MS en pijn. Pijnmedicatie: Hoe de pijn in uw portemonee beperken? Hydrotherapie. Wereldwijde bevraging rond pijn. In deze editie:

Transcriptie

1 Jaargang 4 nr. 4 dec. 2012, jan., feb AFGIFTE KANTOOR 3500 Hasselt 1 P2A9117 In deze editie: Pijnmedicatie: Hoe de pijn in uw portemonee beperken? Hydrotherapie Wereldwijde bevraging rond pijn MS en pijn Een driemaandelijkse uitgave van de vzw MS-Liga Vlaanderen

2 Jaargang 4 - nr. 4 Dec. 2012, jan., feb Driemaandelijkse uitgave van de vzw MS-Liga Vlaanderen In dit nummer Edito 3 Uit de medische wereld 4 Column 8 Wellness 10 Sociaal beleid 14 Uit de werking 23 Op de praatstoel 34 Communicatie en 37 fondsenwerving (Inter)nationaal 40 Vrije tijd 44 Tips en seintjes 46 Colofon 50

3 3 Editoriaal Beste lezer Pijn bij MS? Je moet goed zoeken om ze te vinden, de lijstjes waarin pijn voorkomt als één van de mogelijke symptomen van MS. Wereldwijd onderzoek heeft echter aangetoond dat pijn wel degelijk één van de sleutelelementen is bij MS, en dat naar schatting twee derde van de MS-populatie met pijn te maken krijgt. Voortdurend met pijn moeten leven is verschrikkelijk. Patiënten met chronische pijn zijn vaak radeloos op zoek naar iemand die hen van de pijn kan verlossen of er tenminste een duidelijke verklaring voor geeft. Dit medische shoppen biedt meestal niet veel soelaas: vaak is de conclusie dat er geen verklaring voor de aanhoudende pijn gevonden kan worden of blijkt de diagnose na een onsuccesvolle behandeling toch niet te kloppen. Onderzoek bij personen met MS met pijnklachten leert ons dat slechts één op de tien afdoende geholpen wordt door de behandeling. Een alarmerende 90 procent wordt dus niet of niet afdoende geholpen door de aangeboden behandelingen. Hier ligt een belangrijke opdracht voor zorgverleners en onderzoekers. Ondanks verschillende grafische hulpmiddelen en kaartjes waarop de patiënt kan aangeven waar de pijn zich voordoet, blijft pijn door patiënten moeilijk te beschrijven en te lokaliseren en door professionals moeilijk objectief vast te stellen. Het is voor personen met MS dikwijls moeilijk om de juiste woorden te vinden om de pijn die zij ondervinden te beschrijven. Hierdoor is het niet altijd eenvoudig om de impact van pijn op de levenskwaliteit vast te stellen. Pijn komt ook nogal eens voor in combinatie met andere symptomen zoals depressie, spasticiteit of andere moeilijkheden, waardoor de pijndiagnose en -behandeling erg complex worden. Daarnaast is pijnbestrijding soms maar efficiënt bij doses waarbij de patiënt niet meer optimaal kan functioneren. Ook dit maakt de behandeling niet eenvoudig. Gezien de impact die pijn heeft op de levenskwaliteit, is het natuurlijk van groot belang dat professionele zorgverstrekkers en onderzoekers opnieuw kijken naar pijn en de impact ervan op het leven van personen met MS en hun familie, vrienden en mantelzorgers. Het is misschien goed dat we in deze kerstperiode, waarin we feest vieren en allemaal gezelligheid en warmte zoeken ook even stilstaan bij een ander aspect van chronische pijn. Pijn is net zoals een rouwproces iets dat je alleen moet verwerken, dat je moeilijk kunt delen. In die zin isoleert chronische pijn. Pijn vraagt zoveel aandacht en energie, dat mensen met pijn moeite hebben om daarnaast nog voldoende bezig te kunnen zijn met hun omgeving, met vrienden en familieleden. Pijn maakt mensen op zichzelf aangewezen en, zelfs omringd door vele vrienden en familieleden, toch geïsoleerd en eenzaam in de strijd met de pijn. Dat is misschien wel de belangrijkste reden waarom we er in deze MS-Link aandacht aan besteden. Wij hopen in deze editie van MS-Link een aantal aspecten van pijn en de bestrijding ervan verder uit te diepen en een aanzet te geven voor verder onderzoek in dit verband. Rest mij nog om u namens de MS-Liga van harte prettige kerstdagen en een gelukkig en voorspoedig 2013 te wensen! Klaus KNOPS Voorzitter MS-Liga Vlaanderen Foto: Ilse Fimmers

4 4 Uit de medische wereld Wanneer de pijn blijft Pijn is een complex verschijnsel met vele gezichten. Van geboorte tot overlijden worden we allemaal in meerdere of mindere mate met dit verschijnsel geconfronteerd. Acute pijn heeft in de meeste gevallen een zinvolle betekenis, omdat ze ons lichaam waarschuwt voor aanwezige of dreigende weefselbeschadiging. Chronische pijn heeft deze waarschuwingsfunctie echter verloren en gaat gepaard met lichamelijk en psychisch lijden. Genezing is dan vaak eerder de uitzondering dan de regel. Dit kan leiden tot frustratie, moedeloosheid en boosheid bij patiënten die vasthouden aan het idee dat hun chronische pijn kan weggenomen worden en dat hun lichaam zal herstellen. Sommige patiënten met chronische pijn geraken zelf uit de vicieuze cirkel van negatieve emoties en leren hun pijn te aanvaarden. Ze richten hun energie vooral op bewuster omgaan met de positieve elementen in hun leven en bereiken een kwaliteitsvol leven ondanks de chronische pijn. In deze tekst staan we stil bij een aantal factoren die een rol spelen bij chronische pijn en hoe je die positief kan beïnvloeden. Gevolgen van chronische pijn Wie veel pijn heeft, kan vaak moeilijk inslapen of wordt herhaaldelijk wakker van de pijn. Er zijn verschillende factoren die dit veroorzaken. Vooreerst verstoren pijnprikkels rechtstreeks in de hersenen een gezonde, verkwikkende slaap. Bovendien piekeren pijnpatiënten en vinden ze geen geschikte houding om te liggen. Omdat het donker is en iedereen slaapt, is er totaal geen afleiding en richt je aandacht zich volledig op je pijn, waardoor je die nog meer gaat voelen. Als dat nacht in nacht uit gebeurt, stapelt de vermoeidheid zich op en word je oververmoeid. Je bent dan overdag prikkelbaarder, je hebt weinig energie en je pijn weegt nog zwaarder. Omdat je toch vooruit wil, beweeg je vaak op een verkeerde manier waardoor je je lichaam nog meer overbelast. Zoek daarom alvast tips voor een goede slaaphygiëne, via een boek, internet of een hulpverlener. Bij sommige mensen wordt het dagelijkse leven een bron van stress: niets gaat nog zoals het zou moeten gaan, alles kost buitengewoon veel energie. Bovendien baart de toekomst je zorgen: je vreest dat dit nooit meer over zal gaan en je ziet het niet zitten om op deze manier de rest van je leven door te brengen. Je wordt angstig en onzeker over je eigen toekomst, over hoe het zal gaan tussen jou en je partner, over je rol als moeder of vader, over de zorg voor je ouders, over de plannen in verband met je werk, over je vrijetijdsactiviteiten, over je financiële situatie, over het onderhoud van je huis en je tuin, over het huishoudelijk werk, over je uithoudingsvermogen... Je kampt misschien met sombere, depressieve gevoelens. Praten met een steunfiguur of een vertrouwensfiguur kan dan zeker helpen: blijf niet zitten met negatieve emoties. Door erover te praten vermijd je eindeloos piekergedrag. De sleutel van wat veel pijnpatiënten meemaken ligt in de relatie tussen pijn en spanning. Wie pijn heeft, is automatisch gespannen. Je kunt je moeilijk ontspannen als je afziet. Chronische pijn, die maar blijft duren, zorgt voor nog meer spanning. En door die spanning krijg je nog meer pijn. Zo wordt het voor pijnpatiënten een vicieuze cirkel waarin de spanning en de pijn zich steeds meer opstapelen. Er bestaan allerlei relaxatie- of ontspanningstechnieken, maar niet iedereen vindt dat prettig. Als je relaxen voorstelt als een oefening die je moet doen, werkt het vaak averechts. Relaxatieoefeningen geven niet meteen een resultaat op korte termijn, dus het vraagt wel even ge-

5 5 duld om het vol te houden. Pas na maanden merk je soms het effect. Een relaxatietherapeut gaat samen met jou op weg om de oefeningen aan te leren. Leven met chronische pijn Je kunt de aandacht van je pijn (gedeeltelijk) afleiden door het gezelschap van anderen op te zoeken of door je heel intensief met iets bezig te houden. Dan wordt de pijn even een beetje draaglijker. Het beste werkt iets waar je echt gepassioneerd door bent. Alles wat je aandacht helemaal opslorpt, kan de pijn even naar de achtergrond dringen. Dat kunnen heel uiteenlopende dingen zijn. Voor sommige mensen is dat het bezoek van hun kleinkinderen. Voor anderen is het een hobby die een passie wordt: schilderen, een goed boek lezen, een film bekijken Wie lijdt aan chronische pijn, wordt geconfronteerd met een probleem dat je leven hypothekeert op een heleboel gebieden. Het is een onoplosbaar probleem. Dat doet iets met je als mens: het sleutelt aan je identiteit. Je lijkt niet meer dezelfde persoon als voordien. In de loop van de behandeling ga je op zoek naar wat er blijft van je identiteit en waaraan je een nieuwe invulling moet geven. Leven met chronische pijn is daarom een soort rouwproces met alle gevoelens die daar bij kunnen horen: boosheid, wanhoop, ontgoocheling en verdriet. Een dergelijk proces verloopt niet rechtlijnig. Als mensen zich met bepaalde aspecten hebben verzoend of er een manier van leven rond hebben gevonden, krijgen ze toch vaak weer een terugval waarin de negatieve gevoelens overheersen. De pijn leren aanvaarden is helemaal iets anders dan je zomaar neerleggen bij de pijn. Patiënten zullen geleidelijk aan een aantal klemtonen in hun leven anders gaan leggen. Zo vinden ze een nieuwe manier van leven gebaseerd op soms veranderde waarden. Het is daarbij belangrijk om zelf goed te leren inzien welke activiteiten de pijn verergeren of verminderen en hoe je je levensstijl in functie daarvan het best kan aanpassen. We noemen dit het leren doseren van activiteiten. Langdurige pijn verandert veel in een mensenleven en vaak ook in de relatie. Mensen zijn op elkaar ingespeeld en hebben in de loop van de jaren een taakverdeling opgebouwd, die nu misschien op losse schroeven komt te staan. Ze hebben samen vaste gewoontes over het werk in en rond het huis, de boodschappen, ontspanning en uitstapjes. Dat moet allemaal opnieuw bekeken worden. Soms ontstaat er binnen een relatie heel wat spanning rond één bepaald punt. Kleine hulpmiddelen kunnen een oplossing bieden. Een rolstoel of aangepast materiaal in de keuken of de badkamer kunnen een groot verschil betekenen. Het maakt eveneens een groot verschil of mensen begrepen en ondersteund worden door familie en vrienden. Een goede relatie of verstandhouding neemt voor een deel het schuldgevoel van de patiënt weg. Bij problemen kan een gesprek met een hulpverlener (bijv. maatschappelijk assistent of psycholoog) helpen. Prof. dr. Bart MORLION Eline COPPENS Deze tekst is gebaseerd op een boek dat bij ACCO werd gepubliceerd voor mensen met chronische pijn: Wanneer de pijn blijft. Kwaliteitsvol leven ondanks chronische pijn MORLION BART, JANSSEN KOLET (I.S.M.) ISBN: , 18 euro. Marleen Brems, huisarts, medewerker Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde (ACHG) van de KULeuven en persoon met MS, las het boek en wil haar ervaring met u delen. Neem dus zeker een kijkje op p. 48.

6 6 Uit de medische wereld Natriumkanalen: een nieuw spoor in het onderzoek naar MS? Tweejaarlijks helpt de MS-Liga Vlaanderen 2 wetenschappelijke projecten omtrent MS te financieren. In 2010 ondersteunde de MS-Liga, toen nog via WOMS vzw, het doctoraatsproject Axonale geleiding en beschadiging in multiple sclerose: modulatie van natrium- en kaliumkanalen als nieuwe therapeutische aanpak. Hieronder volgt een verslag van het project. Natriumkanalen Spanningsafhankelijke natriumkanalen (afgekort als Na v ) zijn kleine eiwitten die zich in het celmembraan bevinden van prikkelbare cellen, zoals zenuwcellen. Bij het ontstaan van een elektrische prikkel functioneren ze als een sluis voor natriumionen die de cel instromen. Ze spelen bijgevolg een belangrijke rol in het geleiden van elektrische signalen in het menselijk lichaam. Omwille van deze cruciale rol leidt een defect in deze kanalen onvermijdelijk tot ernstige afwijkingen. Zo liggen beschadigde kanalen aan de basis van ziektes zoals epilepsie en bepaalde hartaandoeningen. Recent werd ook aangetoond dat deze kanalen een rol kunnen spelen in het ontstaan van MS. Deze ziekte wordt gekenmerkt door de afbraak van het isolerende myelinelaagje rond de zenuwen, een sterke ontstekingsreactie in het zenuwstelsel en op langere termijn het verlies van zenuwen in het centraal zenuwstelsel. A. Normale zenuwcel. Een elektrische prikkel zorgt voor het instromen van natriumionen. Deze worden snel doorheen de zenuwcel geleid door het isolerende laagje rond de zenuwcellen, het myeline. Op regelmatige plaatsen is het myeline onderbroken. Hier ontstaat telkens een nieuw elektrisch signaal, zodat prikkelgeleiding ontstaat. B. Zenuwcel in multiple sclerose. Doordat het myeline wordt afgebroken, worden de elektrische prikkels niet meer goed doorgegeven. C. Zenuwcel in multiple sclerose die aangepast is. Ter compensatie van het verlies van myeline en prikkelgeleiding, gaat de cel meer natriumkanalen aanmaken. Op korte termijn kan dit de prikkelgeleiding herstellen. Op lange termijn zou een te grote instroom van natriumionen tot neuronale schade kunnen leiden. Het blokkeren van natriumkanalen werd gesuggereerd om het evenwicht terug te kunnen herstellen.

7 7 Verschillende types Er bestaan verschillende types natriumkanalen, die elk een ander nummer hebben. Voor enkele types werden veranderingen aangetoond die kunnen bijdragen aan het verloop van MS. De types Na v 1.2 en Na v 1.6 bijvoorbeeld, worden in grotere hoeveelheid aangemaakt bij personen met MS. De verhoogde instroom van natriumionen die dit met zich mee brengt, zou zenuwschade kunnen veroorzaken in latere stadia van de ziekte. Het blokkeren van deze natriumkanalen zou bijgevolg beschermend kunnen werken. Deze bevindingen hebben geleid tot het opstarten van enkele klinische studies waarin het effect wordt nagegaan van stoffen die natriumkanalen blokkeren. De hierin geteste stoffen werken echter niet specifiek op de types van natriumkanalen die verhoogd worden aangemaakt bij MS. In deze thesis werd daarom getracht om nieuwe stoffen te zoeken die specifiek inwerken op de MS-gerelateerde types. Er werd gezocht naar giftige stoffen, toxines genaamd, in het gif van zeeanemonen, schorpioenen, wespen en zeeslakken. Het gif van deze dieren staat er namelijk om bekend om toxines te bevatten die inwerken op specifieke types van natriumkanalen. Allereerst werden toxines bestudeerd uit het gif van wespen. Het toxine β-pmtx bleek een specifiek effect te hebben op het natriumkanaal Na v 1.6 en werd verder onderzocht. Er kon worden aangetoond dat het toxine de snelle activatiefase van Na v 1.6 doet afnemen. Dit doet met andere woorden de netto- instroom van natriumionen verminderen. Ook in het gif van zeeslakken zijn toxines te vinden die natriumkanalen blokkeren. Deze toxines worden µ-conotoxines genoemd. Op basis van twee van zo n µ-conotoxines werd er een aantal soortgelijke eiwitten ontworpen. Er werd getracht een zo klein mogelijk eiwit te verkrijgen, dat toch de typische kenmerken van de originele toxines behield, namelijk een effect op welbepaalde types van natriumkanalen en een korte eiwitketen. Drie peptiden bleken hierbij succesvol te zijn en Na v 1.2, Na v 1.4 en Na v 1.6 te blokkeren bij zeer lage concentraties. Bovendien kon van een van deze peptiden, het Midi peptide, een driedimensionele structuur worden bepaald aan de hand van de magnetische resonantie techniek. Tenslotte werden de effecten van β-pmtx en het Midi peptide nagegaan in een veelgebruikt muizenmodel van MS genaamd experimentele auto-immune encephalomyelitis (EAE). Op basis van de bestaande resultaten met natriumkanaalblokkers werd een verbetering van de klinische score van de EAE muizen verwacht. Het Midi peptide bleek de klinische scores echter te verergeren. Er werd met verschillende technieken geprobeerd om af te leiden welke celonderdelen aan de basis lagen van deze versnelde achteruitgang. Er kon worden aangetoond dat Na v 1.2 en Na v 1.6 verhoogd werden aangemaakt in de hersenen van muizen die behandeld werden met Midi. Deze studie kan het gebruik van natriumkanaalblokkers in de behandeling van MS niet verder onderbouwen. Er kan hieruit wel worden opgemaakt dat natriumkanalen een complexe rol spelen in het ontstaan van de ziekte. Wat precies de therapeutische rol kan zijn van stoffen die natriumkanalen blokkeren in de pathologie van MS, zal in volgende onderzoeken opgehelderd moeten worden. Apr. Marijke STEVENS Laboratorium voor Toxicologie, KU Leuven 0800 GRATIS Het Nationaal MS-Centrum stelt een 0800-lijn ter beschikking van alle personen (MS-patiënten, therapeuten, thuisverpleging, ) die informatie wensen omtrent multiple sclerose (medisch, sociaal, verpleegkundig, ). Het betreft een gratis telefoonlijn met de benaming: MS-infolijn en het telefoonnummer is Deze infolijn is bereikbaar tijdens de kantooruren (tot 16 uur) en wordt bemand door daartoe opgeleide MS-verpleegkundigen, ondersteund door ervaren artsen, paramedici en sociaal verpleegkundigen.

8 8 Column Over clichés en vermijdbare pijn Ik vraag mij geregeld af of ik wel thuishoor in de samenleving van vandaag. Ik wil niets anders dan gewoon in alle rust samenleven. In een maatschappij waar elk van ons tracht zich goed te voelen, in wederzijds respect voor elkaars anders zijn, elkaars gebreken en talenten en elkaars gedachten en meningen. Dat mag dan een cliché heten, maar het is niet anders. Wie niet met oogkleppen rondloopt, ziet echter dat de realiteit vaak anders is. Er is juist veel agressiviteit en onverdraagzaamheid tegenover anders zijn. Je leest wel eens dat dit biologisch te verklaren is. Mensen zouden op zoek zijn naar veiligheid en dus in de eerste plaats afgestemd zijn op de eigen soort, op bekend gedrag. Wat afwijkt, maakt bang. Kan zijn We houden ons naar mijn gevoel ook veel te vaak met elkaar bezig, in plaats van met onszelf. Al hoor je wel eens stellen dat sociale controle ook positieve kenmerken heeft. Omdat het belangrijk zou zijn dat we ons allemaal aan een aantal basisregels houden. Zoniet hebben we geen samen-leving. En niet alle regels kunnen door agenten gecontroleerd worden. Het toepassen van regels komt dan omdat we elkaar controleren. Misschien Of heb ik van de realiteit een negatieve perceptie? Is de realiteit mooier dan de indruk die ik ervan krijg? Misschien. Vooral het negatieve wordt ons op een schoteltje aangeboden. Massamedia vergroten uit wat uitzonderlijk en buitensporig is, en vaak is dat negatief. Sociale media geven uiting aan ook de meest respectloze, banale en onbelangrijke meningen. Alles en iedereen vecht om aandacht, dat wat ons emotioneel raakt voorop. En dan? Toch valt het mij tegelijk op hoe vaak mensen zich nog vrijwillig inzetten voor andere mensen. Er is nog steeds heel veel belangeloze inzet. Goede doelen slagen er nog altijd in om geld in te zamelen. En ik ken ook veel lieve, betrouwbare, vriendelijke, open mensen. Pijn Dat zijn de mensen die net zoals ik de pijn voelen van een samenleving die wordt geschaad, want dat gevoel heb ik in elk geval. Niet de fysieke pijn, zoals een niersteen die schuurt in je ingewanden. Die pijn ken ik goed en die bedoel ik dus niet. Ook over die pure emotionele pijn heb ik het niet. De pijn die je lichaam vult omdat je iemand die je graag ziet, verliest voor altijd. Die pijn die je nooit echt meer verlaat en die op onverwachte momenten opeens weer de kop opsteekt, al dacht je zelf dat je je er al had overgezet. Maar over die pijn heb ik het dus ook niet. Onnodig Het gevoel van niet begrepen te worden, de pijn van onmacht, van onrechtvaardigheid. Die grenzeloos onnodige pijn omdat ze te vermijden is, omdat we ze kunnen vermijden, samen. Het is de pijn die we elkaar aandoen, door onbedoelde menselijke slordigheid, door niet of slecht te luisteren, door in onszelf opgesloten te zitten. Foto: Iwein Roelens

9 9 Patiënt Als patiënt voel je vaak dat soort pijn, is mijn ervaring. Er is al de pijn door de ziekte zelf, die zowel fysiek als psychologisch zwaar om dragen kan zijn. Daar komt dan nog de pijn bij van niet gehoord te worden, van een nummer of enkel een lichaam te zijn. Dat is raar. Vele gespecialiseerde publicaties stellen dat de patiënt in het centrum van de zorg hoort te staan. En niemand zal dat tegenspreken. Afhankelijk Maar wie ineens patiënt is, komt terecht in een complex kluwen van zorgverstrekkers die elk op hun eigen vaak heel beperkt terrein, grote expertise hebben. Je voelt dat je moet ondergaan, dat je relatie met de zorgverstrekkers asymmetrisch is, je bent van hen afhankelijk. Is er dan nog ruimte voor mondigheid? Is er dan nog tijd voor de mens? Mensen Niemand kan zich achter het systeem verschuilen. Onze samenleving wordt immers gemaakt door mensen, niet door machines. We kunnen de verantwoordelijkheid voor gedrag tegenover elkaar niet van ons afschuiven. De samenleving zijn zowel de anderen als wijzelf. Neen, l enfer is niet les autres. Soms maak ik mij zorgen om wat mensen elkaar aandoen. Ik hoor dan in de spiegel te kijken. Veel kan ik niet doen, zou ik dan tegen mijn spiegelbeeld kunnen zeggen, ik ben immers geen president, koning(in) of eerste minister. Maar in mijn dagelijks gedrag kan ik heel veel, maar dan ook heel veel doen, het zit immers ook in talrijke kleine dingen. Het zijn die mooie dingen die de pijn verdrijven waarover ik het hier heb. En die de fysieke en psychologische pijn verzachten. Neem deel aan de internet-enquête over de arts-patiëntrelatie In het kader van zijn doctoraat over de arts-patiëntrelatie roept onderzoeker Edgard Eeckman op om deel te nemen aan zijn internet-enquête. Iedereen die Nederlandstalig is, de Belgische nationaliteit heeft, zelfstandig woont en een huisarts heeft, kan meedoen. Enkel artsen en andere zorgverstrekkers mogen niet deelnemen. Edgard heeft heel veel deelnemers nodig uit alle geledingen van de samenleving. Per ingevulde enquête gaat er 1 euro naar een goed doel en alle deelnemers maken kans op 1 van de 50 (muziek)cd's die verloot worden. Deelnemen aan de enquête wordt daarmee meteen ook een goede daad én leuk. Deelnemen kan via Ook dat mag dan een cliché heten, het is niet anders. Edgard Eeckman Communicatiemanager Universitair Ziekenhuis Brussel Edgard.eeckman@uzbrussel.be Twitter #eeckman Reageren? Edgard.eeckman@uzbrussel.be

10 10 Wellness Hydrotherapie voor personen met multiple sclerose Onder andere hier in het Nationaal MS-Centrum van Melsbroek hebben we een jarenlange ervaring met hydrotherapie. Voor het uitvoeren van wat in de literatuur meestal omschreven staat als aqautic exercises beschikken we over een zwembad van 12 bij 5 meter. De patiënten die de zorgprogramma s van de multidisciplinaire revalidatie volgen (zowel hospitalisatie als dagrevalidatie), kunnen eveneens hydrotherapie volgen. Indien oefentherapie in het water of de eigenschappen van het water de doelstellingen van de revalidatie kunnen helpen bereiken, zal hydrotherapie een onderdeel van het revalidatieprogramma zijn. Effect van hydrotherapie In de literatuur is erg weinig terug te vinden over de bewijskracht van hydrotherapie. Wat we weten over de aanpak in het water moeten we afleiden uit onze ervaring en uit de gegevens over andere pathologieën. Als we voor andere ziekten naar de literatuur kijken, zien we argumenten om hydrotherapie toe te passen om pijn te verminderen en om functioneel te trainen. Voor personen met multiple sclerose weten we wel dat actieve oefeningen en functionele training effectief zijn. Door de eigenschappen van het water kunnen we de functionele training gemakkelijker doen dan op vaste grond. We kunnen afleiden dat hydrotherapie daar dan een voordeel biedt voor de patiënt. Het grootste voordeel van het water is de eigenschap van buoyancy : door het verschil in densiteit tussen het water en een menselijk lichaam, helpt het water het gewicht te dragen. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om rechtop in het water te staan terwijl dit in de oefenzaal onmogelijk is. De opwaartse druk zorgt ook voor een kleinere belasting van de gewrichten. Bij het uitvoeren van andere oefeningen dien je rekening te houden met de andere eigenschappen van het water. De hydrostatische druk van het water kan zorgen voor een vermindering van zwelling. Tijdens het bewegen door het water is er meer weerstand dan in de lucht; hierbij dient rekening gehouden te worden bij actieve oefeningen in het water. Ijsapplicaties Ijsapplicatie is een gekende, effectieve aanpak van spasticiteit. Spasticiteit is een gekend en hinderlijk symptoom van multiple sclerose. Er zijn vele behandelingsopties van spasticiteit waarbij de juiste aanpak algemene principes volgt, doch vaak erg individueel bepaald wordt. Ijsapplicatie, bijvoorbeeld onder vorm van een bad met ijswater, kan de spasticiteit meestal goed reduceren, doch met een beperkte duur. Het onmiddellijke effect is na enkele uren uitgewerkt. Men kan het effect verlengen door de patiënt

11 11 een kinesitherapeutische behandeling te laten volgen op de hydrotherapie. Ondanks dit grote nadeel (beperkte duur van effect), ervaren vele patiënten de ijsapplicatie als positief. Zeker als de nevenwerkingen van andere behandelingen, zoals bijvoorbeeld spasmolytica, te uitgesproken zijn. Barrières De organisatie van hydrotherapie voor personen met MS is niet vanzelfsprekend. Gezien de grote verschillen in functionele beperkingen bij deze patiënten dient de infrastructuur van het zwembad hierop aangepast te zijn. Hieronder versta ik zowel het gebruik van tranfershulpmiddelen als aangepaste omkleedruimtes. Ook de organisatie van hydrotherapie in een revalidatiecentrum heeft gevolgen. Het is een tijdsinvestering voor de patiënt (aan- en uitkleden) en voor het personeel (kinesitherapeuten en verzorgenden die helpen bij het omkleden). Om hydrotherapie te volgen, moet er een welomschreven indicatie zijn en niet iedereen komt hiervoor in aanmerking. Denk bijvoorbeeld aan mensen met continentieproblemen of wonden. De temperatuur van het water is voor iedereen hetzelfde, terwijl we weten dat temperatuur een erg groot verschil kan maken in de functionaliteit bij een persoon met MS en dat er op dat vlak ook grote individuele verschillen bestaan. Referenties en bijkomende informatie - Een overzichtsartikel over effectiviteit van hydrotherapie voor neurologische aandoeningen; Geytenbeek J. Evidence for effective hydrotherapy. Physiotherapy 2002; 88(9): Een uitgave van MS Australia met richtlijnen voor professionals i.v.m. hydrotherapie bij personen met MS. : MS Practice: Aquatic exercise for people with multiple sclerosis. Dr. Tom MEURRENS Revalidatiearts Nationaal MS-Centrum Melsbroek Op de volgende pagina voegt Marleen Brems haar eigen ervaring toe en kleurt zij de gegevens aan de hand van haar persoonlijke getuigenis Besluit Ondanks deze kritische bemerkingen zien we uit jarenlange ervaring dat hydrotherapie zowel met warm als koud water een meerwaarde kan zijn voor personen met multiple sclerose. Tijdens een bevraging naar tevredenheid onder patiënten die we deden in 2006, scoorde de hydrotherapie erg hoog.

12 12 Wellness GETUIGENIS Zwemmen: een gouden medaille! Ik was als kind al een echte waterrat. Ik weet dat mijn ouders, toen ik negen was, een zwembad lieten plaatsen. Het was winter en het had gesneeuwd, er was net water in het nog niet afgewerkte bad, de cement rond het zwembad was net gegoten. Maar ik was niet te houden en wilde als eerste in dat heldere water waarschijnlijk 6 C zwemmen. De werkmannen stonden met verbaasde ogen te kijken hoe mijn onverantwoorde ouders dat kind lieten zwemmen, weliswaar maar één lengte heen en terug, maar ze zou zeker iets opdoen De foto s zijn het bewijs van mijn heldendaad en ik hield er geen ziekte, maar wel zwemvliezen, duikbril en snorkel aan over! Mijn redding Ik herinner me dat de liefde voor water is blijven duren. Ik kon geen water zien of ik wou erop of erin. Ik heb veel gezwommen, lange kano- en kajaktochten gemaakt en heb veel goede herinneringen aan water. Tot ik enkele zomers geleden steeds ergere spasmen ondervond als ik met mijn voeten in het water kwam. Dat verhinderde me om te zwemmen, want ik kon ook niet meer met mijn voeten trappelen. Dus doofde het zwemmen uit. Tot ik in 2009 een Baclofenpomp kreeg ingeplant, ervaarde ik geen uitgesproken spasmen meer en dus was het tijd om mijn zwemstijl te herbekijken. Ondertussen had ik ook al enkele jaren chronische pijn in de rug waardoor ik nog meer op zoek was naar beweging. Zonder te overdrijven kan ik zeggen dat zwemmen me toen heeft gered. Geen enkele therapie heeft de pijn verholpen, en nog steeds niet, maar door te zwemmen had ik elke dag toch enkele uren geen of minder pijn. Dat is de reden waarom ik me de voorbije jaren hardnekkig heb vastgeklampt aan mijn medicijn en waarom ik nu nog altijd zwem. Het is mijn moment, het is het beste moment van de dag, iets om naar uit te kijken, iets dat me er elke dag even bovenop helpt. Tips En nu zwem ik ondertussen al drie jaar bijna elke dag. Crawl is de meest geschikte slag omdat de beenbeweging minder noodzakelijk is. Ik heb wel wat instructies gekregen om mijn stijl aan te passen en efficiënter te maken. Een vriendin van me heeft op volwassen leeftijd zelfs crawl geleerd, dus het kan. Hulpmiddelen kunnen nuttig zijn: een zwembril en een beendrijver (achtvormig, licht hulpstuk dat tussen de benen wordt geplaatst en het bekken en de benen omhoog houdt) zijn voor mij onmisbaar. Sommige mensen gebruiken een snorkel zodat ze niet moeten komen ademen, want dat vergt natuurlijk kracht, energie en vooral techniek. Maar laat je niet meteen ontmoedigen, soms duurt het even voor je je draai gevonden hebt. Vrienden met een zwembad is geen noodzaak, maar wel handig Ik heb het geluk vrienden te hebben die ook graag zwemmen, zelfs in de winter, wat heeft geleid tot zwemtaferelen in de sneeuw. Waar je uiteraard rekening mee moet houden is het feit dat uit- en aankleden vermoeiend is en dat je de toegankelijkheid van het gebouw en het zwembad op voorhand moet gaan bekijken. Nog enkele tips: doe je zwemkledij thuis al aan, met losse kledij over en niet teveel kledingstukken. Mensen willen meestal graag helpen, zeker als je het vraagt. In het water geraken, is meestal geen probleem: je gaat op de kant zitten en laat je in het water glijden. Uit het water gaan is moeilijker, maar sowieso gemakkelijker als het water op gelijke hoogte komt met de rand van het zwembad. Een klassiek zwembadladdertje is moeilijk, maar achteruit erop stappen met hulp van iemand in het zwembad wil wel eens lukken. Probeer verschillende momenten van de dag, tot je ondervindt wat voor jou het beste past. Vermoeidheid wil immers wel eens spelbreker zijn, maar kan ook verbeteren door het verfrissende effect van het water. Voordelen Graag som ik de voordelen van zwemmen, hoe ik ze ervaar, op.

13 13 Om te beginnen doe ik het graag, want dat is uiteraard een vereiste om het vol te houden, alhoewel ik ook een aanpassingsperiode heb gehad om te wennen en weerstand te overwinnen. Het is een ideale manier om te bewegen zonder je gewrichten, botten en spieren te overbelasten. Je oefent je armen wat nuttig is voor toekomstige kruk-, rollator- en rolstoelgebruikers. Het is zelfs de ideale manier om overbelastingsletsels van de schouder te behandelen. Sommige personen met MS hebben baat bij warmte en dan kunnen sauna, jacuzzi of andere warmwaterbehandelingen deugd doen. Ik moet zeggen dat dat ook bij mij heel spierontspannend en pijnstillend werkt, maar het maakt mijn spieren zo slap dat ik niet meer op mijn benen kan staan. In Finland heeft iedereen een sauna en een meertje of water in de buurt dus toen we daar enkele jaren geleden op vakantie waren, hebben we dat uitvoerig geprobeerd. Persoonlijk heb ik uitzonderlijk veel effect van koud water. Er zijn een aantal studies die dat neurologisch proberen te verklaren, hoe dan ook, voor mij werkt het. Bovendien lonen al die inspanningen nog op een andere manier: sporten zorgt ervoor dat je afweer beter wordt en je minder ziek wordt. Vergeet alle waarschuwingen over nat haar en buitenkomen in de kou, het kan allemaal geen kwaad, integendeel! Nog een laatste voordeel: personen met MS (PmMS) hebben het wel eens moeilijk met douchen en dan vooral met alle inspanningen die o.a. dat afdrogen vraagt. Als je gaat zwemmen en nadien kan douchen (zeker als er een aparte ruimte ter beschikking is), is dat tijd en moeite gespaard. Iedereen blij Omdat de balans voor mij zo positief is, heb ik mijn vrienden en vriendinnen (met een Doodle) uitgenodigd om mee te gaan zwemmen vermits alleen gaan niet haalbaar (meer) is. Zij zijn blij dat ze iets voor me kunnen doen en dat ze zelf gestimuleerd worden om te sporten. Iedereen blij. Ik heb ook gezocht naar aangepast zwemmen in de buurt dus dat is ook iets wat je kan doen. De MS-Liga in Vlaams-Brabant biedt ook een alternatief in Tienen. ( In Melsbroek heb ik tijdens mijn opname ook vernomen van de kinesisten dat zwemmen de ideale manier is om de rug, en de gewrichten in het algemeen, los te maken, wat ik zelf dagelijks ondervind. Ik heb daar ook kennis gemaakt met het ijsbad. Voor mij had het niet het positieve effect op spasmen dat andere PmMS soms ervaren, maar wel een goed effect op kracht en fitheid. Bewijze het feit dat ik na zo n sessie gemakkelijk(er) kon stappen. Voor mij is het besluit duidelijk: zwemmen heeft geen nadeel en als ik erin slaag om met deze bijdrage iemand te overtuigen om het ook eens te proberen, is mijn missie geslaagd! Marleen BREMS P.S. Meer uitleg over beendrijvers en Doodle vind je via google.

14 14 Sociaal beleid Pijnmedicatie: hoe de pijn in uw portemonnee beperken? Zoals u weet kan MS heel wat symptomen veroorzaken. Een onzichtbaar, sluipend, maar vooral ook kwellend en uitputtend symptoom is pijn. Doordat het onzichtbaar is, stuit het dikwijls op onbegrip. Toch hebben heel wat mensen met MS er mee te maken. Het is daarenboven moeilijk tot niet te meten en wordt daardoor dikwijls onderschat hoewel het een belangrijke impact op de levenskwaliteit heeft. Gelukkig bestaat er tal van medicatie die de pijn kan verzachten. Maar zoals vaak in deze rubriek blijkt, is ook de reglementering rond pijnmedicatie niet altijd eenduidig. Voor de terugbetaling van pijnmedicatie bestaan er immers verschillende systemen. Regeling sedert 1 juli 2007 Vanaf 1 juli 2007 is er door het Riziv een terugbetaling van 20 % voorzien in de prijs van bepaalde pijnstillers. De invoering van deze terugbetaling kadert in de specifieke beschermingsmaatregelen voor chronisch zieke mensen. Deze maatregel geldt zowel voor rechthebbenden van de algemene regeling als voor zelfstandigen. Hij is niet van toepassing bij opname in het ziekenhuis. De pijnstillers moeten op basis van paracetamol en een combinatie van paracetamol en codeïne zijn samengesteld (dus bijvoorbeeld geen ibuprofen of sterke opiaten zoals morfine). Er zijn 2 voorwaarden om deze tegemoetkoming te krijgen: 1) u lijdt aan een welomschreven aandoening: - neurogene of neuropathische pijn van centrale of perifere oorsprong (waarbij multiple sclerose is inbegrepen) - kankerpijn - chronische artritis/artrosepijn - perifere vasculaire pijn - postchirurgische pijn (inbegrepen fantoompijn) - fibromyalgie 2) de pijnstiller moet voor terugbetaling in aanmerking komen. De terugbetaling geldt voorlopig enkel voor bepaalde verpakkingen van paracetamol. Uw apotheker beschikt over de lijst. Deze lijst kan om de zes maanden worden aangepast om rekening te houden met de opname van nieuwe analgetica (pijnstillers), prijswijzigingen en schrapping van analgetica. Wat terugbetaling betreft valt deze medicatie onder de categorie Cx (1). Om de terugbetaling van 20 % te kunnen bekomen moet uw behandelende arts of de arts die uw globaal medisch dossier (2) beheert, het formulier kennisgeving van chronische pijn invullen. Dit bezorgt hij aan de adviserend geneesheer van uw ziekenfonds. De adviserend geneesheer levert daarop aan u een machtiging tot terugbetaling af, die u samen met het voorschrift en de SIS-kaart aan de apotheker moet voorleggen om de tegemoetkoming te verkrijgen. Deze machtiging is geldig voor de duur van één jaar. De verlenging gebeurt automatisch. Tweede systeem sedert 2010 In 2010 is er een tweede systeem gelanceerd met goedkopere producten voor dezelfde groep pijnpatiënten. De eerste regeling schiet immers zijn doel voorbij. Er wordt weinig gebruik van gemaakt aangezien de eigen opleg hoog blijft ondanks de lagere prijs. Voor Paracetamol EG, Paracetamol Teva, Algostase Mono e.d. en eerder al voor Paracetamol Mylan werd een forse prijsvermindering aanvaard. Mits attest werd deze medicatie ondergebracht in categorie B (1). Daardoor krijgt u 75% van de prijs terugbetaald, of 85% indien u recht heeft op de verhoogde tegemoetkoming (4). Er zijn bovendien enkele voordelige grote verpakkingen op de markt met een nog hogere terugbetaling. Zo bijvoorbeeld Paracetamol Mylan met 100 tabletten van 500 mg. Deze kost momenteel 8,03 euro. Als chronische pijnpatiënt betaalt u op dit ogenblik echter 1,29 euro. Heeft u recht op de verhoogde tegemoetkoming, dan betaalt u momenteel 0,77 euro. Informeer bij uw arts en apotheek naar andere voordelige verpakkingen. Ook hier moet uw behandelende arts een aanvraag

15 15 richten naar de adviserend geneesheer van uw ziekenfonds waarop u een machtiging krijgt. Interessant om weten is dat het bedrag van de pijnstillers dat u zelf nog moet betalen, in aanmerking komt voor de maximumfactuur (3). Magistrale bereidingen Er is ook terugbetaling mogelijk voor enkele magistrale bereidingen op basis van paracetamol, coffeïne, codeïne en acetylsalicyzuur. De aanvraag gebeurt met het attest vergoeding voor magistrale bereidingen. Let op: de verschillende attesten en machtigingen zijn niet onderling verwisselbaar. Andere pijnbestrijdende medicatie Daarnaast is er ook terugbetaling mogelijk voor medicatie die oorspronkelijk niet bedoeld is voor pijn bij mensen met MS, maar die wel helpt bij chronische neuropathische pijnen, zoals bijvoorbeeld pregabaline (Lyrica ). Dergelijk medicatie wordt niet zomaar terugbetaald. Ook hier is er een specifiek aanvraagformulier voor terugbetaling. Dit moet ingevuld worden door uw neuroloog. Daarin verklaart hij dat u lijdt aan een chronisch neuropathische pijn en reeds een behandeling van 1 maand hebt doorlopen met een tricyclisch antidepressivum (bijvoorbeeld Redomex ) én een behandeling met Neurontin van minstens 6 weken hebt gevolgd. Dit echter met onvoldoende resultaat of waarbij kan worden aangetoond dat u het niet verdraagt of het medisch gezien niet aangewezen is het u voor te schrijven. Dit attest wordt eveneens aan de adviserend geneesheer van uw ziekenfonds bezorgd. Deze zal nagaan of de voorwaarden voor terugbetaling vervuld zijn. Daarop zal u een akkoord voor terugbetaling ontvangen. Indien na een periode van 6 weken blijkt dat de behandeling doeltreffend is, kan een verlenging voor 12 maanden worden aangevraagd. Nadien kan verdere verlenging door uw huisarts worden aangevraagd. Voorheen was een dergelijke aanvraag ook nodig voor Neurontin, maar sinds een aantal jaar kan de huisarts Neurontin ook op eigen initiatief voorschrijven. Wat terugbetaling betreft zit Neurontin nu onder categorie B (1). We hopen dat deze maatregelen voor wat financiële verlichting kunnen zorgen, want als u veel pijnmedicatie moet slikken, kan dit ook pijn doen in `de portemonnee'. Voorlopig blijft de medicatielijst met een hoge terugbetaling gelimiteerd, maar hopelijk wordt dit in de toekomst uitgebreid. Feit is dat deze verschillende systemen voor verwarring en heel wat administratieve rompslomp zorgen, voor u, maar ook voor de zorgverleners. Laten we hopen dat er in de toekomst een eenvormig en eenvoudiger systeem komt, maar de uitspraak van deze hoop mag u voorlopig volledig op mijn conto schrijven. Stiene CATTEEUW (1) Categorieën van geneesmiddelen: wat betekenen de letters A, B, C, Cs, Cx en D op de verpakking? Categorie A: dit zijn geneesmiddelen die van vitaal belang zijn voor de patiënten. Ze worden gebruikt bij de behandeling van ziekten zoals kanker, diabetes, epilepsie e.d. Deze geneesmiddelen zijn gratis. Categorie B: bevat de geneesmiddelen die therapeutisch zijn. Het betreft onder meer antibiotica en geneesmiddelen voor hartaandoeningen, astma, hoge bloeddruk e.d. Hier betaalt u 25 % van de prijs en 15 % indien voorkeurtarief. Er zijn wel prijsmaxima vastgesteld. Categorie C: deze geneesmiddelen werken in op de symptomen. Zo vindt u in categorie Cs het griepvaccin en in categorie Cx de anticonceptiepil. U betaalt 50 % van de prijs. Ook hier hanteert men een maximumbedrag. Bij Cs betaalt u 60 % van de prijs evenwel zonder maximum. Bij Cx is dit 80 % van de prijs. Categorie D: hier ressorteren de geneesmiddelen onder die niet terugbetaald worden, de zogenaamde comfortgeneesmiddelen. Deze betaalt u volledig zelf, bijvoorbeeld antidepressiva, slaapmiddelen, vitaminen e.d. Categorie D is een fictieve categorie en wordt niet aangeduid op de verpakking. (2) Globaal medisch dossier (GMD): dit bevat al uw medische gegevens (operaties, chronische ziekten, lopende behandelingen ). Het maakt een betere individuele begeleiding en overleg tussen de artsen mogelijk. Als u een GMD aanvraagt bij uw huisarts, krijgt u meer terugbetaald voor een raadpleging in zijn kabinet of voor een huisbezoek. Het GMD is voor iedereen gratis. U betaalt per kalenderjaar 28,99 euro aan uw huisarts maar uw ziekenfonds betaalt dit bedrag volledig terug. U kan tijdens een raadpleging in het kabinet van uw huisarts of tijdens een huisbezoek vragen om een GMD te openen. Als de arts die u raadpleegt niet de arts is die uw GMD beheert, dan hebt u in principe geen recht op de vermindering van remgeld, tenzij deze andere arts samen met de arts die uw GMD beheert in dezelfde, door het RIZIV geregistreerde huisartsengroepering werkt. Dit zijn zowel de groepspraktijken als andere samenwerkingsverbanden tussen huisartsen. U kan op elk ogenblik van huisarts veranderen. Zeg aan uw nieuwe huisarts dat u verkiest dat hij voortaan uw GMD beheert. Hij zal dan zelf alle stappen doen bij zijn collega voor de overdracht van uw dossier. Het GMD blijft geldig tot het einde van het tweede kalenderjaar dat volgt op het jaar van de opening. Een GMD geopend op 21 januari 2013 blijft dus geldig tot 31 december Uw arts en uw ziekenfonds zorgen daarna voor een eventuele verlenging van uw GMD. (3) In 2002 werd de maximumfactuur ingevoerd. Deze maatregel garandeert dat u per jaar niet meer dan een bepaald bedrag aan remgeld betaalt voor noodzakelijke gezondheidskosten en beschermt u op die manier tegen te hoge kosten op dat vlak. Dit maximumbedrag noemt men het remgeldplafond. De hoogte van het remgeldplafond is niet voor iedereen gelijk en hangt af van het netto jaarinkomen van uw gezin. Hoe hoger het inkomen, hoe hoger het plafond. Het remgeld dat u betaalt, wordt samengeteld. De ziekenfondsen houden dit per gezin en per lid bij (gegevens worden elektronisch opgevraagd en doorgestuurd via het Riziv en de FOD Financiën). Het remgeld dat het plafondbedrag overschrijdt, wordt automatisch terugbetaald. (4) Verhoogde tegemoetkoming: sommige personen (gepensioneerden, weduwes en weduwnaars, wezen, invaliden, langdurig werklozen ) met een laag inkomen hebben recht op de verhoogde tegemoetkoming. Zij betalen minder voor gezondheidszorg. U komt in aanmerking voor dit voorkeurtarief indien uw bruto belastbaar gezinsinkomen niet hoger is dan ,33 euro per jaar, te verhogen met 3 018,74 euro per persoon ten laste (bedragen geldig sinds 1 februari 2012). De verhoogde tegemoetkoming geldt zowel voor betrokkene als zijn personen ten laste.

16 16

17 17 Sociaal beleid Voorschrijven op stofnaam Sinds 1 april en 1 mei bestaan er nieuwe regels voor de terugbetaling van geneesmiddelen. Deze nieuwe regels worden ook wel het voorschrijven op stofnaam genoemd. Wat is een stofnaam? De stofnaam is de naam van de actieve stof die in een geneesmiddel zit. Er zijn verschillende geneesmiddelen op de markt die eenzelfde actieve stof bevatten. Dit wil zeggen dat er meerdere merken van geneesmiddelen zijn die elk dezelfde stof bevatten. Bij het voorschrijven op stofnaam kan je dus een ander merk van geneesmiddel krijgen, maar je krijgt wel telkens dezelfde actieve stof en dus ook dezelfde werking. Voorschrift op stofnaam Wanneer je een voorschrift krijgt voor een geneesmiddel, kan de arts ervoor kiezen of hij de merknaam of de stofnaam opschrijft. Wanneer de arts kiest om op stofnaam voor te schrijven, zal de apotheker altijd het geneesmiddel afleveren dat voor de patiënt het goedkoopst is. De arts kan nog steeds op merknaam voorschrijven, maar de kans is hier vrij groot dat dit voor de patiënt niet het goedkoopste geneesmiddel zal zijn. Sedert 1 april 2012 worden geneesmiddelen ingedeeld in zogenaamde voorschrift op stofnaam -groepen. Een groep bestaat uit geneesmiddelen met: hetzelfde actieve bestanddeel dezelfde sterkte dezelfde toedieningsweg dezelfde verpakkingsgrootte Uit elke voorschrift op stofnaam -groep worden de drie goedkoopste geneesmiddelen gehaald. Dit wil dus zeggen dat deze drie geneesmiddelen hetzelfde actieve bestanddeel bevatten, dezelfde sterkte hebben en dat ze op dezelfde manier toegediend worden. Deze drie goedkoopste geneesmiddelen zijn de geneesmiddelen met de laagste prijs op de markt, in België, die maand. Wanneer je met een voorschrift op stofnaam naar de apotheker gaat, zal de apotheker één van deze drie geneesmiddelen afleveren. Automatisch voorschrift op stofnaam Sinds 1 mei 2012 zijn er nieuwe regels in verband met het voorschrijven van antibiotica (bacteriedodende geneesmiddelen) en antimycotica (schimmeldodende geneesmiddelen) voor een behandeling van korte duur. De nieuwe regels komen erop neer dat het niet uitmaakt of je arts je antibiotica of antimycotica voorschrijft op merknaam of op stofnaam. Wanneer je met je voorschrift naar de apotheker gaat, zal die je altijd het goedkoopste antibioticum of antimycoticum moeten geven. Het voorschrift waarop een merknaam staat, wordt dan beschouwd als een automatisch voorschrift op stofnaam. Op deze regel zijn wel twee uitzonderingen: 1) Indien je allergisch zou reageren op een ander geneesmiddel dan hetgeen werd voorgeschreven, mag de apotheker je enkel het geneesmiddel geven zoals het door de arts werd voorgeschreven. Je arts moet dit dan duidelijk vermelden op het voorschrift. 2) Indien je om een andere therapeutische reden geen ander geneesmiddel mag krijgen dan hetgeen werd voorgeschreven, dan moet je arts dit vermelden op het voorschrift. De apotheker moet dan het geneesmiddel geven dat de arts voorschreef. Bron: Vlaams Patiëntenplatform

18 18 Sociaal beleid Pechverhelping VTB-VAB Jaarlijks sluit de MS-Liga Vlaanderen een overeenkomst af om al haar leden de mogelijkheid te bieden om zich tegen een voordelig tarief aan te sluiten bij de VTB-VAB Wegenwacht. Ook voor 2013 kunnen wij onze leden opnieuw een korting van 20% op de tarieven voor privé aansluitingen aanbieden. Bovendien wordt de pechverhelping uitgebreid naar de Benelux, i.p.v. Belux, kunnen aangeslotenen een tankkaart met korting aan de pomp aanvragen en gebruik maken van de ledenkortingen en voordelen van de VTB-VAB. Uw voordelen in % korting op de tarieven voor privé aansluitingen - dekking in de Benelux (i.p.v. de Belux) - gratis tankkaart met korting op de pompprijs - het VAB-magazine wordt u gratis toegestuurd - u geniet van kortingen bij VAB en zijn partners - u kan gratis gebruik maken van de VAB-app om pech te melden via uw smartphone Formule 1: Benelux pechverhelping zonder vervangwagen Plaatselijke pechverhelping, 24 uur op 24, ook aan huis. Geldig in België, Nederland en het G.H. Luxemburg Dienstverlening bij immobiliteit (pech, ongeval, verkeerd getankt, autosleutel verloren) voor voertuigen tot max. 3,5 ton. Indien ter plaatse niet herstelbaar, slepen van het voertuig naar de garage aangeduid door de bestuurder. Niet-gewonde inzittenden naar hun woonplaats vervoeren, hetzij met het sleepvoertuig of het openbaar vervoer. Opgelet: Voor rolstoelen is de dienstverlening beperkt tot plaatselijke pechverhelping, zonder financiële tussenkomst in transportkosten, noch van de rolstoel, noch van de persoon. De VTB-VAB Wegenwacht kan wel voor rekening van de aangeslotene het transport organiseren. Formule 2: Benelux pechverhelping met vervangwagen Idem formule 1, met aanvullend: Indien de VAB-wegenwachter de wagen niet terug mobiel kan maken, dan stelt VAB een vervangwagen ter beschikking voor de duur van de herstelling, met een maximum van 5 opeenvolgende dagen. De vervangwagen wordt geleverd en opgehaald op de plaats die met de aangeslotene werd afgesproken. De VAB-vervangwagens zijn van het type: VW Polo, Citroën C3, Peugeot 207 met een standaarduitvoering. Afhankelijk van de beschikbaarheid kan een wagen met automatische versnellingsbak voorzien worden. Alle wagens zijn omnium verzekerd met een vrijstelling van 247,89 euro. Tarief: 130,40 euro, incl. btw (i.p.v. 163,00 euro) Tarief: 89,60 euro, incl. btw (i.p.v. 112,00 euro)

19 19 Hoe uw lidmaatschap bij VTB-VAB in orde brengen of verlengen? Om uw lidmaatschap in orde te brengen of te verlengen neemt u vanaf december 2012 rechtstreeks contact op met de VTB-VAB via tel , of per productie@vab.be. Zowel nieuwe gebruikers als leden die eerder reeds aangesloten waren via de MS-Liga, melden zich aan als Geen lid. Wat u moet doen op de vervolgschermen wordt duidelijk aangegeven. ingeven en de startdatum in de toekomst vastleggen. Op die manier bent u zeker dat uw vernieuwd lidmaatschap netjes aansluit op de afgelopen periode. VAB rekent immers een sperperiode van 4 dagen na de betaling. Meer informatie? Voor meer inlichtingen of indien u niet beschikt over toegang tot het internet kan u steeds terecht bij Yvonne Bogaerts op het secretariaat van de MS-Liga Vlaanderen via tel of sec.yb@ms-vlaanderen.be. Luc DE GROOTE Wij adviseren iedereen om niet te wachten tot de uiterste datum om de verlenging van uw lidmaatschap in orde te brengen. U kan op eender welk tijdstip een verlenging Als MS uw mobiliteit beperkt Het nieuwe Systeem Kan uw looppatroon significant verbeteren GRATIS testen! Contacteer onze firma met vermelding TEST WALKAIDE op het nummer +32(0) Onafhankelijkheid stap per stap Tijdens het lopen geeft dit FES-apparaat (Functionele Elektrische Stimulatie) op het juiste moment een prikkel af waardoor de zenuw de spier activeert en de voet wordt opgetild om een meer natuurlijk, efficiënt en veilig gangpatroon te creëren. WalkAide heeft wereldwijd reeds duizenden patiënten geholpen bij het significant verbeteren van de mobiliteit en het revalidatieproces. WalkAide kan u helpen indien uw dropvoet het gevolg is van een beroerte (CVA) of ander hersenletsel (trauma), multiple sclerose (MS) en letsels aan het ruggenmerg. Voor meer informatie en een vrijblijvende test, gelieve contact op te nemen met Ortho-Medico Mutsaardstraat 47 B-9550 Herzele Tel. +32(0) Fax +32(0) info@orthomedico.be MS-Liga/DeSleutel _Walkaide_185x130mm_NL.indd 1 08/02/12 09:36

20 20 meer info: Onze traplift Uw comfort Gratis en vrijblijvende offerte Korte leveringstermijn (vanaf 1 week) Dienst na verkoop (24u/24) Gratis subsidieadvies Conform wetgeving Diverse afwerkingen Batterijvoeding NV Coopman Liften Heirweg 123 B-8520 Kuurne comfortlift@coopman.be Unieke vering, hoog rij- en zitcomfort! De Life & Mobility scooters zijn de meest comfortabele scooters met een uniek gepatenteerd veersysteem. De scooters worden in Nederland ontwikkeld en gefabriceerd. Het gebruikerscomfort staat centraal over de hele lijn van de Life & Mobility scooters. Solo 3 & 4 : - 18 km/u - Tot 70 km ver - Unieke instelbare vering - Zetel met gasveer - Cruise control - Mezzo : - 15 km/u - Unieke instelbare vering - Zetel met gasveer - Compleet dashbord - NIEUWSTE model - Vivo: - Kleine scooter met vering! - Zwaardere batterijen - Makkelijk meeneembaar - Kleine draaicirkel - Voor meer info, contacteer uw dealer of informeer bij de importeur, Révimex bvba