Centrum voor Revalidatie, locatie Groningen Plastische Chirurgie. Sensorische training. Opnieuw leren voelen na operatief herstel van een handzenuw

Transcriptie

1 Centrum voor Revalidatie, locatie Groningen Plastische Chirurgie Sensorische training Opnieuw leren voelen na operatief herstel van een handzenuw 1

2 Sensorische training Inhoudsopgave Inleiding 3 Weer leren voelen 3 Spiegeltherapie 4 De oefeningen 5 De eerste fase 5 Oefeningen met de spiegel 7 De tweede fase 12 Oefeningen tussendoor 17 Meer vragen en informatie 19 2

3 Centrum voor Revalidatie, locatie Groningen Plastische Chirurgie Inleiding U bent aan zenuwletsel van de hand geopereerd en gaat voor behandeling naar het Handenteam van het Centrum voor Revalidatie. Het doel van de behandeling is het verbeteren van de handfunctie en het herstellen van het gevoel in uw hand. In deze folder staan de oefeningen beschreven die vooral gericht zijn op het opnieuw leren voelen. Dit wordt ook wel sensorische training genoemd. Het Handenteam is een multidisciplinair team voor allerlei soorten handproblemen. Bij het team werken revalidatieartsen, ergotherapeuten/handtherapeuten, fysiotherapeuten/ handtherapeuten, een psycholoog, een psychomotorisch therapeut, een nurse practitioner en een orthopedisch instrumentmaker. Het Handenteam werkt zeer nauw samen met de afdelingen Plastische Chirurgie, Reumatologie, Traumatologie en Orthopedie van het UMCG. De sensorische training wordt gegeven door een handtherapeut, dat is een gespecialiseerde fysiotherapeut of gespecialiseerde ergotherapeut. Weer leren voelen Na de operatie duurt het ongeveer drie weken voordat de nieuwe zenuwbanen in uw hand beginnen te groeien. De nieuwe zenuwbanen groeien met ongeveer één millimeter per dag. Tijdens de uitgroei is ongevoeligheid maar ook overgevoeligheid - vooral bij aanraking - normaal. Als gevolg van de zenuwbeschadiging kan bovendien spierkrachtverlies optreden. Ook is de hand vaak gevoeliger voor kou. De nieuwe zenuwbanen in uw hand moeten weer opnieuw leren voelen en daarnaast moeten de hersenen het gevoel weer leren 3

4 Sensorische training begrijpen. In de hersenen bestaat een gedetailleerd beeld van het lichaam, waar aanraking geregistreerd en vertaald wordt. Na een zenuwletsel verandert in de hersenen al snel het beeld van de hand. De hersenen herkennen als het ware de hand niet meer. Als de zenuwbanen in de hand zijn uitgegroeid, lijkt het nieuwe beeld in de hersenen niet meer op het oorspronkelijke beeld. Het is nu een ongestructureerd, mozaïekachtig patroon. U merkt dat door een verminderd en veranderd gevoel in de hand. Soms is het zelfs nodig om naar uw hand te kijken om te weten wat wordt aangeraakt. Voor een goede handfunctie is gevoel in de hand belangrijk. Daarom moet u dus ook uw hersenen trainen. Door regelmatig en gestructureerd trainen kunnen de hersenen het gevoel weer leren begrijpen. Alle zintuigen werken daarbij samen: door zien en horen kan het aanrakingsgevoel versterkt worden. Onderzoek heeft aangetoond dat deze vorm van oefenen een gunstige invloed heeft op het herstel van de handfunctie. De handtherapeut stelt in overleg met u hiervoor een trainingsschema op. Van u wordt verwacht dat u meerdere malen per dag gedurende vijf tot tien minuten op een rustige plek geconcentreerd de oefeningen doet. Uw therapeut legt u uit hoe u deze oefening precies moet uitvoeren. Door deze oefeningen, die een combinatie zijn van kijken en aanraken, activeert u het gevoelsgebied in de hersenen. Spiegeltherapie In de behandelmethode van de sensorische training neemt de spiegeltherapie een speciale plaats in. Met behulp van deze behandelvorm worden de hersenen geprikkeld het gevoel weer te leren herkennen. Bij de spiegeltherapie wordt de niet-aangedane hand voor de spiegel gehouden terwijl de aangedane hand achter de spiegel verborgen blijft. U kijkt in de spiegel en ziet de niet- 4

5 Centrum voor Revalidatie, locatie Groningen Plastische Chirurgie aangedane hand in spiegelbeeld. U denkt echter de aangedane hand te zien. U houdt als het ware uw hersenen voor de gek. Het oefenen in de spiegel heeft effect omdat het de hersenen activeert. Om de handen zoveel mogelijk op elkaar te laten lijken, moet u tijdens de spiegeloefeningen geen ringen, horloge of armbanden te dragen. De handtherapeut neemt de spiegeloefeningen een aantal keren met u door. Als u deze oefeningen onder controle heeft, krijgt u een spiegel mee naar huis zodat u thuis kunt oefenen. Dit doet u kortdurend en minimaal vijf keer per dag. Spiegeltherapie heeft vooral effect wanneer de oefeningen met grote regelmaat en dagelijks worden uitgevoerd. De oefeningen De eerste fase De eerste fase na het letsel duurt ongeveer drie maanden. Dit is de periode gelijk nadat u bent hersteld van de operatie en de eerste uitgroei van de zenuwbanen. De hand is in deze fase gevoelloos, het lichaam waarschuwt dus niet als u iets doet dat u zou kunnen verwonden. Om beschadigingen te voorkomen, is het belangrijk naar uw hand te kijken als u wat doet. Het beeld van uw hersenen is in deze fase al aan het veranderen. De sensorische training heeft dan ook als doel het beeld zo goed mogelijk te behouden door in de hersenen de suggestie te wekken dat er wél gevoel is in de beschadigde hand. Daarvoor zijn de volgende oefeningen bedoeld. 5

6 Sensorische training 1. Raak de gevoelloze vinger(s) aan met dezelfde vinger(s) van de andere hand. 2. Vraag iemand gelijktijdig uw gevoelloze vingers en dezelfde vingers van uw andere hand aan te raken; U kijkt en voelt. Als u mensen dingen ziet aanraken, bedenk dan hoe dat voelt. 6

7 Centrum voor Revalidatie, locatie Groningen Plastische Chirurgie Oefeningen met de spiegel 3. Zet de spiegel op tafel, zodanig dat de niet-aangedane hand in de spiegel zichtbaar is en de aangedane hand verborgen is achter de spiegel. U kijkt gedurende enkele minuten geconcentreerd in de spiegel naar het spiegelbeeld van de niet-aangedane hand zonder te bewegen. U maakt vervolgens langzame bewegingen met beide handen terwijl u in de spiegel blijft kijken. De bewegingen zijn afhankelijk van uw mogelijkheden. Wat u met uw gezonde hand voelt, wordt door uw hersenen geregistreerd als afkomstig van de beschadigde hand. 7

8 Sensorische training Begin met bewegingen, zoals: 4. Volle vuist 5. Platte vuist 8

9 Centrum voor Revalidatie, locatie Groningen Plastische Chirurgie 6. Haakje 7. Dakje 9

10 Sensorische training 8. Strekken van alle vingers Ga verder met bewegingen als: 9. Pincetgreep 10

11 Centrum voor Revalidatie, locatie Groningen Plastische Chirurgie 10. Telbewegingen 11. Manipuleren (bewegen) van voorwerpen 11

12 Sensorische training Als pijn de beweging in uw aangedane hand belemmert, moet u zich voorstellen dat de aangedane hand dezelfde bewegingen maakt als de niet-aangedane hand. Als tijdens het oefenen de aangedane hand te vermoeid raakt of verstijft, keert u tijdelijk terug naar oefening 4. Spiegeltherapie moet niet langdurig achterelkaar worden uitgevoerd omdat de concentratie dan afneemt en beide handen niet meer simultaan bewegen. De hersenen laten zich dan niet meer foppen. De tweede fase In de tweede fase, dus ongeveer drie maanden na de operatie, zijn de zenuwbanen voor een belangrijk deel uitgegroeid. Hierdoor verbetert het beeld in uw hersenen. U krijgt langzaam het gevoel terug en aan het eind van deze fase heeft u weer een redelijk gevoel in uw hand. 12

13 Centrum voor Revalidatie, locatie Groningen Plastische Chirurgie Ook in de tweede fase oefent u geconcentreerd. Naast de bovenbeschreven oefeningen met de spiegel, doet u meerdere keren per dag, gedurende vijf tot tien minuten, de volgende opdrachten. 12. Ga met een pen over het gevoelloze deel van de hand, druk zo hard als nodig is om de pen te voelen. Geef minder druk, concentreer u op wat u voelt. Doe hetzelfde in een gebied van de hand met normaal gevoel. 13

14 Sensorische training 13. Doe oefening 12 met de ogen open en met de ogen dicht; oefen tot beide keren de aanraking duidelijk voelbaar is. 14. Vraag iemand te controleren of u de aanraking - zonder te kijken - op de goede plaats voelt. Als u weer wat gevoel in de vingertoppen heeft, kunt u de training uitbreiden door aan verschillende materialen en vormen te voelen. Oefen ook nu weer met de ogen open en dicht. Bijvoorbeeld: 14

15 Centrum voor Revalidatie, locatie Groningen Plastische Chirurgie 15. Voel met de aangedane hand aan een afgedekt voorwerp. Voel daarna met de gezonde en de aangedane hand gelijktijdig aan een afgedekt voorwerp. Was het gevoel juist? Als u het voorwerp niet blind herkent, kijk dan. 16. Zoek zonder te kijken, met beide handen gelijksoortige objecten bij elkaar, zoals een paar sleutels of munten. 15

16 Sensorische training 17. Knijp in een bal. 18. Een goede oefening om het gevoel te bevorderen is het insmeren van de handen met handcrème. 16

17 Centrum voor Revalidatie, locatie Groningen Plastische Chirurgie Oefeningen tussendoor 19. Om tussendoor te kunnen oefenen is het handig een paar voorwerpen bij u te hebben. Probeer door vorm en structuur te bepalen welk voorwerp u voelt. 17

18 Sensorische training Gebruik al uw zintuigen om het gevoel te versterken. Als u bijvoorbeeld fruit eet en de vrucht voelt, concentreer u dan op smaak, geur en kleur. Als u chips eet, concentreer u dan op het geluid. 18

19 Centrum voor Revalidatie, locatie Groningen Plastische Chirurgie 20. Bedenk tijdens dagelijkse bezigheden geregeld hoe de aanraking normaal gesproken voelt in het beschadigde gedeelte van uw hand. Gebruik de trainingsprincipes en denk aan grootte, vorm, oppervlaktestructuur en hardheid. Het herstellen van een zenuwletsel is een langdurig proces. Door trainen kunt u, jaren na het letsel, nog steeds vooruitgang boeken. Meer informatie en vragen Als u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft of als u meer informatie wilt, dan kunt u bellen met het UMCG Centrum voor Revalidatie. Universitair Medisch Centrum Groningen UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Groningen Hanzeplein 1, 9713 GZ Groningen Postbus , 9700 RB Groningen Telefoon (050) of Plastische chirurgie (050) handrevalidatie@umcg.nl Op vindt u meer informatie over de behandelingen, behandelwijze en behandelaars van het UMCG Centrum voor Revalidatie. Op de homepage staan links naar nieuws over het centrum en naar YouTube, Facebook en Twitter. Ook vindt u er onder het kopje Volwassenen en vervolgens Interessante links handige links naar patiëntenverenigingen. 19

20 Sensorische training Bron: Känselträning Sensory re-education efter nervreparation. Birgitta Rosén, Kliniek voor Handchirurgie, Universiteitsziekenhuis MAS, Universiteit van Lund, Zweden Vertaling: P.A.S.M Vos-Berben 20