Inhoudrisico s op sociale netwerksites

Transcriptie

1 Inhoudrisico s op sociale netwerksites Lerarencursus

2

3 Voorwoord Dit lessenpakket werd ontwikkeld in het kader van het SPION-project (Security and Privacy in Online Social Networks). Het ontstond op basis van theorieën en onderzoek over het gedrag van jongeren op sociale netwerksites en op basis van onderwijskundige theorieën. Het pakket heeft meerdere cycli van implementaties, evaluaties en herzieningen doorlopen. Door middel van zorgvuldig empirisch onderzoek werd dan ook aangetoond dat het lespakket in deze vorm zijn doelen bereikt: het bewustzijn van verschillende risico s verhoogt bij de leerlingen en ze gaan zich veiliger gedragen. Opdat het lespakket zijn doel zou bereiken, is het wel belangrijk de les te volgen zoals ze beschreven staat. Met name de volgende aspecten bleken uit onderzoek belangrijk te zijn: voldoende tijd voor individuele reflectie (met als gevolg minder samenwerkend leren) en aandacht voor ouderbetrokkenheid. U zal zien dat op sommige plaatsen in deze cursus samenwerkend leren vermeden werd, in functie van meer tijd voor individuele reflectie (bv. bij het stellingenspel). Uit onderzoek bleek dit absoluut nodig om de effectiviteit van het lespakket te garanderen. De ouders worden in het lespakket betrokken door een huiswerkopdracht, waarin de communicatie tussen leerlingen en ouders gestimuleerd wordt. Er werden in totaal drie lespakketten ontwikkeld die telkens 1 lesuur in beslag nemen, en op dezelfde manier verlopen. Als leraar kan u beslissen om de drie delen te behandelen, of een keuze maken voor één van de drie delen. Naast deze drie lespakketten ontwikkelde SPION ook een algemene privacy-handleiding voor leerkrachten. Deze is bedoeld als optionele achtergrondinformatie, en is niet noodzakelijk om de lessen te geven. Wij hopen dat dit leermateriaal voor u van nut kan zijn, en staan steeds open voor feedback. Ellen Vanderhoven, Prof. Dr. Tammy Schellens en Prof. Dr. Martin Valcke Faculteit Psychologie en Pedagogische wetenschappen, Vakgroep Onderwijskunde Universiteit Gent 3

4 4 is ico s Risico s op sociale netwerksites Inhoudsrisico s Contactrisico s Commerciële risico s Schokkende inhoud Foute inhoud Cyberpesten Ongewenste seksuele aandrang Privacy

5 Inleiding Sociale netwerksites zoals Facebook en Netlog worden meer en meer gebruikt, ook door jongeren. Ze bieden dan ook zeer veel mogelijkheden op heel veel verschillende gebieden. Toch wekt de snelle groei in populariteit soms ongerustheid op met betrekking tot hun veiligheid en privacy. Jongeren lopen inderdaad enkele risico s bij het gebruik van sociale netwerksites, die in het schema hiernaast samengevat staan 1 : De school heeft dan ook de rol om jongeren bewust te maken van deze risico s en hen te leren hoe hier mee om te gaan, zonder hen vol angst sociale netwerksites te laten mijden. Deze rol zit vervat in de vakoverschrijdende eindtermen rond ICT en mediawijsheid. Om deze reden heeft de vakgroep Onderwijskunde van de Universiteit Gent een lessenpakket ontwikkeld, waarin inhoudsrisico s, contactrisico s en commerciële risico s elk in een les aan bod komen. De les beschreven in deze cursus, focust zich op inhoudsrisico s. We onderscheiden hierin schokkende inhoud (informatie die schokkend kan zijn) en foute inhoud (bv. Bewerkte foto s, roddels, foute info die verspreid wordt,..). Opgelet: onderzoek heeft aangetoond dat het opwekken van angst in een poging om risicovol gedrag te voorkomen een nadelig effect heeft. Het is dus erg belangrijk om deze lessen vanuit een positieve ingesteldheid te brengen. Enkel wanneer erkend wordt dat sociale netwerksites veel positieve mogelijkheden bieden, zal de geloofwaardigheid van de rest van het verhaal voor jongeren groot genoeg zijn. 1 Vanderhoven, E., Schellens, T., & Valcke, M. (2014). Educational packages about the risks on social network sites: state of the art. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 5

6 Contacten op Sociale Netwerksites Cursus leerlingen met: 1 Wat heb je nodig? Cursus leerlingen met: Inleiding Huiswerkopdracht profiel sexy_julie Stellingen Voorbeelden + Theorie Cursus leerkracht met: Inleiding Lesverloop Voorbeeldprofiel Sexy_Julie met aanduidingen en uitleg Stellingen + info Voorbeelden + Theorie 2. Lesonderwerp Risico s mbt de inhoud die men plaatst en vindt op sociale netwerksites. Wanneer men gebruik maakt van een sociale netwerksite (SNS), loopt men bepaalde risico s, nl. inhoudsrisico s, contactrisico s, en commerciële risico s. Deze les focust op de inhoudsrisico s. Meer bepaald gaat het over de wetenschap dat men op SNS wel eens onbetrouwbare, foute informatie tegenkomt en dat er ook informatie te vinden is die voor sommigen schokkend zou kunnen zijn. 3. Lesdoelstellingen 6 De leerling gaat meerdere bronnen na om te verifiëren of informatie op SNS betrouwbaar en juist is. De leerling reflecteert voor het plaatsen van informatie op een SNS of deze informatie betrouwbaar en juist is. De leerling houdt er rekening mee dat mensen zich soms anders voordoen op een SNS dan ze eigenlijk zijn.

7 De leerling reflecteert voor het plaatsen van informatie op een SNS of deze informatie schokkend kan zijn voor sommige mensen. De leerling geeft aan te weten wat hij/zij moet doen bij confrontatie met schokkende informatie op SNS. 4. Lesverloop Voorbereiding: Voor de les wordt de cursus met de huiswerkopdracht uitgedeeld. De huiswerkopdracht wordt door de leerlingen thuis voorbereid in samenwerking met een van de ouders. 1) Inleiding (10 min) Deze tijd kan gebruikt worden om binnen te komen, administratieve dingen te regelen (bv agenda), en de les in te leiden: wat gaat er gebeuren, waarom, Het is belangrijk hier te benadrukken dat sociale netwerksites vaak gebruikt worden en veel mogelijkheden bieden (positieve benadering!) maar dat deze les zich zal focussen op enkele risico s die er toch mee gepaard gaan. Het schema waarin de risico s gekaderd worden, wordt overlopen (de leerkracht leest, leerlingen volgen in cursus). 2) Overlopen huiswerkopdracht (10 min) De oefening met het voorbeeldprofiel wordt klassikaal overlopen. Gebruik hierbij de sturende vragen en de oplossingenbladen verder in deze bundel als leidraad. Bespreek ook kort de verschillen tussen wat de leerlingen zelf vonden en wat hun ouders vonden. 3) Zelfstandig stellingenspel (15 min) De leerlingen noteren in hun cursus of ze akkoord gaan of niet met de vijf stellingen in de cursus. Een korte argumentatie wordt eveneens genoteerd in de cursus. Achteraf worden kort de belangrijkste bevindingen besproken (de leerlingen worden zelf vrij gelaten om iets te zeggen over wat ze genoteerd hebben). 4) Voorbeelden + theorie (15 min) Ter afsluiting wordt het voorbeeld met de verschillende risico s door een leerling of door de leerkracht voorgelezen. De andere leerlingen lezen mee in hun cursus. Er wordt afgesloten met de kader Wat te doen? op het einde van de cursus. Indien er nog tijd over is kan ook de theorie onder het titeltje samengevat worden gelezen, anders wordt aan de leerlingen gevraagd dit thuis door te nemen. 7

8 5. Eindtermen Met deze les worden de volgende vakoverschrijdende eindtermen behandeld: Voor eerste graad: ICT De leerlingen: gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier. kunnen met behulp van ICT digitale informatie opzoeken, verwerken en bewaren. kunnen ICT gebruiken bij het voorstellen van informatie aan anderen. kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier te communiceren.. zijn bereid hun handelen bij te sturen na reflectie over hun eigen en elkaars ICT-gebruik. Voor alle graden: VOETEN: De leerlingen: houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen (empathie). kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h. van relevante criteria (kritisch denken). zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken (kritisch denken). kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken (kritisch denken). gaan alert om met media (mediawijsheid). participeren doordacht via de media aan de publieke ruimte (mediawijsheid). gedragen zich respectvol (respect). nemen verantwoordelijkheid op voor het eigen handelen, in relaties met anderen en in de samenleving (verantwoordelijkheid). doen een beroep op maatschappelijke diensten en instellingen (zelfredzaamheid) maken gebruik van de gepaste kanalen om hun vragen, problemen, ideeën of meningen kenbaar te maken (zelfredzaamheid). 8

9 De les Huiswerkopdracht De leerlingen bereiden de opdracht thuis voor samen met 1 van hun ouders. De opdracht zoals ze beschreven is in de cursus van de leerlingen: Bekijk het profiel van Sexy_Julie. Los hierbij de vragen op die je krijgt op het vragenblad. Duid dingen op het profiel aan om je antwoorden te verduidelijken en noteer je antwoord kort maar duidelijk op het vragenblad. 1 Lijkt alle informatie die je ziet juist en betrouwbaar? Wat wel, wat niet? Denk je dat deze persoon is zoals ze zich voordoet? Waarom? Staat er informatie op dit profiel die je schokkend vindt? Welke? Staat er informatie op waarvan je denkt dat die schokkend kan zijn voor anderen? Welke? Staat dergelijke informatie ook op jouw profiel? Wat zou jij wel/niet doen? Dezelfde opdracht werd uitgevoerd door 1 van de ouders. De antwoorden worden vervolgens vergeleken ahv volgende vragen: 1 Waarover hebben jullie dezelfde mening? 3 2 Waarover verschillen jullie van mening? Hoe komt dit denk je (bespreek met je ouder(s))? 9

10 Hieronder vind je het profiel zoals de leerlingen het hebben in de leerlingencursus, gevolgd door een profiel waarin de inhoudsrisico s zijn aangeduid. Dit laatste kan het klasgesprek na de opdracht helpen sturen. Mogelijk geven leerlingen ook andere informatie aan die eventueel schokkend of fout zou kunnen zijn. Er zijn hier natuurlijk geen foute antwoorden. Het is belangrijk hen te wijzen op mogelijke risico s en hen hiervan bewust te laten worden. Eens ze weten wat de risico s zijn, beslissen ze zelf of het een te nemen risico is of niet. Het is dus niet de bedoeling hen te vertellen wat ze wel en wat ze niet mogen plaatsen. Let wel op om in het klasgesprek niet te veel in te gaan op antwoorden die gaan over andere risico s (bv commerciële of contactrisico s). Deze zijn immers niet de focus van deze les. Sexy_Julie vrouw 16 jaar 1263 vrienden Mooie kleedjes aan -75% Naam: Julie Kiekeboe Geboortedatum: 20/12/2002 Woonplaats: Tiensesteenweg, 205, 3000 Leuven adres: Julie_Verherweghen@hotmail.com Thx Sofie! Bna gebuisd, ff gluren op u blad was mega! Vind ik leuk - Reageren - Delen - 18 minuten geleden in de buurt van gent 3 personen vinden dit leuk 6 Sofie de paashaas Np! Tot - 70% korting! Interesses: feesten, leuke jongens, modellenwerk, dansen, paardrijden Ik heb een hekel aan: koffi e en dikke mensen Over mezelf: Bruin haar, Blauwe ogen, 1m62, 44kg, Schoenmaat: 38 Liefdesstatus: op zoek 6 minuten geleden - Vind ik leuk Hahahahaha, Caroline heeft zich vandaag weer mega belachelyk gemaakt! Wat een kalf! Vind ik leuk - Reageren - Delen - 20 uur geleden 3 personen vinden dit leuk 6 Supah party gisteren! Enkel wat dipsy... Kortingen in de leukste café s van Leuven Mieke Vanelle vindt groep-aan leuk. 10 Extra: SMS me op 0484/ Is fan van: Caroline het kalf, Ik wil een paard., Ik haat mijn leraar wiskunde!, Unicef, Quick Belgium, Justin Bieber, Mijn school is een topschool., Boe aan de wekker! Vind ik leuk - Reageren - Delen - zondag om 20:33 via mobiel 2 personen vinden dit leuk Sofie de paashaas ROFL, dipsy?! zondag om 22:57 - Vind ik leuk Jeroen Boets Zo giechelen da gij deed! Ni nrmaal!!!!! 18 uur geleden - Vind ik leuk 1 Schrijf een reactie... Verdien EXTRA CREDITS om de leukste SPELLETJES te spelen! Nog meer credits nodig? KOOP ZE HIER via sms, telefoon, kredietkaart,

11 Gebruikt valse naam, maar geeft deze toch prijs in adres Zoveel echte vrienden? Sexy foto, kan schokkend zijn voor sommigen gezien leeftijd Op deze leeftijd? Niet mogelijk, waarschijnlijk maar 12 (liegt dat ze ouder is) Sexy_Julie vrouw 16 jaar 1263 vrienden Mooie kleedjes aan -75% Naam: Julie Kiekeboe Geboortedatum: 20/12/2002 Woonplaats: Tiensesteenweg, 205, 3000 Leuven adres: Thx Sofie! Bna gebuisd, ff gluren op u blad was mega! Vind ik leuk - Reageren - Delen - 18 minuten geleden in de buurt van gent 3 personen vinden dit leuk 6 Sofie de paashaas Np! Tot - 70% korting! Interesses: feesten, leuke jongens, modellenwerk, dansen, paardrijden Ik heb een hekel aan: koffi e en dikke mensen Over mezelf: Bruin haar, Blauwe ogen, 1m62, 44kg, Schoenmaat: 38 Liefdesstatus: op zoek 6 minuten geleden - Vind ik leuk Hahahahaha, Caroline heeft zich vandaag weer mega belachelyk gemaakt! Wat een kalf! Vind ik leuk - Reageren - Delen - 20 uur geleden 3 personen vinden dit leuk 6 Supah party gisteren! Enkel wat dipsy... Kortingen in de leukste café s van Leuven Mieke Vanelle vindt groep-aan leuk. Extra: SMS me op 0484/ Is fan van: Caroline het kalf, Ik wil een paard., Ik haat mijn leraar wiskunde!, Unicef, Quick Belgium, Justin Bieber, Mijn school is een topschool., Boe aan de wekker! Vind ik leuk - Reageren - Delen - zondag om 20:33 via mobiel 2 personen vinden dit leuk Sofie de paashaas ROFL, dipsy?! zondag om 22:57 - Vind ik leuk Jeroen Boets Zo giechelen da gij deed! Ni nrmaal!!!!! 18 uur geleden - Vind ik leuk 1 Schrijf een reactie... Verdien EXTRA CREDITS om de leukste SPELLETJES te spelen! Nog meer credits nodig? KOOP ZE HIER via sms, telefoon, kredietkaart, Schokkende uitspraak Kan schokkend zijn voor sommigen gezien leeftijd 11

12 Opdracht: stellingenspel De leerlingen noteren bij elk van de stellingen in hun cursus of ze akkoord zijn of niet, en waarom. Achteraf worden ze vrij gelaten om iets te zeggen als ze dat willen over wat er genoteerd is. Onderstaande basisinformatie kan het korte klasgesprek achteraf sturen. Op een sociaal netwerk kan je jezelf voordoen als iemand anders. Uitleg: Anonimiteit heeft voordelen, zoals het beschermen van je privacy, maar het zorgt er ook voor dat mensen zich anders kunnen voordoen dan ze daadwerkelijk zijn. Dit kan zeer onschuldig zijn. Zo durven verlegen mensen vaak meer op een sociale netwerksite en zal iedereen liever zijn positieve punten in de verf zetten. Maar het kan ook een heel fout beeld scheppen. Meer nog, mensen kunnen bewust een heel andere identiteit aannemen en zo anderen misleiden. De informatie die je vindt op een sociaal netwerk, is niet altijd juist of betrouwbaar. Uitleg: Op sociale netwerksites verspreidt informatie zich vaak zeer snel. Dit wil niet zeggen dat deze informatie altijd juist is. Roddels kunnen zich in een mum van tijd verspreiden. Iemand vangt ergens iets op en zet het op zijn profiel. Het wordt gedeeld. Voor je het weet gelooft iedereen dit gerucht. Het is daarom belangrijk altijd na te gaan of de informatie die je leest wel juist is. Dit kan je doen door bijvoorbeeld verschillende bronnen op te zoeken die hetzelfde zeggen (verschillende, betrouwbare websites, kranten, ). Ik hou er wel van om een vettige foto van mezelf op mijn profiel te zetten. Uitleg: Het internet biedt veel leuke mogelijkheden, maar brengt ook verantwoordelijkheden met zich mee. Zo ben je altijd zelf verantwoordelijk voor de inhoud van je eigen profiel. Je mag er anderen niet mee kwetsen of choqueren. Weet dat wat jij grappig vindt, bij anderen niet altijd als een grap overkomt en erg kan kwetsen. En als een foto eenmaal op internet is geplaatst, je er geen controle meer over hebt. Iedereen kan de foto kopiëren en opnieuw opslaan op verschillende plaatsen, waardoor je de foto nooit meer helemaal kan verwijderen van internet. 12

13 Via sociale netwerksites worden jongeren met allerlei schokkende zaken geconfronteerd. Uitleg: Tijdens het surfen op een sociale netwerksite kom je allerlei zaken tegen. Deze informatie kan bij verschillende mensen op verschillende manieren overkomen. Wat voor de ene absoluut aanvaardbaar is, kan voor de andere heel erg schokkend zijn. Dit heeft niet enkel met leeftijd te maken. Zo zijn er ook ouderen die sneller aangedaan zijn van bepaalde informatie, en daar is helemaal niets mis mee. Het is daarom wel belangrijk stil te staan bij wat je op je profiel plaatst, en wie dit allemaal kan zien. Als je zelf informatie zou tegenkomen die je schokkend vindt, kan je dit altijd melden aan een volwassene, of via een rapporteer -knop, die bij de meeste sociale netwerksites wordt aangeboden (bv bij foto s, berichten,..). Je kan ook een mailtje sturen naar of surfen naar waar je misdrijven op of via internet (kinderporno, ongewenste reclame,..) kan melden. Grove taal op internet hoort er nu eenmaal bij. Iedereen doet het, dus ik ook. Uitleg: Eén van de gevolgen van het onzichtbaar zijn op internet, is dat mensen veel verder gaan in hun gedrag dan normaal. Als je anoniem bent, is er immers niemand die je kan aanspreken over je gedrag. Zo zie je dat mensen op internet veel vaker schelden op elkaar en grovere taal gebruiken. Opmerkingen op sociale netwerksites gaan echter niet gepaard met lichaamstaal, zoals gezichtsuitdrukkingen, gebaren, Wat grappig bedoeld is, kan zonder deze lichaamstaal dan ook anders geïnterpreteerd worden en schokkend overkomen. Let dus altijd op je taalgebruik. 13

14 Een voorbeeld Dit is een afbeelding van een toepassing op Facebook. Met deze toepassing kan je een krantenartikel plaatsen op het profiel van iemand van je vrienden. In dit krantenartikel wordt gedetailleerd beschreven hoe die vriend omkwam in een ongeluk. Je kan verschillende details opgeven, zoals de kleur van de wagen, het jeugdhuis waarin die persoon vaak vertoeft, de plaats waar hij/zij woont,... Op deze manier wordt het krantenartikel nog geloofwaardiger. De persoon in kwestie ziet dit artikel over zijn eigen dood verschijnen op zijn profiel, net als alle bezoekers van het profiel. Grappig? Leerrijk? Of eerder schokkend? Over deze toepassing is veel tumult ontstaan. Sommige mensen vonden het heel grappig. De oprichter van de toepassing, had de bedoeling om jongeren veiliger te doen rijden. Zeer leerrijk, zo zeiden zij. Maar vele mensen vonden het bericht te schokkend. Zij vonden het ongepast om dergelijke krantenartikels te plaatsen. Omdat het bericht zo realistisch is, zouden bezoekers van het profiel immers kunnen denken dat dit echt gebeurd was, en dat deze persoon echt overleden was. 14

15 Samengevat We kunnen in dit voorval in ieder geval de inhoudsrisico s onderscheiden die gepaard gaan met het online plaatsen van informatie op sociale netwerksites, zoals we ze besproken hebben in deze cursus: 1 Foute informatie: Niet alles wat je op sociale netwerksites tegenkomt, is per definitie waar. Kijk maar naar het voorbeeld hierboven. Het is daarom altijd belangrijk je bronnen te controleren. Wie heeft dit bericht gepost? Waarom? Zijn er andere bronnen die deze informatie bevestigen? Dit is ook van toepassing op hoe mensen zich voordoen: op een sociale netwerksite kan iedereen zich voordoen als iemand anders. Dit kan zeer onschuldig zijn. Zo durven verlegen mensen vaak meer op een sociale netwerksite en zal iedereen liever zijn positieve punten in de verf zetten. Maar het kan ook een heel fout beeld scheppen. Meer nog, mensen kunnen bewust een heel andere identiteit aannemen en zo anderen misleiden. Ook hier is het belangrijk goed op te letten! 2 Schokkende informatie: Sommige dingen kunnen voor de ene schokkend zijn, voor de andere niet. Let daarom steeds op wat je post en denk na of dit misschien schokkend zou kunnen zijn voor anderen, ook al is dit misschien niet schokkend voor jezelf! Als je zelf informatie zou tegenkomen die je schokkend vindt, kan je dit altijd melden aan een volwassene, of via een rapporteer -knop, die bij de meeste sociale netwerksites wordt aangeboden (bv bij foto s, berichten,..). Je kan ook een mailtje sturen naar clicksafe@childfocus.org of surfen naar waar je misdrijven op of via internet (kinderporno, ongewenste reclame,..) kan melden. 15

16 Wat te d oen? Voor je iets gelooft, controleer je Zijn er andere bronnen die deze informatie bevestigen?! Wie heeft dit bericht gepost? Waarom? Let steeds op wat je post en of dit misschien schokkend zou kunnen zijn voor anderen, ook al is dit misschien niet schokkend voor jezelf! Als je zelf informatie zou tegenkomen die je schokkend vindt, kan je dit altijd aan een volwassene, of via een rapporteer -knop die bij de meeste sociale netwerksites wordt aangeboden. Je kan ook een smsje sturen naar 0470/ (childfocus). Zij zullen dan zo snel mogelijk contact met je opnemen via telefoon of mail. Voor deze of andere algemene problemen kan je ook een mailtje sturen naar of surfen naar waar je misdrijven op of via internet (kinderporno, ongewenste reclame,..) kan melden. 16

17 Notities Not itie s 17

18 Notities 18 Not itie s

19 Colofon ISBN: In aanvraag NUR: In aanvraag Bestel- & informatieadres: Vakgroep Onderwijskunde, Henri Dunantlaan 2, 9000 Gent Omslag: BS Productions, Groot-Bijgaarden Vormgeving & opmaak: Cox Jael Druk: BS Productions, Groot-Bijgaarden Auteurs Vakgroep Onderwijskunde Ellen Vanderhoven, Tammy Schellens & Martin Valcke Gedeeltelijk gebaseerd op lespakketten van Childfocus ( Deze publicatie kwam tot stand met steun van het Strategic Basic Research (SBO) programma van het Vlaams agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie (IWT), in de context van het SPION-project. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. 19

20 20