Door de bank genomen. 055 BijzondEr BEhEEr. Het Nederlandse mkb is voor financiering nog altijd sterk afhankelijk van een enkele bank, de huisbank

Transcriptie

1 054 TEKST SandEr SchimmElpEnnincK BEEld maarten WouTErS 055 Door de bank genomen Wrakkencentrale, ziekenboeg, intensive care. Het is een greep uit de Weinig positieve bijnamen van een afdeling van de bank die ook Wel bijzonder beheer Wordt genoemd. veel ondernemers leven sinds Het uitbreken van de crisis op voet van oorlog met deze afdeling. Hoe is dat zo gekomen, en is die Woede terecht? Het Nederlandse mkb is voor financiering nog altijd sterk afhankelijk van een enkele bank, de huisbank

2 Julius ter Haar OAD OUD-EIGENAAR Ger Visser EUROCOMMERCE OUD-EIGENAAR Diette Doesburg-Maas MAAS LASTECHNIEK EIGENAAR A ls de zon schijnt, geven ze je een paraplu. En als het regent, pakken ze hem weer af. Zo luidt een bekende tegeltjeswijsheid die verwijst naar de houding van banken als het even tegenzit. Ondanks de vaak fraaie commercials en mooie beloftes blijken banken namelijk lang niet altijd de grote vrienden van het Nederlandse bedrijfsleven die ze pretenderen te zijn. Van grote ondernemingen als Oad en Eurocommerce, waarvan de respectievelijke eigenaren Julius ter Haar en Ger Visser bij hoog en laag beweren te zijn kapotgemaakt door Rabobank, tot de stomerij op de hoek vele ondernemers hebben de afgelopen jaren ervaren dat het humeur van hun bank in een mum van tijd kan omslaan. Waar de accountmanagers van de grootbanken in 2007 de klant binnenhaalden met mooie vergezichten en lekkere koffie, staan de afdelingen bijzonder beheer anno 2014 klaar om de nagels in de doodskist van diezelfde klant te timmeren. Kat in de zak Mijn vader zei altijd: Zorg dat je de banken buiten de deur houdt. En als je dan toch zaken moet doen met een bank, dan in elk geval niet met ING. Aan het woord is Diette Doesburg-Maas, eigenaar van enkele scheepswerven in de provincie Groningen en Maas Lastechniek in Kolham. Ondanks het duidelijke advies van haar vader viel zij toch in de klauwen van de afdeling bijzonder beheer van ING, die haar gezonde onderneming rücksichtslos wilde misbruiken om het eigen kredietrisico te beperken. Maas Lastechniek, een handelsbedrijf in las- en snijapparatuur voor de scheepsbouw en metaalverwerkende industrie, draait prima in de jaren nadat zij in 1995 het familiebedrijf van haar vader heeft voortgezet. Als Doesburg de naburige scheepswerf Waterhuizen overneemt en ook dit bedrijf laat floreren, krijgt ze in de zomer van 2003 een telefoontje van de directeur van ING Groningen. Of mevrouw niet de nabijgelegen scheepswerf Foxhol van Damen Shipyards wil overnemen? Nieuwsgierig als ik was, hebben we de bankdirecteur uitgenodigd. Hij vertelde dat er bij Foxhol mensen ontslagen moesten worden vanwege een lege orderportefeuille, terwijl wij juist omkwamen in het werk. Zijn conclusie leek logisch: wij zouden met behulp van de bank de werf inclusief 53 man personeel overnemen, waardoor iedereen zou winnen. De timing van ING bleek goed. Rond die tijd was bij ons de ambitie ontstaan om ook zeeschepen te gaan bouwen. Gezien de hogere bouwsom in vergelijking met binnenvaartschepen, zou daarvoor meer werkkapitaal nodig zijn. Hoewel we geen bankfinanciering nodig hadden, dacht ik twee vliegen in een klap te slaan toen de bank aanklopte. Ik kon uitbreiden en de bank zou ons indien nodig extra werkkapitaal kunnen verschaffen om zeeschepen te gaan bouwen. Aldus geschiedde. Doesburg leende twee miljoen euro bij ING in ruil voor een hypotheekrecht op de werf Waterhuizen en Maas Lastechniek (waarde van het onderpand: 22 miljoen euro) en kocht de werf Foxhol. De rest van het aankoopbedrag van in totaal drie miljoen euro kwam uit eigen zak. Daarnaast werd afgesproken dat Doesburg altijd kon aankloppen voor extra werkkapitaal. Maar al snel bleek Foxhol een kat in de zak. Het personeel was van matige kwaliteit en de grond bleek ernstig vervuild. De directeuren van Damen en ING hadden daar niets over gemeld bij het sluiten van het contract. Gelukkig bepaalde de rechter dat de kosten voor de afvloeiing van dat personeel en de aanpak van de vervuilde grond, die zo n vijf miljoen euro bedroegen, voor rekening van Damen dienden te komen. Het ging echter mis toen het bedrijf in 2004, nog geen jaar na de Foxhol-deal, een order kreeg van Stena Line. Zoals afgesproken werd ING benaderd met het verzoek een bedrijfskrediet van twee miljoen euro te verstrekken voor de bouw van beeld anp dit schip. Doesburg: Ik stuurde netjes alle financiële documentatie inclusief positieve jaarrapporten naar de bank, maar kreeg tot mijn stomme verbazing een brief terug waarin ING onze lening beëindigde. Er was geen enkele reden om dit te doen; wij hadden ons aan alle afspraken gehouden. Om te pesten Diette Doesburg reageerde naar eigen zeggen onhandig op deze donderslag bij heldere hemel. Ze stuurde emotionele brieven ( Heel naïef; je moet meteen een goede advocaat bellen ) en zette kwaad bloed bij de heren van bijzonder beheer, waar ze inmiddels terecht was gekomen, door hen zonder pardon de deur te wijzen en terug te sturen naar het verre Amsterdam. Intussen moest ze ook op zoek naar twee miljoen euro om ING terug te betalen. Ik vond al vrij snel een bedrijf dat voor twee miljoen vastgoed wilde overnemen, zodat ik binnen enkele maanden (in april 2005, red.) de bank zou kunnen terugbetalen. Maar voor het zover was, vroeg een klant van ING in februari 2005 volledig uit het niets ons faillissement aan. Het betrof een onderaannemer die een aanbetaling van 120 duizend euro wilde, tegen de normale gang van zaken in. Hoewel we dat bedrag bij onze notaris hadden geparkeerd om de onderaannemer zekerheid te geven, verklaarde een jonge rechter ons totaal onnodig failliet. Drie keer raden wie de steun - vordering had ingediend... ING had geen enkel belang bij het faillissement; wij konden die twee miljoen immers betalen. Ze hebben ons uitsluitend failliet laten gaan om mij een lesje te leren. Alles was volgens Doesburg een vooropgezet plan. ING had in totaal 110 miljoen euro aan leningen uitstaan bij Damen Shipyards, waarvan een paar miljoen verbonden was aan de werf Foxhol. Dat werd een probleem toen die werf vervuild en slecht bemand bleek; het onderpand was niks meer waard. De afdeling bijzonder beheer die Damen begeleidde heeft daarop een list verzonnen. Door mij Foxhol aan te smeren zou het waardeloze onderpand van Damen de werf Foxhol de facto vervangen worden door mijn waardevolle onderpand de werf Waterhuizen en Maas Lastechniek. Probleem opgelost. Het is vanaf het allereerste moment de bedoeling geweest van ING om iemand met geld te vinden die ze de rommel in de maag konden splitsen. Het liep echter anders, doordat de afvloeiingskosten voor het personeel en de kosten van de vervuiling via de rechter alsnog op het bordje van Damen en dus ING kwamen. Het plan van bij- In 2007 haalden de grootbanken de klanten nog binnen met mooie vergezichten en lekkere koffie

3 BIJZONDER BEHEER CommuniCeer! Gaat het even wat minder en zijn er wat liquiditeitsproblemen? Trek dan aan de bel. niemand houdt van verrassingen; de bank al helemaal niet. mis Geen rente of aflossings Termijn van een lening of hypotheek. eén keertje kan nog, maar als er een patroon of samenhang met een van de onderstaande punten is, zal de bank voldoende reden hebben voor overplaatsing. houd de solvabiliteitsratio in de GaTen. komt u onder de vijftien tot twintig procent, dan staat u op scherp. pas op met Twee ToT drie verliesjaren op rij. dat er even geen winst wordt gemaakt, is te begrijpen. voor verlies heeft de zonder beheer was mislukt en de heren konden naar hun bonus fluiten. Daarop raakten ze bij ING zo gefrustreerd dat ze mij totaal onnodig failliet hebben laten gaan. Puur om te pesten. ING reageert desgevraagd via woordvoerder Arjen Boukema. Mevrouw Doesburg-Maas heeft elke procedure met betrekking tot haar faillissement verloren en is daarnaast persoonlijk aansprakelijk gesteld. De uitzonderlijkheid van dat laatste zegt Hoe blijf je als ondernemer uit de klauwen van bijzonder beheer? bank echter een stuk minder begrip. vermijd storneringen. regelmatig terugkerende storneringen zijn een duidelijk signaal dat een onderneming met kunst en vliegwerk aan het overleven is. houd leningen van derden verborgen. een tussentijdse lening bij een andere partij, of dat nu een particulier of een andere bank is, kan bij de huisbank de indruk wekken dat het niet zo best gaat. Zeker als niet eerst de huisbank om extra financiering is gevraagd. Trek niet Zomaar de spaarrekening leeg. mocht uw bedrijf spaarrekeningen hebben bij dezelfde bank, dan zal het opvallen als er consequent of substantieel geld wordt overgesluisd naar de betaalrekening. genoeg over haar aandeel in het faillissement. Dat neemt echter niet weg dat zij uitsluitend in dat faillissement terecht is gekomen door op verzoek van de bank een waardeloze werf over te nemen. Een werf waarvan de bank de werkelijke negatieve waarde verzweeg. Veelzeggend in dit kader zijn de excuusbrief die ING later stuurde aan Doesburg, waarin wordt toegegeven dat het faillissement onnodig was, en de promotie naar Zwolle die de betrokken bankdirecteur eind 2004 maakte. Grace period Omdat het Nederlandse mkb vaak geen mogelijkheid heeft obligaties en aandelen uit te geven, en alternatieve financieringsvormen als onderhandse leningen of crowdfunding nog lang niet voor iedereen toegankelijk zijn, is men voor financiering nog altijd sterk afhankelijk van een enkele bank, de huisbank. Als enige geldschieter heeft deze een groot inzicht in de financiële positie van zo n bedrijf. Wanneer de huisbank vervolgens op basis daarvan vermoedt dat het niet zo lekker gaat, wordt het bedrijf doorverwezen naar de afdeling bijzonder beheer. Officieel om het bedrijf door de storm te leiden, maar in de praktijk vaak om eruit te trekken wat er nog in zit. Gezien het economische tij is het dan ook niet verwonderlijk dat de afdelingen bijzonder beheer momenteel de meest gevreesde tegenstanders zijn van veel ondernemers. Waar voor de crisis het percentage probleemkredieten rond de tien procent lag, is dat inmiddels opgelopen tot zo n 25 procent van alle uitstaande kredieten. Met zijn interim-managementbureau Mandaat beeld Sander van der Torren ondersteunt Diederik van den Biggelaar ondernemers die bij bijzonder beheer terecht zijn gekomen. Op dit moment is de Nederlandse consument feitelijk in staking. Mkb ers die leven van die consument hebben dus een groot probleem. Daarnaast is er in de jaren tussen 2004 en 2008 gewoon idioot veel geld verstrekt aan ondernemers voor zaken als nieuwe showrooms en bedrijfspanden. Maar ook managementbuy-ins, waarbij een manager zich inkoopt in een bedrijf, hebben voor veel problemen gezorgd. Als je in die jaren als manager zelf een half miljoen in die inkoop stak, kon je zo twee miljoen van de bank bijlenen. Er was een ware wapenwedloop onder de banken gaande in een poging de mkb er als klant aan te trekken. Vooral Fortis heeft destijds veel te makkelijk geld geleend. Maar toen kwam de crisis. Banken zijn de mkb er nu liever kwijt dan rijk. Overigens is dat ook een uitvloeisel van de nieuwe eisen voor kredietverstrekking die vanuit de Europese politiek worden gesteld. Als een bedrijf in de gevarenzone komt, zal dat bij Er was een ware wapenwedloop onder de banken gaande om de mkb er als klant aan te trekken kleinere bedrijven betekenen dat ze in de regionale ziekenboeg belanden, terwijl grotere bedrijven direct bij de landelijke afdeling bijzonder beheer terechtkomen. De aanpak van bijzonder beheer is op te delen in twee fasen. Michaël van Straalen, voorzitter MKB Nederland, legt uit: In de eerste fase wordt gekeken hoe de continuïteit van de onderneming kan worden veiliggesteld. Als die onvoldoende gerealiseerd kan worden, treedt de tweede fase in werking: het beperken van het bancaire risico. Dan is de ondernemer zijn zeggenschap kwijt en zal de bank alles in het werk stellen om zo veel mogelijk bestanddelen van de onderneming in geld om te zetten. Volgens Van den Biggelaar is de aanpak vrijwel altijd hetzelfde. Eerst zal het bloeden moeten stoppen door zo snel mogelijk de liquiditeiten op orde te brengen. Dit kan door debiteuren sneller te laten betalen, voorraden terug te dringen en het gesprek aan te gaan met crediteuren. Daarna is er best vaak een grace period mogelijk bij de bank, waarin de onderneming tijdelijk wordt vrijgesteld van haar rente- en/of aflossingsverplichtingen. Als dat lukt, blijf je in het herstructureringstraject. Lukt dat niet, dan ga je naar het insolventietraject. Snotneuzen Vaak blijkt zo n herstructureringstraject een race tegen de klok. Ron Benjamins, oud-directeur bijzonder beheer bij ABN Amro te Amsterdam, legt uit: Banken hebben vaak simpelweg te weinig tijd. Probleemkredieten zijn voor een bank extreem duur doordat het risico dat het krediet niet wordt Diederik van den Biggelaar MANDAAT INTERIM-MANAGEMENT Michaël van Straalen MKB NEDERLAND VOORZITTER Gert-Jan Kramer FUGRO OUD-TOPMAN

4 WIE ZIJN DE GROTE NAMEN VAN HET BIJZONDER BEHEER? Ies Nieuwenhuizen RABOBANK NIEUWEN- HUIZEN (60) ZWAAIT SINDS 2010 DE SCEP- TER OP DE ZIEKENBOEG VAN DE BANK Daphne de Kluis ABN AMRO JONGE BEDRIJFSPSY- CHOLOGE NAM IN 2013 HET STOKJE OVER VAN PIETER VAN MIERLO Rob Wijman ING ALS GLOBAL HEAD CREDIT RESTRUCTU- RING HEEFT HIJ SINDS 2008 PROBLEEMKRE- DIETEN ONDER ZIJN BEHEER terugbetaald ten koste gaat van het eigen vermogen van de bank. Door dat risico zouden de rentepercentages voor bedrijven onder bijzonder beheer eigenlijk nog veel meer verhoogd moeten worden dan nu al het geval is. Zeker met de nieuwe regels uit het Basel III-verdrag, waarin banken worden verplicht aanzienlijk meer kapitaal en liquiditeit aan te houden tegenover hun uitstaande kredieten, kan er eigenlijk niet meer van de banken worden gevraagd. Onder die omstandigheden is het logisch dat een bank op een gegeven moment ongeduldig wordt en liever wil incasseren dan herstructureren. Een ander groot probleem is de communicatie. Van den Biggelaar: Hoewel bankiers heus wel proberen het slechte nieuws met tact te brengen, missen ze vaak de sociale vaardigheden om goed met trotse ondernemers om te gaan. Daar staat tegenover dat ondernemers op hun beurt te vaak in de verdediging schieten. Ondernemers vinden bankiers spreadsheatkoningen, terwijl bankiers ondernemers koppig en onrealistisch vinden. Bovendien is er vaak sprake van een verschil in leeftijd en ervaring. De ondernemer is vaak ouder en heeft in veel gevallen jarenlang met de voeten in de klei gestaan, terwijl de mannen van bijzonder beheer meestal jonge, ambitieuze dertigers zijn. Onder nemers zien hen als broekies die nog nooit een nacht wakker hebben gelegen of ze hun personeel wel konden betalen. Voormalig Fugro-topman Gert-Jan Kramer zei hier eerder over: Het zat even tegen en toen kwamen er twee snotneuzen van de bank die mij gingen vertellen wat ik moest doen. Ik heb de rest van mijn loopbaan altijd gezorgd dat we nooit meer afhankelijk zouden worden van de bank. De bekende curator Louis Deterink deelt de kritiek op de banken en haalde in mei 2013 scherp uit in een interview met NRC Handelsblad. Hij somberde: Als banken niet snel hun mindset veranderen en creatiever omgaan met de oplossing van problemen, dan denk ik dat we nog een groot aantal faillissementen krijgen. Deterink wil desgevraagd nog wel even telefonisch reageren: Na het artikel in NRC Handelsblad zijn diverse banken verhaal komen halen. Ze waren not amused over de opmerkingen die ik maakte over hun afdelingen bijzonder beheer. Toch herhaal ik wat ik heb gezegd: er moet in tijden van crisis niet alleen kritisch worden gekeken naar de kredietverstrekking, maar ook naar de kredietbewaking. Het is bekend dat banken op dit moment nauwelijks lenen, maar de manier waarop zij omgaan met bestaande kredieten is net zo wezenlijk in het kader van de crisis. En daar valt dus wel wat op aan te merken. Er is sprake van een te hoge werkdruk, waardoor de afdelingen het werk niet aankunnen. Daardoor worden er jonkies neergezet die de vakkennis missen om in te spelen op mogelijk goede oplossingen en zich te weinig flexibel opstellen. Bovendien is ervaring cruciaal om snel te kunnen schakelen in een financiële noodsituatie. Als er te lang wordt gewacht met het nemen van een beslissing, gaat de tent failliet. Trukendoos Vanzelfsprekend zijn de banken een andere mening toegedaan. Woordvoerder René Loman van Rabobank reageert voorspelbaar: Onze medewerkers volgen vakinhoudelijke en vaardigheidstrainingen beeld HH sement van de ooit zo trotse truckfabrikant Daf in In zijn hoedanigheid van hoofd afdeling bijzondere kredieten van de inmiddels tot ABN Amro gefuseerde bank regisseerde hij dit in hoge mate. Al voor het faillissement verzon Groenink een list waarbij een nieuwe vennootschap werd opgericht en waarin ABN Amro een groot aandeel had. Deze vennootschap kocht vervolgens trucks van het noodlijdende Daf voor slechts eenderde van de prijs, waarna deze voor het volle pond werden doorverkocht. Zo had ABN Amro zijn geld terug, maar wel ten koste van de obligatiehouders van Daf. De toenmalige curator, de eerdergenoemde Louis Deterink, zag er blijkbaar geen kwaad in en was vermoedelijk allang blij dat de werkgelegenheid erg belangrijk in die tijd zo veel mogelijk behouden bleef. Hoewel Groenink zich in de rechtbank heeft moeten verantwoorden voor deze truc, kwam hij ermee weg. Een andere, in de markt bekende truc van banken is het monopoliseren van de markt. Dat werkt als volgt. Stel, er zijn in een markt twee concurrenten, die beide door dezelfde bank worden gefinancierd. Hoewel concurrentie gezond is voor de maatschappij en de economie als geheel, heeft een bank liever zo veel mogelijk efficiëntie. Aan één grote onderneming, die veel winst maakt, valt voor een bank meer te verdienen dan aan twee ondernemingen die die passen bij hun professie, in combinatie met de benodigde praktijkervaring. Hij krijgt bijval van Van den Biggelaar: Hoewel de banken er momenteel erg hard in vliegen, moet ook kritisch worden gekeken naar de ondernemers. Naast de gebrekkige acceptatie en het soms wanhopige opportunisme is rapportage een ander groot probleem aan de ondernemerskant. Men heeft vaak een loyale boekhouder die al vanaf het begin de boekhouding doet, maar niet met het bedrijf is meegegroeid. Daarnaast zijn bankiers ook gewoon mensen. Getalenteerde mensen bovendien, want de afdeling bijzonder beheer wordt gezien als een kweekvijver van bancair talent. Van den Biggelaar: Je kunt van de mensen op bijzonder beheer zeggen wat je wilt, maar er zitten behoorlijk wat slimme gasten tussen. Velen van hen hebben een MBA op zak en zijn bijzonder creatief bij het zoeken naar oplossingen. Wellicht zou bij hun opleiding wat meer tijd kunnen worden besteed aan de ontwikkeling van sociale vaardigheden, maar dat is weer wat anders. Dat neemt niet weg dat de afdelingen bijzonder beheer al sinds jaar en dag soms (te) ver gaan in hun creativiteit. Een bekend voorbeeld daarvan is het handelen van Rijkman Groenink rond het failliselkaar het leven zuur maken. Wanneer een van de twee dus in de problemen komt, kan het voor de bank voordelig zijn om aan te sturen op een faillissement. Op die manier is de concurrentie geliquideerd en wordt de overgebleven partij monopolist. Met alle voordelen voor de bank van dien. De bank kan meeprofiteren van de monopoliepositie en de onderneming bijvoorbeeld naar de beurs brengen. Win-win! De stille curator De vraag is of de handelswijze van de banken, die deels het gevolg is van de strengere regels van de overheid, geen grote maatschappelijke schade tot gevolg heeft. Immers, Banken zijn de mkb er op dit moment liever kwijt dan rijk

5 Louis Deterink DETERINK ADVOCATEN CURATOR Rijkman Groenink ABN AMRO OUD-TOPMAN als een bedrijf door toedoen van de bank failliet gaat, is niet alleen de eigenaar daarvan de klos, maar zijn ook de werknemers hun baan kwijt. De politiek brandt de vingers echter niet aan dit onderwerp. Logisch, zegt Van den Biggelaar: Je kunt niet aan de ene kant de regels voor banken aanscherpen en aan de andere kant tegen diezelfde banken zeggen dat ze zich flexibeler moeten opstellen in hun kredietbeheer. You can t have the cake and eat it. Hoewel de politiek dus weinig mogelijkheden heeft bereiden. Stille curatoren werden de afgelopen om de banken anders te laten omgaan met hoofdpijnkredieten, heeft men wel hoog gespannen ver- succesvol ingezet, bijvoorbeeld bij winkel keten jaren bij wijze van expe riment al enkele malen wachtingen omtrent een nieuw fenomeen: de stille Schoenenreus. Het idee hierachter is dat de stille curator. Dat is een advocaat die voor een eventueel curator niet alleen meer tijd neemt voor herstructurering dan de bank, maar eveneens beter reke- faillissement wordt aan gesteld om te redden wat er te redden valt en een mogelijke doorstart voor te ning houdt met het belang van concurrerende beeld HH ondernemingen en andere belanghebbenden die in de schimmigheid van de pre-faillissements fase opereren. Rating agency Die fase biedt ook weer nieuwe kansen. Ron Benjamins: In tegenstelling tot de Angelsaksische landen is er op dit moment in Nederland geen volwassen markt waarin kredietvorderingen kunnen worden beoordeeld door een onafhankelijke rating agency. Als die er wel was geweest, zou je de probleemkredieten daar kunnen verhandelen. Investeerders hebben dan de mogelijkheid een probleemkrediet van de bank over te nemen en het bedrijf te herstructureren. En zo dus het werk te doen waar de banken onder de tijds- en regeldruk vaak geen tijd voor hebben. De verwachting is dat het aantal bedrijven bij bijzonder beheer binnen enkele jaren weer zal afnemen, al is het alleen maar omdat de banken nu niks meer lenen. Van den Biggelaar: De vraag voor de toekomst is of we hebben geleerd van deze crisis en banken niet weer veel te gemakkelijk gaan lenen. De ervaring leert dat mensen sterk de neiging hebben dezelfde fouten te maken. En hoe is het nu met Diette Doesburg? Met mij is alles goed gekomen. We zijn weer helemaal vrij van welke bank dan ook en onze werven aan het Winschoterdiep draaien gewoon door. De bank zal alles in het werk stellen om zo veel mogelijk bestanddelen van de onderneming in geld om te zetten