeheer dat moet waarborgen dat de lasten binnen de begroting blijven. Omdat het algemeen bestuur de kaders stelt, is het overschrijden van de begroting in beginsel onrechtmatig. Het begrotingscriterium is uitgewerkt in de landelijk geldende Kadernota Hieruit blijkt dat in de volgende gevallen de overschrijding niet meeweegt in het accountantsoordeel: Kostenoverschrijdingen die worden gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten. Kostenoverschrijdingen die passen binnen het beleid. Kostenoverschrijdingen bij openeinderegelingen. Deze uitwerking laat onverlet dat de algemeen bestuur nadere regels kan stellen voor de weging van dergelijke kostenoverschrijdingen en dat is bij ook gedaan. Algemene voorwaarde is dat kostenoverschrijdingen en onderschrijdingen wel goed herkenbaar in de jaarrekening moeten zijn opgenomen. Dat is in de jaarrekening 2015 het geval. De toelichting in de programmarekening geeft goed inzicht in de aard en oorzaken van de afwijkingen tussen de begroting en de realisatie. Wij verwijzen voor deze toelichting naar de toelichting op de programmarekening van de jaarrekening. Begrotingsrechtmatigheid exploitatie In totaal heeft uw waterschap 133,0 miljoen aan lasten begroot (na wijziging), tegenover 127,9 miljoen werkelijke lasten. In het kader van de begrotingsrechtmatigheid moeten wij als accountant kijken naar de lastenoverschrijdingen per programma. Uit onderstaand overzicht van de netto lasten van de vier programma s blijkt dat geen sprake is van overschrijdingen en dat daarmee de begrotingsrechtmatigheid niet in het geding is: Programma (bedragen x 1 miljoen) Gewijzigde begroting 2015 Jaarrekening 2015 Verschil Waterveiligheid 5,3 5,3 - Voldoende en gezond water 16,1 16,0 0,1 Gezuiverd water 15,4 15,4 - Water en maatschappij 6,1 5,5 0,6 Bedrijfsvoering 14,2 13,9 0,3 Totaal 57,1 56,1 1,0 16

17 Overige bevindingen Begrotingsrechtmatigheid projecten Voor de begrotingsrechtmatigheid van investeringsprojecten gelden bij de volgende spelregels: De afwijkingen tussen het netto beschikbaar gestelde krediet en de werkelijke realisatie worden verklaard. In de verordening beleids- en verantwoordingsfunctie is vastgelegd, dat er gewerkt wordt met marges voor overschrijdingen afhankelijk van de omvang van het krediet waarbij tevens sprake is van een maximale afwijking. In de investeringsparagraaf in het jaarverslag zijn bij het hoofdstuk afgeronde projecten de projecten toegelicht. Er is geen sprake van overschrijdingen op afgeronde projecten, rekening houdend met bovenstaande criteria. 17

18 Analyse vermogen en belangrijkste kengetallen

19 Analyse vermogen en belangrijkste kengetallen Vermogenspositie Beschrijving Het BBVW kent een duidelijk onderscheid tussen resultaatbepaling en resultaatbestemming. Alle baten en lasten dienen via de programmarekening te lopen. Een waterschap mag geen baten of lasten rechtstreeks in het eigen vermogen muteren. De mutaties in het eigen vermogen vinden plaats door middel van de resultaatbestemming. Het resultaat vóór bestemming bedraagt voordelig. Per saldo is tussentijds reeds in de reserves gestort en heeft u besloten tot het dekken van diverse uitgaven uit de reserves met een omvang van aan bijdrages uit de reserves zodat het uiteindelijke nog te bestemmen jaarresultaat voordelig bedraagt. Dit bedrag is afzonderlijk vermeld onder het eigen vermogen in de balans. Vermogenspositie In het hierna volgende overzicht hebben wij de mutaties in de reserves schematisch weergegeven (x 1.000): Ontwikkeling eigen vermogen Stand van de reserves per 1 januari Tussentijdse resultaatbestemming tijdens boekjaar Nog te bestemmen resultaat bij jaarrekening Totaal (= resultaat vóór bestemming) Stand per 31 december De reserves van uw waterschap zijn in 2015 met een bedrag van toegenomen. Dit komt overeen met het saldo van baten en lasten zoals dat is verantwoord in de programmarekening. De omvang van uw reserves bedraagt ultimo 2015 circa 6,5% van het balanstotaal (2014: 6,5%). In eerdere jaren hebben wij gesignaleerd dat het risicoprofiel van toeneemt, door met name de toenemende risico s vanuit mijnbouwschade. Een logische vervolgstap vinden wij dat wordt bekeken hoe de in kaart gebrachte risico s zich verhouden tot het aanwezige weerstandsvermogen. In 2015 heeft het waterschap een update uitgevoerd. Uitkomst van uw afwegingen daarbij is dat een weerstandsvermogen van 3,3 miljoen benodigd blijft. 19

20 Analyse vermogen en belangrijkste kengetallen Belangrijk voor is dat bij eventuele calamiteiten de mogelijkheid bestaat om de belastingtarieven aan te passen. Het is echter niet wenselijk om bij elke calamiteit de belastingtarieven te verhogen en daarom is het wenselijk om buffers aan te houden. Hoe hoog deze buffer dient te zijn is een bestuurlijke afweging. Die afweging is in 2015 op een juiste manier gemaakt. 20

21 Overige onderwerpen

22 Overige onderwerpen Bevestigingen van het dagelijks bestuur In verband met onze controle van de jaarrekening over 2015 hebben wij van het dagelijks bestuur een ondertekende schriftelijke bevestiging bij de jaarrekening ontvangen. Deze bevestiging heeft mede betrekking op feiten en omstandigheden die voor de jaarrekening van materieel belang zijn maar waarvan in redelijkheid niet kan worden verwacht dat hieromtrent andere toereikende controle-informatie voor ons als accountant beschikbaar is. Indien dergelijke zaken van belang zijn voor het inzicht dat een jaarrekening behoort te geven, dan dienen deze juist en volledig in de jaarrekening tot uitdrukking te worden gebracht. Meningsverschil met het dagelijks bestuur of beperking in reikwijdte van de controle Er zijn geen meningsverschillen met het dagelijks bestuur geweest en er waren geen beperkingen bij de uitvoering van onze controle. Naar onze mening is ons bij de uitvoering van onze controle-opdracht door alle betrokkenen van de volledige medewerking verleend en hebben wij volledige toegang tot de benodigde informatie gehad. Overleg met andere accountants Voor het vaststellen van de volledigheid van de belastingopbrengsten hebben wij gebruik gemaakt van de werkzaamheden van de accountant van Hefpunt. Wij hebben hiervoor onze werkzaamheden verricht in het kader van de De Nadere Voorschriften Controle- en Overige Standaarden 402 (NV COS 402) die gaat over het gebruikmaken van de werkzaamheden van andere accountants. Naleving van wet- en regelgeving overige Wij hebben geen kennis van te rapporteren omstandigheden in verband met het niet-naleven van wet- en regelgeving. Betrouwbaarheid en continuïteit van de automatiseringsomgeving Onze jaarrekeningcontrole is gericht op het geven van een oordeel omtrent de jaarrekening zelf en is niet primair gericht op het doen van uitspraken omtrent de betrouwbaarheid en de continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking als geheel of van onderdelen daarvan. Onze bevindingen daaromtrent raken dan ook slechts díe onderdelen die wij onderzocht hebben in het kader van de jaarrekening, wat wil zeggen dat wij ter zake geen volledigheid pretenderen. Uit de door ons uitgevoerde werkzaamheden zijn geen bijzonderheden gebleken waarop wij u via deze rapportage willen attenderen. 22

23 Overige onderwerpen Communicatie met verbijzonderde interne controlefunctionaris/ -functie Na de evaluatie van de onafhankelijkheid en competenties van de verbijzonderde interne controle, heeft het controleteam de werkzaamheden van deze afdeling beoordeeld en onze controleaanpak dienovereenkomstig aangepast. Dit heeft geresulteerd in het volgende: Wij hebben gesteund op de werkzaamheden van de interne controle werkzaamheden die zijn uitgevoerd in het kader van rechtmatigheid. Wij hebben de interne controlewerkzaamheden die de verbijzonderde interne controlefunctionaris gedurende het jaar heeft uitgevoerd beoordeeld en hierbij geen bijzonderheden geconstateerd. Frauderisicoanalyse Frauderisicoanalyse Als onderdeel van onze controle en opvolging van communicaties over voorgaand boekjaar hebben wij het dagelijks bestuur en het management verzocht inzicht te geven in de eigen inschatting van het risico dat de jaarrekening een materiële afwijking zou kunnen bevatten als gevolg van fraude, in de aard, omvang en frequentie van deze inschattingen, het proces dat het bestuur daarbij hanteert, alsook de communicatie daarover met het personeel en met het bestuur. Tijdens deze gesprekken heeft het management en dagelijks bestuur aangegeven zich bewust te zijn van frauderisico s en voorbeelden gegeven van de manier waarop zij deze beheerst. heeft een frauderisicoanalyse uitgevoerd waarbij deze op het juiste niveau heeft plaatsgevonden. Van belang is om jaarlijks deze analyse te blijven uitvoeren. Fraude In Nederland is de accountant wettelijk verplicht om alle ontdekte fraudegevallen te rapporteren aan het management van de organisatie. Wij merken op dat onze controle niet specifiek is ingericht op het ontdekken van fraude. De accountant is wel verantwoordelijk voor het betrekken van frauderisico s in de planning en uitvoering van zijn controleopdracht. Wij hebben een fraudediscussie gevoerd met het controleteam en met het management van, waarbij wij de nadruk hebben gelegd op de vermoedens van materiële onjuistheden als gevolg van fraude in de jaarstukken. Van het management hebben wij de bevestiging ontvangen dat er geen onregelmatigheden zijn geconstateerd waarbij het management of werknemers die een belangrijke rol spelen bij de maatregelen van interne beheersing of anderen in het geval dat de fraude van materieel belang kan zijn op de jaarrekening, zijn betrokken. Tevens hebben wij zelfstandig werkzaamheden uitgevoerd die gericht waren op het risico van het omzeilen van de interne beheersingsmaatregelen door het management te detecteren. Wij hebben specifieke controles uitgevoerd op memoriaalboekingen en schattingen en hebben significante en ongebruikelijke transacties met behulp van gegevensanalyses onderzocht. Hier komen geen bijzonderheden uit naar voren. Hoewel wij een sceptische houding hebben ten opzichte van risico s van fraude in de jaarrekening, willen wij opmerken dat onze controle niet specifiek is gericht op het ontdekken hiervan. Tijdens de uitvoering van onze controle van de jaarrekening 2015 hebben wij geen aanwijzingen verkregen dat er sprake is geweest van fraude. Jaarverslag De programmaverantwoording en de paragrafen zijn, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar met de jaarrekening. 23

24 Bijlagen

25 Bijlage A: Niet-gecorrigeerde fouten Niet-gecorrigeerde fouten De volgende niet-gecorrigeerde fouten groter dan zijn gedurende onze werkzaamheden vastgesteld: Aard van de fouten Rechtmatigheid Getrouwheid Effect niet-gecorrigeerde controleverschillen voorgaande periode Niet van toepassing Effect niet-gecorrigeerde controleverschillen huidige periode (afschrijving van de activa) Rechtmatigheidsfout is tevens getrouwheidsfout Rechtmatigheidsfout is per saldo ook een getrouwheidsfout (Sub)totaal getrouwheidsfouten Extra absolute waarde rechtmatigheidsfouten Extra foutieve financiële beheershandelingen zonder direct financieel effect vanuit externe regels (EU-aanbesteding/Fido/Etc.) Extra foutieve financiële beheershandelingen zonder direct financieel effect vanuit interne regels (gedoogbeleid) Overige rechtmatigheidsfouten Totaal rechtmatigheidsfouten Aard van de onzekerheden Rechtmatigheid Getrouwheid 25

26 Aard van de fouten Rechtmatigheid Getrouwheid Onzekerheid rechtmatigheid betreft tevens getrouwheid Onzekerheid belastingen Onzekerheid rechtmatigheid is per saldo ook een onzekerheid inzake getrouwheid (Sub)totaal onzekerheden in de controle getrouwheid (kwijtscheldingen) Extra absolute waarde onzekerheden rechtmatigheid Extra financiële beheershandelingen met een onzeker direct financieel effect vanuit externe regels (EU-staatssteun) Subtotaal Totaal Extra financiële beheershandelingen met een onzeker direct financieel effect vanuit interne regels (gedoogbeleid) Overige onzekerheden inzake rechtmatigheid Totaal onzekerheden in de controle rechtmatigheid Totaal Totaal Wij hebben van het dagelijks bestuur een schriftelijke bevestiging bij de jaarrekening ontvangen, waarin het dagelijks bestuur bevestigt dat de niet-gecorrigeerde fouten, zowel individueel als in totaal, in het kader van de jaarrekening niet materieel zijn. Het dagelijks bestuur heeft tevens bevestigd geen kennis te hebben van andere niet-gecorrigeerde fouten. 26

27 Bijlage B: Onafhankelijkheid Bevestiging onafhankelijkheid De voorschriften in het kader van onafhankelijkheid zijn binnen de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (de NBA) opgenomen in de Verordening inzake Onafhankelijkheid (ViO) en vormen een belangrijk onderdeel van het normenkader waaraan een accountant moet voldoen. De naleving van de ViO is binnen de organisatie van Deloitte ingebed. Op basis van onze toetsing concluderen wij dat onze onafhankelijkheid als certificerend accountant bij in 2015 voldoende is gewaarborgd. Een overzicht van de aanvullende dienstverlening hebben wij hierna opgenomen. Aanvullende dienstverlening Accountantscontrole diverse subsidieprojecten 27

28 Bijlage C: Reikwijdte van de controle 2015 De opdracht die u ons heeft verstrekt Binnen het kader van de meerjarige overeenkomst tussen uw waterschap en Deloitte Accountants B.V. tot het controleren van uw jaarrekening bevestigen wij formeel elk jaar de onderlinge afspraken met een opdrachtbevestiging. Met de opdrachtbevestiging heeft u ons op meer gedetailleerde wijze opdracht gegeven tot het controleren van de jaarrekening De doelstelling van de controle is het afgeven van een controleverklaring bij de jaarrekening van. In dit accountantsverslag geven wij een toelichting op de bevindingen naar aanleiding van de controle. Onze controleaanpak bestaat in hoofdlijnen uit drie fasen: de risicoanalyse, de interim-controle en de jaarrekeningcontrole. Gezamenlijke risicoanalyse als basis Onze controle start met het maken van een analyse van de risico s waar u als waterschap mee te maken heeft. Deze risicoanalyse zien wij als een gezamenlijke actie van ons controleteam en vertegenwoordigers van uw waterschap en maakt deel uit van ons pre-auditgesprek. Het doel hiervan is om op basis van gezamenlijke kennis van uw organisatie en uw omgeving tot een zo volledig en bruikbaar mogelijke risicoanalyse te komen, die als basis voor de verdere controlewerkzaamheden kan dienen. Het gaat hierbij primair om de externe risico s en de risico s in de bedrijfsvoering. Bij deze inventarisatie ligt primair de focus op de risico s op afwijkingen van materieel belang in de jaarrekening als gevolg van fraude of fouten. Interim-controle Onze risicoanalyse en de daarop gebaseerde controleaanpak richten zich niet uitsluitend op de jaarrekening zelf, maar ook op het systeem van interne beheersing. Hoe beter dat systeem functioneert, hoe meer zekerheid er bestaat dat de opgeleverde informatie betrouwbaar is, zowel tussentijds als bij de jaarrekening. Omdat deze interne beheersing het gehele jaar goed dient te functioneren, hoeven wij met de aanvang van onze controle niet te wachten totdat de jaarrekening gereed is. Onze controle vindt daarom voor een belangrijk deel al in de tweede helft van het boekjaar plaats. Optioneel: Wij onderzoeken tijdens de interim-controle de procesrisico s, om te bepalen of hierin voldoende beheersmaatregelen (de AO/IB) zijn getroffen. Het product van deze fase van de controle is een managementletter met daarin opgenomen verbeterpunten ter verdere optimalisatie van de interne beheersing (zie paragraaf Interne beheersing). Jaarrekeningcontrole Bij de jaarrekeningcontrole stellen wij vast of de jaarrekening is opgesteld volgens de geldende verslaggevingsvoorschriften, of de door u opgestelde jaarrekening een getrouw beeld geeft en of de baten, lasten en balansmutaties voldoen aan de eisen van rechtmatigheid zoals opgenomen in het controleprotocol Ook stellen wij vast dat de posten in de jaarrekening adequaat zijn toegelicht. Onze controle houdt niet in dat wij alle posten integraal controleren. Onze aanpak heeft als doel om belangrijke onjuistheden of onrechtmatigheden te ontdekken, rekening houdend met de materialiteitsgrenzen zoals vastgelegd in het controleprotocol Het product van de jaarrekeningcontrole is de controleverklaring bij de jaarrekening en een verslag van bevindingen. In het verslag van bevindingen rapporteren wij fouten en onzekerheden die de gehanteerde rapportagetolerantie ( ) overschrijden en overige bijzonderheden die naar onze mening van belang zijn voor de behandeling van de jaarrekening (zoals governance, financiële positie, ontwikkeling resultaten en de kwaliteit van de interne beheersing). Scope van de opdracht Onze controleverklaring is gebaseerd op onze controlewerkzaamheden als accountant van. 28

29 Bijlage D: Disclaimer en beperking in gebruik Dit verslag is alleen bestemd voor de leden van het algemeen bestuur en het dagelijks bestuur van en mag niet in zijn geheel of gedeeltelijk aan derden worden verstrekt of aangehaald zonder onze schriftelijke toestemming vooraf. Er wordt geen verantwoordelijkheid aan een derde partij geaccepteerd, omdat dit verslag daar niet voor opgesteld en bedoeld is. Dientengevolge nemen wij geen enkele verplichting of plicht van zorg aan ieder ander persoon aan wie dit verslag getoond of in zijn handen komt op ons. De in dit verslag aan de orde gestelde onderwerpen zijn door ons geconstateerd gedurende onze controleopdracht waarvan wij van mening zijn dat zij uw aandacht behoeven. Het is geen allesomvattend verslag van alle geconstateerde zaken en in het bijzonder kunnen wij niet verantwoordelijk worden gesteld voor het rapporteren van alle bedrijfsrisico s of tekortkomingen in het systeem van interne beheersing. Elke conclusie, opinie of opmerking in dit verslag is verstrekt in de context van onze controleverklaring over de jaarrekening als geheel, welke zal worden verstrekt in onze controleverklaring. Evenzo geldt dat de opmerkingen, bevindingen en aanbevelingen met betrekking tot het systeem van interne beheersing niet gelezen dienen te worden als een afzonderlijke opinie van het systeem van interne beheersing en haar werking. Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu, a UK Private Company limited by guarantee, and its network of member firms. Neither Deloitte Touche Tohmatsu nor any of its member firms has any liability for each other's acts or omissions. Each of the member firms is a separate and independent legal entity operating under the names of "Deloitte", "Deloitte & Touche", "Deloitte Touche Tohmatsu", or other related names. 29