Koplopers verenigd Cradlekring Noord IVN/Emmlight Beter licht op school. Hoogwaardig hergebruik afval bij Attero

Transcriptie

1 DOEN Magazine over duurzaam ondernemen in Drenthe Joop Eising, Invent: Ik heb een hekel aan verspilling. Verder in dit nummer: Feniks Engineering, Vepa, Emmlight en IVN, Green Deal Noord-Nederland en meer Koplopers verenigd Cradlekring Noord IVN/Emmlight Beter licht op school Hoogwaardig hergebruik afval bij Attero

2 Inhoudsopgave De Drentse uitdaging 3 Vepa kiest doelbewust voor duurzame materialen MKB-Nederland Noord: Practice what you preach Natuurlijk beter licht op school Invent: Verspilling voorkomen en zo min mogelijk energie vragen Ingenieursbureau Feniks ontwikkelt uniek energieopslagsysteem Ketenoverleg: eenvoudige acties slim combineren Uw duurzame initiatief op de kaart? Voor u ligt het tweede nummer van Doen, het magazine over duurzame initiatieven van ondernemers in Drenthe. Het eerste nummer van Doen, dat in september 2011 verscheen, heeft tot veel positieve reacties geleid. Daar zijn we blij om. Het woord duurzaamheid klinkt voor sommigen misschien al wel wat sleets. Het is maar net welke inhoud je eraan geeft. Met Doen laten we samen met ondernemers zien welke mooie zaken dat kan opleveren. Het initiatief voor een gezamenlijke groene etalage wordt breed gewaardeerd. Het kabinet Rutte heeft green deals als term voor zijn duurzaamheidsambities gekozen. Daar is met gemengde gevoelens op gereageerd. Is het een goedkope kruiwagen om het gebrek aan ambitie en beleid te camoufleren? Of ontdekt het kabinet via de green deals nu ook de machtige economische potenties die achter duurzaamheid schuilgaan? VNO-NCW, MKB Nederland en de Natuur en Milieufederaties hebben ervoor gekozen om green deals als nieuw aangrijpingspunt te omarmen. Veel belangrijke duurzaamheidsafspraken zijn via de deals gezamenlijk weer op de agenda gezet. Daarmee kunnen we vooruit. En hoe een kabinet zich ook wendt of keert, de regio zal er zelf inhoud aan moeten geven. In onze regio bruist het - ondanks het economisch tij - van de initiatieven. Of misschien moet je juist zeggen: vooruitziende ondernemers zien de groene economie juist als een van de kansrijkste sectoren voor de tijd die ons te wachten staat. In dit tweede nummer van Doen treft u daar weer inspirerende voorbeelden van aan. Zulke initiatieven komen niet van de grond als je gaat wachten op anderen. Vanuit dat perspectief spreek ik de wens uit dat we ook in Drenthe dit jaar een groot aantal groene deals tegemoet kunnen zien. Reinder Hoekstra Directeur Natuur en Milieufederatie Drenthe Zonnepanelen op Drentse boerderij: energie voor 25 huishoudens 15 Cradlekring Noord: Minder slecht is niet goed genoeg Kort en krachtig Green Deal versterkt energiepositie van Noord-Nederland Hoogwaardig hergebruik afval voert boventoon bij Attero Contactgegevens 23 Natuur en Milieufederatie Drenthe is het provinciale samenwerkingsverband van natuur- en milieuorganisaties in Drenthe waar ruim 40 organisaties bij aangesloten zijn. De Natuur en Milieu federatie Drenthe is een onafhankelijke particuliere organisatie en onderdeel van het landelijke netwerk van natuur en milieu federaties. Natuur en Milieufederatie Drenthe ondersteunt en verbindt initiatieven, zet zich in voor het milieubewustzijn van mensen en het aantrekkelijk maken van milieuvriendelijk gedrag. Het bestuur van Natuur en Milieufederatie Drenthe bestaat uit mensen uit verschillende maatschappelijke geledingen en leden van de aangesloten organisaties. Er werken 15 medewerkers. Meer informatie vindt u op Doen wordt samengesteld door de Natuur en Milieu federatie Drenthe en ondersteund door MKB-Nederland Noord, VNO-NCW Noord en de provincie Drenthe. De meeste interviews en artikelen in dit nummer zijn geschreven door Natuur en Milieufederatie Drenthe. De artikelen op pagina's 7, 8, en over MKB-Nederland Noord, IVN/Emmlight, Cradlekring Noord en Attero zijn door deze organisaties aangeleverd. Het artikel over de Green Deal op pagina 19 is geschreven door provincie Drenthe. Het artikel op pagina 11 over Ketenoverleg is geschreven door CODIN. De Natuur en Milieufederatie Drenthe verzorgt de eindredactie.

3 5 Vepa: 40 jaar producent van kantoor- en projectmeubelen De TU Delft en Universiteit van Amsterdam maakten voor Vepa life cycle analyses (LCA) waaruit blijkt dat de CO2-uitstoot van een houten ladeblok 70% minder is dan een vergelijkbaar ladeblok van staal. Vepa kiest doel bewust voor duurzame materialen Tafels, kasten, ladeblokken, stoelen: het wordt allemaal gemaakt in Hoogeveen. Dat gegeven is in deze branche, waarin het gewoonte is geworden om werk naar het buitenland uit te besteden, uniek. Vepa is één van de grotere spelers in de Nederlandse en Belgische markt. Ook in 2011 toont de omzet een stijging. Dat is voor een groot deel te danken aan de flexibiliteit in de productie en het daardoor goed kunnen voldoen aan specifieke wensen van klanten. Vepa is uniek in de kantoor- en projectmeubelenbranche. Er wordt doelbewust gekozen voor duurzame materialen. Vepa s meubelen zijn bijna volledig van hout gemaakt in plaats van staal of kunststof, materialen die bij kantoormeubelen in Nederland veel gangbaarder zijn. Een gesprek met Janwillem de Kam, directeur, en Inge Wiekema, directie assistente, die speciaal belast is met milieuaspecten. Zo n twee jaar geleden vroegen we ons af: hoe duurzaam zijn wij als Vepa eigenlijk? We vinden duurzaamheid belangrijk en we willen daar transparant over zijn, maar hoe doen we dat? Ons hoofd productontwikkeling is toen in contact gekomen met Han Brezet, professor in duurzame productontwikkeling aan de TU Delft, die ook leiding geeft aan het Design for Sustainability programma van de faculteit Industrieel Ontwerpen. We vroegen hem: wil je een keer bij ons in Hoogeveen komen kijken? Han Brezet was bij zijn bezoek dolenthousiast. Hij zag dat wij alles op één locatie maken, dat de toeleveranciers uit de regio komen, dat we distribueren in de Benelux, een relatief klein gebied, en dat veel van onze meubelen gemaakt worden van duurzaam hout. Vervolgens heeft een student van de TU Delft een nulmeting voor ons op papier gezet en op basis daarvan hebben we gekeken wat we nog allemaal meer op het gebied van duurzaamheid kunnen verbeteren. Inmiddels kiezen we nog bewuster voor hout als grondstof voor onze meubelen dan we al deden. Ook onze ladeblokken, akoestische schuifdeurkasten en armleggers en frames van stoelen maken we van hout. De besparing in CO2-uitstoot die we daarmee realiseren is enorm, het scheelt 70% in vergelijking met het gebruik van kunststof of staal. Immers, het kost enorm veel energie om alleen al de basisgrondstof voor staal of kunststof te maken. In onze branche zijn we het meest duurzame bedrijf, maar in de marketing lopen we daar niet in voorop. Wij vinden vooral dat duurzaam ondernemen eerlijk moet gebeuren, het mag geen marketingtruc zijn. Vepa is groot geworden door klein te blijven en juist de flexibiliteit is onze succesfactor. Als we duurzame verbeteringen in onze werkwijze zien, dan passen we dat direct toe. Ons doel is om elk jaar een beetje beter te worden.

4 MKB-Nederland Noord Practice what you preach 7 De uitgangspunten van het Duurzaamheidsakkoord dat MKB-Nederland, VNO-NCW, LTO Nederland een aantal jaren geleden met het toenmalige kabinet sloten, gelden nog steeds: energie steken in energietransitie en energiebesparing. Vanaf het begin zien we dat de uitgangspunten van het Duurzaamheidsakkoord gedragen worden door zowel het midden- en klein bedrijf als de grote organisaties in Noord-Nederland. Als MKB-Nederland Noord merken we dat het midden- en kleinbedrijf op het gebied van duurzaamheid vooral op zoek is naar samenwerking en informatie. Concrete, praktische informatie die ze op weg helpt en die antwoord geeft op vragen als: Wat betekent die overheidsmaatregel voor mijn bedrijf? Hoe gaan andere bedrijven om met het nieuwe werken? Hoe kan ik in mijn bedrijf (nog) meer energie besparen? MKB-Nederland Noord speelt hierop in door informatieve themabijeenkomsten, congressen en cursussen te organiseren, maar ook door met andere partijen om de tafel te gaan en samen projecten te initiëren waar ondernemers echt iets aan hebben. Het Energie centrum Midden- en Kleinbedrijf is daar een goed voorbeeld van en ook de duurzaamheidsprojecten in de horeca en recreatiebranche, zoals het Green Key certificaat. Wat MKB-Nederland Noord betreft wordt het zaak om in Noord-Nederland de komende tijd de Green Deal afspraken in alle branches verder vorm en inhoud te geven. Alle partijen hebben de ambitie om stappen te zetten, dus: practice what you preach. Ook bij MKB- Nederland Noord staan daarom de komende tijd de thema s duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen hoog op de agenda. Want het begrip duurzaamheid mag misschien aan wat slijtage onderhevig zijn, duurzaam ondernemen biedt steeds meer economische kansen. Ron van Gent, regiodirecteur en Rinze van der Born, marketingmanager MKB-Nederland Noord belangenbehartiging 21ste eeuw midden en kleinbedrijf bereiktontmoet-informeert-ondersteunt leden koepelorganisatie vóór & dóór ondernemers Energiedesk praktische informatie voor ondernemers over energie besparen Weet u hoe groot het aandeel energie is binnen de totale kosten? Een op de zes bedrijven is op dit moment al bezig met het terugbrengen van energiekosten. Dat dit niet per se een flinke investering hoeft te zijn, kunt u lezen op de website van de MKB Servicedesk. Bespaar op energie, draag bij aan een beter milieu en bespaar ook op uw bedrijfskosten. B2B-dag Groen 2012 Op 23 februari organiseren Agentschap NL en Stichting Energy Vally een business- tobusiness-dag: Groen Het staat in het teken van drie Noord- Nederlandse thema s: groen gas, energiezuinige gebouwen en woonwijken en groen ondernemen met energie. Directeur Ron van Gent van MKB-Nederland Noord is een van de sprekers. Meer informatie over programma, thema s en locatie:

5 Natuur en Milieufederatie Drenthe Duurzame initiatieven Drenthe 8 Natuurlijk beter licht op school Invent: 9 Zonlicht heeft vele positieve effecten op mens en natuur; van de zon worden mensen vrolijk en je krijgt meer energie. Binnenshuis kan de dynamiek van zonlicht nagebootst worden door middel van dynamische LED-verlichting. Vroeger waren dit soort systemen nog relatief duur, maar het bedrijf Emmlight uit Emmen heeft een systeem op de markt gebracht dat betaalbaar is en vele voordelen kent. Begin november heeft basisschool De Kap in Klazienaveen dynamische LED-verlichting in een lokaal gekregen. Gedurende een heel schooljaar houdt de school resultaten bij over de invloed van dynamische LED-verlichting op de prestatie en het gedrag van kinderen. Emmlight is een bedrijf uit Emmen dat zich bezighoudt met energiezuinige alternatieven voor de gebruikelijke verlichting. Zij volgen de markt en spelen in op de nieuwste marktontwikkelingen. De dynamische LEDverlichting die op basisschool De Kap is geïnstalleerd, biedt vele voordelen. Het licht kan aangepast worden naar activiteit, smaak en tijdstip en geeft een verbetering in de prestatie en motivatie. De lampen geven geen fel licht en mensen worden opgewekter bij het gebruik van deze lampen. Daarnaast levert de dynamische LEDverlichting een energiebesparing op tot wel 60%, afhankelijk van de voorgaande situatie. Nog een mooie bijkomstigheid is dat de lampen minimaal 20 jaar meegaan. Het systeem dat gebruikt is bij basisschool De Kap, is ook geschikt voor kantoren en verzorgingsen ziekenhuizen. Het samenwerkingsproject is tot stand gekomen na een bijeenkomst in Educohof in Emmen over een gezond binnenklimaat in scholen. IVN Consulentschap Drenthe heeft in de gemeente Emmen drie gemeentelijke scholennetwerken (ruim 35 basisscholen) die op leerkrachtniveau getraind worden in educatie rondom natuur, milieu en duurzaamheid. Het bedrijf Emmlight heeft met IVN Consulentschap Drenthe een overeenkomst gesloten waarbij een school een dynamisch LEDverlichtingssysteem krijgt in één van haar klaslokalen. Basisschool De Kap is enthousiast en houdt de resultaten bij. Maandelijks worden deze met Emmlight geëvalueerd. Leerkrachten over het project: In onze groep 3, een drukke jongensgroep, merken we het gunstige effect van dit rustige licht. Het bevordert de concentratie en het algemeen welbevinden van de leerlingen en van ons als leerkrachten. We kunnen al naar gelang de activiteit kiezen voor het wakker worden licht, het rustig worden licht en het concentratielicht. In dit samenwerkingsproject biedt IVN Consulentschap Drenthe de school een educatief project over licht met opdrachten voor de groepen 5 tot en met groep 8. De opdrachten spelen onder andere in op de thema s: wat is licht, wat is duurzaam licht, energieverbruik, invloed van licht op gedrag en invloed van licht op natuur. In 2012 zullen alle scholen van de drie gemeentelijke netwerken uit Emmen werken met de educatieve opdrachten. Dynamische LED-verlichting in de klas: een samenwerkingsverband tussen Emmlight, IVN Consulentschap Drenthe en Basisschool De Kap. Foto: Ko Oost. In november 2011 was de start van het project en wethouder Nynke Houwing van de Gemeente Emmen was hierbij aanwezig. Projecten als deze zorgen ervoor dat we niet twee, maar zelfs drie vliegen in één klap slaan. Educohof heeft als duurzaamheidsmakelaar basisschool De Kap, IVN en Emmlight bij elkaar gebracht en ik ben er trots op dat met zo n vruchtbare samenwerking energie wordt bespaard. Naast het effect op de leerprestaties, kennis over licht en duurzaamheid, bespaart De Kap met dit licht ook nog energie! Joop Eising: Invent is al jaren bekend van installatietechnisch advies en vooral van energie labeling, het Energie Prestatie Advies (EPA). Ook voor de particuliere markt doen we dat laatste steeds meer en net als in de zakelijke markt kunnen we daar onder andere infrarood-technologie voor gebruiken. Met een infrarood-camera maken we een scan van de hele woning. Zo brengen we concreet in beeld waar er koude- en warmtelekken zijn en we geven aan waar dat aan ligt. Voor mensen wordt zo het probleem direct zichtbaar en ze weten welke kansen er zijn om er iets tegen te doen. Verspilling voorkomen en zo min mogelijk energie vragen Efficiënt omgaan met energie en ervoor zorgen dat een gebouw zo weinig mogelijk energie nodig heeft. Dat is het doel van Invent, het adviesbureau voor energiezuinig bouwen en verbouwen. Het eigen kantoor van Invent in Beilen is daar hét toonbeeld van. Directeur Joop Eising vertelt erover en over de diverse activiteiten van Invent. Van installatietechnisch advies, energiecertificering van gebouwen, duurzaam en passief bouwen tot planontwikkeling. Het doel van ons bedrijf en het uitgangspunt van ons eigen handelen is altijd geweest om zoveel mogelijk de natuur te sparen en zo weinig mogelijk energie te vragen. Ik heb een hekel aan verspilling, dus moet je ervoor zorgen dat je zo weinig mogelijk energie nodig hebt. In ons eigen gebouw in Beilen hebben we er daarom voor gezorgd dat de basis goed is. In elke ruimte zitten solatubes die daglicht doorlaten, waardoor het licht bijna nooit aan hoeft. Verder hebben we driedubbel glas, een slim ventilatiesysteem, we wekken zonne-energie op, er is een warmtepomp en we hebben witte dakbedekking aangebracht op onze nieuwe aanbouw. Energiemonitoring en analyse Naast EPA-advisering bedenken we concepten voor installaties in multifunctionele centra, scholen, kantoren en woningen. We bedenken alles vanuit de basis en alles staat in het teken om een goed gebouw te maken. Net als voor de EPA s investeren we ook op het gebied van installatietechniek in nieuwe technologieën. Onze medewerkers gebruiken 3D programma s en werken Invent werkt met EnerGQ uit Groningen samen aan energiebesparende oplossingen voor de utiliteits- en woningbouw. EnerGQ is een plug and play techniek voor het monitoren en analyseren van energieverbruik. Per groep wordt het energiegebruik gemeten en je kunt direct zien waar je meer energie verbruikt en wat dat kost. Meer informatie op: Energiebesparing Noord-Nederland (ENN) Invent is leider van ENN, een advies consortium dat zich richt op energiebesparende maatregelen, advisering en begeleiding voor particulieren, buurten, wijken en verenigingen van eigenaren. gelijktijdig met de architect aan een ontwerp. Wij maken niet alleen theoretische ontwerpen en doen bouwfysische berekeningen, als we op problemen stuiten dan werken we ook de oplossingen theoretisch en driedimensionaal uit. Daarnaast voeren we tal van inspecties op de bouwplaats uit, waarbij we controleren of ook daadwerkelijk gebouwd wordt zoals is afgesproken. Hiervoor gebruiken we moderne inspectietechnieken om bijvoorbeeld kierdichting en ventilatie te meten. De basis van ons bedrijf is duurzaam bouwen. Nog steeds ontwikkelen en realiseren we kleinschalige bouwprojecten. In Odoorn bijvoorbeeld zijn we dit jaar gestart met de bouw van zes energiezuinige woningen. Deze woningen lopen voorop op het gebied van energie en comfort. Ze hebben standaard driedubbel glas, zonnecollectoren, zonwering, zijn zeer goed geïsoleerd en hebben een zeer energiezuinige technische installatie. Met een architect zijn we nu bezig met een project voor modulair- en Passief Bouwen waar de toe komstige bewoners een actieve inbreng in krijgen. Deze woningen kennen zo goed als geen gebouwgebonden energieverbruik. Meer informatie op: energiebesparingnoordnederland.nl en slimwonenmetenergie.nl

6 Natuur en Milieufederatie Drenthe Duurzame initiatieven Drenthe 10 Ingenieursbureau Feniks ontwikkelt uniek energie-opslagsysteem Feniks Engineering wordt geleid door Anna Widijowati, architect en bouwkundige en Barend Kortleven, werktuigbouwkundige. We merken vaak dat als andere mensen een probleem signaleren zij het daar bij laten. Wij denken dan juist over zo n probleem na en vragen ons af hoe het anders en beter kan. Die analyse is dan meestal al de helft van de oplossing. En in dat stadium gaan wij nog een stapje verder. We betrekken er ook andere factoren bij, zoals duurzaamheid, innovatieve materialen, minder gebruik van grondstoffen, minder onderhoud en hoe de gebruiker de machine of het product gaat gebruiken. MEOS: nieuw concept voor energieopslag Een eigen product waar Feniks Engineering sinds 2010 aan werkt en waarvoor inmiddels patenten zijn aangevraagd is MEOS, een mechanisch energie-opslagsysteem. Voor dit project ontving Feniks financiële steun van het Innovatief Actieprogramma Drenthe van de provincie Drenthe. MEOS zorgt ervoor dat je duurzaam opgewekte energie, zoals zonne-energie of windenergie, kan opslaan in een systeem zodat je het later kunt hergebruiken, vertelt Barend Kortleven. Het ontwerp en het schaalmodel zijn klaar, zodra de verdere financiering rond is gaat het prototype in productie. Bij voorkeur laten we de productie in Drenthe uitvoeren, maar als dat niet lukt dan gaan we op zoek naar een producent in Noord- Nederland. Te veel opgewekte energie tijdelijk opslaan MEOS hebben we bedacht omdat we voorzien dat er bij een toename van duurzaam opgewekte energie er meer pieken en dalen op het net gaan ontstaan. We verwachten dat het dan moeilijker wordt om duurzaam opgewekte energie effectief te verwerken, aldus Barend Kortleven. Een andere Barend Kortleven en Anna Widijowati, de ontwikkelaars van MEOS. Een film over MEOS staat op YouTube (zoektermen Feniks, MEOS). reden waarom we dit systeem hebben bedacht, is dat je nu te veel opgewekte zonne-energie teruggeeft aan het net terwijl je het later weer nodig hebt. Voor het opslagsysteem hebben we twee bestaande technieken op een slimme manier gecombineerd: perslucht en het vliegwiel. Het voordeel van MEOS is dat het vier keer langer meegaat dan een batterij. Woonwijk helemaal zelfvoorzienend Met MEOS kan een duurzame woonwijk helemaal zelfvoorzienend worden, voorspelt Barend Kortleven. We merken dat dat voorziet in een behoefte; mensen willen onafhankelijker zijn van energiemaatschappijen. Een van de doelen van MEOS is dan ook om te besparen op dure transportkosten van energie. Er is veel belangstelling van gemeenten, corporaties en de vastgoedsector. We richten ons, naast de nationale markt, op de internationale markt. In Azië is de situatie weer heel anders dan hier. Daar is energie weliswaar goedkoop, maar valt het energienetwerk vaak uit, waardoor mensen zelfgeneratoren moeten gebruiken die draaien op vervuilende diesel. Uit ons marktonderzoek in Indonesië blijkt dat Azië een heel interessante afzetmarkt voor MEOS is. Feniks Engineering is een multidisciplinair ingenieursbureau, gevestigd in Assen. Het bureau, op gericht in 1994, is ge specialiseerd in mechanische ontwerpen, industrieel design en interieurontwerpen. Het bureau bedenkt en ontwerpt machines, concepten en producten voor verschillende (inter) nationale opdrachtgevers en werkt ook zelfstandig inno vatieve ideeën uit. Feniks streeft ernaar om met elk nieuw ontwerp meer dan één vraagstuk op te lossen. Duurzaamheid én de gebruiker staan daarbij altijd centraal. MEOS, het mechanisch energieopslag systeem, is daar een goed voorbeeld van. Ketenoverleg: eenvoudige acties slim combineren Het Contactnet Duurzame Innovatie Noord-Nederland (CODIN) is een overkoepelend netwerk voor duurzame innovatie in het Noorden. CODIN is onder meer de initiator van ketenprojecten waarin ketenpartners en over heden samen een lokale of regionale productketen in kaart brengen, duurzaamheidsdoelen vaststellen en zich inzetten voor systeem ver andering. Er bestaat inmiddels een betonketenoverleg en er wordt gewerkt aan ketenoverleggen rond andere producten. Concrete afspraken in betonketenoverleg In 2010 is het eerste Ketenoverleg in Noord-Nederland van start gegaan: het betonketenoverleg in de gemeente Groningen. Het eerste doel was om meer sloopbeton te verwerken in nieuw beton zodat er minder milieuschade is door grindwinning en transport. Het actiepakket bevatte meerdere afspraken: volumeafspraken in de materiaalketen tussen gemeente, sloopbedrijven, recyclingbedrijven en betonmortelcentrales, bestekafspraken in de opdrachtketen tussen opdrachtgevers, architecten, constructeurs en aannemers en tot slot communicatietaken tussen gemeente en brancheorganisaties. Nieuwe ketens in ontwikkeling Inmiddels zijn door het betonketenoverleg tientallen tonnen sloopbeton omgebogen van downcycling (hergebruik in de wegenbouw) naar recycling (hergebruik in nieuw beton) en zijn er nieuwe afspraken over structurele recycling in de maak. Het idee van het betonketenoverleg is inmiddels gekopieerd in Eindhoven en Tilburg en gaat wellicht in de toekomst ook van start in Emmen. In Noord- Nederland zijn er daarnaast nieuwe initiatieven in ontwikkeling voor andere ketens, zoals een voedingketenoverleg, verfketenoverleg, drukwerkketenoverleg en autoketenoverleg. Draagvlak en enthousiasme In de praktijk blijkt het Lokaal Ketenoverleg succesvol, het doorbreekt het op elkaar wachten. Ook blijven tijdrovende subsidieprocedures achterwege en is lobbywerk niet nodig omdat alle relevante partijen al aan tafel zitten. Bovendien zorgt het Lokaal Ketenoverleg voor draagvlak en enthousiasme. Het gaat om slim combineren van eenvoudige acties die voor iedereen haalbaar zijn en waarover snel een besluit genomen kan worden. Ook samen de lat iets lager leggen en afzien van subsidies maakt deze werkwijze slagvaardig. Permanente effecten Lokaal ketenoverleg geeft ook permanente effecten: door de gelijktijdige actie waarbij veel partijen betrokken zijn, ontstaat er in de lokale economie een nieuw stabiel evenwicht dat weer een vertrekpunt vormt voor een volgend actiepakket. De investering voor de deelnemers beperkt zich tot het schrijven van een profiel over het eigen duurzaamheidsbeleid en het meedenken over en uitvoeren van acties voor ketenverduurzaming. De opbrengst is informatie en inspiratie voor duurzame innovatie, netwerken, zaken doen met andere deelnemers, profilering op duurzaamheid, publiciteit en realisatie van eigen MVO-doelen. Een Ketenoverleg opzetten en in praktijk brengen: 1 Neem een specifieke productsoort (beton, witgoed, drukwerk, meubels, voeding, etc.) 2 Kies een werkgebied (gemeente, provincie of regio) 3 Zoek in vijf geledingen naar deelnemers: overheid, kennisinstelling, producent, afnemer en recyclebedrijf 4 Inventariseer duurzaamheidsproblemen en oplossingen daarvoor 5 Wijs een kernteam aan en meld het ketenoverleg aan bij CODIN 6 Benoem een verduurzamingsdoel en vraag wat eenieder kan en wil bijdragen zonder subsidie 7 Deelnemers reageren en tekenen zich in 8 Er wordt een startevenement georganiseerd 9 Tijdens de uitvoering vinden effectmetingen en bijsturingen plaats Het Contactnet Duurzame Innovatie Noord-Nederland (CODIN) is een overkoepelend netwerk voor duurzame innovatie in het Noorden. In CODIN werken samen: de Kamer van Koophandel Noord-Nederland, gemeente Groningen, gemeente Leeuwarden, provincie Fryslân, Syntens, Technologiecentrum Noord-Nederland, Hunesus en de noordelijke Natuur en Milieufederaties. Op vindt u een overzicht van actieve ketenoverleggen. 11

7 Natuur en Milieufederatie Drenthe Duurzame initiatieven Drenthe 12 Uw duurzame initiatief op de kaart? 13 Stenden Polymore Research and Education EMMTEC Industry & Businesspark, Stenden hogeschool en API Institute realiseren een kennisknooppunt voor de ontwikkeling van duurzame kunststoffen in Drenthe. De drie partijen beschikken over specialistische laboratoria en testfaciliteiten op het gebied van duurzame kunststoffen en kunststoftechnologie. Deze bevinden zich op steenworp afstand van elkaar. Nauwe samenwerking tussen kennisinstellingen, bedrijven en de publieke sector zal naar verwachting grote voordelen opleveren. Hiermee wordt een innovatieve ontwikkeling in gang gezet die van grote waarde is voor de sector chemie, het beroepsonderwijs en de werkgelegenheid in de regio. De nauwe samenwerking tussen kennisinstellingen, bedrijven en de publieke sector zal naar verwachting grote voordelen opleveren. Betrokken partijen EMMTEC Industry & Businesspark, Stenden hogeschool, API Institute, gemeente Emmen, provincie Drenthe, Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) Dierenartsenpraktijk Deurze - Smilde - Assen Al jaren is dierenartspraktijk Deurze-Smilde-Assen (dierenartsen voor landbouwhuisdieren) bezig de duurzaamheid en daarmee ook het welzijn van dieren op veehouderijbedrijven te verbeteren. In april 2011 is de praktijk nogmaals duurzamer gemaakt, maar nu op een ander vlak. Dierenartsenpraktijk Deurze- Smilde-Assen produceert nu zelf stroom en warm water door middel van zonnepanelen en een zonneboiler. In de zomer wordt het gebouw gekoeld met stroom uit de zonnepanelen, daarmee is een flinke stap gezet richting een energieneutrale dierenartsenpraktijk. Betrokken partijen Dierenartsenpraktijk Deurze-Smilde-Assen en Techniko Ekehaar Interieurproject Promens Care In opdracht van woningbouw vereniging Woonconcept, afdeling vastgoed, realiseert Zinniger een duurzaam interieurproject voor Promens Care, locatie Fidens te Meppel. Een begeleid-wonenproject met 24 wooneenheden en twee gemeenschappelijke woon- en activiteitenruimtes. Met een duurzaam interieur en een modulair kastensysteem van bamboe. Betrokken partijen Zinniger duurzame interieurarchitectuur advies en projectbegeleiding, Paul Bloemers met Bloooms mooi met bamboe, Woonconcept Meppel, Promens Care Assen Drenthe kent tal van duurzame initiatieven. Ondernemers die nieuwe producten ontwikkelen of juist energie en grondstoffen besparen door nieuw manieren van werken. Producten worden opnieuw ontworpen en er ontstaan nieuwe samenwerkingsverbanden. De Natuur en Milieufederatie Drenthe zet deze initiatieven op de kaart en brengt initiatiefnemers samen. Zet uw initiatief op de kaart Ga naar en meld u aan! Via de Duurzame Initiatieven Kaart komen ondernemers in contact met gelijkgestemde ondernemers. Ondernemers die bezig zijn met innovaties en willen ondernemen met een visie en een positieve bijdrage willen leveren aan milieu en natuur. Bent u duurzaam ondernemer? Meld dan uw bedrijf aan. Gebruik het netwerk van de Duurzame Initiatieven Kaart Drenthe en ontmoet andere ondernemers en doe nieuwe ideeën op. Meer informatie en een aanmeldformulier vindt u op: Green Planet in Pesse Autobedrijf Doorten in Pesse is in oktober van afgelopen jaar begonnen met de bouw van een nieuw duurzaam tankstation langs de A-28. Doel van Green Planet is de verkoop en het gebruik van duurzame brandstoffen te bevorderen. Het tankstation gaat zelf duurzame energie opwekken en krijgt ook een educatiefunctie. Betrokken partijen Energy Valley, VNO-NCW, KvK, LTO Noord, Bovag, Technologie Centrum Noord Nederland, BOSCH, NOM De Olde Bargen, eco-trekkershut Gemaakt van lokaal geoogst hout, verwerkt door lokale zagerij, groen dak, LED-verlichting, verduurzaamd met lijnolie. Weinig milieubelasting door korte vervoersstromen, groen dak, door dikte hout goede isolatie, bevordering lokale economie, energiezuinige verlichting, waterbesparende maatregelen. Betrokken partijen De Olde Bargen, Hansgemaakt.nl

8 Zonnepanelen op Drentse boerderij: energie voor 25 huishoudens 15 Roelof Vos uit Dalerveen is de eerste boer in Drenthe die zonne-energie aan het stroomnet levert. Op het 700 m 2 dakoppervlak van zijn stallen zijn dit jaar 486 zonnepanelen geplaatst, die jaarlijks ruim kwh aan elektriciteit produceren. Dat is genoeg elektriciteit voor het eigen bedrijf van Roelof Vos en voor nog eens 25 huishoudens. We zagen een advertentie van het bedrijf Horizon Energy dat daken zocht om zonnepanelen te installeren en we besloten daarop te reageren, vertelt Roelof Vos. Ons project werd vervolgens ingeloot voor een subsidieaanvraag en in juni van dit jaar zijn de panelen geplaatst. Horizon is een week of zes met de plaatsing en aanleg bezig geweest. Wij hebben er zelf helemaal geen werk van gehad. We moesten alleen een extra lichtkoepel in de stallen aanbrengen, omdat de panelen over de bestaande ramen werden geplaatst. Roelof Vos vindt zonne-energie een van de betere energiemethoden en het levert hem alleen maar voordelen op. We krijgen een vergoeding voor de verhuur van het dak, we produceren zelf stroom voor het bedrijf en de stroomkosten voor het huishoudelijk gebruik zijn meer dan gehalveerd. Ik kan het andere boerenbedrijven aanbevelen om hetzelfde te doen. Ik heb zelf een combinatie van een opfokbedrijf voor jongvee en akkerbouw, maar ik denk dat het voor melkveehouderijen, met een grotere energievraag, nog interessanter kan zijn. Roelof Vos, agrariër in Dalerveen. Op het dak van zijn stallen zijn door Horizon Energy 486 zonnepanelen geplaatst. Ook in de Veenkoloniën hebben boerenbedrijven zonnepanelen op daken van stallen geïnstalleerd. Daar werden oorspronkelijke asbestdaken verwijderd. De provincie Drenthe ondersteunde dit initiatief en heeft hiervoor in de afgelopen twee jaar klimaatuitvoeringssubsidies verstrekt.

9 Natuur en Milieufederatie Drenthe Duurzame initiatieven Drenthe 16 Cradlekring Noord: minder slecht is niet goed genoeg 17 Voor veel bedrijven betekent duurzaam ondernemen veelal bestaande processen en producten minder slecht maken. Minder gebruik van fossiele grondstoffen, minder energiegebruik en -verbruik, minder uitstoot, minder vervuiling, minder afval en ga zo maar door. Voor een aantal bedrijven in Noord-Nederland is minder slecht niet langer goed genoeg. Zij werken samen onder de naam Cradlekring Noord om hun processen en producten primair goed te maken door het toepassen van de Cradle to Cradle principes in hun bedrijfsvoering. Cradle to Cradle (C2C) is een vernieuwende en grensverleggende aanpak voor het ontwerpen en produceren van duurzame producten en gebouwen. Als alternatief voor ons huidige cradle to grave (van wieg tot graf) industriële stelsel, waar alle producten uiteindelijk afval worden, schetst C2C een wereld van gesloten kringlopen, waarin alle producten na een periode van gebruik weer grondstof vormen voor nieuwe producten. Schone, veilige producten die gemaakt zijn met hernieuwbare energie en na gebruik composteerbaar of herbruikbaar zijn zonder kwaliteitsverlies van de grondstoffen. In de praktijk is gebleken dat dit niet alleen winst voor het milieu oplevert, maar ook economische kansen biedt voor het bedrijfsleven. Diverse grote bedrijven, zoals Nike, Philips en Ahrend hebben de filosofie omarmd en ook al in de praktijk toegepast. Duurzame koplopergroep Martin Smit, directeur/eigenaar van Hunesus uit Borger, een adviesbureau voor duurzame innovatie, zag eind 2006 de mogelijkheden van C2C voor Noord-Nederland. Samen met de Natuur en Milieufederatie Drenthe en de Kamer van Koophandel nam hij in 2007 het initiatief tot een noordelijk platform om duurzame ontwikkelingen richting C2C te stimuleren: CODIN, het Contactnet Duurzame Innovatie Noord- Nederland. Martin Smit: Vanuit CODIN ontstond gaandeweg de behoefte aan een duurzame koplopergroep in Noord-Nederland. Een groep van bedrijven die concreet met C2C aan de slag is en die laat zien dat duurzaam innoveren loont én dat C2C werkt. Bedrijven die een voorbeeld en inspiratiebron zijn voor andere bedrijven die ook met duurzaam ondernemen bezig zijn. Een kopgroep waar iedere duurzame ondernemer graag bij wil horen. Vanuit die gedachte heb ik in 2010 samen met enkele andere Noordelijke C2C aanhangers het initiatief genomen tot een kring van bedrijven uit Noord-Nederland die concreet met C2C aan de slag zijn: de Cradlekring Noord. Er is inmiddels redelijk wat kennis over C2C beschikbaar, maar de toepassing ervan is een hele uitdaging. C2C is daarom vooral een kwestie van doen. Cradlekring Noord-leden werken samen aan C2C geïnspireerde projecten. Een mooi voorbeeld hiervan is KeiWerken. In dit nieuwe businessconcept staat het nieuwe slimme werken centraal in een C2C geïnspireerde omgeving. In Borger wordt in 2012 de eerste vestiging gerealiseerd. Nieuw businessconcept in Borger In dit innovatieve project is in de gehele keten samengewerkt met Cradlekring Noordpartners. Het resultaat is dan ook het ultieme duurzame gebouw waarin volop daglicht en verse lucht aanwezig is, die gemaakt is van schone veilige materialen, voorziet in eigen hernieuwbare energie, haar eigen water zuivert, de lucht zuivert, flora en fauna toevoegt aan de omgeving, volledig demontabel is en waarvan de materialen composteerbaar of herbruikbaar zijn zonder kwaliteitsverlies. Er is redelijk veel interesse van noordelijke bedrijven om tot de Cradlekring toe te treden. Voor deelname aan deze kopgroep gelden natuurlijk wel een aantal voorwaarden. Kandidaat-leden moeten serieus en aantoonbaar bezig zijn met C2C in het bedrijf of de bedrijfsvoering, positief stimulerend zijn, bereid zijn om mee te denken en te innoveren op C2C gebied en de opgedane kennis willen delen met de andere Cradlekring-partners. Kennis delen en kennis ontwikkelen Door de uitwisseling van kennis en informatie onder de samenwerkende bedrijven en via een nauwe samenwerking wil de Cradlekring Noord de praktische toepasbaarheid van Cradle to Cradle verhogen en in uitvoering brengen door de ontwikkeling van nieuwe businessconcepten. Kennis delen en kennis ontwikkelen zijn de belangrijkste doelen voor de Cradlekring Noord. Inmiddels bestaat de Cradlekring uit twaalf leden: Hunesus, Schilders de Vries, Pezy, DHV, Melle Koot, Flim Architecten, Icopal, Van Wijnen, Groningen Seaports, Lefier, Van Genne New Media en HempFlax. Dat de Cradlekring een duurzame koplopergroep is, blijkt wel uit het feit dat de huidige en vorige duurzaamste ondernemers van Groningen, Melle Koot en Schilders de Vries, lid zijn. Meer informatie over Cradlekring Noord is te vinden op

10 Natuur en Milieufederatie Drenthe Duurzame initiatieven Drenthe 18 Vind uw doelgroep met het bespaarschaap Energie besparen dichtbij de mensen brengen en koppelen aan een leuke methode, dat is in kort Het Drents bespaarschaap. Deze unieke communicatiecampagne enthousiasmeert de inwoners van Drenthe om actief aan de slag te gaan met energie besparen. De deelnemers sparen voor punten in de vorm van bespaarschapen, door het uitvoeren van bepaalde acties. Via een online schaapskooi kunnen de gespaarde schapen vervolgens worden gehoed. Potato power Green Deal versterkt energiepositie van Noord- Nederland 19 Ruim 630 mensen doen op dit moment mee aan het bespaarschaap.nl. Via twitter volgen nu 45 mensen de tips van Be Schaap en op Facebook heeft Be Schaap 227 vrienden. De campagne het bespaarschaap zoekt, naast deelnemers, elke maand naar nieuwe sponsoren. Het idee is dat zij acties sponsoren in de vorm van een korting of interessant aanbod. Zo hebben autodealers in Drenthe het mogelijk gemaakt dat er 20 gratis cursussen Het Nieuwe Rijden werden verloot en gaf Greenchoice klimaatcalculators aan de deelnemers die hun stroometiket eens onder de duurzame loep namen. Momenteel biedt Geo Holland 10% korting op een PV installatie, een zonneboiler voor warmwater of zelfs een warmtepomp. Meer informatie vindt u op Heeft u zelf een interessant aanbod in de vorm van een sponsoring voor het bespaarschaap? Neem dan contact op met Judith Boekel van de Natuur en Milieufederatie Drenthe (j.boekel@nmfdrenthe.nl of ). Het rijk gaat het mogelijk maken om restproducten van vergisting, zoals delen van digestaat, te benutten voor bijvoorbeeld het maken van kunstmest. Nu moet digestaat volgens de wet nog behandeld worden als afvalstof. Het rijk draagt 3 miljoen euro bij aan het project Potato Power van Avebe in Gasselternijveen. Avebe wil groen gas gaan winnen uit het productieproces van aardappelzetmeel. Ook is 3 miljoen euro beschikbaar voor groengasproductie bij de Suikerunie. Bovendien zegt het rijk zijn medewerking toe aan de ontwikkeling van een handelsplatform voor groen gas, waar vraag en aanbod makkelijker bij elkaar komen. Beoogd effect hierbij is dat groengasproductie snel zonder of met minder subsidie kan. In oktober 2011 heeft Noord-Nederland een Green Deal ondertekend met de ministeries van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie en Infrastructuur & Milieu. Het doel van de Green Deal is om belemmeringen weg te nemen om de positie van Noord-Nederland als energyport te versterken. Het rijk gaat een aantal grote projecten financieel ondersteunen. Voorbeelden daarvan zijn de Energy Academy en het Energy College, offshore windenergie en groen gas. Bovendien mag het Noorden op sommige terreinen gaan experimenteren met regelgeving en financieringsmodellen. Zo kan duurzame energieproductie in een stroomversnelling komen. Ondersteun lokale energiegroepen In Drenthe komen diverse initiatieven van de grond om lokaal duurzame energie op te wekken. Groepen inwoners ontdekken de kracht en de mogelijkheden van het samen opwekken van duurzaam geproduceerde energie uit de eigen buurt. Uiteraard begint dit met een eerste idee. Uitvoering geven aan zo n idee is echter een vak apart. Het idee moet worden omgezet in een echte businesscase, er moeten leden worden geworven, geldstromen moeten worden beheerd etc. De Natuur en Milieufederatie Drenthe gaat initiatieven helpen om de ideeën uit werken tot haalbare uitvoerings- en businessplannen. De Natuur en Milieufederatie Drenthe werkt daarin nauw samen met de Drentse Energie organisatie en met het landelijke samenwerkingsproject We Generate. De initiatieven kunnen niet zonder de betrokkenheid van bedrijven uit de buurt. Installaties, onderhoud, productie van brandstoffen, het moet allemaal gaan gebeuren in de eigen regio. Wilt u als bedrijf de lokale energie initiatieven steunen en wilt u weten hoe u dit het best kan doen? Neem contact op met Christiaan Teule van de Natuur en Milieufederatie Drenthe (c.teule@nmfdrenthe.nl of ). Attero en Natuur en Milieufederatie Drenthe sluiten gras-akkoord Attero en de Natuur en Milieufederatie Drenthe onderzoeken samen de mogelijkheden van het vergisten van natuur- en bermgras. De vergisting van deze grassen levert een belangrijke bijdrage aan de vermindering van het vrijkomen van broeikasgassen. Bovendien biedt het ook bedrijfseconomische kansen. Dit blijkt uit een voorverkenning die de Natuur en Milieufederatie Drenthe en Attero hebben laten uitvoeren door het onderzoeksbureau Ecofys. Attero gaat een aantal praktijkexperimenten starten. Daarbij wordt onder meer gekeken naar het combineren van vergisting van groente-, fruit- en tuinafval met gras. De Natuur en Milieufederatie Drenthe en Attero gaan samen in overleg met natuurbeheerders en gemeenten om vast te stellen hoeveel gras er in Drenthe vrijkomt en aan een vergistingsinstallatie geleverd kan worden. Nu blijft gemaaid berm- en natuurgras vaak liggen of wordt het afgevoerd en op een minder milieuvriendelijke wijze verwerkt. Vergisting van gras kan tot ton CO2-emissie extra voorkomen. Het gras-akkoord van Attero en de Natuur en Milieufederatie Drenthe vloeit voort uit het Akkoord van Wijster dat in november 2010 werd gesloten. Energy Academy en Energy College In de Green Deal zetten alle partijen zich in voor een stevige positie van de Energy Academy (E-cademy) binnen het hoger en wetenschappelijk onderwijs. Voor het middelbaar beroepsonderwijs is er het Energy College (E-college). Deze combinatie moet leiden tot gespecialiseerde kennisontwikkeling in Noord-Nederland. Doel is meer toponderzoek, meer innovatie en genoeg goed opgeleide vakmensen die kunnen werken in de groeiende duurzame energiesector. Bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden gaan 100 miljoen euro investeren in het project. Het rijk heeft binnen de Green Deal toegezegd ruim 6 miljoen beschikbaar te stellen. Offshore windenergie en Afsluitdijk Het rijk zegt meer ruimte toe voor de ontwikkeling van windenergie op zee. MCN Den Helder (Martime Campus Netherlands) krijgt 1,4 miljoen euro om een internationaal kenniscentrum offshore windenergie te ontwikkelen. Tennet krijgt als netbeheerder een rol in de infrastructuur voor windenergie. Daarmee kan de kostprijs van windenergie voor producenten aanzienlijk omlaag gaan. Voor de Afsluitdijk is af gesproken dat deze in het economische en ruimtelijke rijksbeleid ruimte krijgt voor toepassing van blue energy. Dat is duurzame energie door het mengen van zoet en zout water. Green Deal: vijf thema s Veel partijen, waaronder bedrijven en kennisinstellingen, hebben plannen en ideeën aangeleverd voor de Green Deal Noord-Nederland. Naast de onder steuning van projecten zijn veel samenwerkingsafspraken gemaakt rondom vijf centrale thema s, onder de noemer De kracht van Nederland : groene gasrotonde, bio based energy, elektriciteitsproductie en -balancering, slimme decentrale energiesystemen en energieonderzoek, -onderwijs en inter nationale samenwerking. De provincies Drenthe, Groningen, Fryslân en Noord-Holland, de gemeenten Assen, Alkmaar, Den Helder, Emmen, Groningen en Leeuwarden, de stichting Energy Valley en de SER Noord-Nederland hebben de deal ondertekend met de beide ministeries. De Green Deal is een vervolgstap op het Energieakkoord met het vorige kabinet Balkenende IV. 6 miljoen euro voor groengas-rotonde Het Noorden wil in 2020 jaarlijks 500 tot 750 miljoen kuub groen gas produceren. Dat is ongeveer 40 keer zoveel gas als nu wordt gemaakt. Vijf tot acht groen gas-hubs zorgen daarbij voor de grootschalige opwerking van biogas uit vergisters tot aardgaskwaliteit. Via de hubs kan het groen gas dan bijvoorbeeld geïnjecteerd worden in het aardgasnet. Noord-Nederland wil de kosten voor leidingen en transport van groen gas zo laag mogelijk houden voor producenten. Daarom onder steunt het rijk een experiment om de kosten voor leidingen en transport onder te brengen bij netbeheerders. Ook ondersteunt het rijk een experiment met een alternatief financieringsmodel voor rijden op groen gas. Daardoor wordt het aantrekkelijker voor auto mobilisten.

11 Natuur en Milieufederatie Drenthe Duurzame initiatieven Drenthe Attero ziet afval als bron van duurzame energie en teruggewonnen grondstoffen en wil de potentie van afval maximaal benutten. Met zijn activiteiten begeeft het bedrijf zich op het snijvlak van drie deelmarkten: afvalverwerking, energieopwekking en grondstoffenproductie. Dit snijvlak komt ruimtelijk gezien tot ontwikkeling op de locatie Wijster en het naastgelegen energietransitiepark (ETP) Midden-Drenthe. Attero wint grondstoffen en duurzame energie uit 2,5 miljoen ton afval van ruim 6 miljoen mensen. Het bedrijf ziet afval als een bron van herbruikbare materialen en energie. Op een vijftiental locaties verwerken 650 medewerkers het afval van bijna 40 procent van alle Nederlandse huishoudens. Daarnaast maakt het Veluwse Afval Recycling bedrijf VAR met 150 medewerkers deel uit van Attero; VAR verwerkt hoofdzakelijk bedrijfsafval en gft. Hoogwaardig hergebruik afval bij Attero in Wijster De verzelfstandiging in 2009 was voor Attero dé drijfveer om een nieuwe strategie te ontwikkelen als koers voor een duurzame toekomst. Richtinggevend in die koers zijn vier kernwaarden: duurzaam, innovatief, betrouwbaar en klantgericht. Een duurzame toekomst bereiken is alleen mogelijk door samenwerking, vindt Attero. Daarom betrekt het bedrijf anderen actief bij de vergroening van de bedrijfsvoering. Zo zetten met het Akkoord van Wijster (2009) Attero, de provincie Drenthe en de Natuur en Milieufederatie Drenthe zich gezamenlijk in om de locatie Wijster en het Energietransitiepark Midden-Drenthe (ETP) te ontwikkelen tot een voorloper bij de inzet van duurzame energie en grondstoffen gewonnen uit afval. Op dit ETP wordt gebruik gemaakt van restwarmtetoepassing, energie- en watercascades, energiewinning uit vergisting en de productie van groen gas. In 2011 voltooide Attero de aanleg van een warmteleiding, die stoom levert aan een recent op het ETP gevestigde producent van diervoeders. Vergisting van bermgras Met de Natuur en Milieufederatie Drenthe sloot Attero in 2011 een zogenaamd grasakkoord. (Zie ook het artikel op pagina 18. Red.) Met dit grasakkoord maken Attero en de Natuur en Milieufederatie Drenthe zich samen sterk om natuur- en bermgras te benutten voor de productie van duurzame energie of als grondstof. Het uit het natuur- en bermgras geproduceerde biogas werkt Attero op tot groen gas. De vergisting van deze grassen levert een belangrijke bijdrage aan de vermindering van het vrijkomen van broeikasgassen. Duurzaamheid wordt zichtbaar In de duurzame energievoorziening van Drenthe speelt de afvalenergiecentrale van Attero in Wijster een substantiële rol. De installatie produceert voldoende energie om de helft van de Drentse bevolking van elektriciteit te voorzien. Attero werkt daarom in toenemende mate samen met Drentse gemeenten om hen te ondersteunen in het realiseren van hun duurzaamheidsagenda en klimaatbeleid. Attero helpt duurzaamheid zichtbaar te maken voor gemeenten en inwoners. Mensen zien bijna letterlijk wat er met hun afval gebeurt en wat zij ervoor terug krijgen: nieuwe grondstoffen, groen gas en groene stroom. Paradepaardjes Voor afvalstromen waarbij het niet meer of nog niet mogelijk is grondstoffen eruit terug te winnen, werkt Attero continu aan een zo hoog mogelijke energie-efficiëntie bij de verbranding ervan. Dat betekent méér dan alleen elektriciteit produceren. Warmte als energiebron is een van de paradepaardjes van Attero. Zo heeft het bedrijf bij de locatie in Wijster geïnvesteerd in de aanleg van een warmteleiding voor externe gebruikers. En Attero kent meer van zulke voorbeelden. Groen gas Bacteriën zetten organisch materiaal om in biogas. Zo levert de stortplaats in Wijster deze grondstof voor het maken van groen gas. Sinds 1989 is meer dan 100 miljoen kubieke meter van deze duurzame energiebron op het gasnet ingevoed. Vanaf april 2012 neemt Attero bovendien een vergistinginstallatie in gebruik, die jaarlijks vijf miljoen kubieke meter groen gas produceert. Grondstof is organisch materiaal dat door mechanische scheiding uit huishoudelijk restafval wordt teruggewonnen. Ook bereidt Attero de bouw voor van een vergister voor gft in Wijster met groen gas en hoogwaardige compost als eindproducten. Biobrandstof Attero verwerkt groente-, fruiten tuinafval tot een milieuvriendelijke bodemverbeteraar: compost. Sinds enkele jaren maakt het bedrijf ook biobrandstof, bestaande uit houtdeeltjes die uit het gft-afval gezeefd worden. Biomassacentrales gebruiken deze brandstof voor de productie van groene stroom en warmte. Green deal veenvervanging Eind december ondertekende Attero de green deal veenvervanging. Deze overeenkomst is bedoeld om te komen tot een substantiële toename van de inzet van compost als veenvervanger. Dat beperkt het afgraven van veen, de uitstoot van CO2 en het voorkomt de vernietiging van kostbare natuur. Nascheiding Met nascheidingsinstallaties in Wijster en Groningen haalt Attero kunststof verpakkingen uit restafval voor recycling. Zogeheten foliescheiders halen de zachte kunststofverpakkingen en plasticfolies uit de afvalstroom. Innovatieve infraroodtechnieken winnen de harde kunststoffen zoals frisdrankflesjes, shampooflacons en andere vormvaste plastics terug. De afgescheiden kunststoffen zijn weer grondstof voor onder meer autobumpers, fleecetruien, pellets en emmers. Dat leidt tot een duidelijke afname van de hoeveelheid aardolie voor de productie van kunststoffen. Biogasverzamelleiding Attero start in het voorjaar van 2012 met de aanleg van een biogasverzamelleiding vanuit Nieuweroord naar de locatie Wijster. De leiding is bedoeld de productie van biogas te bevorderen door het gas van agrariërs uit de omgeving te verzamelen en het centraal bij Attero op te werken tot groen gas en dat in te voeden op het landelijk aardgasnet.

12 Contactgegevens: 23 Doen wordt gemaakt door Natuur en milieufederatie Drenthe Christiaan Teule MKB Nederland Noord Rinze van der Born VNO-NCW Noord Jan-Willem Lobeek Provincie Drenthe Gien Pinxterhuis Attero Leon Dirrix Zonnepanelen op Drentse Boerderij Horizon Energy Michel Peek Ketenoverleg Contactnet duurzame Innovatie Noord-Nederland (CODIN) Peter Bootsma Kijk op voor actieve ketenoverleggen en documenten. Meedoen aan een ketenoverleg? Maak een gratis profielpagina aan op Uw profielpagina wordt ook getoond op andere duurzaamheidswebsites. Cradlekring Noord Martin Smit Green deal Provincie Drenthe Willem Huizing Emmlight Vincent de Groot Telefoon (0591) IVN Consultschap Drenthe Agnes Bakker Telefoon (0592) Feniks Engineering Contactpersonen: Barend Kortleven en Anna Widijowati Doen wordt ondersteund door: Invent Joop Eising Vepa Inge Wiekema Duurzame initiatieven op de kaart Om uw initiatief op de kaart te zetten vul het formulier in op Christiaan Teule Natuur en Milieufederatie Drenthe Colofon Uitgave in opdracht van Natuur en Milieufederatie Drenthe, verzorgd door: ETT Media Postbus AC Groningen. Telefoon: (050) Internet: Uitgave: februari 2012 Teksten en redactie: Detty Brink: Foto s: Natuur en Milieufederatie Drenthe, Detty Brink en diverse in de artikelen genoemde organisaties en bedrijven. Concept en realisatie: ETT Media en Geografisch BV Drukwerkbegeleiding: Duurzaam Inkoop Centrum, Groningen Oplage: exemplaren Overname van artikelen is in beginsel toegestaan mits hieraan vooraf toestemming van ETT Media of Natuur en Milieufederatie Drenthe wordt verkregen. Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Zowel ETT Media als Natuur en Milieufederatie Drenthe zijn niet aansprakelijk voor fouten en/of omissies in deze uitgave. Natuur en Milieufederatie Drenthe Hertenkamp HL Assen Telefoon: (0592) info@nmfdrenthe.nl Internet: