Groen op niveau. Groene Daken in Den Haag. Versie

Transcriptie

1 Groen op niveau Groene Daken in Den Haag Versie

2 Conceptnota Groen op Niveau Inhoudsopgave Inhoudsopgave Voorwoord 1) Inleiding 1.1 Aanleiding en doelstelling 1.2 Reikwijdte van de nota 1.3 Leeswijzer 2) Voordelen van groene daken: 2.1 Groen dak en de groenbeleving 2.2 Groen dak en luchtkwaliteit 2.3 Groen dak en temperatuur 2.4 Groen dak en geluid 2.5 Groen dak en water 3) De Haagse kansen voor groene daken 3.1 Geschikte locaties voor groene daken 3.2 Alternatieve kansen voor groene daken 4) Groene daken stimuleren 4.1 Stimuleren van groene daken bij particulieren 4.2 Stimuleren van groene daken bij bedrijven en instellingen 4.3 Gemeentelijke groene daken 5) Financiën: 5.1 Financiële raming 5.2 Financiëring

3 Voorwoord Het doet ons genoegen om u het Haagse beleid voor het stimuleren van groene daken aan u voor te leggen. De klimaatveranderingen en de verdichting van de stad als gevolg van de groeiambitie van Den Haag maken groene daken tot een actueel onderwerp, dat al in verschillende Nederlandse steden heeft geleid tot een stimuleringsbeleid. Groene daken is een onderwerp met veel aspecten. Ze hebben positieve effecten op zowel de groenbeleving, de luchtkwaliteit, de temperatuur zowel in als buiten het gebouw, de geluidshinder en de waterberging in de stad. Daarmee raakt het de portefeuilles van verschillende collegeleden. Een en ander wordt in deze nota verder toegelicht. Veel gemeenten in Nederland zijn Den Haag inmiddels voorgegaan met een stimuleringsregeling. We hebben daarom dankbaar gebruik gemaakt van al bestaande regelingen en eerder onderzoek in andere steden. Naast de bestaande regeling duurzaam bouwen is de in deze nota beschreven regeling vooral bedoeld voor particulieren die in bestaande situaties hun dak willen vergroenen. De voorbereiding van de regeling vond plaats onder supervisie van de dienst Stadsbeheer, de uitvoering van de regeling geschiedt door de dienst Stedelijke ontwikkeling Met deze regeling wordt een van de in de Bomennota uitgesproken ambities - om 1000 groene daken te realiseren ingevuld. Rabin Baldewsingh, Marnix Norder, Peter Smit, Wethouder BDLM Wethouder B&W Wethouder VBM

4 1. Inleiding De grote steden in Nederland mogen zich verheugen op een toenemende belangstelling. Mensen trekken weer naar de stad om er te wonen, te werken en te verblijven, cultureel en recreatief. Den Haag speelt in op deze hernieuwde positieve waardering voor het stedelijk wonen. Met de Structuurvisie Den Haag 2020 is een flinke ambitie geformuleerd om binnen de stadsgrenzen het aantal woningen en inwoners te laten toenemen. Hierdoor verandert de stad in dichtheid. Dit heeft positieve gevolgen voor de economie, de werkgelegenheid en het draagvlak van de stad. Ook zijn er enkele kanttekeningen. Zo zullen deze ontwikkelingen gevolgen hebben voor de luchtkwaliteit, de waterberging en de hoeveelheid groen. In deze nota wordt voor het eerst bekeken hoe via groene daken een bijdrage geleverd kan worden om deze druk te verminderen. Naast deze praktische effecten dragen groene daken ook bij aan de groenbeleving van mensen. Juist wanneer er veel hoogbouw is en veel verdichting, kan een groen dak bijdragen aan een tweede laag openbare ruimte. Tevens zijn er door de vele variaties van groene daken verschillende mogelijkheden voor meervoudig ruimtegebruik. Niet voor niets wordt het dak ook wel de vijfde gevel genoemd. Verschillende gemeenten, zoals Amsterdam, Groningen en Antwerpen hebben zich al in dit onderwerp verdiept en hier beleid voor gemaakt. In deze nota maken wij met toestemming graag gebruik van deze kennis en ervaringen. 1.1 Aanleiding en doelstelling Ook Den Haag wil beleid maken om groene daken te stimuleren. Zowel vanuit de portefeuille Leefbaarheid als Bouwen en Wonen en Milieu is deze ambitie geformuleerd. In de nota Haagse Bomen, kiezen voor kwaliteit en diversiteit (DSB/ , ) is vastgelegd dat in samenwerking met verschillende partners in 2008 een plan wordt uitgewerkt om groene daken te stimuleren om hiermee de hoeveelheid groen toe te laten nemen. Groene daken kunnen het beeld van de stad sterk beïnvloeden, ook doordat de begroeiing gedurende de seizoenen verandert. Voor het beeld vanuit hogere gezichtspunten op platte daken maar ook vanaf de grond kan groen een belangrijke bijdrage leveren aan de beeldkwaliteit. Ook zijn groene daken goed voor het milieu. Zo verlengt een groen dak de levensduur van dakbedekking waardoor deze minder vaak vervangen hoeft te worden. Ook werken groene daken isolerend. Zij houden voornamelijk warmte buiten, waardoor bijvoorbeeld minder airco s nodig zijn. Daarnaast dragen zij op beperkte schaal bij aan de luchtkwaliteit. Groene daken verminderen de hoeveelheid overstorten uit de gemengde riolering en beperken de afvoer van regenwater naar de waterzuivering. Ook leveren groene daken een bijdrage aan het bergen van water. Naast deze direct meetbare effecten zijn er ook indirecte effecten. Bijvoorbeeld doordat de isolerende werking hittestress tegengaat, wat een gunstig effect heeft op de volksgezondheid van vooral kinderen en ouderen. Genoeg redenen dus voor de gemeente Den Haag om vanuit deze verschillende motieven groene daken te stimuleren. De bestuurlijke ambitie van deze nota is het stimuleren van groene daken in Den Haag. Hiervoor wordt een communicatietraject opgezet en een subsidieregeling in het leven geroepen om particulieren en bouwende partijen in de stad over de streep te krijgen. Deze regeling is alleen bedoeld voor kleine partijen met een subsidieaanvraag tot ,-. Voor de grote partijen bestaat er namelijk al een subsidieregeling duurzaam bouwen, aanvullende informatie vindt u verderop in deze nota. De technische voorzieningen voor het aanleggen van groene daken worden in de kaders van deze nota uitgelegd. De nota bevat ook een inventarisatie van de mogelijkheden die de gemeente zelf heeft om het groene voorbeeld te geven. Bij de behandeling van de Afkoppelvisie in de raadscommissie SRO op 4 juni 2008 heeft de wethouder BW aangegeven de noodzaak voor een beleid ter stimulering van retentievoorzieningen voor water (bijvoorbeeld groene daken) te onderschrijven. 1.2 Reikwijdte van de nota In aanloop naar deze nota is onderzocht welke belangen spelen bij groene daken en welke effecten verwacht worden van de groene daken. Afhankelijk van de belangen is overwogen ook andere methoden die bijdragen aan de positieve effecten mee te nemen in deze nota. Er is voor gekozen om de nadruk in deze nota te leggen op groene daken. Groene daken zullen bijdragen aan de groenbeleving van de Hagenaars. Groene gevels kunnen hetzelfde effect hebben. Echter, bij groene gevels is er veel meer variatie in de mogelijkheden. Om deze mogelijkheden

5 en de effecten in kaart te brengen, is een apart onderzoek nodig. Bij gevels is er ook sprake van andere bouwkundige constructies dan die van groene daken. Dit betekent dat voor groene gevels een andere regelgeving vergt, waardoor het erg complex wordt om een subsidieregeling van groene daken te combineren met groene gevels. Daarom worden gevels niet in deze nota behandeld. Groene daken zijn, zoals boven gemeld, goed voor het milieu. Eén van de doelstellingen in de gemeente is om naast groene daken, ook zonnepanelen te stimuleren. Groene daken vormen geen belemmering voor het plaatsen van zonnepanelen. Zonnepanelen op een plat dak worden onder een bepaalde hoek gezet en moeten op enige afstand van elkaar worden geplaatst. Tussen de panelen kan er begroeiing worden aangelegd. Bij zonnepanelen die op een metalen frame worden geplaatst kan de begroeiing er zelfs onderdoor lopen. Voor meer informatie over de mogelijkheden van zonnepanelen verwijzen wij naar de al bestaande (landelijke) regeling. 1.3 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt dieper ingegaan op de positieve effecten van groene daken. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de mogelijke variëteiten van groene daken en de locaties die geschikt zijn voor een groen dak. In het volgende hoofdstuk wordt gekeken hoe we als gemeente, naast zelf het goede voorbeeld geven, groene daken kunnen stimuleren in de stad. In dit hoofdstuk wordt de subsidieregeling dan ook gepresenteerd. In het laatste hoofdstuk wordt, niet onbelangrijk, duidelijk wat de financiële consequenties daarvan zijn. 2 De voordelen van een groen dak In het inleidende hoofdstuk is al kort aangegeven dat van groene daken verschillende positieve effecten uit gaan. In dit hoofdstuk wordt vanuit de verschillende disciplines op deze verschillende effecten ingegaan. 2.1 Groen dak en de groenbeleving Den Haag afficheert zich graag als groene stad aan zee. In toenemende mate wordt ingezien dat een groene omgeving naast een recreatieve waarde ook een economische factor is. Woningen in en nabij het groen zijn geliefder, verkopen daardoor beter en zijn dus ook duurder. Groen is een van de vele redenen die het zo aantrekkelijk maken om in deze stad te wonen, werken en recreëren. Het is belangrijk dat stadsbewoners de mogelijkheid hebben om met groen in contact te komen. Gedragswetenschappers hebben aangetoond dat een groene omgeving mensen gelukkiger maakt. Bij groenbeleving maken we onderscheid tussen natuurbeleving en esthetiek. Bij het laatste gaat het om het beeld dat een groen dak kan opleveren. Bij natuurbeleving gaat het ook om flora en fauna. Zo zorgt de huidige groene (ecologische) structuur voor een grote verscheidenheid aan fauna in de stad, zoals vogels, insecten en vleermuizen. Door de verdichting van de stad neemt de noodzaak en wenselijkheid om alternatieve vormen van het toevoegen van groen alleen maar toe. Groene daken kunnen op verschillende manieren bijdragen aan de esthetiek en groenbeleving in de stad. Door groene daken ervaren mensen de verschillende seizoenen intensiever. Per seizoen verandert een groen dak namelijk van kleur. Ook gaat er van een groene omgeving een rustgevende werking uit. Wanneer je je op een hoger niveau begeeft dan het dak, bijvoorbeeld als je op een verhoogde snelweg rijdt of in het Haagse geval over de duinen, kan een groen dak een groen aanzien geven. In sommige gevallen is het mogelijk om op een groen dak te recreëren. Denk bijvoorbeeld aan dakterrassen die er soms uit zien als een complete tuin of hele dakparken. Ook op een klein schaalniveau kunnen groene daken toegepast worden: in binnentuinen met ontsierende schuurdaken bijvoorbeeld. Dit levert ook mogelijkheden om bij nieuwbouwprojecten met een beperkte inzet een goed visueel resultaat te boeken. Overigens leveren groene daken slechts een beperkte bijdrage aan de biodiversiteit in de stad. Groene daken kunnen hooguit als stapsteen fungeren voor vogels en insecten in de stad en vormen daardoor geen alternatief voor de ecologische en groene structuren in de stad. 2.2 Groen dak en luchtkwaliteit

6 Naast dat groene daken veel groene belevingskwaliteit in de stad opleveren kunnen ze ook een positieve bijdrage leveren in de luchtkwaliteit van de stad. Het is bekend dat groen veel soorten verontreinigingen uit de lucht opneemt, zowel gassen als deeltjes. De opname van gassen gaat vooral via huidmondjes in het blad. Grotere deeltjes kunnen op het blad achterblijven als dit vochtig, kleverig of ruw is. De deeltjes spoelen weg door de regen of verdwijnen met het blad in de herfst. Alle planten zuiveren in meer of mindere mate de lucht. De mix van luchtvervuiling in de stad vraagt verschillende beplantingsvormen. Er is momenteel nog onvoldoende onderzoek beschikbaar om de precieze effecten van de dakplanten in de praktijk te kunnen kwantificeren. Een mogelijke nadeel van groene daken is de aanwezigheid van pollen in de lucht. Voor mensen met allergisch astma kunnen pollen astmaklachten verergeren. Door te kiezen voor een rijke variatie aan planten, in plaats van monoculturen, kan de concentratie allergenen beperkt blijven. Als vetplantjes en andere bodemkruipende plantjes op groene daken eenmaal goed in ontwikkeling zijn dan kunnen ze het ontkiemen van grassen juist beperken en hebben ze zelfs een positief effect. Groen in het algemeen draagt bij aan het tegengaan van de effecten van klimaatverandering door het binden van CO2. Voor groene daken blijkt uit de literatuur echter dat de netto opname van CO2 verwaarloosbaar is doordat de geproduceerde biomassa gering is. 2.3 Groen dak en temperatuur Tegengaan van oververhitting Perioden met aanhoudende hitte zijn geen uitzondering meer. Vooral in de stad kan het erg warm worden. Hoge luchttemperaturen vormen vooral een risico voor ouderen, kleinere kinderen en mensen met hart- en vaatziekten. Zij lopen het risico op uitdroging, flauwtes en vroegtijdig overlijden. De temperatuur in steden is enkele graden hoger dan in omliggende gebieden. Dit komt door het grote aandeel verhard oppervlak, in combinatie met de aanwezigheid van industrie, auto s, gebouwen en in toenemende mate airco s. De temperatuur van bitumen daken kan in de zomer tot 70 graden oplopen, terwijl de temperatuur van een groen dak een gelijke tred houdt met de buitentemperatuur. Groene daken reflecteren meer warmte dan een zwart dak, zorgen voor schaduwwerking en verkoelen door verdamping van water. De begroeiing beperkt de opwarming van de dakconstructie en daarmee de opwarming van de ruimte onder dit dak. Extreme hitte binnen het gebouw wordt tegengegaan en er is minder koeling nodig, wat leidt tot een lagere CO2 uitstoot. Groene daken zorgen s zomers voor de afkoeling van gebouwen en houden minder warmte vast in de stad in zijn geheel. Bescherming dakbedekking Doordat de temperatuur minder hoog wordt, veroudert de dakbedekking minder snel en gaat een groen dak jaren langer mee. Dit is minder milieubelastend en kostenbesparend. bron: Senatsverwaltung für Stadtentwicklung und Umweltschutz Groen dak en geluid Vooral in gebouwen met matige dakisolatie kan regen, hagel en wind op het dak voor hinderlijk geluid leiden. Door toevoeging van een zachte laag, zoals een vegetatiedeken, wordt deze geluidshinder tenietgedaan.

7 Geluid van verkeer kan ook worden geabsorbeerd mits het geluid van boven komt, bijvoorbeeld als het via hogere bebouwing wordt weerkaatst richting het dak. Geluid dat van beneden komt, zal via de muren en ramen de woning binnenkomen. Hieraan zal een groen dak niets veranderen. 2.5 Groen dak en water De ruimte in de stad is een schaars goed dat we slim willen benutten. Groene daken houden regenwater vast. Groene daken verminderen en vertragen de afvoer van regenwater naar het riool en verhogen de luchtvochtigheid in de naaste omgeving. Vasthouden van water (retentie) Het regenwater wordt op een groen dak vastgehouden. Dit effect bestaat uit directe verdamping van regenwater op het oppervlak, het opnemen van regenwater door het blad van de planten en het vasthouden van water door de aangebrachte bodem op het dak. De hoeveelheid regen die kan worden geborgen varieert met het type groen dak. Een gemiddeld sedumdak kent een waterberging van 10 tot 20 mm. Per ha dakoppervlak is dit dus een waterberging van 100 tot 200 kubieke meter. Een groen dak is dus goed voor de stad omdat de kans op wateroverlast wordt verminderd. Naarmate de regenval extremer wordt, is het aandeel van de groene daken in de berging wel beperkter. Als het dak vol is start het afvoer proces alsnog en is de capaciteit om nieuwe regen vast te houden pas weer beschikbaar als het dak is opgedroogd. Verminderde en vertraagde afvoer Doordat groene daken de afvoer van regenwater verminderen en vertragen wordt ook de (gemengde) riolering en de waterzuivering minder en gelijkmatiger belast. Uit praktijkonderzoek van de Hogeschool Van Hall Larenstein is gebleken dat een sedumdak alle buien tot 5 millimeter vrijwel volledig kan opvangen. Op jaarbasis is dit al één derde van de totale neerslag. Bovendien is het percentage vastgehouden neerslag bij zwaardere regenval (bij buien van meer dan 5 millimeter per etmaal) na een droge periode gemiddeld meer dan 60%. Onder natte omstandigheden (in een met water verzadigde situatie) wordt circa 25% meer vastgehouden dan door een conventioneel plat dak. Dit betekent over een heel jaar gerekend dat 55 tot 90% meer regenval wordt vastgehouden en dus niet meer naar de waterzuivering wordt afgevoerd. Minder overstortingen uit de riolering De vertragingstijd van de buien ten gevolge van een groen dak (vooral van belang bij het afvlakken van pieken bij intensieve buien) bedraagt tussen de 40 minuten en ruim 3 uur. Een eenvoudige modelberekening voor een wijk in Rotterdam heeft laten zien dat als 3 van de totaal 12 hectaren dakoppervlak groen wordt, het volume overstortwater per jaar met 19% en de afvoer naar de zuivering met 7% afnemen. Als er ergens in de stad geen plaats meer is voor nieuw oppervlaktewater en als er een gemengd rioolstelsel ligt dan kunnen groene daken dus een rol van betekenis spelen voor waterberging, het beperken van wateroverlast en de kwaliteit van het oppervlaktewater. 3 De Haagse kansen voor groene daken Bij nieuwbouw is een groen dak makkelijker te realiseren dan bij bestaande bouw. Om ze te kunnen realiseren moet er echter wel aan een aantal technische voorwaarden worden voldaan (zie kader hieronder). Nieuwbouwlocaties zijn vooral erg geschikt omdat in de planfase eerder randvoorwaardelijke aspecten ingepast kunnen worden. De grootste kansen voor groene daken bij nieuwbouw ontstaan als dit in een zo vroeg mogelijk stadium wordt meegenomen, bij voorkeur in het Programma van Eisen. Nieuwbouw betreft op jaarbasis maar enkele procenten van het woningbestand. Daarom is het noodzakelijk dat wij ons óók richten op de bestaande bouw. Bij bestaande bouw hangen de mogelijkheden voor een groen dak af van het daktype en de constructie. Bij bestaande bouw is vanuit de ruimtelijke ordening dan ook voornamelijk gekeken naar de kansen en mogelijkheden. Door kansrijke wijken, buurten en objecten te identificeren kan een meer gericht plan van aanpak opgezet worden. De doelgroepen en mogelijke coalitiepartners komen in beeld wat belangrijk is in het vervolgtraject.

8 Kader 3.1 Technische aspecten van groene daken Het groene deel van het dak bestaat van onder naar boven uit: 1 een wortelwerende folie op de dakbedekking of de isolatielaag 2 een drainagelaag (bijvoorbeeld kleikorrels) 3 een filtervlies 4 substraat (voedingslaag) 5 vegetatie Groene daken zijn te verdelen in extensieve en intensieve groene daken. Op extensieve daken groeien grassen, vetplanten (sedum) en soms kruiden. Naast het beperkte onderhoud hebben deze daken als voordeel dat het grondpakket voor deze vorm van begroeiing niet dik hoeft te zijn. Gezien de geringe dikte van de substraatlaag en dus ook het lage gewicht zijn deze daken ook toepasbaar bij bestaande bouw. Dakbegroeiing is toepasbaar op platte daken en daken met een helling tussen 1 en 45 ; boven de 35 moet men speciale maatregelen treffen om wegglijden van de substraatlaag tegen te gaan en om uitdrogen van de drainagelaag te voorkomen. Een intensief begroeide daktuin is nauwelijks van een traditionele tuin te onderscheiden. De begroeiing bestaat meestal voor een groot deel uit grassen, kruiden, struiken en zelfs bomen waarnaast ook dikwijls paden en terrassen aanwezig zijn. Bepaalde planten zoals bamboe zijn absoluut te vermijden op groendaken omwille van de agressiviteit van hun wortels. Middelhoge struiken en heesters hebben een pakketdikte van minimaal 45cm nodig, de belasting (van grondpakket+beplanting) waarmee dan rekening gehouden moet worden is 600 kg/m2. Bomen hebben een minimale pakketdikte van 60 cm nodig. De totale belasting wordt circa 1000 kg/m2. Door de aanleg van een groen dak komt er extra gewicht op het dak, afhankelijk van de gekozen vegetatie met bijbehorende substraatlaag. Als er grind of dakpannen van het dak worden verwijderd ten behoeve van extensief dakgroen zal het gewicht op het dak ongeveer gelijk blijven. Bij alle type daken extensief, licht intensief en intensief, moet de eigenaar van het dak door een deskundig bureau laten nagaan of het dak het extra gewicht aan kan. Prijzen van extensieve daken variëren van 32,50 tot 50,- per m² afhankelijk van het materiaal, locatie en opbouw van het dak. Voor intensieve daken is geen indicatie te geven omdat de totaalkosten nog meer afhankelijk zijn van de te maken constructie, de aard van de beplanting (bomen/struiken) en van andere aanvullende voorzieningen zoals tuininrichting, balustrades en schuttingen.

9 3.1 Geschikte locaties voor groene daken Kansrijke locaties voor groene daken zijn wijken waar relatief veel platte daken zijn en waar het bezit geconcentreerd (woningcorporaties) is zoals Den Haag Zuidwest, Transvaal, Mariahoeve, Zichtenburg/Kerketuinen en het gebied rond station Holland Spoor. Daarnaast verdienen de Masterplangebieden van de Structuurvisie extra aandacht, omdat hier veel nieuwe ontwikkelingen plaatsvinden waarbij in een vroeg stadium rekening gehouden kan worden met het realiseren van een groen dak. Hierover zal in het voortraject contact met DSO opgenomen moeten worden. Het betreft vooral: Erasmus- Veld, Kijkduin, Binckhorst, Lijn 11 en Vliet- A4zone. Naast de genoemde kansrijke gebieden zijn er vanuit verschillende doelstellingen redenen om in bepaalde gebieden meer te sturen dan elders in de stad. Zoals eerder gemeld kunnen groene daken in de compacte stad met een gemengd rioolstelsel een rol van betekenis spelen in het verminderen van riooloverstorten en de afvoer van schoon regenwater naar de waterzuivering. Omdat groene daken de luchtkwaliteit van de stad kan verbeteren, is het goed om te kijken naar gebieden in de stad waar de luchtkwaliteit nog te wensen overlaat. Deze gebieden zijn o.a.: Amsterdamse Veerkade, Neherkade en Vailliantlaan. Vanuit volksgezondheid blijken groene daken oververhitting te verminderen. Hier hebben vooral ouderen en kinderen baat bij. Scholen, kinderdagverblijven en verzorgingscentra kunnen daarom veel voordeel hebben van groene daken. Om verschillende redenen springt ook het centrum in het oog: veel hoogbouw (van waaruit zicht op daken); autoverkeer, hoge percentage bebouwd oppervlak en weinig groenoppervlak. Beperkende factor is wel dat juist hier veel historische bebouwing en monumenten staan waarop een groen dak niet altijd mogelijk of wenselijk is. 3.2 Alternatieve kansen voor groene daken Technisch is het niet altijd mogelijk om op daken van huizen, instellingen en bedrijven een groen dak te realiseren. Echter, dit zijn niet de enige bouwwerken waarop groene daken gerealiseerd kunnen worden. Zo kunnen groene daken ook gerealiseerd worden op bijvoorbeeld tuinhuisjes en schuren. Verder kunnen schuine daken (tot 45 graden) ook geschikt zijn voor een groen dak. Bij de subsidieregeling zullen deze alternatieven meegenomen worden. 4 Groene daken stimuleren Groene daken zijn, onder bepaalde randvoorwaarden, wenselijk en mogelijk. Groene daken zijn nog niet erg bekend bij het brede publiek en vergen zowel een investering in tijd als in geld van de potentiële eigenaar van een groen dak. Om groene daken in Den Haag te stimuleren wil de gemeente zich richten op zowel particulieren als bedrijven en instellingen. Hiervoor wil de gemeente verschillende instrumenten inzetten, die in de volgende paragrafen aan bod komen. 4.1 Stimuleren van groene daken bij kleine partijen Subsidieregeling voor kleine partijen Groene daken vergen een financiële investering, zowel bij nieuwbouw als bij bestaande bouw. De maatschappelijke kosten van deze investering kunnen grotendeels terugverdiend worden door de baten ervan zoals de isolerende effecten, de verlengde levensduur van (bitumen) daken en de verminderde druk op de waterketen. De investeringskosten zullen voor particulieren en kleine bedrijven toch vaak een drempel zijn. Eén van de meest voor de hand liggende stimuleringmaatregelen is dan ook een financiële bijdrage in de vorm van een subsidie. Voor particulieren en andere kleine partijen zal er een subsidieregeling worden gerealiseerd vanaf 1 juni Deze subsidie moet eenvoudig aan te vragen zijn en aansluiten bij de Haagse situatie. Subsidieregeling Groene daken Den Haag voor particulieren en andere kleine partijen Voor 2009 en 2010 heeft de Gemeente Den Haag ,- beschikbaar gesteld voor de subsidieregeling Groene Daken. Deze subsidieregeling is voor zowel een extensief groen dak als een intensief groen dak bedoeld. Het groene dak moet minstens vijf lagen (wortelwerende folie of isolatielaag, drainagelaag, filtervlies, substraatlaag en vegetatielaag) bevatten en een minimale oppervlakte

10 van 6 m2. Per m2 is de subsidie 25,- met een maximaal subsidiebedrag van ,-. Bedrijven kunnen maximaal de helft van de aanschafkosten terugkrijgen via de subsidieregeling. Herstel, reparatie of extra aanplant bij sterfte is uitgesloten van subsidie. Aanvragen kunnen ingediend worden door particuliere eigenaren en verenigingen van eigenaars. De aanleg van het groene dak moet wel in overeenstemming zijn met de bestaande (bouw)regelgeving. Voor gemeente- en rijksmonumenten mag een groen dak niet zichtbaar zijn vanaf de straat. De aard van beplanting is afhankelijk van de constructie van het dak Communicatie Om groene daken nog beter onder de aandacht te brengen zal er een communicatietraject worden gestart. Hierbij zullen particulieren via verschillende kanalen worden geattendeerd op de positieve effecten van groene daken en de mogelijkheid tot het aanvragen van de bovengenoemde subsidie. De volgende middelen worden ingezet: - Internetpagina op denhaag.nl (bv. - Het verspreiden van een informatiefolder waarin de redenen om te kiezen voor een groen dak en de technische eisen van een groen worden beschreven. Deze informatiefolder zal o.a. verspreid worden bij de Verenigingen van Eigenaren, gemeentebalies (aanvragen bouwvergunningen) en het Gemeentelijk Contact Centrum - Persvoorlichting/publiciteit in de lokale media: artikelen/advertenties in de lokale kranten (bv. in Posthoorn) - aansluiting bij het traject Wonen plus, plus, hier zal Milieucommunicatie bij worden betrokken - aansluiting bij het project Nat gras, droge voeten - er zal ook aansluiting gezocht worden met het Groenjaar, vergroenen van de stad staat centraal in de maand april. In deze maand zal een verkiezing mooiste, groen dak plaatsvinden. Verder zal er o.a. voorlichting worden gegeven op de webpagina Stimuleren van groene daken bij grote partijen Voor grote partijen bestaat al een subsidieregeling (DSO/ , ) voor duurzaam bouwen, waarbij een groen dak één van de mogelijke maatregelen is. Deze subsidieregel is gericht op grotere (professionele) eigenaren waarbij het minimumsubsidiebedrag van ,- bedraagt. Zowel nieuwbouw als bestaande bouw kan gebruik maken van deze subsidieregeling. Voor nieuwbouw is de voorwaarde dat het gebouw voldoet aan een GPR-score (gemeentelijke praktijkrichtlijn) van 7,5. Dat betekent dat op alle duurzame bouwenthema s een behoorlijke inspanning geleverd moet worden. Voor bestaande bouw moet per thema een bepaalde verbetering gehaald worden (Groene daken vallen in de kwaliteitstabel die bij de beleidsregel hoort onder kwaliteitsbevordering. De subsidie voor kwaliteitsbevordering is 30% van de onrendabele meerkosten). Als deze subsidie alleen voor een groen dak wordt gebuikt, dan is de minimale afmeting 1500 m², uitgaande van 45,- per m². Bedrijven willen zich onderscheiden en steeds vaker wordt hierbij duurzaamheid als instrument ingezet. Duurzaam is hip. Dit biedt kansen omdat een groen dak een uitstekende manier is om je mee te afficheren. Op bedrijventerreinen en winkelcentra liggen kansen vanwege de relatief grote dakoppervlakten. Ook woningcorporaties adverteren steeds vaker met duurzame, levensbestendige woningen. Voor Den Haag biedt dit kansen omdat corporaties vooral veel bezit hebben in (kracht)wijken met hoge dichtheden en gestapelde woningbouw, veelal met platte daken. Vegetatiedaken kunnen een extra kwaliteit aan deze wijken toevoegen. Speciale aandacht verdienen ook scholen, verzorgingscentra en kinderdagverblijven, omdat een vegetatiedak met name waardevol is bij het voorkomen van oververhitting. 4.3 Gemeentelijke groene daken De gemeente heeft circa 150 panden in beheer. Om zelf het goede voorbeeld te geven en natuurlijk vanwege de positieve effecten van groene daken heeft de gemeente het voornemen om op één of meerdere van haar panden een groen dak te realiseren. Hetzij wanneer in verband met regulier onderhoud het dak wordt vervangen, hetzij bij eventuele nieuwbouw. Er is bij het opstellen van deze nota een eerste globale inventarisatie gedaan van daken waarvan het op het eerste gezicht haalbaar lijkt om op termijn een groen dak te realiseren. Hierbij is gekeken naar het type dak

11 (plat of licht hellend), een eventuele monumentale status en natuurlijk of het pand in eigendom is van de gemeente. Gebleken is dat ongeveer 18 gemeentelijke daken geschikt zouden kunnen zijn voor een geheel of gedeeltelijk groen dak. Om definitief te bepalen of de constructie van deze daken sterk genoeg is, zal nader onderzoek worden gedaan. Belangrijk is wel te vermelden dat voor de meerkosten van het aanleggen van een groen dak, geen middelen beschikbaar zijn vanuit de reguliere onderhoudsgelden. Er zal dus naar andere financiële bronnen gezocht moeten worden. Een voorbeeld van een geschikt gemeentelijk pand is stadsdeelkantoor Laak. Het dak van stadsdeelkantoor Laak is in 2004/2005 al voorzien van een nieuwe dakbedekking en isolatie waardoor relatief eenvoudig een groen dak aangelegd kan worden. Het aanleggen van een groen dak op stadsdeelkantoor Laak is geraamd op ,- (excl. BTW en excl. wortelwerende laag). Dit bedrag zal bekostigd worden uit project energiebesparing gemeentelijke gebouwen. 5 Financiën 5.1 Financiële raming Subsidieregeling: ,- per jaar. Gemeentelijk dak: ,- 5.2 Financiering Vanuit ISV is er ,- beschikbaar, vanuit water wordt er ,- vrijgemaakt en vanuit luchtkwaliteit is er ,- beschikbaar. Er zal op worden toegezien dat dit laatste deel van het budget voornamelijk besteed wordt in delen van de stad waar de luchtkwaliteit te wensen laat. Dit betekent dat er voor de komende 2 jaar, per jaar, een budget van ,- beschikbaar is. Naast de gemeentemiddelen zal gekeken worden of financiering mogelijk is via sponsoring. De stichting OM (Ontwikkelingsmaatschappij) Den Haag en Fonds 1818 zal hiervoor benaderd worden. Vanaf 2011 zal naar verwachting de subsidieregeling voor groene daken kunnen worden ondergebracht in een breder inzetbaar duurzaamheidsfonds.