Educatieve stadswandelingen: Amsterdam Leerlingenmateriaal
|
|
- Christiaan van der Pol
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Educatieve stadswandelingen: Amsterdam Leerlingenmateriaal Het NIOD heeft drie stadswandelingen ontwikkeld: speciaal voor jongeren vanaf 15 jaar. In iedere stadswandeling ligt het zwaartepunt bij de geschiedenis van de Holocaust. Daarnaast staat de geschiedenis van één andere genocide of oorlogsmisdaad centraal. Het zwaartepunt van de stadswandeling door Amsterdam ligt bij de geschiedenis van de Holocaust. Daarnaast wordt er tijdens de wandeling ook aandacht besteedt aan de genocide in Armenië. Het leerlingenmateriaal bestaat uit handouts voor de vijf verschillende groepen. Daarnaast is er een afsluitende opdracht. De docentenhandleiding bij het leerlingenmateriaal is gratis te downloaden via onze website: Inhoudsopgave Groep 1: de Armeens apostolische kerk bladzijde 2 Groep 2: de schuilsynagoge bladzijde 7 Groep 3: de Joodse Raad bladzijde 11 Groep 4: de crèche bladzijde 15 Groep 5: het bevolkingsregister bladzijde 19 Afsluitende opdracht bladzijde 23 1
2 Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 1: de Surp Hoki Armeens Apostolische kerk Adres: Kromboomsloot 22, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor dat je deze 3 vragen kan beantwoorden: 1. Wat is hier gebeurd? 2. Wie is Haygan Mardikjan? 3. Wat heeft Haygan Mardikjan te maken met deze plek? 2
3 1. Wat is hier gebeurd? Op deze plaats wordt ieder jaar de Armeense genocide herdacht. In april 2015 was dat precies honderd jaar geleden. Maar wat was de Armeense genocide? Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog was het Ottomaanse Rijk nog steeds de baas over het gebied wat nu Turkije is. Het rijk werd bestuurd door een groep soldaten die zichzelf de Jong Turken noemden. Binnen de grenzen van hun rijk woonden veel verschillende volken en religieuze groepen. Één van die groepen waren de Armeniërs. Zij vormden een grote groep van ruim twee miljoen christenen. Zij waren een christelijke minderheid in een islamitisch rijk. De meeste Armeniërs woonden in de provincie Anatolië. Dat ligt tegenwoordig in het Aziatische deel van Turkije. Bron foto: Wikipedia In het begin werkten de Jong Turken samen met de Armeense politieke partijen. Tot de Armeniërs in 1913 hervormingen wilden en meer inspraak wilden in het Ottomaanse Rijk. Frankrijk, Engeland en Rusland steunden de Armeniërs. De Jong Turken zagen deze Europese steun als een bedreiging. De Jong Turken vreesden voor een breuk in het Ottomaanse Rijk. De wens om een Turkse eenheidsstaat te vormen werd alsmaar groter bij de Jong Turken. Er ontstond een grote afkeer tegen de Armeniërs. Ten eerste omdat ze steun zochten in Europa. Ten tweede omdat de Jong Turken steeds meer het gevoel kregen dat Armeniërs niet in het Ottomaanse rijk thuishoorden. 3
4 Bron foto: Wikipedia Op 24 april 1915 werden honderden Armeense politieke leiders en intellectuelen opgepakt. Bijna alle arrestanten werden geëxecuteerd in de gevangenis. Nadat deze vooraanstaande Armeniërs werden vermoord richtten de Turken het geweld op de Armeense mannen. Dit gebeurde kort daarna om gewapende opstanden van de Armeniërs te voorkomen. Vervolgens werden er ouderen, vrouwen en kinderen gedeporteerd naar de Syrische woestijn. Vrijwel alle gedeporteerde Armeniërs stierven tijdens deze zogenaamde dodenmarsen. Het aantal slachtoffers van de Armeense genocide is nooit vastgesteld. Het aantal doden ligt ergens tussen de en 1.5 miljoen mensen. 4
5 2. Wie is Haygan Mardikjan? Bron foto: Wikipedia Haygan Mardikjan (48) is een vrouw die een boek heeft geschreven over haar grootouders. Haar grootouders waren de laatste Armeniërs wonend in Nederland die de Armeense genocide overleefd hadden. Haar opa en oma zijn gered omdat hun familie in contact was gekomen met Turkse zakenmensen. Een van deze zakenpartners heeft er voor gezorgd dat ze uit het transport van Armeniërs werden gehaald. Tot op heden weigert de Turkse regering de Armeense genocide te erkennen als een genocide. Veel Armeniërs zijn hier sprakeloos over. Mardikjan schreef haar boek zodat de verhalen van haar grootouders in ieder geval nooit vergeten zouden worden. De Armeense gemeenschap in Nederland staat achter dit boek. Zij vinden dat niet alleen de verhalen van Mardikjan s familie nu worden gehoord, maar van iedere Armeniër die de genocide heeft moeten meemaken. Het boek van Haygan Mardikjan heet De roep van de Kraanvogel. 5
6 3. Wat heeft Haygan Mardikjan te maken met deze plek? De Surp Hoki Armeense kerk herinnert ieder jaar de Armeense genocide. Vorig jaar heeft Haygan Mardikjan een stuk voorgelezen uit haar boek tijdens de herdenking. Opdracht: net als Haygan Mardikjan lezen jullie op deze bijzondere plek een stuk voor uit haar boek. Zie het verhaal hieronder. In dit verhaal vertelt Haygan over het oude huis van haar grootouders in het dorp Zimara. Haygan bezocht die plek om meer te weten te komen over de geschiedenis van haar familie. De slaapkamer had een klein balkon, van waaruit je uitzicht had op de bergen. Mijn opa had mij verteld dat zich in deze bergen Armeense jongeren hadden verstopt, om de deportatie te ontlopen. Als je goed keek kon je in de verte de ingang van sommige van die grotten nog zien. Toen de Armeniërs door hadden dat ze gevaar liepen vluchtten de jonge mannen uit het dorp (Zimara) de bergen in, gewapend met jachtgeweren. De gendarmes (gewapende Turkse troepen) kenden de bergen niet. Daarom was dit een goede vluchtplaats voor de vluchtende Armeniërs. Helaas sloten de Turkse inwoners van het dorp zich aan bij de gendarmes. De jacht werd geopend en vele Armeense mannen zijn door hun eigen dorpsgenoten opgespoord en vermoord. Wanneer je een Armeense vluchteling doodde, kwamen zijn eigendommen in jouw bezit. Er waren ook enkele Turken die de vluchtelingen in de bergen hielpen. In het geheim verstopten ze brood op verschillende plekken in de weilanden zodat ze in ieder geval nog iets te eten zouden hebben. Van alle mannen die de bergen zijn ingevlucht, heeft slechts één het weten te overleven. Die man woonde vier jaar lang in de grotten, waar hij zich in leven wist te houden met het eten van schildpadden. Op een ochtend kwam hij naar het dorp terug om wat aardappels te stelen, toen hij Armeens hoorde spreken op de velden. Hij wist niet dat de Eerste Wereldoorlog inmiddels was afgelopen en uit angst voor valstrik vluchtte hij weer de bergen in. Een dorpsgenoot had hem herkend en kon hem met eten het dorp inlokken. Toen de man eenmaal in het dorp was teruggekeerd kreeg hij te horen dat zijn familie de deportaties overleefd hadden. Bron verhaal: Haygan Mardikjan, De Roep om de Kraanvogel (2015). 6
7 Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 2: de schuilsynagoge Adres: Nieuwe Keizersgracht 33II, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor dat je deze 3 vragen kan beantwoorden: 1. Wat is hier gebeurd? 2. Wie is Salomon Mendes Coutinho? 3. Wat heeft Salomon Mendes Coutinho te maken met deze plek? 7
8 1. Wat is hier gebeurd? Omdat de Portugese synagoge (op het Mr. Visserplein) in de oorlog in het bezit kwam van de Duitsers werden op deze plek in het geheim diensten gehouden voor Nederlandse Joden. Deze schuilsynagoge was actief op zaterdagen en op Joodse feestdagen, vanaf het najaar 1943 tot aan de bevrijding van Nederland. Vanaf 1941 werd het voor Nederlandse Joden steeds gevaarlijk om zich in het openbaar te vertonen. De kans werd steeds groter dat je als Jood werd opgepakt en op transport werd gezet. De Duitsers wilden dat Nederland vanaf 1943 Judenfrei zou zijn, dat betekent dat er geen Joden meer in Nederland zouden wonen en leven. Het is dus voor te stellen hoe gevaarlijk het was om een dienst bij te wonen in deze schuilsynagoge. Toch kwamen hier in de laatste jaren van de oorlog een aantal Nederlandse Joden samen. Op de benedenverdieping woonde Anton Witsel, hij was kunstenaar. Op 8 oktober 1944 maakte hij een tekening van een dienst. Tijdens deze dienst werd de bevrijding van de Joden uit Egypte herdacht, waarbij de Joden een lange tocht door de woestijn moesten maken. Deze herdenking wordt ook wel het Loofhuttenfeest genoemd. De tekening van Witsel is een bewijs dat deze plaats tijdens de oorlog werd gebruikt als schuilsynagoge. Witsel schreef ook de namen op van de aanwezigen. Loofhuttenfeest op Keizersgracht 33II op 8 oktober 1944, tekening door Anton Witsel Bron foto: Stadsarchief Amsterdam 8
9 2. Wie is Salomon Mendes Coutinho? Een van de figuren op de tekening van Witsel was Salomon Mendes Coutinho. Salomon was namelijk de bewoner van deze woning. Hier woonde hij samen met zijn vrouw Elisabeth. Salomon was eerst de beheerder van een synagoge in zijn gemeente en later de beheerder van deze schuilsynagoge. Bij een van de laatste razzia s (georganiseerde jacht op Joden) in mei 1943 werden Salomon en Elisabeth opgepakt door de Duitsers. Ze werden op het transport gezet naar Kamp Westerbork. Drie maanden later kwamen ze weer terug in Amsterdam. Elisabeth had namelijk een zogenaamd Ariërbewijs kunnen krijgen. Een bewijs dat verklaarde dat je geen Jood was. Dit was natuurlijk een valse verklaring. Dit bewijs hadden ze te danken aan hun buurman, Cees Teuscher. Hij vervalste vaker persoonsbewijzen tijdens de oorlog. Salomon en Elisabeth hebben allebei de oorlog overleefd. Voor hun inzet en moed zijn ze beiden na de oorlog geëerd. De paspoorten van Salomon en Elisabeth. Bron foto: Joods Historisch Museum, Amsterdam 9
10 3. Wat heeft Salomon Mendes Coutinho te maken met deze plek? Salomon woonde samen met zijn vrouw Elisabeth op dit adres. Vanaf 1943 hielden zij hier in het geheim diensten op zaterdagen en op Joodse feestdagen. Salomon leidde de diensten. Al voor de oorlog droeg Elisabeth de zorg voor de rituele reiniging van Joodse overledenen. Tijdens de oorlog ging zij hier mee door. In het diepste geheim was de kelder van dit pand ingericht als ritueel bad. Daar werden de lichamen van overleden Joodse onderduikers gereinigd en tijdelijk bewaard. Daarna werden de lichamen begraven op de Joodse begraafplaats in Zeeburg, 4 kilometer verderop. Dit moesten Salomon en Elisabeth ook in het geheim doen. Het begraven van Joden was namelijk verboden door de Duitsers. Er bestaat een bijzonder verhaal over deze plek. Op Rosj Hasjana 1944 (het Joodse Nieuwjaar) werd er tijdens de druk bezochte dienst op de deur gebonsd. Elisabeth deed open en zag een SSer tegenover zich. Hij had informatie doorgekregen dat hier geheime diensten voor Joden werden gehouden. Elisabeth bleef kalm en vertelde de Duitsers dat hij het adres waarschijnlijk verkeerd had doorgekregen. Ze wees hem door naar Keizersgracht 33, bij het Centraal Station. Ondertussen waren alle aanwezigen vanaf tweehoog het dak op gevlucht. Tot op de dag van de bevrijding is de schuilsynagoge actief gebleven. Volgens sommigen komt dat door de leeuw die over dit pand waakt. De leeuw waakt over Nieuwe Keizersgracht 33II Bron foto: Joodsamsterdam.nl 10
11 Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 3: de Joodse Raad Adres: Plantage Middenlaan 24, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor dat je deze 3 vragen kan beantwoorden: 1. Wat is hier gebeurd? 2. Wie is Walter Süskind? 3. Wat heeft Walter Süskind te maken met deze plek? 11
12 1. Wat is hier gebeurd? De Hollandsche Schouwburg was sinds 1942 de belangrijkste plaats in Amsterdam waar Joden zich moesten verzamelen voor deportatie. Het was tegelijkertijd ook een gevangenkamp voor langer verblijf van de Joden. De Duitsers hadden de Joodse Raad ingeschakeld om ervoor te zorgen dat dit goed verliep. De Joodse Raad was opgericht door de Duitsers in februari De raad was verantwoordelijk voor het besturen van de Joodse gemeenschap in Nederland tijdens de bezetting. Niet alleen in Amsterdam maar ook in de rest van Nederland werden er Joodse Raden opgericht. De Joodse Raad in Amsterdam had de hoogste bevoegdheid. Voor de Duitsers was de Joodse Raad zeer praktisch. Via de raad kwamen de Duitsers in direct contact te staan met de Joodse gemeenschap in Nederland. AntiJoodse maatregelen en bevelen hoefden niet openbaar worden gemaakt. Deze werden alleen bekend gemaakt in het Joodse Weekblad. Dit blad werd in opdracht van de Duitsers uitgegeven door de Joodse Raad en werd verspreid in de Jodenbuurt. Vanaf 1942 moest de Joodse Raad ook meewerken aan de deportaties van de Joden. De raad moest lijsten samenstellen van Nederlandse Joden die op transport zouden worden gezet. Leden van de raad probeerden zoveel mogelijk mensen vrij te stellen van transport. Maar als de Duitsers vonden dat er te weinig namen waren verzameld werden er razzia s georganiseerd en willekeurige Joden opgepakt voor transport. In de schouwburg waren de leefomstandigheden verschrikkelijk. Vaak waren er wel 1300 mensen tegelijkertijd opgesloten in de schouwburg. Voor al die mensen waren er maar 2 heren wc s en 3 dames wc s. Veel mensen moesten op de grond slapen en je mocht maar even naar buiten voor wat frisse lucht. Soms vonden er wel drie keer per week transporten plaats vanaf de schouwburg. De Joden werden dan in trams, vrachtwagens of bussen vervoerd naar gereedstaande treinen op het Centraal Station of het station Muiderpoort. Toen Nederland in 1943 Judenfrei werd verklaard door de Duitsers werd de schouwburg als deportatieplaats gesloten. De Joodse Raad werd opgeheven en alle overige leden van de Raad werden op een van de laatste transporten gezet. Bron foto: Hollandscheschouwburg.nl 12
13 2. Wie is Walter Süskind? Een van de leden van de Joodse Raad in Amsterdam was Walter Süskind. Walter was een Joodse zakenman die in Duitsland was geboren en opgegroeid. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog verloor hij zijn baan in Duitsland, omdat Walter Joods was en zijn bedrijf alle Joodse werknemers ontsloeg. Walter besloot in 1938 om met zijn vrouw Hannah naar Nederland te verhuizen. Ze woonden eerst in Bergen op Zoom waar ze een kind kregen, Yvonne. In 1942 verhuisden ze naar Amsterdam, waar Walter werk vond bij de Joodse Raad. Hij werd beheerder van de Hollandsche Schouwburg, waar Joden zich moesten melden voordat ze gedeporteerd werden. Toen de Joodse Raad van Amsterdam werd opgeheven werden ook Walter, Hannah en Yvonne op transport gezet. Het gezin Süskind heeft de oorlog niet overleefd. Hannah en Yvonne zijn vermoord in Auschwitz. Walter is omgekomen in februari 1945, waarschijnlijk tijdens een van de transporten van kamp naar kamp, de zogenaamde dodenmarsen. Bron foto: Wikipedia 13
14 3. Wat heeft Walter Süskind te maken met deze plek? In 1942 werd Walter Süskind door de Joodse Raad benoemd tot beheerder van de Hollandsche Schouwburg. Hij kreeg de leiding over het Joodse personeel en was verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken. Waarschijnlijk kreeg hij deze hoge functie omdat hij opgegroeid was in Duitsland. Walter begreep de Duitse mentaliteit en sprak de taal goed. Zo kon Walter goed samenwerken met de Duitsers die het gebouw bewaakten. Zodra de Joden werden binnengevoerd werden hun namen opschreven op lijsten. Deze transportlijsten werden bijgehouden in de schouwburg en Walter was hier verantwoordelijk voor. Zo kreeg Walter de mogelijkheid om de lijsten te wijzigen zodat sommige Joden in het geheim de schouwburg konden verlaten zonder gemist te worden. Walter leidde deze gevaarlijke operatie in samenwerking met verschillende verzetsgroepen. Walter had het voordeel dat de Duitse organisatie in de schouwburg niet goed op orde was. Er heerste een rommelige en chaotische sfeer. Medewerkers van de Joodse Raad waaronder Walter hebben dat uitgebuit. Ze boden vergoedingen aan, bijvoorbeeld drank, om Duitse bewakers te kunnen misleiden. Hierdoor hebben veel illegale vrijlatingen kunnen plaatsvinden. Met behulp van verzetsmensen heeft Walter zeker wel 600 Joodse kinderen en een aantal volwassenen kunnen redden van deportatie. Bron foto: Parool 14
15 Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 4: De crèche Adres: Plantage Middenlaan 3133, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor dat je deze 3 vragen kan beantwoorden: 1. Wat is hier gebeurd? 2. Wie is Henriëtte Pimentel? 3. Wat heeft Henriëtte Pimentel te maken met deze plek? 15
16 1. Wat is hier gebeurd? Op dit adres was vroeger een kindercrèche gevestigd. Tijdens de oorlog werd deze crèche ingenomen door de Duitsers. Al het nietjoodse personeel werd ontslagen. Joodse kinderen tot 13 jaar, moesten hier, gescheiden van hun ouders de deportatie afwachten. De ouders moesten verblijven in de Hollandse Schouwburg, hier tegenover. Vanwege de beperkte ruimte vonden de Duitsers het niet geschikt om kinderen te laten verblijven in de schouwburg. De Duitsers dachten ook dat kinderen voor onrust zouden zorgen dus werden ze apart gehouden in de crèche. Veel ouders vonden het moeilijk om niet bij hun kind te kunnen zijn. Het enige voordeel was dat veel kinderen wel mochten spelen in de crèche. Tijdens de transporten voor deportatie vanaf de schouwburg werden de kinderen weer herenigd met hun ouders. Bron foto: Geschiedenisbeleven.nl Op deze foto is een Joodse jongen te zien die vondeling werd gelegd tijdens de oorlog en in de crèche terecht was gekomen. Hij werd een van de lievelingen van zowel de verzorgsters als van de Duitsers. Naar verhalen uit die tijd kwamen SS soldaten speciaal naar de crèche om hem te zien en om met hem te spelen. Volgens een ooggetuige werd het kind door sommige SS ers zelfs op de armen genomen, wat heel ongebruikelijk was. Juist omdat hij zo bekend was bij de Duitsers kon het personeel van de crèche het kind niet laten ontsnappen. In 1943 is hij op transport gezet. Hij heeft de oorlog niet overleefd. 16
17 2. Wie is Henriëtte Pimentel? De directrice van de crèche aan de Plantage Middenlaan was Henriëtte Pimentel. Henriëtte was geboren en getogen in Amsterdam. Ze kwam uit een groot Joods gezin van 13 kinderen. Haar vader handelde in diamanten. Henriëtte had een opleiding gevolgd tot onderwijzer aan de lagere school en werd in 1926 leidster van deze crèche. Tijdens de oorlog heeft Henriëtte een grote rol gespeeld in het verzet. In samenwerking met Walter Süskind en andere verzetsmensen heeft zij een groot aantal Joodse kinderen uit haar crèche weten te laten ontsnappen. Henriëtte heeft de deportatie zelf niet weten te ontkomen. In april 1943 is ze gearresteerd en op transport gezet. De reden voor haar arrestatie is nog onduidelijk. De crèche inclusief al het personeel is in september 1943 ontruimd door de Duitsers. Dat is bijna een half jaar na de arrestatie van Pimentel. Het zou kunnen dat ze in april al werd gearresteerd vanwege haar verzetsdaden. Maar dat is tot op heden niet bevestigd. Henriëtte Pimentel heeft de oorlog niet overleefd. Ze is in september 1943 vermoord in Auschwitz. Bron foto: Wikipedia 17
18 3. Wat heeft Henriëtte Pimentel te maken met deze plek? Waar Henriëtte Pimentel vooral bekend om is geworden is dat zij vanuit deze crèche veel Joodse kinderen heeft kunnen redden van deportatie. Samen met Walter Süskind en andere verzetsmensen ontwikkelden zij ontsnappingsroutes voor kinderen uit de crèche. Ze wisten de administratie te saboteren door namen van Joodse kinderen niet op te schrijven waardoor hun vermissing niet opviel. In het begin werden vooral baby s in tassen, dozen, zelfs in aardappelzakken naar buiten gesmokkeld. Later wisten kinderen ook te ontsnappen via aangrenzende tuinen of verdwenen tijdens een wandeling in de buurt. De crèche werd alleen bewaakt door een bewaker die voor de Hollandse Schouwburg op wacht stond. Als er dan een tram voorbij reed, kon hij de crèche even niet zien. Regelmatig ontvoerde iemand op zo n moment een kind en rende dan met het kind op de arm met de tram mee, zodat de soldaat hen niet kon zien. Bij de volgende halte sprongen ze dan op de tram. De meeste kinderen zijn via de achterdeur van de crèche ontsnapt. Daar hadden de Duitsers namelijk helemaal geen bewakers staan. Henriëtte had contact gelegd met de buurman van de crèche, waardoor er veel kinderen via zijn tuin wisten te ontsnappen. Na de ontsnapping werden de Joodse kinderen overgedragen aan verzetsmensen die voor onderduikplaatsen zorgden in Nederland. Veel van die adressen bevonden zich in Limburg of Friesland. Dit was toevallig zo, maar toen de schaarste in WestNederland toenam kwam dit goed uit. Henriëtte en andere verzorgsters uit de crèche onderhielden het contact met de ouders aan de overkant, in de schouwburg. Zij probeerden hen regelmatig over te halen om hun kinderen te laten onderduiken. Want pas na de goedkeuring van de ouders konden de kinderen pas ondergebracht worden op een onderduikadres. Dit was niet eenvoudig. Veel ouders konden niet geloven dat het leven van hun kind gered zou worden door ze te laten onderduiken. De meesten voelden zich jong en sterk en wilden voor hun eigen kinderen zorgen. Gelukkig heeft Henriëtte een aantal ouders wel weten te overtuigen om hun kinderen te laten onderduiken. Hierdoor zijn er waarschijnlijk zo n 600 Joodse kinderen gered van deportatie. Bron foto: Geschiedenisbeleven.nl 18
19 Groep 5: Het bevolkingsregister Adres: Plantage Kerklaan 36, Amsterdam Namen leerlingen: Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor dat je deze 3 vragen kan beantwoorden: 1. Wat is hier gebeurd? 2. Wie is Gerrit van der Veen? 3. Wat heeft Gerrit van der Veen te maken met deze plek? 19
20 1. Wat is hier gebeurd? In dit gebouw bevond zich tijdens de oorlog het bevolkingsregister van de gemeente Amsterdam. Dit register werd al vanaf 1851 bijgehouden. Naam, geboortedatum, woonplaats, beroep, godsdienst: iedereen kreeg een individuele persoonskaart met alle belangrijke persoonsinformatie. Voor de Duitse bezetters was dit een waardevolle én gevaarlijke bron van informatie. In het register stonden namelijk ook de gegevens van ongeveer Amsterdamse Joden. Deze gegevens maakten de opsporing van Joden in Amsterdam redelijk gemakkelijk. Een Nederlandse verzetsgroep verzon tijdens de oorlog een plan om het bevolkingsregister te vernietigen. Ze zouden het gebouw opblazen. Dit gebeurde op 27 maart Het effect van de aanslag was niet groot. Toen de rook was opgetrokken bleek dat een groot deel van de kaarten nog intact was en binnen een week waren de meeste daders verraden. Daarnaast waren de meeste Joden in Amsterdam al eerder op transport gezet. Toch was deze verzetsdaad belangrijk en heeft het andere groepen geïnspireerd om zich te verzetten tegen de Duitse bezetters. 20
21 2. Wie is Gerrit van der Veen? Gerrit van der Veen was een van de belangrijkste leiders van het gewapend verzet in Nederland tijdens de oorlog. Hij heeft deelgenomen aan een aantal gevaarlijke acties, waaronder de aanslag op het bevolkingsregister in Amsterdam. Gerrit was in 1902 geboren in Amsterdam. Hij was opgeleid tot beeldhouwer en kreeg twee kinderen samen met zijn vrouw Louise. Toen de oorlog uitbrak weigerde Gerrit lid te worden van de Kultuurkamer. Dat was een instituut, ingesteld door de Duitsers waar je als Nederlands kunstenaar bij moest aanmelden. Gerrit weigerde dit en werd leider van een actiegroep tegen dit instituut. Met als gevolg dat hij snel werd gearresteerd. Na zijn vrijlating besloot Gerrit onder te duiken en de rest van de oorlog zwierf hij door Amsterdam, van het ene onderduikadres naar het andere. Eerst samen met zijn gezin, maar dat werd al snel te gevaarlijk. In 1942 begon Gerrit aan het vervalsen van persoonsbewijzen. Samen met andere verzetsmensen zou hij wel valse persoonsbewijzen hebben gemaakt. Deze werden vooral besteld door Joden en verzetsleden die gezocht werden door de Duitsers. Dit werk kon Gerrit vooral ondergronds doen, maar na verloop van tijd werd hij steeds actiever in het gewapend verzet. Zo bedacht hij in 1943 het plan om het gebouw op te blazen waar het bevolkingsregister van Amsterdam was opgeslagen. De aanslag was geen groot succes maar als een van de weinige daders wist Gerrit te ontkomen. In 1944, bij een poging om een van zijn vrienden te bevrijden in het Huis van Bewaring in Amsterdam raakte Gerrit gewond door Duitse geweerschoten. Hij werd getroffen in zijn rug en raakte verlamd. Hij wist te ontkomen naar een onderduikadres maar twee weken later werd hij alsnog opgepakt. Op 10 juni 1944 werd Gerrit ter dood veroordeeld en die avond nog werd hij gefusilleerd. Na de oorlog kreeg Gerrit van der Veen meerdere eerbewijzen. Zo is een Amsterdamse school en een straat naar hem vernoemd. Bron foto: Wikipedia 21
22 3. Wat heeft Gerrit van der Veen te maken met deze plek? In de nacht van 27 maart 1943 leidde Gerrit van der Veen de aanslag op dit gebouw, waar het bevolkingsregister van Amsterdam zich bevond. Hij had samen met een groep verzetsmensen de aanslag grondig voorbereid. Een belangrijk detail: ze hadden besloten dat er geen doden mochten vallen. Die nacht in maart gingen de aanslagplegers verkleed als politieagenten het gebouw in. De bewakers van het pand werden snel overmeesterd en verdoofd via een injectienaald. De bewusteloze bewakers werden vervolgens via een achteringing ergens in Artis neergelegd. Ze gooiden de archiefkasten met de bevolkingsadministratie overhoop. Daarna werden alle documenten overgegoten met benzol en stichtte de groep een grote brand. De brandweer was al eerder op de hoogte gebracht van deze actie, een aantal brandweerlieden waren namelijk bevriend met het verzet. Zij speelden een belangrijke rol bij deze aanslag. Toen de melding van de brand binnenkwam werd er bewust wat langer gewacht met uitrukken, om het vuur goed zijn werk te kunnen laten doen. Bij het blussen en nablussen werd er extra veel water gebruikt. Op die manier was er niet alleen brandschade maar ook waterschade. De aanslag was dus niet zo succesvol als gehoopt. Slechts 15 % van de documenten zijn door de brand vernietigd. Maar door de waterschade waren wel nog een paar duizend documenten onbruikbaar geworden. De groep die deze aanslag pleegde werd binnen een week verraden. Gerrit van der Veen ontkwam en dook onder. Twaalf leden van zijn groep zijn gefusilleerd in juli Een jaar later zou ook Gerrit hetzelfde lot afwachten. Bron foto: Wikipedia 22
23 Afsluiting stadswandeling Amsterdam Invulopdracht Welke persoon hoort bij welk adres, en bij welk onderwerp? Vul de ontbrekende namen/adressen/onderwerpen in de onderstaande tabel. Persoon Adres Onderwerp Nieuwe Keizersgracht 33 II Walter Süskind Plantage Kerklaan 36 Armeense genocide Crèche Vul ontbrekende namen/adressen/onderwerpen in op de juiste plek in de tabel: Persoon Haygan Mardikjan Salomon Mendes Coutinho Walter Süskind Henriëtte Pimentel Gerrit van der Veen Adres Kromboomsloot 22 Plantage Kerklaan 36 Plantage Middenlaan 24 Nieuwe Keizersgracht 33 II Plantage Middenlaan 31 Onderwerp Crèche Deportaties Geloof Verzet Armeense genocide 23
Leerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam
Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 1: de Surp Hoki Armeens Apostolische kerk Adres: Kromboomsloot 22, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt
Nadere informatieNaam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940)
Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Adolf Hitler In 1933 kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. Hij was de leider van de nazi-partij. Hij zei tegen de mensen: `Ik maak van Duitsland
Nadere informatieKunstenaars in verzet 1940 1945
Kunstenaars in verzet 1940 1945 Fototentoonstelling Hoorn Bezet & Bevrijd Comité 45-45 Hoorn 2016 Kunstenaars in verzet 1940 1945 In 1933 richtte Joseph Goebbels in Duitsland de Reichskulturkammer op,
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Onderduiken Mijn spreekbeurt gaat over mensen die in de tweede wereldoorlog zijn ondergedoken. Mijn werkstuk heb ik gemaakt over Anne Frank. Anne Frank is in de tweede wereld oorlog ook ondergedoken. Vandaar
Nadere informatieIK OVERLEEFDE AUSCHWITZ
Ferenc Göndör IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 3 Mijn vader Lang geleden kwam een jonge, joodse man naar het land Hongarije. Mohr Goldklang was zijn naam. Dat was mijn opa. Mohr
Nadere informatieToespraak van commissaris van de Koning Max van den Berg, Bevrijdingsdag, 5 mei 2014, Delfzijl
Toespraak van commissaris van de Koning Max van den Berg, Bevrijdingsdag, 5 mei 2014, Delfzijl Dames en heren, Oorlog. Dat lijkt iets van generaals. Van presidenten en wereldleiders. Van Napoleon, Hitler
Nadere informatieMarie Anne Tellegen overleefde de oorlog. Zij werd na de oorlog benoemd tot directeur van het Kabinet der Koningin (1945-1959).
Werkblad 1: Marie Anne Tellegen. Mijn naam is Marie Anne Tellegen. Ik ben geboren in het jaar 1893 in Arnhem. Mijn vader was burgemeester van Amsterdam van 1915 tot 1921. In februari 1944 kwam ik in de
Nadere informatieNaam: JODENVERVOLGING Kristallnacht en Februaristaking
Naam: JODENVERVOLGING Kristallnacht en Februaristaking Jodenvervolging in Duitsland De reden dat de joden vervolgd en vermoord werden tijdens de Tweede Wereldoorlog was, dat de joden rijk en succesvol
Nadere informatie2 maart 1945. 2 maart 2016. Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg
2 maart 1945 2 maart 2016 Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg Er kwamen 4 Duitsers bij de Bark. Ze slaan piketten, voor het plaatsen van batterijen veldartillerie. Maar op die dag gingen de verzetsgroepen
Nadere informatieWat rest is een foto
Wat rest is een foto Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum, Leeuwarden
Nadere informatieBrandaan. Geschiedenis WERKBOEK
6 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 6 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Katrui ten Barge, Wilfried Dabekaussen, Juul Lelieveld, Frederike
Nadere informatieZo werden er vanaf 1942 honderden tonnen boeken, brieven en andere geschriften per vrachtwagen naar de Van Gelderfabriek in Wormer vervoerd. Al dat pa
Dames en heren, jongens en meisjes, Ook dit keer bent u gelukkig met velen naar de jaarlijkse herdenking gekomen. Onze gedachten gaan vanavond terug naar het kwaad dat vijf jaar lang Nederland beheerste,
Nadere informatieWERKBLAD ERNST VERDUIN
WERKBLAD ERNST VERDUIN Bron 1. foto Ernst Ernst Verduin is geboren op 22 juni 1927. Deze schoolfoto komt uit 1940. Hoe oud is hij op deze foto? Op 17 januari 1943 komt hij samen met zijn vader, moeder
Nadere informatieEducatieve stadswandelingen: Enschede Leerlingenmateriaal
Educatieve stadswandelingen: Enschede Leerlingenmateriaal Het NIOD heeft drie stadswandelingen ontwikkeld: speciaal voor jongeren vanaf 15 jaar. In iedere stadswandeling ligt het zwaartepunt bij de geschiedenis
Nadere informatieDe tijd die ik nooit meer
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.
Nadere informatieDe oorlog is er elke dag
De oorlog is er elke dag Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Bauke Boersma en Auke Zeldenrust Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Hans Groeneweg Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries
Nadere informatieWAT GA JE DOEN? Binnenkort geef je samen met een klasgenoot een presentatie in het Joods Historisch Museum. Het onderwerp van je presentatie is:
b WAT GA JE DOEN? Binnenkort geef je samen met een klasgenoot een presentatie in het. Het onderwerp van je presentatie is: ONDERWERP: SCHOOL OPDRACHT g n i g l o v r e v Joden Baal stof met jodensterren
Nadere informatieLesbrief bij het boek Kiezen in de oorlog. Marte Jongbloed Roelof van der Schans
Lesbrief bij het boek Kiezen in de oorlog Marte Jongbloed Roelof van der Schans Lees dit boek lekker rustig door. Beantwoord iedere keer als je een hoofdstuk uitgelezen hebt de vragen die bij dat hoofdstuk
Nadere informatieToespraak 4 mei 2010 dodenherdenking Ds. A.J. Haak 1
Toespraak 4 mei 2010 dodenherdenking Ds. A.J. Haak 1 Beste mensen, De meimaand is een mooie maand. Mei betekent zon en voorjaar, het betekent weer buiten kunnen zitten. Maar de maand mei betekent ook denken
Nadere informatieMijn mond zat vol aarde
Mijn mond zat vol aarde Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieEcht vrij waren we niet
Echt vrij waren we niet Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Joden vervolging in de 2e WO
Werkstuk Geschiedenis Joden vervolging in de 2e WO Werkstuk door een scholier 1359 woorden 21 februari 2004 6,1 464 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoud Inleiding Wat is jodenvervolging? Verplichte
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieEducatieve stadswandelingen: Den Haag Leerlingenmateriaal
Educatieve stadswandelingen: Den Haag Leerlingenmateriaal Het NIOD heeft drie stadswandelingen ontwikkeld: speciaal voor jongeren vanaf 15 jaar. In iedere stadswandeling ligt het zwaartepunt bij de geschiedenis
Nadere informatieWERKBLAD KITTY WURMS
WERKBLAD KITTY WURMS Bron 1. foto Kitty Kitty Wurms is geboren op 4 oktober 1923. Deze foto is gemaakt na de oorlog, in 1945. Hoe oud is Kitty op deze foto?... Er zijn geen foto s meer van Kitty op een
Nadere informatieToespraak bij de jaarlijkse 4 mei herdenking bij de Erelijst voor Gevallenen Door de Voorzitter van de Tweede Kamer, Khadija Arib
Toespraak bij de jaarlijkse 4 mei herdenking bij de Erelijst voor Gevallenen Door de Voorzitter van de Tweede Kamer, Khadija Arib Het is Kerstmis, 1938. De 28-jarige Brits-Joodse effectenhandelaar, Sir
Nadere informatieEen brief schrijven aan Anne Frank
Thema: Bestaat vrede? Geschiedenis Belangrijke mensen Anne Frank Moeilijkheid; **** Tijd: *** Juf Yvonne Een brief schrijven aan Anne Frank Doel: Na deze opdracht weet je meer over het leven van Anne Frank.
Nadere informatieInformatie voor de scholen over het lot van de Joodse families Van Tijn en Van Leeuwen in Naaldwijk en Monster
Naar aanleiding van het plaatsen van struikelstenen in de Monsterse Zeestraat (en in Naaldwijk) schreven Jolanda Faber en Leo van den Ende onderstaande informatie voor de scholen. Bijgaand ook enkele foto's
Nadere informatieVoorbeelden van draaiboeken
Praktische tips 2 Voorbeelden van draaiboeken 3 Voorbeeld uitnodiging herdenking 4 Voorbeeld uitnodiging overdracht 5 Voorbeeld welkomstwoord 5 Voorbeeld slotwoord 6 Gedichten Voorbeelden van draaiboeken
Nadere informatieLES 4. Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116
LES 4 Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116 De boodschap God hoort en verhoort onze gebeden voor elkaar. Leertekst: Terwijl Petrus onder zware bewaking zat
Nadere informatieRassenleer. Nog lager stonden volgens hem de zigeuners en vooral de joden. Dat waren geen mensen maar ongedierte, dat uitgeroeid moest worden.
De Holocaust Rassenleer Lang voordat Hitler de leider van Duitsland werd, schreef en vertelde hij over de rassenleer. Dat was een theorie die beweerde dat mensen waren verdeeld in rassen: zwakke, minderwaardige
Nadere informatieWaar gebeurde het? Korte omschrijving. Lesdoel. Lesbeschrijving. Materiaal. Docentenblad
Docentenblad Waar gebeurde het? Korte omschrijving In de strip worden vaak plaatsen genoemd. Er zijn drie kaartjes (Nederland, Europa en de wereld) en een aantal stripplaatjes waarin plaatsen genoemd worden.
Nadere informatieWie is verantwoordelijk?
Wie is verantwoordelijk? Anne Frank is vervolgd omdat zij joods was. Zij is één van de zes miljoen joden die in de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord. Zonder hulp van anderen had Adolf Hitler nooit zoveel
Nadere informatieAnne Frank, haar leven
Vragen en opdrachten bij: Anne Frank, haar leven Doe meer met Leeslicht! Bij alle boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief staan
Nadere informatie6.7. Boekverslag door X woorden 8 februari keer beoordeeld. Geschiedenis. 1: Inleiding
Boekverslag door X. 2555 woorden 8 februari 2002 6.7 873 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 1: Inleiding Anne frank wordt op 12 juni 1929 geboren in Frankfurt aan de main (Duitsland). Anne heeft een zusje,
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieLeven in veiligheid. Artikel 1, Vluchtelingenverdrag van Genève, 1951
Leven in veiligheid Niemand laat zonder reden zijn familie, vrienden en bezittingen achter. Vluchtelingen kunnen niet anders. De situatie in hun eigen land is te gevaarlijk om er te blijven. Ze vluchten
Nadere informatie10. Gebarentaal [1/3]
10. Gebarentaal [1/3] 1 Gebarentalen Stel, je kunt niets horen. Je bent doof. Hoe praat je dan met andere mensen? Je kunt liplezen, maar dat is moeilijk en je mist dan toch nog veel van het gesprek. Bovendien
Nadere informatieMergelweg 129 Horst Wolfgang
Mergelweg 129 Horst Wolfgang Adres : Mergelweg 129 Naam :Horst Wolfgang Kochmann Geboorte :6 december 1912 in Berlijn Arrestatie :25 augustus 1942 Deportatie :28 augustus 1942 Trein : 14 e trein met 608
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis De Tweede Wereldoorlog
Samenvatting Geschiedenis De Tweede Wereldoorlog Samenvatting door Cas 1253 woorden 2 april 2018 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding. Waarom ik voor dit onderwerp heb gekozen. Ik heb voor dit
Nadere informatieHitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler?
Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Iedereen heeft wel eens van Adolf Hitler gehoord. Hij was de leider van Duitsland. Bij zijn naam denk je meteen aan de Tweede Wereldoorlog. Een verschrikkelijke
Nadere informatieNaam: FLORIS DE VIJFDE
Naam: FLORIS DE VIJFDE Floris V leefde van 1256 tot 1296. Hij was een graaf, een edelman. Nederland zag er in de tijd van Floris V heel anders uit dan nu. Er woonden weinig mensen. Verschillende edelen
Nadere informatieJODENVERVOLGING IN TWAALF PORTRETTEN. Davidson. Dit is de lesbrief over Barend Davidson. Zoek zijn portret op in de tentoonstelling en
JODENVERVOLGING IN TWAALF PORTRETTEN Davidson zat in het verzet Davidson Geboren in... Overleden in... Voor je begint Dit is de lesbrief over Davidson. Zoek zijn portret op in de tentoonstelling en beantwoord
Nadere informatie1 Op de vlucht. vluchtelingen. Omdat er in Engeland geen oorlog was. Er is een vliegtuig neergestort op de stad en er zijn een paar bommen gevallen
les 1 Op de vlucht 1 Wanneer speelt het verhaal zich af? Op 10 mei 1940 In de eerste dagen van de oorlog. In het midden van de oorlog Aan het eind van de oorlog 2 Waaruit blijkt dat Vlissingen in het begin
Nadere informatieDit is het verkiezingsprogramma van de ChristenUnie. Dit vindt de ChristenUnie belangrijk voor Nederland. Lees maar!
Over een paar weken kiest Nederland een nieuwe regering. Op 12 september Jij kunt ook kiezen. Stemmen noemen we dat. Als je stemt, kies je voor de politieke partij die jij het beste vindt. Jij kunt straks
Nadere informatieOORLOG IN OVERIJSSEL 2015
OORLOG IN OVERIJSSEL 2015 Opdrachten bij de film Naam Groep.. BEZETTING duur: ca. 15 minuten In de film zie je beelden van Hitler. Wie was hij? In welk jaar kwam Hitler aan de macht en welke plannen had
Nadere informatieNaam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld
Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld In meer dan dertig landen in de wereld is er oorlog. Wereldwijd zijn er dus miljoenen kinderen die een oorlog meemaken. Vraag 1. Kun je drie landen noemen
Nadere informatieMONUMENTEN IN AMSTERDAM
MONUMENTEN IN AMSTERDAM ondek de monumenten in de stad Project van het Amsterdams 4 en 5 mei comité Tijdelijk monument voor actiegroep Dolle Mina uit 2009. Hier tussen de Westermarkt en de Keizersgracht,
Nadere informatieInleiding. Persoonlijk verhaal
Inleiding Deze opdracht staat in het teken van de Joodse school. Er zijn drie lessen ontworpen en informatie die de leerlingen nodig hebben. We hebben een persoonlijk verhaal van een meisje gevonden over
Nadere informatieeen zee van tijd een zee van tijd Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam: Hitler
Werkblad Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les : Wat er vooraf ging Na de Eerste Wereldoorlog gaat het slecht met Duitsland. Het land moet veel geld Hitler betalen aan de winnaars van de oorlog. De leider van
Nadere informatieWERKBLAD WANDA VERDUIN
WERKBLAD WANDA VERDUIN Zoek aanvullende informatie op internet: www.joodsmonument.nl en www.joodsekindereninkampvught.nl Bron 1. foto Wanda Wanda Verduin is geboren op 20 augustus 1925. Deze foto is van
Nadere informatieB U R E N. Wat gebeurde er tijdens de Tweede Wereldoorlog in de omgeving van jouw school?
B U R E N Wat gebeurde er tijdens de Tweede Wereldoorlog in de omgeving van jouw school? Geïllustreerd Stappenplan voor Foto- en Poëzieprojecten over de Vervolging van de Joden in de Tweede Wereldoorlog
Nadere informatieEEN PRINS WORDT EEN HERDER
Bijbel voor Kinderen presenteert EEN PRINS WORDT EEN HERDER Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Erna van Barneveld
Nadere informatieInterview. Loods 24 en Joods leven in Rotterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog
Interview Loods 24 en Joods leven in Rotterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog Inhoudsopgave Inleiding Blz. 3 Achtergrondinformatie over het leven van Dhr. Hornman Blz. 4 Interview uitgewerkt Blz. 5 Lesideeën
Nadere informatieeen zee van tijd een zee van tijd Ze laten zien dat ze geen leger meer willen. Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam:
Werkblad Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les : Wat er vooraf ging Na de Eerste Wereldoorlog gaat het slecht met Duitsland. Het land moet veel geld Hitler betalen aan de winnaars van de oorlog. De leider van
Nadere informatie100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.
100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een
Nadere informatieWelke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen.
Tussen welke twee landen is de Eerste Wereldoorlog begonnen? 1. Engeland en Frankrijk 2. Duitsland en Frankrijk 3. Duitsland en Engeland Nederland blijft neutraal. Wat betekent dat? 1. Nederland kiest
Nadere informatieWie is Wie? Zet het nummer van het bijschrift bij de goede foto.
Wie is Wie? Zet het nummer van het bijschrift bij de goede foto. (28 september 1942) Het benauwt me ook meer dan ik zeggen kan dat we nooit naar buiten mogen, en ik ben erg bang dat we ontdekt worden en
Nadere informatieLei en griffel: Kinderen schreven met een griffel op een lei. Soms leerden ze lezen met een ABC-boekje.
Onderwijs Schooltje Lhee in het Openluchtmuseum Het schoolgebouwtje dat in het Openluchtmuseum staat, is een dorpsschooltje uit Lhee (Drenthe). De inwoners van Lhee hadden die speciaal gebouwd in de 18e
Nadere informatieWERKBLAD LOTTY VEFFER
WERKBLAD LOTTY VEFFER Zoek aanvullende informatie op internet: www.joodsmonument.nl en www.joodsekindereninkampvught.nl Bron 1. foto Lotty Lotty Veffer is geboren op 10 juli 1921. Deze foto komt uit 1940.
Nadere informatieBIJDRAGE HERDENKING 12 april 2015
BIJDRAGE HERDENKING 12 april 2015 Geachte dames en heren, lieve familie en vrienden, Op 12 april 1945 was ik hier ook. Ik ben Eva Weyl en was toen bijna 10 jaar. Ik herinner mij de bevrijding heel goed;
Nadere informatiemirjam prinsen Door de ogen van mijn moeder Oorlogsherinneringen van een Rotterdams meisje
mirjam prinsen Door de ogen van Oorlogsherinneringen van een Rotterdams meisje mijn moeder Kom vanavond met verhalen hoe de oorlog is verdwenen en herhaal ze honderd malen, alle malen zal ik wenen Uit
Nadere informatieWater Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven.
Water Egypte In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Ik ga naar een restaurant in Nederland. Daar bestel ik een glas water. De ober vraagt
Nadere informatieRegistratie Mondelinge Geschiedenis Het leven van de bevolking tijdens de Tweede Wereldoorlog
Registratie Mondelinge Geschiedenis Het leven van de bevolking tijdens de Tweede Wereldoorlog IDENTIFICATIE GEÏNTERVIEWDE PERSOON Algemeen Naam: Adres: Telefoonnummer: E-mail: Bovenstaande gegevens niet
Nadere informatieLesbrief bij Overleven in de dierentuin, Maarten TH. Frankenhuis, 2010Uitgevers, april 2014. Lesbrief bij. Bovenbouw vmbo Bovenbouw havo/vwo
Lesbrief bij Bovenbouw vmbo Bovenbouw havo/vwo 1 1 Inleiding Voormalig Artis directeur Maarten Frankenhuis verzamelde meer dan twintig jaar lang archiefmateriaal, verhalen, artikelen, foto s en andere
Nadere informatieOp de vlucht. Lesprogramma. Voor kinderen van 8-12 jaar. Logo Share tech mono. Pay off Exo 2.0 Regular
Lesprogramma Voor kinderen van 8-12 jaar Op de vlucht Stichting Gave Marie Curiestraat 35, 3846 BW Harderwijk 0341 460328 servicedesk@gave.nl www.gave.nl Beste kinderwerker, Het dode jongetje op het strand.
Nadere informatieTijdvak II. november 2013 8: 30-10:00.
SCHOOLONDERZOEK Tijdvak II GESCHIEDENIS november 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.
Nadere informatieDilemmatest vroeger en nu
Dilemmatest vroeger en nu 2015 Lieneke Westerink ONCE Erfgoededucatie Dilemma 1 Je hebt morgen een topotoets en je moet leren. Je hebt je ouders beloofd dat je gaat leren, maar dan komt er een vriend online:
Nadere informatieDit boekje is van. Doodgewone Helden
Dit boekje is van Doodgewone Helden Echte helden! Je kent ze misschien wel van tv. Ze kunnen vliegen, ze kunnen mensen redden uit brandende gebouwen en ze vechten tegen slechteriken. Iedereen heeft zo
Nadere informatieG E S C H I E D E N I S
M o n a Pa r s o n s e n We n d e l i e n v a n B o e t z e l a e r O o r l o g s v e r - w e r k i n g i n B e l g Een miljonaire en een barones in het verzet Door Max van den Berg Mona Parsons werd op
Nadere informatieDIT BOEKJE IS VAN DOODGEWONE HELDEN
DIT BOEKJE IS VAN DOODGEWONE HELDEN ECHTE HELDEN! JE KENT ZE MISSCHIEN WEL VAN TV. ZE KUNNEN VLIEGEN, ZE KUNNEN MENSEN REDDEN UIT BRANDENDE GEBOUWEN EN ZE VECHTEN TEGEN SLECHTERIKEN. IEDEREEN HEEFT ZO
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Jodenhaat in de Tweede Wereldoorlog
Werkstuk Geschiedenis Jodenhaat in de Tweede Wereldoorlog Werkstuk door een scholier 2028 woorden 13 december 2005 4,7 122 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx Vraag 1 a) In welk jaar werd Nederland
Nadere informatieEen weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het jodendom. Naam:
Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het jodendom Naam: Het jodendom Hallo, dit is de vragenlijst die hoort bij de website over geestelijke stromingen. Je kunt de website vinden op www.geloofik.nl.
Nadere informatieKinderen zonder papieren
VPM VPM Kinderen zonder papieren Je ziet het bijna elke dag op de tv of in de krant: beelden van landen in oorlog, mensen in armoede. Op zoek naar een betere plaats om te leven, slaan ze op de vlucht.
Nadere informatieHij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te
Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen
Nadere informatieInterview met meneer Micha Schliesser
Interview met meneer Micha Schliesser Inleiding Wij zijn Rafik, Noël en Cheramise. Op 27 januari hebben wij Micha Schliesser geïnterviewd. Micha Schliesser is geboren op 28 juni 1938 in Berlijn. Zijn ouders
Nadere informatieFotoquiz Theo Bakkers Domein 2015
de Vierde Stadsuitleg ook wel de 'Nieuwe Vergroting' genoemd van de stadsarchitect Daniël Stalpaert en stadslandmeter Cornelis Danckerts. Aan de oostkant van de stad lag op het grondstuk dat tegenwoordig
Nadere informatieMijn vader Nicolas Gurowitsch is bevrijd in kamp Westerbork. Over zijn geschiedenis is een mooi bevrijdingsportret
Bijdrage Rob Gurowitsch Mijn vader Nicolas Gurowitsch is bevrijd in kamp Westerbork. Over zijn geschiedenis is een mooi bevrijdingsportret geschreven, u kunt dat nalezen op de website van de bevrijdingsportretten.
Nadere informatieHOLOCAUST BIBLIOTHEEK. Salo Muller. Tot vanavond en lief zijn hoor! oorlogsherinneringen
HOLOCAUST BIBLIOTHEEK Salo Muller Tot vanavond en lief zijn hoor! oorlogsherinneringen Tot vanavond en lief zijn hoor! 1 Salo Muller Tot vanavond en lief zijn hoor! oorlogsherinneringen 2 3 Voor Conny
Nadere informatie2000 WOORDEN EN 200 BEELDEN
2000 WOORDEN EN 200 BEELDEN Vervolging en deportatie van de Joden in Nederland 1940-1945 Een korte virtuele rondgang door de tentoonstelling in het Nederlands paviljoen in Auschwitz http://www.auschwitz.nl/paviljoen
Nadere informatie14 scholieren Quakerschool Eerde vermoord in WO 2
14 scholieren Quakerschool Eerde vermoord in WO 2 Veertien leerlingen van de Quakerschool Eerde zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) omgekomen. Ze dachten een veilig onderkomen te vinden in
Nadere informatie2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1
2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal
Nadere informatieLesbrief Van Papa, voor Sammie
Lesbrief Van Papa, voor Sammie 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Introductie 4 Tweede Wereldoorlog 5 Concentratiekamp 6 Stripverhaal (opdracht) 8 Collage maken (opdracht) 9 Colofon 10 2 Inleiding Voor u ligt
Nadere informatieAndré Rouvoet ChristenUnie. Foto: Marie Cecile Thijs
Over een paar weken kiest Nederland een nieuwe regering. Op 9 juni. Jij kunt ook kiezen. Stemmen noemen we dat. Als je stemt, kies je voor de politieke partij die jij het beste vindt. Jij kunt straks ook
Nadere informatieMaurits de Leeuw, mijn grootvader, werd in 1887 in Steenwijk geboren als oudste zoon van Simon de Leeuw en Kaatje Kan.
Stolpersteine of Struikelstenen bij Kornputsingel 28 Mijn naam is Moshé Lewkowitz. Ik ga iets vertellen over de Joodse bewoners van dit huis en na afloop daarvan ter nagedachtenis het Kaddisj gebed uitspreken.
Nadere informatieDOCENTEN HANDLEIDING
BESTEL OOK HET WERKBOEKJE! Ga naar www. oorlogsgeheimendefilm.nl DOCENTEN Een film over vriendschap, vertrouwen & verraad HANDLEIDING Bij de digitale les over de film Oorlogsgeheimen Op 3 juli gaat de
Nadere informatieWERKBLAD LOTTY VEFFER
WERKBLAD LOTTY VEFFER Zoek aanvullende informatie op internet: www.joodsmonument.nl en www.joodsekindereninkampvught.nl Bron 1. foto Lotty Lotty Veffer is geboren op 10 juli 1921. Deze foto komt uit 1940.
Nadere informatieWERKBLAD JUDITH WURMS
WERKBLAD JUDITH WURMS Bron 1. foto Judith Judith Wurms is geboren op 23 juli 1932. Op deze foto is ze 9 of 10 jaar oud. Bestudeer de foto. Bij welke gelegenheid is deze genomen? Bron 2. foto moeder Op
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Tweede Wereldoorlog
Werkstuk Geschiedenis Tweede Wereldoorlog Werkstuk door een scholier 1663 woorden 7 juni 2004 6,3 124 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoud Inleiding Hoofdstuk 1: Spanning voor de oorlog Hoofdstuk 2:
Nadere informatieVoorwoord. Rome en de Romeinen
Voorwoord Rome en de Romeinen Dit verhaal speelt in Rome, ongeveer 2000 jaar geleden. Rome was toen een rijke stad, met prachtige gebouwen. Zoals paleizen voor de keizers, voor de Senaat en voor de grote
Nadere informatie6,5. Spreekbeurt door Een scholier 1334 woorden 28 december keer beoordeeld. Geschiedenis ANNE FRANK. Mijn hoofdstukken zijn:
Spreekbeurt door Een scholier 1334 woorden 28 december 2004 6,5 200 keer beoordeeld Vak Geschiedenis ANNE FRANK Mijn hoofdstukken zijn: - Voor de onderduik - Tijdens de onderduik - De onderduikers - Kitty
Nadere informatieBijlage 2: Notities Powerpoint
14 : Notities Powerpoint Bij les 1 Wie zijn Joden en wat betekent Jood zijn? Dit is best een lastige vraag. Zoals je ziet op de plaatjes zijn er heel veel verschillende Joden. Donkere, lichte, in Nederland,
Nadere informatieJezus geeft zijn leven voor de mensen
Eerste Communieproject 38 Jezus geeft zijn leven voor de mensen Niet iedereen gelooft in Jezus In les 5 hebben we gezien dat Jezus vertelt over de Vader. God houdt van de mensen. Hij vergeeft je zonden.
Nadere informatiePlantage Kerklaan 61 (tegenover Artis), Amsterdam
www.verzetsmuseum.org Plantage Kerklaan 61 (tegenover Artis), Amsterdam Verzetsmuseum Junior op wielen is mede mogelijk gemaakt door Kiwanis Club Amsterdam Anoniem Fonds Stichting Dutch-Paris Het Solidariteitsfonds
Nadere informatieToespraak Gerdi Verbeet. Congres Vergeten slachtoffers tijdens WOII in de GGz De Basis Doorn, 10 juni Geachte aanwezigen,
Toespraak Gerdi Verbeet Congres Vergeten slachtoffers tijdens WOII in de GGz De Basis Doorn, 10 juni 2016 Geachte aanwezigen, Dank voor de uitnodiging om hier te komen spreken in Doorn, dichtbij Den Dolder
Nadere informatieLesidee: Oorlog en verzet
Lesidee: Oorlog en verzet Tussen 1940 en 1945 was Nederland bezet door Duitse troepen. Die waren in de nacht van 9 op 10 mei 1940 in opdracht van Adolf Hitler het land binnengevallen. Het Nederlandse leger
Nadere informatieGeachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes,
Toespraak Gerdi Verbeet Onthulling vernieuwd monument Voorhout, 3 mei 2017 Geachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes, Hartelijk dank dat u mij vandaag de gelegenheid geeft iets te
Nadere informatieJanusz Korczak. door Renée van Eeken
Janusz Korczak door Renée van Eeken Hoofdstukken 1. Inleiding 2. Wie was Janusz Korczak? 3. Zijn levensverhaal 4. Janusz Korzcak in deze tijd 5. Waarom ik hem gekozen heb 6. Nawoord 7. Bronvermelding 1
Nadere informatieVerloren grond. Murat Isik. in makkelijke taal
Verloren grond Murat Isik in makkelijke taal Moeilijke woorden zijn onderstreept en worden uitgelegd in de woordenlijst op pagina 84. Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen Mijn geboorte Mijn verhaal
Nadere informatieEn als de eerste druppels beginnen te vallen, hopen we dat het erger dan dat niet wordt.
Als we de wind op voelen steken, Koelere lucht door de kieren van het raam waait, We aan alles voelen dat het weer om gaat slaan, Dan denken we vaak: misschien waait het wel over. En als de eerste druppels
Nadere informatie