01-04-GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

Transcriptie

1 01-04-GG-Ontdekkers & Verlichters (2) Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Kristel Brekelmans 19 March 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt. Stel zo voor iedere onderwijssituatie de optimale leermiddelenmix samen.

2 Inhoudsopgave 1. Ontdekkingsreizen 1.1 Waarom? 1.2 Columbus 1.3 Nederlanders op ontdekkingsreis 2. Hervorming in de Kerk 2.1 Maarten Luther 2.2 Erasmus 2.3 Katholieken - Protestanten 3. De Opstand 3.1 De Beeldenstorm 3.2 Willem van Oranje 3.3 De Republiek 4. Klimaten De 5 Hoofdklimaten 5. Begrippen Over dit lesmateriaal Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

3 1. Ontdekkingsreizen Ontdekkingsreis = 1) 1) Expeditie 2) Tocht naar onbekende gebieden 2) Reis op zoek naar nog niet bekende gebieden, sinds de 15e eeuw (begin Renaissance) gegroeid uit verre handelsreizen en expansiegedrag 1.1 Waarom? Aan het begin van de Middeleeuwen werd er nog niet veel gereisd. Alleen pelgrimstochten naar Rome en Palestina voor het geloof. Reizen was zonder auto en snelweg natuurlijk ook wel een stuk lastiger... Er waren 2 ontwikkelingen die zorgden voor ideeën om verder te reizen: 1. De Kruistochten. Hierdoor kwamen mensen in aanmerking met de cultuur en specerijen van het oosten. Die specerijen zorgden ervoor dat de saaie Hollandse aardappelen een stuk beter smaakten. 2. Opkomst van het Mongoolse Rijk. Hierdoor werd het veiliger om naar China te reizen. In de 14e eeuw verviel het Mongoolse Rijk waardoor mensen op zoek gingen naar andere routes. Portugal ging nu via Afrika varen. Concurrentie (strijd) tussen de Europese landen zorgden ervoor dat ook Zuid Amerika en Amerika werden ontdekt. Halverwege de 15e eeuw zorgden een aantal veranderingen ervoor dat het makkelijker werd om te reizen: 1. Er werden betere schepen gebouwd 2. Er waren manieren ontdekt om beter te kunnen navigeren. Zo was het makkelijker om uit te zoeken waar je was op zee. Ook werden er nu kaarten gemaakt met routes. De mensen die de kaarten maakten heten carthografen. De Europeanen wisten nu dat er andere gebieden waren, en ze waren al bekend met specerijen en kruiden. Dus de Spanjaarden en Portugezen gingen in de 15e eeuw verder op zoek naar gebieden waar geld kon worden verdiend. Het verkopen van de specerijen leverde namelijk goed geld op in deze tijd. Ook gingen ze op zoek naar goud. Samenvatting: Zoals je hierboven kon lezen begonnen de ontdekkingsreizen eigenlijk door de Kruistochten. De christenen wilden graag hun geloof verspreiden. Ook wilden zij christenen in andere landen beschermen. Na verbeteringen in de scheepsbouw, navigatie en kaarten werd vanaf de 15e eeuw opnieuw gezocht naar nieuwe gebieden. Nu waren het vooral de Spanjaarden en Portugezen. Zij wisten dat ze geld konden verdienen met spullen uit andere gebieden. Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

4 Hierboven lees je een religieuze en een economische reden van de ontdekkingsreizen. 1.2 Columbus Spaanse ontdekkingsreizigers in Chili Christoffel Columbus Deze naam ken je vast wel! Het is de man die Amerika heeft ontdekt. Misschien wel de meest bekende naam van de ontdekkingsreizigers. Bekijk de video hieronder. Christoffel Columbus kn.nu/ww.a8d17a0 (schooltv.nl) Vragen bij Columbus kn.nu/phufw Wie huurde Columbus in? a. Koningin Marie-Antoinette van Frankrijk b. Koningin Elizabeth van Engeland c. Koningin Isabella van Spanje Wat waren de namen van de schepen van Columbus? a. Santa Maria, Niña, La Isabela b. Santa Maria, Pinta, Niña c. Santa Maria, Pinta, La Isabela Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

5 Wat was scheurbuik? a. Ziek zijn door te weinig groenten en fruit b. Buikgriep c. Ziek zijn door te weinig vlees Hoelang duurde de reis van Columbus? a. 6 weken b. 2 maanden c. 7 maanden Hoe noemt Columbus het nieuwe land? a. Amerika b. Indië c. San Salvador 1.3 Nederlanders op ontdekkingsreis De Verenigde Oostindische Compagnie Mauritius, Hollandia en Amsterdam, zo heetten de drie koopvaarders die met het kleine jacht Duyfken op 2 april 1595 vanaf Texel naar de Oost vertrokken. Het werd een spannend avontuur; drie van de vier schepen en slechts 87 van de 249 bemanningsleden keerden in augustus 1597 terug. De opbrengst was matig. Toch was deze eerste Nederlandse schipvaart naar Azië een succes, want ze had de handelsroute naar de Oost geopend. Andere reizen volgden. Al snel overtroefden de kooplieden van Zeeland en Holland met hun sterke en zwaar bewapende koopvaarders de Portugezen die de route al langer kenden, en maakten ze de Engelsen jaloers. Rijk beladen met koloniale waar, zoals peper en nootmuskaat, keerden hun schepen terug. Om concurrentie tegen te gaan en dus meer te kunnen verdienen, moesten de koopvaarders samenwerken. Dit leidde tot de oprichting van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC). Op 20 maart 1602 verkreeg deze compagnie het Nederlandse monopolie op alle handel in de Aziatische wateren vanaf Kaap de Goede Hoop. Zij waren dus de enigen die mochten handelen daar. In naam van de Republiek mocht de compagnie verdragen sluiten, oorlogen voeren en veroverde gebieden besturen. Bekijk eerst de video van het Klokhuis over de VOC kn.nu/ww.e2e48ec (schooltv.nl) Bekijk daarna de vensterplaat. Klik op de i-tjes voor alle informatie kn.nu/ww.0ee92da (entoen.nu) Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

6 Van je docent krijg je nu vragen over de VOC. Vul deze in op het papier zelf en lever het in bij je docent. Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

7 2. Hervorming in de Kerk Aan het einde van de Middeleeuwen verandert iets aan het denken van de mensen. Ze vinden dat bepaalde zaken onjuist zijn. Dat ga je in de verdere paragrafen lezen. 2.1 Maarten Luther Maarten Luther (10 november februari 1546) was een Duitse monnik. Hij werkte voor de kerk en was in dienst van God. Hij zag echter zaken die hem niet bevielen aan het geloof. Hij vond dat er iets moest veranderen. Bekijk hieronder het filmpje over Maarten Luther en maak daarna de vragen. kn.nu/ww.9692a7d (schooltv.nl) Vragen over de hervorming kn.nu/lvxf8 Wat zijn aflaten? a. Brieven van de paus die je kocht om zijn handtekening. b. Brieven die je bij de paus kon kopen waarmee je zonden vergeven werden. Waarom verkocht de paus aflaten? a. Om een nieuwe Sint Pieter te kunnen bouwen b. Om kruistochten te kunnen betalen c. Om nieuwe kerken in Duitsland te bouwen Wat staat er op Luthers lijst met 95 stellingen? a. Alles wat Luther goed vond aan de kerk b. Alles wat Luther niet goed vond aan de kerk c. Alle regels waarmee monniken te maken hadden Wat waren ketters? a. Mensen die kritiek hadden op de kerk b. Mensen die een ander geloof aanhingen dan het katholieke c. Soldaten van de paus Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

8 Waarom vertaalde Luther de bijbel in het Duits? a. Mensen konden geen Latijn of Grieks en dus niet zelf de bijbel lezen b. Luther zat opgesloten en moest iets te doen hebben Hoe heten de volgelingen van Luther? a. Protestanten b. Hervormden c. Gereformeerden 2.2 Erasmus Erasmus (28 oktober juli 1536) was een groots man in de wereld. En hij kwam uit ons eigen Rotterdam. Hij schreef heel veel boeken. En sommige mensen denken zelfs dat hij ervoor zorgde dat Luther zoveel aanhangers kreeg. Erasmus stimuleerde mensen namelijk om zelf goed na te denken. Je moet niet zomaar alles aannemen, zei Erasmus. Bekijk hieronder het filmpje over Erasmus van het Klokhuis. Erasmus kn.nu/ww.1ab385d (schooltv.nl) Erasmus schreef heel veel boeken. Wel honderden! En zijn bekendste (en leukste) was de Lof der Zotheid. Hierin maakt hij grappen over zaken die niet goed gaan volgens Erasmus. Jullie gaan in tweetallen een eigen Lof der Zotheid maken. Dat doen jullie als volgt: Kies iets waarvan jij denkt dat het een stuk beter kan (bijvoorbeeld de opvoeding van je ouders, het Engels van minister president Rutte, de lesuren op school.) Beschrijf in een document in Word wat jullie gekozen hebben. Beschrijf waarom je dit onderwerp gekozen hebt en wat jullie er minder goed aan vinden. Beschrijf wat en hoe dit beter kan. Deel het met je docent. 2.3 Katholieken - Protestanten Wat zijn de verschillen tussen katholieken en protestanten? Op die vraag vind je in deze opdracht een antwoord. Hieronder zie je een document met bronnen. Per bron beantwoord je de volgende vragen: - Waar gaat de bron over? - Past dit bij katholicisme of protestantisme? Motiveer je antwoord. Als je klaar bent deel je het document met je docent. Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

9 Bronnen Katholieken - Protestanten kn.nu/ww.f78e1d4 (doc, maken.wikiwijs.nl) Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

10 3. De Opstand In de 16e eeuw was Nederland onderdeel van Spanje. Komt dat als een verrassing? Lees dan de tekst van ons volkslied maar eens na! Zowel het Duitse als het Spaanse Rijk komt er in voor. Koning van Spanje (en Nederland) was namelijk broer van de keizer van Duitsland. De koning van Spanje, Filips II, was een rooms-katholieke man. Voor hem was het katholicisme de enige juiste godsdienst. Maar zoals jullie gelezen hebben kwam het protestantisme op in Nederland. Dit zorgde ervoor dat er ruzie ontstond tussen katholieken en protestanten, Spanje en Nederland. Hier gaan jullie verder over lezen. 3.1 De Beeldenstorm Filips II is de koning van Spanje en Nederland. Hij is katholiek. In Nederland wonen nu ook veel protestanten. Filips wil dit niet. Hij wil dat alle inwoners van zijn land katholiek zijn. Hij zorgt er dan ook voor dat Margaretha van Parma, de landvoogdes (landvoogdes is plaatsvervanger voor koning als hij niet in Nederland is), ervoor zorgt dat protestanten worden opgepakt. Als je wordt gearresteerd als protestant, dan heb je een erg groot probleem. In 1566 ging het helemaal mis. Een hagepreek loopt uit de hand en grote groepen mensen (protestanten) trekken door steden en dorpen. Zij plunderden daar de (katholieke) kerken. De beelden werden stukgeslagen. Altaren werden vernield. Nederland was ineens verscheurd. kn.nu/ww.6d2976e (schooltv.nl) 3.2 Willem van Oranje Willem van Oranje Als het goed is zou je die naam toch moeten kennen. Hij was een edelman, en werd de grondlegger van de Nederlandse staat. Vanaf 1555 had hij hoge functies: militair opperbevelhebber, stadhouder van Holland, Utrecht en Zeeland. Zijn relatie met Filips II verslechterde wanneer hij woordvoerder werd van de protestantse edelen. Hij wilde ook dat de protestanten niet vervolgd werden en dat ambtenaren hun banen niet verloren aan Spaanse ambtenaren. Na de Beeldenstorm vlucht Willem naar Slot Dillenburg. Van hieruit probeert hij in 1568 een aantal militaire aanvallen uit te voeren om de Spaanse soldaten van Alva (opvolger van Margaretha van Parma) terug te sturen. Pas vanaf 1572 waren deze aanvallen succesvoller. Toen hielpen de Watergeuzen mee met Willem van Oranje. Uiteindelijk sloten Holland en Zeeland zelfs een overeenkomst met andere gewesten (de Pacificatie van Gent). Filips II was hier totaal niet blij mee. Hij zette in 1580 een prijs op het hoofd van Willem van Oranje. Op 10 juli 1584 schoot de katholiek Balthasar Gerards Willem dood. Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

11 3.3 De Republiek De Republiek Willem van Oranje In 1609 zorgde het Twaalfjarige Bestand voor een tijdelijke onderbreking van de oorlog tegen Spanje die in 1568 met de militaire invallen van Willem van Oranje was begonnen. Speciaal voor de gelegenheid produceerde Claes Janszoon Visscher een kaart van de Nederlanden in de vorm van een leeuw, de Leo Belgicus. Daarop werden de zeventien Nederlanden nog eenmaal als een geheel afgebeeld, vreedzaam naast elkaar levend dankzij het verstommen van het wapengekletter, gesymboliseerd door de slapende god Mars rechtsonder. In werkelijkheid echter waren de Nederlanden door de Opstand en de daaruit voortvloeiende oorlog uiteengevallen in twee nieuwe staten: de zuidelijke Spaanse Nederlanden en de noordelijke Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Die laatste beleefde met het Bestand een belangrijk diplomatiek succes, al zou zij pas in 1648 met de Vrede van Munster internationaal erkend worden als soevereine staat. Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

12 Uitzondering Een republiek was een uitzondering in het vroegmoderne Europa waarin de toon werd gezet door vorsten. Niemand van de opstandelingen had dan ook bewust naar een republiek gestreefd: men had slechts de goede oude tijden willen herstellen waarin de vorst de vrijheden en privileges van zijn steden, gewesten en onderdanen garandeerde. Zo n vorst was na de afzwering van Filips II wel gezocht, maar niet gevonden. Daarom waren de zeven overgebleven opstandige gewesten vanaf 1588 maar als republiek doorgegaan. Dat leverde een merkwaardig staatsbestel op, waarin elk gewest in theorie een even belangrijke stem in de gemeenschappelijke vergadering van de Staten-Generaal had. Leden hadden recht op ruggespraak. Dat betekende dat afgevaardigden terug naar hun gewest mochten voor overleg. Zo kon het lang duren voor er een besluit werd genomen. In de praktijk viel dat wel mee. Omdat het rijke Holland verreweg het meeste geld inbracht, had het ook het meest te vertellen. De hoogste ambtenaar van Holland, de raadpensionaris, functioneerde als een soort minister-president, minister van financiën en minister van buitenlandse zaken tegelijk. Daarnaast was er meestal nog een Oranje die het ambt van stadhouder bekleedde. Letterlijk betekent dat plaatsvervanger, maar dat was niet meer dan een verwijzing naar vroeger: er was immers geen landsheer meer die vervangen moest worden. Als hoog edelman uit het huis van Oranje-Nassau (en dus familie van Willem van Oranje) en opperbevelhebber over de strijdkrachten stak de stadhouder ver uit boven alle andere bestuurders en ambtenaren. Waar die hun tijd vooral doorbrachten met vergaderingen, daar behaalden Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

13 stadhouders als Maurits en Frederik Hendrik klinkende militaire overwinningen op de Spanjaarden. Zij hadden wel iets van een vorst, al waren zij formeel gewoon dienaren van de gewestelijke Staten. Stadhouder en raadpensionaris konden gemakkelijk met elkaar in conflict komen. Tijdens het Twaalfjarig Bestand gebeurde dat voor de eerste maal, met dramatische uitkomst. Na een hooglopend politiek en religieus conflict liet stadhouder Maurits Johan van Oldenbarnevelt arresteren, op beschuldiging van landverraad. Hij werd op 13 mei 1619 onthoofd. Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

14 4. Klimaten De 5 Hoofdklimaten In de volgende opdrachten ga je leren over weer en klimaat. 1. Je gaat een opdracht maken over klimaatzones 2. Je leert hoe neerslag ontstaat 3. Je onderzoekt hoe het is om te leven in extreme klimaten. 4. Je maakt een opdracht over de opwarming van de aarde. Met alle kennis die je tijdens het werken aan dit thema verzamelt, maak je aan het eind van het thema Het Grote Weer of Klimaten spel. kn.nu/ww.3b9d37d (themas.studioaardrijkskunde.nl) Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

15 5. Begrippen Beeldenstorm - Vernielingen in Katholieke kerken in het jaar 1566 Boekdrukkunst - Het maken van boeken door de tekst op te bouwen uit losse metalen letters, en die steeds weer af te drukken Centralisatie - Samenbrengen van de overheid op 1 plek. Cultuur - De manier van denken en doen van een groep mensen Handelsroute - Via welke weg spullen worden gekocht en verkocht Hervorming - Beweging in de zestiende eeuw onder leiding van Maarten Luther, die de rooms-katholieke kerk wilde hervormen en waaruit de protestantse kerken zijn ontstaan Klimaat - Het gemiddelde weer van een groot gebied gemeten over een periode van 30 jaar Landklimaat - Hete zomers, koude winters en weinig neerslag Monarchie - Een land met een koning(in) aan het hoofd van de regering Opstand - Het verzet in de Nederland tegen de Spaanse koning in de 16e eeuw Poolklimaat - Klimaat waar het vrijwel altijd vriest Protestant - Aanhangers van Luther en Calvijn. Zij vinden het leven volgens de Bijbel belangrijker dan de kerk en paus dat vinden. Tegen de Katholieke Kerk Renaissance - Opbloei van de kunst en wetenschap in de vijftiende-zestiende eeuw die het gevolg was van een hernieuwde belangstelling voor de klassieke oudheid (letterlijk: wedergeboorte). Republiek - Een land zonder koning(in). Er staat vaak een gekozen president aan het hoofd van de regering Rooms-katholiek - Iemand die hoort bij de kerk van Rome, een christelijke kerk met aan het hoofd de paus Specerij - Gedroogde en vaak gemalen delen van planten met een sterke geur en smaak, zoals kaneel, komijn, kruidnagel en peper Tropisch klimaat - Klimaat waar het nooit kouder wordt dan 18 C en waar het erg vochtig is Unie van Utrecht - Overeenkomst tussen Nederlandse gewesten om de Spanjaarden het land uit te jagen VOC - Verenigde Oostindische Compagnie, handelaren die samenwerken om geld te verdienen met de handel naar Indonesië Woestijnklimaat - Klimaat waarin grote temperatuurverschillen voorkomen en waar weinig neerslag valt Zeeklimaat - Klimaat onder invloed van de zee, met zachte winters en koele zomers en het hele jaar neerslag Zending - Het verspreiden van het christelijke geloof in een andere cultuur Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

16 Antwoorden Antwoorden: Vragen bij Columbus Wie huurde Columbus in? 1. Koningin Marie-Antoinette van Frankrijk 2. Koningin Elizabeth van Engeland 3. Koningin Isabella van Spanje Aantal punten juist antwoord: 1 Wat waren de namen van de schepen van Columbus? 1. Santa Maria, Niña, La Isabela 2. Santa Maria, Pinta, Niña 3. Santa Maria, Pinta, La Isabela Aantal punten juist antwoord: 1 Wat was scheurbuik? 1. Ziek zijn door te weinig groenten en fruit 2. Buikgriep 3. Ziek zijn door te weinig vlees Aantal punten juist antwoord: 1 Hoelang duurde de reis van Columbus? 1. 6 weken Dat was wel de bedoeling ja maanden van Spanje naar het nieuwe land 3. 7 maanden Van Spanje naar het nieuwe land en weer terug Aantal punten juist antwoord: 1 Hoe noemt Columbus het nieuwe land? 1. Amerika 2. Indië 3. San Salvador Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

17 Aantal punten juist antwoord: 1 Antwoorden: Vragen over de hervorming Wat zijn aflaten? 1. Brieven van de paus die je kocht om zijn handtekening. 2. Brieven die je bij de paus kon kopen waarmee je zonden vergeven werden. Aantal punten juist antwoord: 1 Waarom verkocht de paus aflaten? 1. Om een nieuwe Sint Pieter te kunnen bouwen 2. Om kruistochten te kunnen betalen 3. Om nieuwe kerken in Duitsland te bouwen Aantal punten juist antwoord: 1 Wat staat er op Luthers lijst met 95 stellingen? 1. Alles wat Luther goed vond aan de kerk 2. Alles wat Luther niet goed vond aan de kerk 3. Alle regels waarmee monniken te maken hadden Aantal punten juist antwoord: 1 Wat waren ketters? 1. Mensen die kritiek hadden op de kerk 2. Mensen die een ander geloof aanhingen dan het katholieke 3. Soldaten van de paus Aantal punten juist antwoord: 1 Waarom vertaalde Luther de bijbel in het Duits? 1. Mensen konden geen Latijn of Grieks en dus niet zelf de bijbel lezen 2. Luther zat opgesloten en moest iets te doen hebben Aantal punten juist antwoord: 1 Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

18 Hoe heten de volgelingen van Luther? 1. Protestanten 2. Hervormden 3. Gereformeerden Aantal punten juist antwoord: 1 Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

19 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur Kristel Brekelmans Laatst gewijzigd 19 March 2016 om 16:44 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 1; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 1; VMBO theoretische leerweg, 1; VMBO gemengde leerweg, 1; Leerinhoud en Begin van de overzeese Europese expansie; Opstand en het ontstaan van een doelen onafhankelijke Nederlandse staat; Aardrijkskunde; De tijd van ontdekkers en hervormers ( ); Reformatie en de splitsing in de christelijke kerk; Geschiedenis; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Bronnen Bron Christoffel Columbus Erasmus Type Video Video Link Video Video Video Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)

20 Bron Weerklimaat&subcomp=ak-hv-thema-Weerklimaat-A Type Link Pagina GG-Ontdekkers & Verlichters (2)