Kinderopvang; SAW 4. Gespecialiseerd pedagogisch medewerker. Kinderopvang. profi-leren SAW SAW 4

Transcriptie

1 Gespecialiseerd pedagogisch medewerker is één van de boeken voor de opleiding Sociaal-Agogisch Werk. De inhoud van dit boek is gebaseerd op de werkprocessen uit het competentiegerichte kwalificatiedossier Gespecialiseerd pedagogisch medewerker Kinderopvang SAW niveau 4. 4-in-opleiding gedurende zijn/haar opleiding veelvuldig moet raadplegen als achtergrondinformatie bij het werken aan bijvoorbeeld opdrachten, taken, beroepsproducten en/of prestaties, e.d. Profi-leren SAW Op vindt de SAW er-in-opleiding, gratis: extra digitale content (dc-thema s), met onderwerpen die minder frequent geraadpleegd hoeven te databank met meerkeuzevragen beschikbaar is; SAW 4 worden, of thema s waarvan de inhoud snel verandert; diagnostische kennistoetsen bij ieder thema uit het boek, waardoor er voor de school een hele grote Kinderopvang Dit boek bevat die thema s die de gespecialiseerd pedagogisch medewerker kinderopvang niveau een zoekmachine die verwijst naar thema s uit de boeken en/of direct toegang geeft tot thema s die gedownload kunnen worden; verwerkingsopdrachten bij ieder thema. Opdrachten- en beoordelingsmagazijn Naast dit boek is er voor de opleiding een digitaal opdrachten- en beoordelingsmagazijn Kinderopvang; SAW 4 beschikbaar. Dit magazijn bevat opdrachten met (competentiegerichte) beoordelingsprotocollen voor het portfolio en een proeve van bekwaamheid. Bij iedere opdracht ziet de leerling welke thema s uit de boeken Profi-leren SAW als theorie/naslag dienen bij die opdracht. Dit magazijn is verkrijgbaar met een licentie. isbn: NUR: angbokinderopvang0913.indd 1 profi-leren SAW :13

2 Gespecialiseerd pedagogisch medewerker Uitgeverij Angerenstein profi-leren SAW onderdeel van Uitgeverij, training en diensten

3 Colofon Titel: Isbn: , derde druk Uitgever: Uitgeverij Angerenstein Postbus CB Arnhem De foto s in dit boek zijn gemaakt op de volgende locaties: Kinderdagverblijf De Leeuwenkoning in Rheden Kinderdagverblijf Villa Kakelbont in Arnhem BSO De Kikkerkoning in Elst Peuterspeelzaal t Paasheuveltje in Arnhem Buurtcentrum De Snuffelpaal in Arnhem uitgeverij Angerenstein 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteursrecht 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l. vijfde lid, Auteurswet De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. 2

4 Inleiding Profi-leren SAW is een complete serie leermiddelen voor de competentiegerichte kwalificatiestructuur Sociaal-Agogisch Werk. Profi-leren SAW bestaat uit boeken, opdrachten- en beoordelingsmagazijnen, extra digitale content-thema s, verwerkingsopdrachten, een zoekmachine en diagnostische kennistoetsen. Boeken is één van de boeken voor de opleiding SAW. De inhoud van deze boeken is gebaseerd op de werkprocessen uit het competentiegerichte kwalificatiedossier SAW. Deze SAW-boeken zijn: 4 Sociaal- Maatschappelijke Dienstverlening Sociaal- Cultureel Werker Kinderopvang niveau 4 Jeugdzorg niveau 4 Specifieke doelgroepen (Volwassenenwerk) niveau 4 Gehandicaptenzorg niveau 4 Pedagogisch medewerker Medewerker Maatschappelijke zorg Pedagogisch medewerker Kinderopvang niveau 3 Medewerker Maatschappelijke Zorg niveau 3 3 Cliënt en Omgeving; SAW 3 en 4 Methodisch Begeleiden; SAW 3 en 4 Communicatie en Organisatie; SAW 3 en 4 1/2 Helpende Zorg en Welzijn Aan de slag als Zorghulp Inleiding Inhoud 3

5 Ieder boek bevat die thema s die de SAW er-in-opleiding gedurende zijn/haar opleiding veelvuldig moet raadplegen als achtergrondinformatie bij het werken aan bijvoorbeeld: opdrachten; taken; beroepsproducten; prestaties. De thema s van bevat de volgende negentien thema s: 1 Kinderopvang en samenleving 2 Organisatie in de praktijk 3 Opvoeding 4 Opvoedingsondersteuning 5 Kinderen met een beperking 6 Kinderen met ontwikkelingsachterstanden 7 Kinderen met gedragsproblemen 8 Kindermishandeling 9 Ontwikkelingsstimulering 10 Kwaliteitszorg in de praktijk 11 Registratie en administratie 12 Beheer 13 Public relations en communicatie 14 Financiën 15 Personeelswerk 16 Missie, visie en beleid 17 Begeleiden van medewerkers 18 Omgaan met verschillen en problemen 19 Leidinggeven Aanvullende thema s staan als digitale content thema s (dc-thema s), op 4

6 De formule van de boeken De boeken kennen de volgende formule: Theorie met voorbeelden De thema s hebben betrekking op naslag die relevant is voor de sociaal-agogisch werker. De theorie wordt verlevendigd met voorbeelden uit de werkvelden waar de SAW er actief is. Aanvullende thema s staan als digitale content thema s (dc-thema s), op Mini-samenvattingen De theorie is opgehangen aan mini-samenvattingen. Deze mini-samenvattingen zijn voor de school als powerpointpresentatie verkrijgbaar. Profi-leren SAW Op vindt de SAW er-in-opleiding, gratis: extra digitale content (dc-thema s), met onderwerpen die minder frequent geraadpleegd hoeven te worden, of thema s waarvan de inhoud te snel verandert; diagnostische kennistoetsen bij ieder thema uit de boeken, waardoor er voor de school een databank met meerkeuzevragen beschikbaar is; een zoekmachine die verwijst naar thema s uit de boeken en/of direct toegang geeft tot dc-thema s die direct gedownload kunnen worden; verwerkingsopdrachten bij ieder thema. Verwijzingen In de boeken wordt verwezen naar andere thema s binnen de boeken. Niet naar dc-thema s op omdat de thema s daar wisselend zijn. In alle gevallen kan de lezer via de zoekmachine op of via de trefwoordenlijsten achterin de boeken vinden wat, waar staat. Inleiding Inhoud 5

7 Opdrachten- en beoordelingsmagazijn Naast de boeken is er voor de SAW er-in-opleiding een opdrachten- en beoordelingsmagazijn Kinderopvang 4 beschikbaar. Dit magazijn bevat opdrachten met (competentiegerichte) beoordelingsprotocollen voor het portfolio en een proeve van bekwaamheid. Bij iedere opdracht ziet de leerling welke thema s als naslag dienen bij die opdracht. Dit magazijn is digitaal verkrijgbaar, met een licentie. Veel plezier en succes bij het werken met dit boek!! 6

8 Inhoud Thema 1 Kinderopvang en samenleving 1.1 Inleiding Feiten en cijfers Ontwikkelingen in de kinderopvang en het peuterspeelzaalwerk Buitenschoolse opvang en basisonderwijs Brede scholen Meer ondersteuning bij de opvoeding Combinatiefuncties Kwaliteit van de kinderopvang en het peuterspeelzaalwerk VVE en Wet OKE Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) Kinddossier en verwijsindex De plaats van kinderopvang in de samenleving Verwachtingen vanuit de samenleving Inspelen op ontwikkelingen Dienstverleningsconcepten Samenwerkingsverbanden Wetten en regels kinderopvang Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen Beroepscode kinderopvang Internationale rechten van het Kind Verklaring omtrent het gedrag CAO kinderopvang en de CAO welzijn en maatschappelijke dienstverlening Convenant kwaliteit kinderopvang Meldcode kindermishandeling Overige wetten...42 Thema 2 Organisatie in de praktijk 2.1 Inleiding Verschillende niveaus en afbakening van taken en functies Aspecten van de organisatie Het oproepen, plaatsen en introduceren van kinderen en ouders De groepssamenstelling Bevoegdheden verschillende categorieën pedagogisch medewerkers Het maken van roosters Het oproepen van invalkrachten Werkprocessen en protocollen Overlegstructuur Netwerken Specifieke punten met betrekking tot de organisatie...76 Thema 3 Opvoeding 3.1 Inleiding Pedagogiek en ontwikkelingspsychologie De geschiedenis van de opvoeding Opvoeding tot Opvoeding Opvoeding Opvoeding Opvoeding 1990 tot nu Onderzoek en visies op opvoeding Onderzoekers opvoeding en kinderopvang vanaf Visies op opvoeding Pedagogische kaders kinderopvang en NCKO-kwaliteitsmonitor Thema 4 Opvoedingsondersteuning 4.1 Inleiding De geschiedenis van de opvoedingsondersteuning Opvoedingsondersteuning in een breder perspectief Het begrip opvoedingsondersteuning Lichtere vormen van opvoedingsondersteuning De ketenbenadering Het hulpverleningscircuit Activiteiten opvoedingsondersteuning in kindercentra Thema 5 Kinderen met een beperking 5.1 Inleiding Beleid en werkwijze plaatsing Verzorging en begeleiding Emotionele aspecten Zelfredzaamheid stimuleren en compenseren Pedagogische ondersteuning bij verschillende beperkingen Inhoud 7

9 5.4.1 Kinderen met een lichamelijke beperking Kinderen met een verstandelijke beperking Pervasieve ontwikkelingsstoornissen Thema 6 Kinderen met ontwikkelingsachterstanden 6.1 Inleiding Het begrip ontwikkelingsachterstand en de doelgroep Oorzaken en gevolgen van ontwikkelingsachterstanden Preventie van ontwikkelingsachterstanden Het toetsen van kinderen De individuele begeleiding van kinderen met een achterstand Tutoring Verdeling van taken Individuele begeleiding Thema 7 Kinderen met gedragsproblemen 7.1 Inleiding Gedrag Probleemgedrag Drie invalshoeken probleemgedrag Wanneer is gedrag een probleem? Definitie probleemgedrag Veel voorkomende gedragsproblemen Overbeweeglijkheid Concentratieproblemen Opstandig gedrag Angst Depressief gedrag Contactproblemen Probleemgedrag in kaart brengen Constateren Observeren ABC-schema De aanpak van gedragsproblemen Aanpak minder ernstige problemen Stappenplan voor ernstiger problemen Cursus Knap lastig Thema 8 Kindermishandeling 8.1 Inleiding Vormen van mishandeling en misbruik Signalen mishandeling De gevolgen van mishandeling Omgaan met kindermishandeling in het kindercentrum Verantwoordelijkheden en bevoegdheden Het stappenplan Aandachtspunten bij het gesprek met de opvoeders Aandachtspunten bij het gesprek met het kind Omgaan met privacy De hulpverlenende instanties en het hulpverleningstraject Advies- en Meldpunt Kindermishandeling Bureau Jeugdzorg Raad voor de Kinderbescherming Het hulpverleningstraject De RAAK-methode Thema 9 Ontwikkelingsstimulering 9.1 Inleiding Een stimulerende omgeving Stamgroepen en open deuren Sporen van Reggio Emilia De centrale gedachten Werken met Sporen Programma s ontwikkelingsstimulering Piramide Kaleidoscoop Startblokken Puk & Ko Taallijn VVE Thema 10 Kwaliteitszorg in de praktijk 10.1 Inleiding Wat is kwaliteitszorg? Toezicht op de kwaliteit van de kinderopvang Certificering en HKZ HKZ Keurmerk HKZ-model en certificatieschema s Taken assistent-leidinggevende Klachtenregeling Thema 11 Registratie en administratie 11.1 Inleiding Administreren Doel van registreren en administreren Verantwoordelijkheden op verschillende niveaus De registratie en administratie van gegevens

10 De registratie en administratie van financiële gegevens De registratie en administratie van personeelsgegevens De registratie en administratie van kind- en oudergegevens De registratie en administratie van interne gegevens Archiveren Het bewaarprotocol Wet bescherming persoonsgegevens Thema 12 Beheer 12.1 Inleiding Beheerstaken algemeen Het belang van procedures en afstemming Procedures en protocollen Verzekeringen Taakverdeling Inventaris- en voorraadlijsten Onderhoud Milieuzorg Veiligheid Arboregels Thema 15 Personeelswerk 15.1 Inleiding Samenstelling van teams Teamrollen en vaardigheden Niveauverschillen en karaktereigenschappen Werving en selectie Werving Selectie Sollicitatiegesprekken Introductie van nieuwe medewerkers Loopbaanbegeleiding Begeleiding van zieke medewerkers Thema 16 Missie, visie en beleid 16.1 Inleiding Van missie en visie naar uitvoering Missie Visie Beleid Bespreken van pedagogische onderwerpen in het team Planning en voorbereiding Een onderwerp inleiden Voorwaarden voor een goed resultaat Didactische werkvormen Thema 13 Public relations en communicatie 13.1 Inleiding De begrippen Nut en doel van public relations Soorten pr-activiteiten Externe pr Interne pr Pr-plan en protocol Thema 14 Financiën 14.1 Inleiding Financiering peuterspeelzaalwerk en kinderopvang Inkomsten en uitgaven Begroten Functies van begroten Externe begroting Interne begroting Begroten van een activiteit Budgetteren Boekhouden Verantwoordelijkheden en bevoegdheden Thema 17 Begeleiden van medewerkers 17.1 Inleiding Wat is begeleiden? De begeleidingstaken van een assistent-leidinggevende Begeleidingsstijlen Algemene begeleidingsmethoden Individuele begeleiding versus groepsbegeleiding Supervisie Intervisie Intercollegiale consultatie en toetsing Coachen Kernkwadranten Video-interactie begeleiding (VIB) Trainingen, opleidingen, cursussen en themabijeenkomsten Competentiegericht begeleiden Begeleiden van medewerkers in opleiding Begeleiden van vrijwilligers Werkoverleg en kindbespreking Inhoud 9

11 Thema 18 Omgaan met verschillen en problemen 18.1 Inleiding Het proces van het omgaan met verschillen Verantwoordelijkheden op verschillende niveaus Bespreking van de zes fasen van probleemoplossing Probleemdefinitie, doel en plan van aanpak vaststellen Systematisch verzamelen van informatie Trekken van voorlopige conclusies Voorbereiden van het gesprek Bespreking van de signalen en problemen Evalueren van de aanpak Technieken voor het oplossen van problemen Thema 19 Leidinggeven 19.1 Inleiding Leidinggeven Managementconcepten Leiderschapsstijlen Verschillende leiderschapsstijlen Resultaatgericht leidinggeven Situationeel leidinggeven Vaardigheden en taken van leidinggevenden Motiveren en stimuleren Samenwerken en afstemmen Omgaan met verandering Besluitvorming Teambuilding Delegeren Crisismanagement Index

12 THEMA 1Kinderopvang en samenleving 1.1 Inleiding Zowel de kinderopvang als het peuterspeelzaalwerk zijn belangrijke voorzieningen voor jonge kinderen. Kinderen worden in de kinderopvang en de peuterspeelzalen begeleid in de levensfase waarin het fundament voor hun verdere ontwikkeling wordt gelegd. Hóe de kinderen opgevangen en opgevoed worden in de verschillende centra en met name de kwaliteit van de opvang, is daarom van groot belang. Kinderopvang en peuterspeelzalen groeien steeds meer naar elkaar toe. Beide sectoren worden gezien als een belangrijke schakel in het jeugdbeleid. Met als belangrijkste functies in dit kader: het voorkomen van achterstanden van jonge kinderen en het volgen van kinderen in hun ontwikkeling in een doorlopende lijn van 0 tot 18 jaar. In dit thema laten we in vogelvlucht de belangrijkste ontwikkelingen in de kinderopvang en het peuterspeelzaalwerk zien. We geven feiten en cijfers en laten het maatschappelijk belang zien van de soorten kinderopvang. We geven ook het belang aan van samenwerking en afstemming met andere sectoren, zoals het onderwijs en de centra voor vrijetijdsbesteding. En we laten zien welke plaats de sector inneemt in de keten van jeugdzorg. Ten slotte behandelen we kort de belangrijkste wetten en regels waar je in de kinderopvang mee te maken krijgt. Omdat het lastig is om steeds alle soorten kinderopvang en het peuterspeelzaalwerk te noemen, gebruiken we de term kinderopvang als we het over kinderdagverblijven, buitenschoolse opvang, gastouderopvang en peuterspeelzaalwerk hebben. Als we het over kinderen hebben, of kinderen en jonge tieners, dan hebben we het over kinderen van 0 tot 15 jaar. Thema 1 Kinderopvang en samenleving 11

13 De inhoud van dit thema: 1.2 Feiten en cijfers 1.3 Ontwikkelingen in de kinderopvang en het peuterspeelzaalwerk 1.4 De plaats van kinderopvang in de samenleving 1.5 Wetten en regels kinderopvang 1-1 Dit thema sluit aan bij thema 13 (Samenwerking) in het boek Communicatie en Organisatie; SAW 3 & 4 en bij thema 1 (Functies en ontwikkelingen kinderopvang en peuterspeelzaalwerk) in het boek Pedagogisch medewerker SAW 3. Het sluit ook aan bij thema 11 (Registratie en administratie) en thema 12 (Beheer) in dit boek. De kinderopvang 12

14 1.2 Feiten en cijfers Sinds de invoering van de Wet kinderopvang in 2005 vallen de volgende voorzieningen onder deze wet: kinderdagverblijven of crèches, hele- of halve-dagopvang, 24-uursopvang (0-4 jaar); ouderparticipatiecrèches (0-4 jaar); buitenschoolse opvang (voor leerlingen van de basisschool); gastouderopvang (0-13 jaar). Dit wordt de formele opvang genoemd. Bij de formele opvang horen inmiddels ook de peuterspeelzalen. De tussenschoolse opvang, oppas aan huis, au pair en tieneropvang vallen niet onder deze wet. Deze vormen van opvang worden de informele opvang genoemd. De tussenschoolse opvang valt onder de verantwoordelijkheid van het onderwijs. De basisscholen zijn sinds 2007 wettelijk verplicht om opvang te regelen vóór school, na school, op vrije dagen en in schoolvakanties, als de ouders daarom vragen. De meeste scholen besteden dit uit aan kinderopvangorganisaties. Bijna één op de drie kinderen tot 13 jaar gaat naar de formele opvang. Dat zijn er totaal zo n Van de kinderen jonger dan 4 jaar wordt ongeveer de helft in een kinderdagverblijf of door gastouders opgevangen. Ruim 40% van de kinderen van 0 tot 4 jaar gaat naar de kinderopvang en een kleine 60% van alle 2- en 3-jarigen gaat naar een peuterspeelzaal. De kinderopvang groeit en het peuterspeelzaalwerk krimpt iets. Thema 1 Kinderopvang en samenleving 13

15 1.3 Ontwikkelingen in de kinderopvang en het peuterspeelzaalwerk De kinderopvang ontwikkelt zich snel. Naast de uitbreiding, met name in de buitenschoolse opvang, zijn er ook belangrijke ontwikkelingen in de vormgeving en regelgeving. Ook wat betreft de kwaliteit zijn er belangrijke ontwikkelingen. Daarover lees je hier, maar je kunt er ook over lezen in het boek Pedagogisch medewerker SAW 3. Ontwikkelingen kinderopvang: buitenschoolse opvang en basisonderwijs brede scholen meer ondersteuning bij de opvoeding combinatiefuncties kwaliteit van de kinderopvang en het peuterspeelzaalwerk VVE en Wet OKE Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) Kinddossier en verwijsindex Buitenschoolse opvang en basisonderwijs Vanaf 2007 zijn de basisscholen verplicht om buitenschoolse opvang te regelen, als ouders daarom vragen. In de praktijk gebeurt dat bij elke school. De buitenschoolse opvang is sindsdien flink uitgebreid. De meeste scholen organiseren de opvang samen met kinderopvangorganisaties. Maar sommige scholen organiseren de opvang zelf. De opvang kan plaatsvinden in een geregistreerd kindercentrum (al dan niet binnen het schoolgebouw) of bij een gastouder via een geregistreerd gastouderbureau. De opvang kan bestaan uit voorschoolse opvang, naschoolse opvang en opvang op vrije dagen en schoolvakanties of een combinatie hiervan. De regels waaraan de opvang moet voldoen zijn niet veranderd. De minimale kwaliteitseisen staan in de Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen. Daarnaast heeft de sector zelf aanvullende afspraken over de kwaliteit gemaakt. Ook in de CAO kinderopvang staan nog enkele kwaliteitseisen. De capaciteit van de kinderopvang schiet vooral in de grote steden tekort. Een belangrijke oorzaak is dat ouders hun kinderen niet plaatsen op de woensdag en de vrijdag. Dat betekent dat er teveel vraag is naar plaatsingen op maandag, dinsdag en donderdag en dat op woensdag en vrijdag plaatsen open blijven. De overheid bespreekt met de basisscholen en 14