Interview. Loods 24 en Joods leven in Rotterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog

Transcriptie

1 Interview Loods 24 en Joods leven in Rotterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog

2 Inhoudsopgave Inleiding Blz. 3 Achtergrondinformatie over het leven van Dhr. Hornman Blz. 4 Interview uitgewerkt Blz. 5 Lesideeën Blz. 10 Begrippenlijst Blz. 11 2

3 Inleiding Dit is een lespakket bestemd voor de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs. Hierin staan Loods 24 en andere plekken die herinneren aan Joods Rotterdam en de Jodenvervolging centraal. Het uitgangspunt van het lespakket is het interview dat wij hebben afgenomen met Dhr. Hornmann. De leerlingen gaan actief aan de slag met de informatie die het interview heeft opgeleverd. In dit pakket is een handleiding te vinden, hierin staan de lesactiviteiten beschreven. Ook wordt de tijdsduur van de activiteiten vermeld en welke voorbereidingen er getroffen moeten worden. Tenslotte worden de onderstreepte worden in de begrippenlijst verklaard. Deze begrippenlijst is te vinden op bladzijde 3

4 Achtergrondinformatie over het leven van Dhr. Hornman Dhr. S.M. Hornman is geboren in Rotterdam en woonde daar bij zijn oom en tante. Als Joodse jongen was zijn bestaan onzeker en hij besloot onder te duiken. Zijn oom en tante vroegen aan hem of hij wilde terugkeren. Ze waren bang zelf als strafgeval op transport gezet te worden. Hij keerde zoals gevraagd door zijn tante en oom terug. In februari '43 werden ze alle drie opgehaald en via Loods 24 naar Westerbork gestuurd. S.M kreeg al snel een baantje als ordonnans. Hij was een millitair die bevelen en rapporten moest overbrengen. Later kwam hij bij de aardappel- rooiploeg terecht. Zijn oom en tante waren na enkele dagen al op transport gesteld. Op 20 juli '43 stond hij zelf op de transportlijst. Door een door hem zelf vervalst bewijs kon hij aan het transport ontkomen. In september 1943 was het weer zover. Personen die voor transport in aanmerking kwamen moesten bij het verlaten van de barak een Ausweis inleveren. S.M. beschikte over twee Ausweisen. Zijn vorige had hij zogenaamd verloren. Vervolgens is hij naar de poort gelopen en vertelde aan de mareschaussee dat hij bij de transporten had geholpen en nu mee moest helpen bij het aardappelrooien. Via Beilen kwam hij weer in Rotterdam terecht. Hij dook tenslotte in Limburg onder totdat de oorlog ten einde was. 4

5 Interview De vragen die wij hebben gesteld tijdens het interview, hebben wij opgezet met behulp van de handleiding die beschikbaar is gesteld door Herinneringscentrum Kamp Westerbork. U woonde als jongen bij uw tante en oom, kunt u omschrijven hoe het er daar uitzag? Vanaf dat ik 13 jaar was woonde ik samen met mijn tante en oom in Rotterdam. Het was een huurhuis aan de Noorderhavenkade en aan het water. Had u contact met andere familieleden, wie waren dat? Tijdens het begin van de oorlog, in het eerste jaar, had ik contact met familie. Ik ging in 1940 regelmatig naar een andere oom en tante toe dan waar ik woonde, zij hadden namelijk een bomvrije schuilkelder. Zij woonden aan de Nieuwe Binnenweg in Rotterdam. Ook had ik contact met mijn opa en oma, zij woonden op de Spoorsingel in Rotterdam. U wilde onderduiken maar het is uiteindelijk niet zover gekomen, hoe is dat zo gelopen? Onze buurman werkte bij de politie en informeerde ons dat er een razzia kwam. Ik ben met mijn oom en tante gaan praten dat we echt moesten onderduiken. Ik was er zeker van dat als we naar het Oosten werden afgevoerd we zeker dood gingen. Wanneer we zouden onderduiken hadden we nog kans om te overleven. Mijn oom en tante onderschatten het gevaar en hadden hoop dat het wel mee zou vallen. Door de berichten op de radio van de Duitsers wist ik dat het echt gevaarlijk was. Welke maatregelen die getroffen werden tegen de Joden merkte u al snel? De bordjes met daarop de tekst Joden niet gewenst hingen al heel snel in parken, bioscopen, bibliotheken en openbaar vervoer. Mensen werden ontslagen omdat ze Joods waren. Joden mochten maar op bepaalde tijden boodschappen doen en moesten na 8 uur s avonds binnen zijn. 5

6 U werd van huis opgehaald in februari 43, weet u nog op welk tijdstip dat was? Per wijk in Rotterdam werden de Joden opgehaald dus we wisten dat onze wijk een keer aan de beurt was. Mijn oom en tante wisten dat het ging gebeuren en hadden de spullen die ze nodig hadden ingepakt. Om uur stonden een Nederlandse en Duitse militair voor de deur om te vertellen dat we over een half uur opgehaald zouden worden. We werden s avonds op de tram gezet naar Loods 24. Toen u met elkaar werd opgehaald om via Loods 24 naar Westerbork te gaan, wist u direct waar u naartoe zou gaan? Ja, dat was meteen duidelijk. Hoe lang verbleef u in Loods 24? Ik verbleef een nacht in Loods 24, daarna gingen we met de trein naar Westerbork. Met hoeveel mensen verbleef u daar ongeveer in een ruimte? Ik weet het niet meer precies, ik denk ongeveer 50 mensen. Zag u bekenden in Loods 24? Nee, ik kende alleen mijn oom en tante. Kunt u één persoon uit Loods 24 in het bijzonder herinneren, om welke redenen? Nee, het was een te korte tijd dat ik in Loods 24 zat. Welk gevoel overheerste tijdens de eerste dag in Westerbork? Geen vervelend gevoel, het gewone leven leek door te gaan. Zo werd er bijvoorbeeld op dinsdag een avond georganiseerd met verschillende soorten vermaak. Er was een goed ziekenhuis met eersteklas Joodse dokters. Je mocht pakjes ontvangen in Westerbork en er was een groot sportveld in het midden van het kamp. 6

7 Op maandagavond/maandagnacht werd bekend gemaakt welke mensen er op transport moesten, waren er veel huilende mensen? Op de maandagavond/maandagnacht gingen de lichten aan in alle barakken en werd in alfabetische volgorde de namen voorgelezen van de mensen die op transport moesten. Iedereen was altijd wel nerveus of hun naam werd genoemd. Verder bleef iedereen hopen dat het wel mee zou vallen en dat het goed zou komen. De mensen die op transport moesten, dachten dat ze wel weer terug zouden komen. Uw tante en oom werden na enkele dagen al op transport gesteld. Heeft u afscheid van ze kunnen nemen en hoe verliep dit afscheid? Op maandagavond werd dus bekend gemaakt wie er op transport moesten. De volgende ochtend, dinsdagochtend, gingen mijn tante en oom op transport. De dinsdagmorgen was één van de ergste momenten in het hele kamp. Toen mijn oom en tante wegreden zwaaiden ze naar me en riepen: We komen terug! We namen geen afscheid omdat iedereen de hoop had dat alle mensen weer terugkwamen. U had een baantje als ordonnanz, kunt u beschrijven hoe uw dagindeling eruit zag van s morgens vroeg tot s avonds? Ik kende iemand in het kamp die al een baan had, hij was een boekhandelaar uit Rotterdam en kon wel een goed woord voor me doen. In het kamp noemden we dit vitamine R wat vitamine relatie betekende. In Westerbork had je contacten nodig met anderen om aan een baan te komen en van transport vrij te kunnen worden gesteld. Ik was een soort boodschappenjongen, ik verspreidde de berichten van de kampleiding naar de barakken. Ook deed ik administratieve dingen en hielp tijdens het transport met bijvoorbeeld de bagage. Kunt u de plaats beschrijven waar u sliep? We sliepen in barakken, aan de ene kant de mannen bij elkaar en aan de andere kant de vrouwen bij elkaar. In het midden (tussen de slaapplaatsen van de mannen en de vrouwen) was plaats voor de barakkenleider die daar ook de administratie bij kon houden. We sliepen drie hoog en ik heb altijd op het bovenste bed geslapen omdat ik één van de jongste was toen. Aan het einde van de barak was een pijp waar water uitkwam, hier kon je je wassen. Het was primitief maar niet onhygiënisch. 7

8 Hoe verliep het contact met de Duitsers? Er was niet veel contact want wij dachten dat de Duitse Joden telkens werden vrijgesteld van transport. Sommigen hadden zelfs kleine huisjes en deze Duitsers hadden de leiding over het kamp. Dit was handig omdat er dan ook geen taalprobleem zou zijn. Om aan het transport te komen heeft u een bewijs vervalst, hoe heeft u dit vervalsen aangepakt? Ik was helemaal voorbereid op de transporten en wist dat als ik niets deed, ik ook op transport moest. Als ordonnanz had ik een blauw bandje om mijn arm en bij het transport had ik de taak om mensen te helpen met hun bagage. Ik voelde dus van dichtbij dat ik absoluut niet op transport wilde. Op de één of andere manieren heb ik mijn identiteitsbewijs verloren, niet echt verloren maar achtergehouden. Ik had dus een vervangend bewijs nodig en dit heb ik gekregen. Toen ik de eerste keer op transport werd gesteld heb ik een briefje opgesteld waarop stond dat ik vrijgesteld werd van transport. Ik heb me schuilgehouden in een barak totdat het transport weg was. Dit was de eerste keer dat ik onder het transport uitkwam. De tweede keer dat ik op transport werd gesteld heb ik, zoals het hoorde, mijn identiteitsbewijs ingeleverd. In die tijd werkte ik in de buitendienst en ik moest dus voor dit baantje regelmatig de poort uit. Net voor het transport ben ik op mijn klompen en in mijn blauwe overall, het kamp uitgewandeld. Ik moest stoppen bij marechaussee, zij vroegen waar ik naartoe ging. Ik antwoordde dat ik naar de boer ging maar laat was omdat ik transportdienst had gehad. Ik liet mijn verstopte identiteitsbewijs zien en mocht doorlopen. Wel had ik mijn tas meegenomen met mijn spullen. Voelde u dat de marechaussee u wantrouwde toen u uw verhaal vertelde over het helpen bij het aardappel rooien? Nee, het ging heel makkelijk. Ik had mijn bewijs bij me, had een baan in Westerbork en zag er door mijn klompen en overall uit of ik inderdaad naar de boer ging om aardappels te rooien. Wat ging er door u heen toen u buiten de poort was? Ik dacht bij mezelf: So far, so good en wilde het natuurlijk zo houden. 8

9 Op welke manier heeft u Beilen bereikt? Nadat ik uit het zicht was van de wachtposten van het kamp ben ik op handen en voeten richting Beilen gegaan. Een goede boer gaf me onderdak voor een nacht. De volgende dag ben ik op de trein gestapt naar Rotterdam. Hoe bent u daarna terecht gekomen in Rotterdam? Met de trein ben ik in Rotterdam gekomen. Toen kwam er in de trein inspectie van een Duitser. De overall die ik droeg op dat moment, daar zat een ster op. Het viel niet op en ik kon verder reizen richting Rotterdam. Hoe is uw leven daarna in Rotterdam verder gegaan? Vrienden die ik daar nog had, hebben mij geholpen aan een nieuw identiteitsbewijs. Vanaf die tijd heette ik ook Arnold Daane. Vervolgens ben ik weer voor een jaar terug gegaan naar Limburg om asperges te steken. Zijn er specifieke situaties in uw leven waarop u terugdenkt aan de tijd van de oorlog? Nee, ik heb er weinig last van. 9

10 Lesideeën Lesactiviteit dat geheel in het teken staat van Dhr. Hornman. Beeldmateriaal en artikelen zijn te vinden op internet. Interactief verhaal over de oorlog. Bijbehorende begrippen bespreken. Opa s en oma s, wat weten zij nog van de oorlog? Ervaringen. Begrippen uitbeelden. Bespreken ontsnappingsideeën. Beeldend tekenen, Westerbork tekenen aan de hand van de beschrijvingen in het interview. Stelopdracht over bijvoorbeeld een situatie in het kamp of de ontsnapping. Dhr. Hornman kunt u in de klas uitnodigen. 10

11 Begrippenlijst Ausweis Een identiteitskaart waarmee je je moest legitimeren. Barak Een barak is een houten gebouw waarin de mensen in Westerbork woonden. Loods 24 Een verzamelplaats voor Joden van waaruit ze naar een kamp werden gebracht. De Joden verbleven hier vaak heel kort. Westerbork Een doorgangskamp voor de Joden. Razzia Een actie waarbij Joodse mensen zomaar werden opgepakt, zonder aankondiging. Primitief Gebrekkig, lijkt op vroeger. 11