CAW s, ook voor kinderen?

Transcriptie

1 visiedossier CAW s, ook voor kinderen?

2 CAW s, ook voor kinderen?

3 Inhoudstafel 1. Algemeen Welzijnswerk, ook voor kinderen? Waar vinden we kinderen in een CAW? De opdracht van een CAW CAW: missie en visie Doelgroep van een CAW Werken aan verbinding Algemeen welzijnswerk voor mensen in kwetsbare levensomstandigheden De rechtspositie van kinderen Het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind Het recht op hulpverlening Kinderen betrekken in het hulpaanbod van een CAW Theoretisch kader Positie en rol van kinderen in de hulpverlening Basishouding van de hulpverlener Lagere schoolkinderen van dichtbij bekeken Kinderen en hun ouders Kwaliteitsvol eerstelijnsaanbod voor kinderen Het wenselijke aanbod van een Centrum Algemeen Welzijnswerk Preventie en signalering Onthaal Begeleiding Organisatorisch kader Toegankelijkheid Infrastructuur Samenwerking Randvoorwaarden voor CAW-medewerkers om kinderen een plek te geven in de hulpverlening Besluit Bibliografie 44 4

4 00 COLOFON Dit dossier kwam tot stand in samenwerking met een werkgroep: Kristien Schollen (CAW Vilvoorde), Kris Breesch (CAW Regio Leuven), Kathy Renaudin (CAW & JZ Middenkust), Catherine Strijpens (CAW Middenkust), Gie Kiesekoms (CAW Hageland), Alexia Desmytere (CAW Stimulans), Sylvie Van De Voorde (CAW Regio Dendermonde) Tamara Sper (CAW Zenne & Zoniën), medewerkers van CAW Het Welzijnshuis en CAW Waasland. Auteur: Itte Van Hecke Foto s: Brandpunt 23 Druk: Eerste druk Ontwerp: CRM Factory, Leuven Opmaak: Secretariaat Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Volgnummer: VD/2010/1 Depot nummer: D/2010/11.374/ Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Gehele of gedeeltelijke overneming of reproductie van de inhoud van de uitgave, op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteursrechthebbende is verboden. De foto s zijn auteursrechtelijk beschermd. De namen van kinderen/cliënten zijn uiteraard fictief. 5

5 1. Algemeen Welzijnswerk, Zoals in het Plan Perspectief! geschetst, voorziet de Vlaamse overheid in verschillende taken en doelgroepen voor de sectoren die in Vlaanderen instaan voor het welzijn van kinderen en jongeren. Voor 0 tot 6- jarigen wordt binnen de CKG s ambulante en mobiele begeleiding uitgebouwd. Voor de 6 tot 12- jarigen wordt gekozen voor een methodische versterking en een uitbreiding van het aanbod van het CLB naast een gestructureerde samenwerking tussen onderwijs en de CLB s en de Bijzondere Jeugdzorg anderzijds. Naar de CAW s wordt vooral gekeken voor het uitbouwen van een jongerenwerking. Een aanbod voor kinderen is in dit plan geen kerntaak voor het algemeen welzijnswerk. Vanuit het algemeen welzijnswerk is er steeds meer oog voor de kinderen, betrokken bij de volwassen cliënten. Kinderen in de hulpverlening in een CAW in beeld brengen, betrekken en indien aangewezen en mogelijk individueel begeleiden wordt gesitueerd in dit dossier. Tot op heden vinden we kinderen slechts in beperkte mate terug in de hulpverlening van een CAW en dan vooral als indirecte cliënt. Kinderen kunnen op 2 manieren terechtkomen in een CAW: samen met (één van) hun ouders of alleen. Dit laatste betekent dat ze zelfstandig een hulpvraag stellen. We gaan ervan uit dat kinderen steeds onlosmakelijk deel uitmaken van een gezinssysteem maar wel individueel kunnen begeleid worden. Hulpverlening aan kinderen van lagere schoolleeftijd als indirecte cliënt kunnen we situeren op een continuüm. Het minimale is dan om in de hulpverlening aan de volwassenen de daarbij betrokken kinderen in beeld te brengen in de gesprekken. Aan het andere uiteinde situeren we de mogelijkheid om actief in dialoog te gaan met de kinderen die betrokken zijn bij de hulpverlening aan volwassenen. Volwassenen kunnen een hulpvraag stellen in de hoedanigheid van ouder met opvoedingsproblemen. In de opvoedingsbegeleiding komen kinderen noodzakelijk aan bod. Daarnaast kan er een individueel aanbod gedaan worden als antwoord op de vraag van een kind als directe cliënt. Volgens het decreet Rechtspositie van de minderjarige in de Integrale Jeugdhulp vormt het belang van de minderjarige de belangrijkste overweging bij het verlenen van jeugdhulp. In het schema hierna wordt het kader en de positionering van de verschillende sectoren betrokken in de Integrale Jeugdhulp benadrukt. Het CAW is een partner in het netwerk rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp en voorziet een aanbod in het kader van de brede instap waarbij onthaal, vraagverheldering, informatie en advies centraal staan. Daarnaast biedt een CAW ook kortdurende hulp aan. Na deze instap is een verder hulpaanbod in een CAW rechtstreeks toegankelijk voor minderjarigen en hun ouders. 6

6 01 ook voor kinderen? 7

7 8

8 Algemeen Welzijnswerk, ook voor kinderen? 01 SENSIBILISERING EN COMMUNICATIE AFSTEMMING EN COMMUNICATIE TOEGANGSPOORT Ouders Minderjarigen Toeleiders BREDE INSTAP Instapprocedure Informatieverstrekking Kortdurende hulp CLB Typemodules met de functies onthaal, vraagverheldering, informatie en advies Typemodules met kortdurend hulpaanbod AWW Typemodules met de functies onthaal, vraagverheldering, informatie en advies Typemodules met kortdurend hulpaanbod K&G Typemodules met de functie onthaal (preventieve zorg) Aanbod m.b.t. informatie en advies of korte hulp in preventieve zorg, in inloopteams e.d.m. ANDERE Initiatieven opvoedingsondersteuning, JIP s, ANDERE PARTNERS/HULPVERLENING IN HET NETWERK CLB Andere modules AWW Andere modules CGG Alle modules CIG Alle modules CBJ Alle modules K&G VK CKG Pleegzorg ANDERE K-diensten, OCMW s, drughulp, revalidatiecentra 38 9

9 Type aanmeldingsvraag 4,9 Begeleiding 5,2 Opname Advies 7,3 Ander type vraag Informatie Ondersteuning Andere 21,5 1.1 Waar vinden we kinderen in een CAW? In 2009 waren er in de CAW s 2045 kinderen onder 12 jaar onthaalcliënt. Opvallend is dat in de helft van de instapprocedures ook een gesprek met het kind geregistreerd wordt. Uit dit cijfer is niet op te maken of er apart met het kind gesproken wordt of het kind aanwezig/betrokken is bij het gesprek met de ouder(s). Merendeel van de kinderen wordt aangemeld met een gezin of een deel ervan, maar wat opvalt is dat toch 11,8% alleen wordt aangemeld. Justitie blijkt de belangrijkste verwijzer te zijn voor kinderen. Vermoedelijk speelt het aanbod van de bezoekruimte daarin een rol. 4,4 4,7 51,9 In de onthaalfase zijn de bij kinderen vaakst genoemde aanmeldingsproblemen: verwerkingsproblemen en gezinsrelaties. 52% van de vragen zijn vragen naar begeleiding, naast 21,5% opnamevragen. Daarop krijgt 47,9% informatie aangeboden, naast een oriënterend advies voor ongeveer 16,6%. Voor 12,4% van de kinderen die zich aanmelden met hun ouders voorziet een CAW in een residentieel verblijf. Van de cliënten in begeleiding is 2% tussen 6 en 12 jaar. Hier zien we het aandeel van de bezoekruimte duidelijk afgetekend. Het grootste aantal kinderen wordt geregistreerd in het aanbod van de bezoekruimte in gerechtelijke context. In afnemende grootte orde volgen dan onderstaande typemodules: begeleiding slachtofferschap, individuele begeleiding kinderen en ouders in een opvangsituatie, begeleiding psychische persoonlijke problemen en integrale residentiële begeleiding thuisloosheid. Een beeld van de levensomstandigheden: 50% van de kinderen leeft met zijn ouders, 30% in een éénoudergezin. Van de kinderen verblijft 1% onwettig in het land, voor 6% is het verblijfsstatuut tijdelijk. Naar typemodules Bezoekruimte gerechtelijke context 135 kinderen. Het belangrijkste probleem is hier gezinsrelaties. En de belangrijkste partner in de samenwerking is justitie. Begeleiding slachtofferschap 101 kinderen. Justitie is ook hier de belangrijkste verwijzer gevolgd door niet-professionele verwijzers. Verwerkingsproblemen worden hier als belangrijkste probleem geregistreerd. 10

10 Algemeen Welzijnswerk, ook voor kinderen? 01 Individuele begeleiding ouders en kinderen in een opvangsituatie 87 kinderen, opvallend toch dat 42% van deze kinderen van niet Belgische origine is. Opnieuw zien we hier dat gezinsrelaties de meest geregistreerde problematiek is. Kinderen in vluchthuizen en vrouwenopvangcentra zijn dus een belangrijk segment van het CAW cliënteel. De voornaamste samenwerkingspartners zijn hier onderwijs en welzijnsorganisaties. Integrale residentiële begeleiding thuisloosheid 53 kinderen waarvan 70% van niet Belgische origine. Problemen met gezinsrelaties en huisvesting zijn de belangrijkste hulpvragen. Opnieuw zijn onderwijs en welzijnsorganisaties de grootste partners. Tabel 1 Leeftijd ter info / hoofdcategorieën Leeftijd % N 0-11 jaar 2, jaar 9, jaar 19, jaar 63, jaar 4, Totaal 100% Missings Onbekend Begeleiding psychische persoonlijke problemen 61 kinderen. Gezinsrelaties zijn in 71% het voornaamste probleem, gevolgd door verwerkingsproblemen, stress en draagkracht, zelfbeleving en identiteit. Onderwijs en welzijnsorganisaties zijn de belangrijkste partners, ook niet professionelen. 11

11 Gemiddeld worden er tussen 6 en 10 contacten geregistreerd, slechts zelden meer dan 20. Hierbij dient opgemerkt dat er in de realiteit méér kinderen betrokken zijn in de cliëntsystemen die beroep doen op een CAW o.a. cliënten met een precair verblijfstatuut, relatiebegeleiding, schuldbemiddeling, maar die worden niet apart geregistreerd. Som geboden hulp Informatie Oriënterend advies Verblijf Verwijzing Toeleiding Andere 6,5% 8,6% 7,9% 47,9% 12,4% 16,6% Opmerking: Een aantal principes en uitgangspunten die verder in de tekst voorkomen zijn ontegensprekelijk ook toepasbaar op jongere en oudere kinderen. (op basis van de Tellus registratiegegevens van 2009) 12

12 Algemeen Welzijnswerk, ook voor kinderen? 01 Tabel 2 Typemodules Leeftijd Frequentie % Bezoekruimte gerechtelijke context ,4 Begeleiding slachtofferschap ,8 Individuele begeleiding kinderen ouder(s) in een opvangsituatie 87 11,9 Begeleiding psychische persoonlijke problemen 61 8,3 Integrale residentiële begeleiding thuisloosheid 53 7,2 Gezinsbegeleiding 49 6,7 Begeleid wonen 34 4,6 Crisisbegeleiding 33 4,5 Begeleiding opvoedingsonzekerheid 31 4,2 Begeleiding intrafamiliaal geweld 29 4,0 Integrale gezinsbegeleiding 22 3,0 Integrale residentiële begeleiding slachtoffers partnergeweld 20 2,7 Bezoekruimte vrijwillige context 18 2,5 Integrale individuele begeleiding 11 1,5 Begeleiding scheidingsproces 10 1,4 Begeleiding basisrechten 9 1,2 Preventieve woonbegeleiding 8 1,1 Integrale begeleiding studio-opvang 7 1,0 Bemiddeling conflicten tussen jongeren en ouders 4 0,5 Gezinstherapie 3 0,4 Ouderschapsbemiddeling 3 0,4 Groepsbegeleiding 3 0,4 Budgetbeheer 1 0,1 Integrale residentiële begeleiding slachtoffers mensenhandel 1 0,1 Totaal

13 2. De opdracht van een CAW Kinderen verzinnen hun eigen verhaal en hun eigen antwoorden als er door betrokken volwassenen geen begrijpelijke uitleg gegeven wordt. 2.1 CAW: missie en visie Het decreet van 8 mei 2009 definieert het algemeen welzijnswerk als de psychosociale hulp- en dienstverlening die ter beschikking staat van alle personen van wie de welzijnskansen bedreigd of verminderd worden ten gevolge van gebeurtenissen in de persoonlijke levenssfeer, problemen ten gevolge van gebeurtenissen in een context van criminaliteit of problemen van meervoudige kwetsbaarheid ten gevolge van een proces van sociale uitsluiting. De missie van het algemeen welzijnswerk is volgens het decreet: gebruikers helpen zich persoonlijk en sociaal te ontplooien, hun individuele en sociale rechten uit te oefenen zodat ze een menswaardig leven kunnen leiden. 2.2 Doelgroep van een CAW Het CAW ondersteunt mensen en in het bijzonder kwetsbare groepen zoals kinderen in hun eigen competenties om problemen op te lossen of, indien nodig, beroep te doen op andere voorzieningen. Allerhande gebeurtenissen beïnvloeden soms radicaal het leven van een gezin en de betrokken kinderen. Als een kind bv. samen met de ouders op straat komt te staan, als vader werkloos wordt en daardoor in een depressie verzeilt, roept dat voor een kind veel vragen op. Kinderen verzinnen hun eigen verhaal en hun eigen antwoorden als er door betrokken volwassenen geen begrijpelijke uitleg gegeven wordt. Hun fantasie levert vaak dramatische scenario s op die hen emotioneel in de war brengen. Kinderen hebben dus ook nood aan aandacht en deskundige steun van een hulpverlener die hun gezin of 1 van beide ouders begeleidt. Hulpverlening in een CAW kan een belangrijke functie vervullen in het verwerken van gebeurtenissen, in het herstellen en verbreden van sociale verbindingen, oog hebben voor ongelijke kansen door armoede, enz. Ook preventief heeft het CAW een belangrijke rol te vervullen. Signaalgedrag dat mits de nodige aandacht vroeg genoeg kan opgespoord en begeleid worden, maakt een meer ingrijpende hulpverlening op lange termijn minder noodzakelijk. Naast de bekende JAC-werking voor jongeren zijn er in het algemeen welzijnswerk methodieken en programma s uitgewerkt om met kinderen aan de slag te gaan in specifieke contexten of rond bepaalde thema s. We denken daarbij o.a. aan de kinderwerking van Slachtofferhulp, het methodisch kader Kinderen en partnergeweld: wat nu?, Raar, zo uit elkaar! een groepsaanbod rond scheiding. De onthaalfunctie van een CAW is te vergelijken met die van een huisarts: vanuit een brede generalistische kijk op een systeem opnemen wat binnen de eigen verantwoordelijkheid ligt en doorverwijzen wanneer gespecialiseerde hulp noodzakelijk is. Voor een CAW betekent dit dat, vanuit een systeemgerichte en integrale benadering, het totale gezinssysteem in kaart gebracht wordt onafhankelijk van welke persoon zich aanmeldt. Deze benadering impliceert dat de meest kwetsbare leden van het gezin, de kinderen, duidelijk in het vizier komen. 14

14 Werken aan verbinding Autonomie in verbondenheid De mens is een autonoom en een sociaal wezen. We hechten veel waarde aan de zelfontplooiing en individuele ontwikkeling van volwassenen en kinderen, die als autonome wezens keuzes kunnen maken op allerhande terreinen. Als sociaal wezen kan de mens echter niet zonder interacties met anderen. Autonomie staat dus voor een individualiteit in verbondenheid met anderen. (Serrien, 2006). Het is daarom belangrijk om een kind te zien als deel van zijn gezinssysteem. Een kind is verbonden met ouders, familie, vrienden, andere belangrijke derden. Via de verbinding met deze personen kan een CAW rechtstreeks of onrechtstreeks hulp aanbieden aan het kind, dat omwille van zijn autonomie individuele keuzes moet kunnen maken, ook met en in de hulpverlening. Relationele zorg is ook voor kinderen een onmisbare bron van persoonlijke groei en ontwikkeling. Psychosociale competenties Volwassenen en kinderen zijn niet alleen sociale maar ook dynamische wezens: ze passen zich aan naargelang de omstandigheden in hun leven. Dit geldt zowel voor het omgaan met plezierige gebeurtenissen als voor het omgaan met moeilijkheden, crisissen. Doorgaans kunnen mensen heel wat krachten mobiliseren om moeilijkheden het hoofd te bieden. Het CAW probeert ook op maat van het kind de nodige krachten te mobiliseren om op een gepaste manier te ondersteunen bij moeilijkheden en het probleemoplossend vermogen te versterken. 2.4 Algemeen welzijnswerk voor mensen in kwetsbare levensomstandigheden Het algemeen welzijnswerk is er voor iedereen wiens welzijnskansen bedreigd of verminderd worden ten gevolge van persoonlijke, relationele, gezins- of maatschappelijke factoren. Sommige ouders melden zich aan met een dwingende vraag: help mijn kind, mijn kind heeft een probleem, wil er iemand mijn kind zien. Deze ouders voelen zich zo machteloos en weten niet meer wat te doen, gelukkig hebben ze wel de kracht om hulp te vragen. Anderen zoeken hulp voor hun kind omdat ze slachtoffer of getuige zijn van een schokkende gebeurtenis zoals een verkeersongeval of een misdrijf. Nog anderen zullen eerder met een informatieve vraag, als openingszin, komen naar een CAW. Er zijn ook ouders die zich weinig of geen vragen stellen over het welzijn van hun kinderen, of zo met zichzelf bezig zijn waardoor zij signaalgedragingen van hun kinderen niet meer opmerken. Het CAW brengt kinderen in dat geval opnieuw in beeld. Het CAW hulpaanbod speelt in op de kwetsbaarheid van mensen, die door meerdere factoren kan bepaald worden, verschillende vormen kan aannemen en in verschillende gradaties kan voorkomen. 15

15 Kind en Gezin definieert kansarmoede aan de hand van 6 typecriteria: het maandinkomen per gezin, de opleiding van de ouders, de ontwikkeling van de kinderen, de arbeidssituatie van de ouders, de huisvesting en de gezondheid. Grosso modo onderscheiden we 3 types van kwetsbaarheid Types kwetsbaarheid Kwetsbaarheid ten gevolge van gebeurtenissen in de persoonlijke levenssfeer. Kinderen groeien op in hun gezin, lopen school, leven in een eisende en steeds sneller evoluerende maatschappij. Kinderen hebben te maken met gezinsproblemen zoals echtscheiding, nieuw samengestelde gezinnen, familiaal geweld. Ze kunnen te kampen hebben met schoolgerelateerde problemen zoals contacten met hun leeftijdsgenoten of leerproblemen. Gebeurtenissen zoals bijv. verlieservaringen, conflicten, relatiebreuken, scheiding, gezinsgeweld, opvoedingsproblemen kunnen de toekomstperspectieven ernstig hypothekeren en verhogen het risico op verlies van welzijn. Het CAW ontwikkelt werkvormen waarop mensen beroep kunnen doen in een zo preventief mogelijk stadium. Op die manier kunnen processen van uitsluiting en meervoudige kwetsingen van kinderen tegengegaan worden. Kwetsbaarheid ten gevolge van gebeurtenissen in een context van criminaliteit, dader- en slachtofferschap Kinderen kunnen slachtoffer zijn van gewelddaden t.a.v. gezinsleden of van zichzelf. Kinderen kunnen te maken hebben met daderschap in hun gezin, met criminaliteit, pesterijen Wanneer kinderen hiermee in aanraking komen veroorzaakt dit vaak een verhoogde kwetsbaarheid omwille van de negatieve effecten ervan zoals slachtofferschap, vervreemding, leedtoevoeging, vrijheidsberoving, uitsluiting, ontreddering, stigmatisering, geschonden vertrouwen, onmacht en onveiligheid. Een strafrechtelijk optreden hypothekeert vaak ook de welzijnskansen van de direct betrokken omgevingsfiguren van de dader zoals partner, ouders en kinderen. De confrontatie met het strafrecht creëert vaak onwelzijn, zowel voor dader als slachtoffer. Het CAW ontwikkelt werkvormen die een welzijns- of herstelgerichte dimensie inbrengen in de verhouding tussen daders, slachtoffers en samenleving. Kwetsbaarheid ten gevolge van een proces van sociale uitsluiting We zien ook een rechtstreeks verband tussen de hulpvragen die in het CAW gesteld worden en maatschappelijke ontwikkelingen zoals: flexibiliteit op de arbeidsmarkt, de invulling van vrije tijd en gezinstijd, de grotere verantwoordelijkheid voor een eigen levensinvulling, gezinsverdunning, een minder centrale rol voor het kerngezin, een stijging van het aantal éénoudergezinnen, wonen als single, het toenemend aantal echtscheidingen en nieuw samengestelde gezinnen, effecten van migratie, Ruim 17 % van de Belgische kinderen tot 17 jaar leeft in armoede. In absolute termen spreken we hier over meer dan kinderen. Grote gezinnen (met 3 of meer kinderen) hebben 20,1 % kans om in armoede terecht te komen. De situatie is het schrijnendst bij eenoudergezinnen 16

16 De opdracht van een CAW 02 waar het armoederisico oploopt tot 35,1 %. Anno 2010 worden er nog steeds kinderen uit huis geplaatst omwille van armoede. Het is niet verkeerd om voor deze kinderen een vangnet te voorzien, maar nog beter zou zijn om de thuissituatie te verbeteren, als plaatsing daardoor vermeden kan worden. Informele netwerken versterken, investeren in opvoedingsondersteuning en in thuisbegeleiding kunnen kwetsbare gezinnen de nodige versterking (empowerment) bieden. (De Gezinsbond, studiedienst, 2010) de kwetsbaarste leeftijdsgroep: kinderen. Daarnaast is de financiële draagkracht en draaglast een doorslaggevende factor in de (meervoudige) kwetsbaarheid van mensen. De financiële mogelijkheden van mensen zijn meestal bepalend om hulp te kunnen mobiliseren. De ontwikkelingsmogelijkheden van kinderen die opgroeien in armoede zijn beperkt. In totaal werden in het Vlaams Gewest, anno 2007, kinderen in een kansarm gezin geboren, op een totaal van geboortes. In bijna een derde van deze gezinnen kampen kinderen met zwaktes in de ontwikkeling en in een vijfde van de gezinnen met een zwakke gezondheidstoestand. (Vranken, J. et al., 2009) Dagelijks worden we geconfronteerd met kinderen die op meerdere levensgebieden achtergesteld zijn en meervoudige kwetsingen hebben opgelopen. De verbinding met zichzelf, met anderen en met de samenleving is verbroken. Het CAW ontwikkelt werkvormen die rekening houden met de verbroken verbindingen en de meervoudige kwetsingen. Het werken aan herankering, integratie en het herwinnen van het vertrouwen in de samenleving vraagt een eigen procesmatige benadering in een hulpverleningsrelatie die herstel en hechting opnieuw mogelijk maken. Kenmerken als leeftijd, etnische afkomst, geslacht, seksuele voorkeur zijn bijkomende factoren van kwetsbaarheid. Dit vraagt om specifieke aandacht voor Foto affiche Raar zo uit elkaar: Caroline Van Poucke 17

17 3. De rechtspositie 3.1 Het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind Als we spreken over hulpverlening aan kinderen kunnen we niet anders dan vertrekken van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (1989). Een kind is als mens drager van fundamentele mensenrechten. Die kunnen worden ingedeeld volgens Provision : rechten die aan kinderen voorzieningen garanderen (voeding, gezondheid, onderwijs, ), Protection : rechten die kinderen beschermen tegen mishandeling, en Participation : o.a. het recht op vrije meningsuiting, het recht op vereniging, Een andere indeling kan volgens de doelstellingen: zelfbeschikkingsrechten, beschermingsrechten en specifieke rechten. N.B. Het IVRK is comprehensief, d.w.z. ondeelbaar en niet hiërarchisch. Aan rechtsbescherming zijn een aantal kwaliteitseisen verbonden. Je moet rechten hebben: het kind moet erkend worden als drager van rechten. Je moet je rechten ook kunnen uitoefenen. Met betrekking tot kinderen bevinden we ons met deze vereiste midden in het competentiedebat. Indien nodig moet je ook je rechten kunnen afdwingen. Onlosmakelijk is dit verbonden met de 2 voorgaande vereisten. Er stellen zich hier echter bijzondere vereisten: de noodzaak aan voldoende en volwaardige rechtsbijstand, voldoende en volwaardige vorming voor magistraten, advocatuur, politie en allen die met rechtbank en gerecht te maken hebben. In het juridischtechnische debat komen hier discussies naar boven over de procesbekwaamheid van minderjarigen, hun partijbekwaamheid en meer specifiek het recht om gehoord te worden. Je moet over je rechten geïnformeerd zijn. Ken je rechten dus. Mensenrechten-, kinderrechteneducatie in de zin van het versterken van het wederzijds respect wordt wel eens aangeduid als één van de meest elementaire voorwaarden voor een daadwerkelijke rechtsbescherming. Je moet voor je belangen kunnen (laten) opkomen. Belangenbehartiging is gezien de zwakke positie die kinderen ook in de besluitvormingsprocessen bekleden, uiterst belangrijk. 18

18 van kinderen 03 Het recht als middel om te respecteren en gerespecteerd te worden heeft haar plaats in het hulpverleningsproces, c.q. de hulpverleningsrelatie. 3.2 Het recht op hulpverlening Het recht op hulpverlening Het recht op hulpverlening wordt beschreven in artikel 27 het recht van ieder kind op een levensstandaard die toereikend is voor de lichamelijke, geestelijke, intellectuele, zedelijke en maatschappelijke ontwikkeling van het kind. Het recht in de hulpverlening In de eerste plaats wordt het thuismilieu en de verhouding kinderen - ouders sterk gevaloriseerd o.a. in de rol die ouders krijgen bij het helpen uitoefenen van de rechten van hun kinderen. De rol van de ouders is (noodzakelijk) complementair aan de rol van de kinderen zelf. De rol van kinderen in een hulpverleningsproces dient vertaald te worden in een effectieve participatie. Zo heeft het kind ook recht om gehoord te worden in alle gerechtelijke en administratieve procedures (artikel 12). En daarnaast heeft het kind recht op vrije meningsuiting (artikel 13) en op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst (artikel 14). Artikel 16 wenst het kind te beschermen tegen inmenging in het privé-leven: geen enkel kind mag worden onderworpen aan willekeurige of onrechtmatige inmenging in zijn privé-leven, in zijn gezinsleven, zijn huis of zijn briefwisseling, noch aan enige onrechtmatige aantasting van zijn eer en goede naam. Dit laatste is uiteraard een wezenlijk punt in een hulpverleningscontext. (Verhellen, 2000) Het kind dient als een verantwoordelijk persoon benaderd te worden, uitgaande van een deskundigheid over zichzelf. Een gepaste attitude in het omgaan met kinderen vloeit hieruit voort: bijbrengen van vertrouwen in zichzelf en in de wereld en respect voor zichzelf en omgeving. Het recht op informatie, vrije meningsuiting en het recht op participatie zijn de belangrijkste aspecten om mee te nemen in de hulpverlening aan kinderen. De mondigheid van kinderen wordt vergroot. Zo krijgen kinderen zeggingschap over aspecten van hun leven en leren ze vertrouwen op hun eigen beoordelingsvermogen. Het recht op informatie, vrije meningsuiting en het recht op participatie zijn de belangrijkste aspecten om mee te nemen in de hulpverlening aan kinderen. 19

19 4. Kinderen betrekken in het Kinderen zijn de barometers van het gezin waarin ze leven. Problematisch gedrag is te begrijpen als een signaal dat er problemen zijn in de context van het kind en het gedrag heeft een betekenisvolle functie in de bestaande gezinspatronen. Hulpverlening is voor een kind minder v a n z e l f s p r e k e n d toegankelijk. Kinderen rekenen in eerste instantie op de volwassenen die zorg dragen voor hen om met hen te zoeken naar een antwoord op hun vragen. Of om met hen de stap te zetten naar de hulpverlening. 4.1 Theoretisch kader Eerder in de tekst werden kinderen beschreven als een kwetsbare groep. De kwetsbaarheid van kinderen zit o.a. in hun afhankelijkheidspositie en hangt samen met de kwetsbaarheid van de context waarin ze leven. Kinderen zijn verbonden met hun ouders, een systeemgerichte benadering biedt dus een meerwaarde. Daar kan ook een individuele begeleiding van kinderen een plaats in krijgen. De afgelopen 20 jaar heeft het systeemtheoretisch denkkader meer en meer zijn weg gevonden in de wereld van de hulpverlening. De vragen en problemen van individuen worden sindsdien gesitueerd in een systeem of context, die in meer of mindere mate een rol speelt in het ontstaan van het probleem en er ook een uitweg voor biedt. Het is onze overtuiging dat kinderen die met vragen in de hulpverlening terecht komen onlosmakelijk verbonden zijn met hun context. Zelfs wanneer het bewuste kind alleen tegenover de hulpverlener zit, is dit kind een deel van een gezin. Het kind zal de figuren die voor hem belangrijk zijn mee aanwezig stellen tijdens het gesprek. De begeleider respecteert deze dynamiek en kan het kind zo aanmoedigen om loyaal te zijn aan zijn ouders. De verwantschapsband tussen kinderen en ouders heeft een cruciale betekenis voor de identiteitsvorming van kinderen. We noemen dit loyaliteit. Identiteit verwerf je in dit kader door je persoonlijk verdienstelijk te maken. Kinderen spelen daarom een niet te onderschatten rol in hun gezin. Loyaliteit wordt vaak intenser geuit door het kind dan door de ouder. Nogal wat ouders staan niet of weinig stil bij de loyaliteit van hun kind en het belang daarvan voor het kind. Als het kind komt klem te zitten tussen het feit tekort gedaan te worden en loyaal te moeten zijn naar de beide ouders ontstaat verborgen loyaliteit. Gespleten loyaliteit betekent dat het kind gedwongen wordt te kiezen voor één ouder tegen de andere ouder. Het is de taak van de hulpverlener om aan de ouder duidelijk te maken dat loyaliteit benoemd en erkend moet worden. Gebeurt dit niet dan dreigt het kind in de problemen te komen. Kinderen zijn de barometers van het gezin waarin ze leven. Problematisch gedrag is te begrijpen als een signaal dat er problemen zijn in de context van het kind en het gedrag heeft een betekenisvolle functie in de bestaande gezinspatronen. Een oplossing voor het probleem van het kind kan zich daarom enkel situeren in deze context. Er kan slechts verandering komen als het kind er van overtuigd is dat dit een meerwaarde is voor zichzelf en voor de mensen die belangrijk zijn in zijn leven. Tussen ouders en kinderen bestaat een wisselwerking van geven en nemen, een balans die in evenwicht dient te zijn om een gezonde ontwikkeling mogelijk 20

20 hulpaanbod van een CAW 04 te maken. In deze balans heeft het kind recht gepaste zorg te krijgen. In de betrokkenheid van familieleden op elkaar schuilt zowel een belangrijke kracht als een mogelijkheid tot verandering. Hulpverlening kan een grote rol spelen in het mobiliseren van de kracht van kinderen om tot verandering te komen. De begeleiding ontmoet het kind in het gesprek als een volwaardige en competente partner die zijn bijdrage levert aan het oplossen van het probleem dat zich aandient. Het kind is ook een vormgever van de hulpverlening en wordt daarin erkend. Het is een uitdaging om op een voor het kind begrijpbare manier vragen te stellen en informatie in te brengen. Begrijpen wat het kind juist wil vertellen en zoeken naar de competenties van het kind vraagt een respectvolle houding. Individuele hulp is voor een kind pas mogelijk als dit kan zonder deloyaal te zijn aan zijn ouders. Het is noodzakelijk dat het kind weet dat zijn ouders het goed vinden dat hij werkt aan gevoelige thema s en zich openstelt voor verandering. Meerzijdige partijdigheid is het principe waarbij men afwisselend de verschillende partijen erkent, van partij wisselt en zich inleeft in ieders positie en inspanningen om zo de dialoog tussen partijen op gang te brengen. Het is belangrijk om hierbij de ander en de belangen van de ander niet uit het oog te verliezen. Meerzijdige partijdigheid betekent dat de hulpverlener moet denken én over het kind én zijn vader én zijn moeder en over hun loyaliteiten heen en weer. 4.2 Positie en rol van kinderen in de hulpverlening Kinderen zijn actieve participanten in hun gezin en directe omgeving. Ze hebben een eigen kijk en zijn gevoelig voor situaties die onevenwicht brengen in het leven. Kinderen zijn sensitief voor de noden en behoeften van hun ouders op een subtiele manier. Om te voorkomen dat kinderen in de hulpverlening over het hoofd gezien worden is een basishouding van veelzijdige partijdigheid een noodzakelijke voorwaarde. Zo wordt evenveel tijd en aandacht besteed aan alle betrokkenen en krijgen ze eenzelfde recht van spreken. Kinderen hebben daarom recht op duiding/informatie in alle openheid over wat er in hun gezin aan de hand kan zijn. Omwille van de actieve rol die ze spelen is het belangrijk om hun visie te bevragen. Alleen op die manier kan een hulpverlener een zinvol oordeel vormen over de aard en de ernst van het probleem of wat het probleem voor het kind betekent. Dit kan bijvoorbeeld in een gezinsgesprek of in een individueel contact met het kind. Zo komen nieuwe alternatieven en mogelijkheden om de gezinsproblemen op te lossen aan de oppervlakte. Daarnaast nemen kinderen deel aan de interacties. Als kinderen deelnemen aan een gezinsgesprek kunnen deze interactiepatronen geobserveerd en bevraagd worden. Ook hoe de kinderen dit ervaren komt dan aan bod. Door kinderen onmiddellijke hulp te verlenen voorkom je ergere problemen. Door kinderen tijdig gepaste zorg te verlenen 21