De toekomstige professional en de aanpak kindermishandeling

Transcriptie

1 De toekomstige professional en de aanpak kindermishandeling Als organisatie heb je een maatschappelijke opdracht om je medewerkers voldoende toe te rusten op hun taken en verantwoordelijkheden rondom het signaleren en handelen bij huiselijk geweld en kindermishandeling. Dit kan door bijscholing, bijvoorbeeld door middel van deskundigheidsbevordering. Maar waarom professionals alleen bijscholen? Binnen het opleidingscurriculum van de toekomstige professional is nog een wereld te winnen! Of je nu werkt als leerkracht in het onderwijs, als pedagogisch medewerker in de kinderopvang of als maatschappelijk werker in de gezondheidszorg. Professionals die werken met kinderen hebben in hun functie ook als taak opgroei- en opvoedproblemen te signaleren en te onderkennen. De werkomgeving is een belangrijke vindplaats van signalen. Competentieprofiel beroepskracht Signaleren kan pas als je ervan bewust bent wat de signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling zijn en je als professional de gevoeligheid hebt ontwikkeld deze te willen herkennen. Iedereen die met kinderen werkt, moet weten hoe je signaleert en hoe je daar met het kind en de ouders over kan praten. Maar wat moeten beroepskrachten die met kinderen werken werkelijk weten en kunnen? Het Nederlands Jeugdinstituut heeft een document opgesteld waarin wordt beschreven over welke competenties beroepskrachten moeten beschikken om hun taken bij huiselijk geweld en kindermishandeling op een verantwoordelijke en adequate wijze in te vullen. Met betrekking tot de aanpak van kindermishandeling gaat het specifiek om competenties rond het signaleren van mogelijke kindermishandeling, weten hoe te handelen bij zorgen over een kind en effectief samenwerken met anderen. Daarnaast hebben ze dit competentieprofiel ook toepasbaar gemaakt op huiselijk geweld. Hierbij kan gedacht worden aan het herkennen van verschillende vormen van geweld, het bespreken van zorgen en omgaan met loyaliteitsconflicten.

2 Naast het beschikken over deze competenties is het van belang dat professionals weten wie ze kunnen inschakelen (zowel in- als extern) wanneer het kind en de ouders hulp nodig hebben. Iedereen moet daarnaast op de hoogte zijn van de wetgeving op het gebied van privacy en het beroepsgeheim. De toekomstige professional Deskundigheidsbevordering van professionals op het gebied van huiselijk geweld en kindermishandeling is belangrijk. Dat geldt ook voor toekomstige professionals. Opleidingen hebben een grote verantwoordelijkheid in het begeleiden en toerusten van hun studenten. De Christelijke Hogeschool Ede (CHE) en Spectrum CMO Gelderland hebben het initiatief genomen tot een inventariserend onderzoek naar de wijze waarop opleidingen de thema s in hun curricula hebben opgenomen. Het onderzoek is uitgevoerd door twee vierdejaars studenten van de CHE, Martine Dijkstra en Marjolein Rutterkamp. Het onderzoek richt zich enerzijds op het opleidingsbeleid van de CHE zelf, anderzijds op die van de (andere) mboen hbo-opleidingen in Gelderland. Wet Meldcode Van 2008 tot en met 2010 is in opdracht van het ministerie van Jeugd en Gezin gewerkt aan een regionale sluitende aanpak van kindermishandeling. Daarnaast is er een wet in voorbereiding die het gebruik van een meldcode verplicht stelt. Deze wet zal gaan gelden voor organisaties en zelfstandige beroepskrachten in de (jeugd)gezondheidszorg, het onderwijs, de kinderopvang, de jeugdzorg en de maatschappelijke ondersteuning en eveneens voor politie en justitie (VWS, 2009). Naar verwachting biedt de Meldcode veel steun aan professionals wanneer zij vormen van huiselijk geweld of kindermishandeling signaleren. In de Meldcode worden vijf stappen onderscheiden: 1 In kaart brengen van signalen 2 Collegiale consultatie, en zo nodig, raadplegen van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling of het Steunpunt Huiselijk Geweld 3 Gesprek met de cliënt 4 Wegen van het geweld of de kindermishandeling 5 Beslissen: hulp organiseren of melden De beschreven stappen in de meldcode bieden de professional handvatten om een overwogen keuze te maken wat te doen met het signaal. (hier vindt u ook het basismodel) 2 De toekomstige professional en de aanpak kindermishandeling

3 Onderzoek Christelijk Hogeschool Ede Helaas ben ik daar niet bekend mee. Een veelgehoord antwoord onder vierdejaars studenten aan de CHE die deelnamen aan het onderzoek waarin is onderzocht in hoeverre de thema s zijn geïntegreerd binnen het curriculum van de sociale studies binnen de CHE. Daarnaast is gericht gevraagd naar de ervaring die de studenten rond deze specifieke thema s hebben opgedaan tijdens hun studie en/of stage. 605 van de 850 CHE-studenten aan de opleidingen PABO, SPH, MWD en hbo-v, hebben de vragenlijst ingevuld. Uit het onderzoek komt naar voren dat het merendeel van de vierdejaars studenten vindt dat ze op het gebied van huiselijk geweld en kindermishandeling te weinig kennis heeft opgedaan gedurende de gehele opleiding. Dit wordt ervaren als belemmering om conform de basiscompetenties te kunnen handelen in de praktijk. Wat voornamelijk gemist wordt is de concrete basiskennis omtrent deze specifieke thema s, waardoor er handelingsverlegenheid zou kunnen ontstaan. De studenten die echter de in 2010 opgestarte minor Aanpak Huiselijk Geweld hebben gevolgd, geven aan dat zij dit als een positieve toevoeging binnen hun curriculum ervaren. Deze minor is toegankelijk voor de student die er zelf voor kiest om meer kennis op te doen ten aanzien van de thema s. Gebleken is dat studenten door middel van de minor de basiskennis beter beheersen en hierdoor meer het gevoel hebben goed voorbereid de beroepspraktijk in te gaan. Op basis van de uitkomsten van het onderzoek kan geconcludeerd worden dat dit thema meer aandacht verdient binnen het curriculum van de CHE. Het is van belang dat studenten vanaf het eerste jaar bezig zijn met hun De studenten Martine Dijkstra (r) en Marjolein Rutterkamp (l) studeren Sociaal Pedagogische Hulpverlening aan de Christelijke Hogeschool Ede. Zij hebben dit onderzoek gedaan in het kader van hun afstuderen. basishouding als professional en voldoende toegerust zijn met specifieke kennis omtrent huiselijk geweld en kindermishandeling. Het beheersen van de competenties en kennen van de meldcode zorgt ervoor dat studenten voldoen aan de latere functie-eisen en goed voorbereid het werkveld in gaan. Ze kunnen de opgedane kennis ook direct gebruiken tijdens hun stage. Gelders onderzoek Naast onderzoek binnen de CHE is er ook contact gezocht met andere Gelderse opleidingen. Tien mbo- en drie hbo-opleidingen zijn benaderd. Via telefonische interviews is gepeild in hoeverre de thema s Huiselijk geweld en Kindermishandeling zijn opgenomen in het curriculum. Daaruit blijkt dat er bij bijna alle van deze opleidingsinstituten geen structurele ruimte is voor de betreffende thema s. Deze worden in sommige lessen wel aangestipt, maar dat hangt veelal af van de docent. Met name bezuinigingen en gebrek aan tijd binnen het curriculum worden genoemd als reden voor het ontbreken van de thema s. Betekent dit nu dat huiselijk geweld en kindermishandeling niet erkend worden als dusdanig belangrijke thema s binnen het curriculum van de middelbare beroepsopleidingen en hogescholen? Nee. Iedereen die aangesproken is over heeft hart voor deze thema s, zo is gebleken. Binnen de Gelderse mbo- en hbo-opleidingen zijn op dit moment echter andere prioriteiten leidend. Het merendeel van de studenten vindt dat ze op het gebied van huiselijk geweld en kindermishandeling te weinig kennis heeft opgedaan gedurende de opleiding. De toekomstige professional en de aanpak kindermishandeling 3

4 Good practices In Nederland hebben enkele mbo- en hbo-opleidingen de thema s in zekere mate in het curriculum geïntegreerd. De opleidingscoördinatoren en docenten van deze middelbare beroepsopleidingen en hogescholen hebben een grote passie om kennis omtrent deze thema s uit te dragen en verder te ontwikkelen binnen de opleiding en in het werkveld. Zij ervaren een groot verantwoordelijkheidsgevoel om ervoor te zorgen dat de thema s meer onder de aandacht worden gebracht en hoger op ieders agenda komen te staan. Hierna worden er vier good practices beschreven. Nederlandse Hogeschool Leeuwarden De Nederlandse Hogeschool Leeuwarden (NHL) is een goed voorbeeld van een hogeschool waar de thema s Huiselijk geweld en Kindermishandeling zijn opgenomen binnen het curriculum. Op dit moment kunnen de studenten kiezen voor de minor Werken in gedwongen kader en wordt er volop geëxperimenteerd met een nieuwe E-learning module van The Next Page, een e- Academy voor veilige ontwikkeling. Binnen de E-learning module worden de thema s uitvoerig behandeld. Het gaat om een programma dat via het internet studenten schoolt. Docenten kunnen gedurende het proces meekijken en sturing geven wanneer dit nodig is. De eerste respons van studenten is positief, een reden om dit project voort te zetten. Het doel van deze scholing is volgens Moira Hadikoesoemo, docent Social Work en werkzaam binnen de minor Werken in gedwongen kader (WIGK) aan de NHL, dat (jonge) professionals vroegtijdig geïnformeerd worden: Daarnaast is het van belang dat zij weten hoe zij kindermishandeling en huiselijk geweld kunnen signaleren, maar vooral ook hoe zij de meldcode moeten hanteren. De NHL vind dit van dermate belang dat zij hopen in de toekomst de thema s Huiselijk geweld en Kindermishandeling structureel op te kunnen nemen in het curriculum van de zorgopleidingen. Moira Hadikoesoemo E m.hadikoesoemo@zwo.nhl.nl Hogeschool Utrecht Bij de Hogeschool Utrecht (HU) te Amersfoort hebben de thema s een vaste plek binnen het curriculum. Binnen de opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD) wordt in het derde jaar een semester gewijd aan hulpverlening bij huiselijk geweld. Naast de basiskennis is er ruim aandacht voor de beleidsmatige en internationale aspecten. Voor verdere verdieping wordt de minor Huiselijk geweld in het vierde jaar aangeboden. Eén van de opdrachten is dat de MWD-studenten verbeterplannen opstellen om verandering omtrent de thema s in het werkveld te bewerkstelligen. Deze presenteren zij vervolgens aan het werkveld, die deze plannen soms doorvoert binnen de organisatie. Overal waar je werkt als maatschappelijk werker krijg je te maken met huiselijk geweld en kindermishandeling, stelt Marie-Louise de Beer, werkzaam binnen de opleiding MWD aan de HU. Hiermee benadrukt zij het belang dat de studenten de competenties van het signaleren en bespreekbaar maken van huiselijk geweld en kindermishandeling Huiselijk geweld is niet mooi ingepakt met een strik eromheen. beheersen: Huiselijk geweld is niet mooi ingepakt met een strik eromheen. De HU streeft ernaar dat elke jonge professional met voldoende kennis en vaardigheden de school verlaat. Marie-Louise de Beer E marie-louise.debeer@hu.nl 4 De toekomstige professional en de aanpak kindermishandeling

5 Rijn IJssel Arnhem Binnen de opleiding Verpleegkunde op het Rijn IJssel College kunnen de studenten niet om de thema s heen. In het derde leerjaar moeten de studenten de cursus Moeder en kind volgen. Deze cursus bestaat uit een reeks lessen en thuisopdrachten. Aan bod komen de rol van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK), het beroepsgeheim en het doorlopen van de stappen van de Meldcode. Door onder andere deze cursus beheersen de studenten de basiskennis rondom de thema s en een aantal vaardigheden om mee aan de slag te gaan en eventueel zelf verder uit te diepen. Maar, geeft Marieke van der Burgt aan, de opleiding duurt vier jaar en naast de thema s Huiselijk geweld en Kindermishandeling zijn er nog veel andere onderwerpen die de aandacht verdienen. Het Rijn IJssel College geeft ook cursussen Omgaan met agressie en psychiatrie. Binnen die cursussen worden de studenten geschoold in onder andere de karakteristieken van een gezin, terugkerend slachtofferschap en de voorkomende oorzaken van geweld. Marieke van der Burgt E m.v.d.burgt@rijnijssel.nl Ik wil studenten bewust maken van de ernst van de problematiek. Landstede Harderwijk Bij Landstede in Harderwijk wordt er binnen de opleiding Sociaal Maatschappelijke Dienstverlening (SMD) veel aandacht besteed aan de thema s. De studenten moeten opdrachten maken waaraan lessen rond de thema s Huiselijk geweld en Kindermishandeling zijn gekoppeld. Ook worden zij geacht om presentaties te geven en workshops te verzorgen omtrent deze thema s. Dit zorgt voor een verdieping, aldus Dineke Dertien, docente Sociaal Maatschappelijke Dienstverlening aan Landstede. Landstede vindt het belangrijk dat alle studenten de basiskennis en vaardigheden beheersen rondom de thema s. Studenten krijgen daarom al voor hun stageperiode lesstof hierover, zodat zij zich hier bewust van zijn wanneer zij de praktijk in gaan. Dit laatste is ook het doel van Dineke Dertien: Ik wil studenten bewust maken van de ernst van de problematiek en hen laten nadenken over wat zij zelf kunnen betekenen voor de cliënt. Zo had ik een student die stage liep en er achter kwam dat er mogelijk sprake was van kindermishandeling. Het is goed om te horen dat hij voldoende basis had om dit te kunnen opmerken. Een leerzame aanvulling op het lesprogramma is dat er regelmatig gastsprekers vanuit verschillende doelgroepen worden uitgenodigd. Op deze manier krijgen de studenten een kijkje in de praktijk en kunnen zij zowel theoretisch als praktisch specifieke kennis opdoen. Dineke Dertien E ddertien@landstede.nl De toekomstige professional en de aanpak kindermishandeling 5

6 Aanbevelingen voor mbo- en hbo-(zorg)opleidingen De resultaten van het onderzoek van de CHE en de contacten die Spectrum heeft met organisaties in dit veld, leiden tot een aantal aanbevelingen voor mbo- en hbo-(zorg)opleidingen over het aanbod rondom Huiselijk geweld en Kindermishandeling. Aanbevelingen Basiskennis omtrent de thema s vanaf het eerste lesjaar structureel en in samenhang opnemen in het curriculum. Door middel van eindtermen erop toezien dat de studenten aan het eind van hun opleiding de basiscompetenties beheersen. Denk aan het hanteren van het stappenplan van de Meldcode en hen toerusten in gespreksvaardigheden. Keuzeprogramma s bieden de studenten verdieping in de thema s. Nader onderzoek moet uitwijzen of er aandacht is voor studenten die zelf in aanraking zijn (geweest) met een vorm van geweld. Daarnaast is er aandacht nodig voor de veiligheidsrisico s bij de beroepsuitoefening. Nader onderzoek moet uitwijzen of er bij de zorgopleidingen behoefte is aan ondersteunend lesmateriaal. Samenwerking CHE Bronnen Spectrum CMO Gelderland en de Christelijke Hogeschool Ede hebben samen het initiatief genomen voor het schrijven van deze brochure. Beide organisaties hebben de thema s hoog op de agenda staan. Spectrum CMO Gelderland Thecla Brouwer E t.brouwer@spectrum-gelderland.nl Christelijke Hogeschool Ede Andries Scherpenzeel E a.scherpenzeel@che.nl Aandacht voor huiselijk geweld in opleidingen. TNO (2006) Basismodel meldcode. Ministerie van VWS (2009) Competenties in relatie tot de aanpak kindermishandeling. NJi (2008) De toekomstige professional en de aanpak kindermishandeling

7 Aanbeveling (Zorg)opleidingen moeten vanaf het eerste lesjaar de basiskennis omtrent structureel en in samenhang opnemen in het curriculum en erop toezien dat studenten aan het eind van hun opleiding de competenties beheersen. De toekomstige professional en de aanpak kindermishandeling 7

8 Wat biedt Spectrum? Wilt u binnen uw organisatie aan de slag met dit thema of bent u al begonnen en wilt u een verdiepingsslag maken? Spectrum heeft expertise op het terrein van Huiselijk Geweld en Kindermishandeling en is betrokken bij verschillende (landelijke) projecten. Spectrum kan u, in samenwerking met het AMK en Hera, ondersteuning bieden op de volgende terreinen: Voorlichtingsbijeenkomsten Meldcode Huiselijk geweld en Kindermishandeling Voorlichtingsbijeenkomsten werkwijze AMK Voorlichtingsbijeenkomsten/ gastlessen Vroegsignalering, Kindermishandeling, Huiselijk geweld en Communicatie met ouders Training voor docenten: Vroegsignalering en Aanpak kindermishandeling en Huiselijk geweld Implementatie e-learning module Signaleren kindermishandeling als onderdeel van het opleidingsprogramma Vakinhoudelijke ondersteuning bij het ontwikkelen van onderwijs- (modules), minoren en masters. (dossier Kindermishandeling) Colofon Tekst Ellen Beltman, Martine Dijkstra Marjolein Rutterkamp Eindredactie Marcia Veenhuis Christelijke Hogeschool Ede Postbus BB Ede T (0318) E info@che.nl Spectrum CMO Gelderland Postbus CA Velp T (026) E info@spectrum-gelderland.nl Fotografie Novy print Per Sonare Els Jacobi, Heiko Strietman Ontwerp en lay-out van arendonk ontwerpers Druk Torendruk, Nijkerk Mei De toekomstige professional en de aanpak kindermishandeling Er is geen verband tussen de personen op de foto en de inhoud van deze uitgave.