Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant

Transcriptie

1 Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant In opdracht van: Provincie Noord-Brabant Auteurs: Sophie van Dongen Joy Godrie Martin Koelen Edwin van Rijn

2 Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant In opdracht van: Provincie Noord-Brabant Auteurs: Sophie van Dongen Joy Godrie Martin Koelen Edwin van Rijn Juni 2005, s-hertogenbosch

3 VOORWOORD Voor u ligt het rapport, dat is geschreven in het kader van de afronding van onze studie aan de HAS Den Bosch. In deze rapportage zijn de uitkomsten van het onderzoek dat we in februari juli 2005 gedaan hebben vastgelegd. Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de provincie Noord-Brabant. Dit rapport is een weergave van de inventarisatie van het gebruik van Teeltondersteunende Voorzieningen (TOV) in Noord-Brabant. Verder is het eindrapport voor ons als studenten het bewijs van de afronding van deze opdracht. In dit voorwoord willen wij iedereen bedanken die een rol heeft gespeeld in het tot stand komen van het eindrapport. Ten eerste willen wij dhr. G. Beentjes, dhr. N. Landwehr Johan, mevr. H. Smit en alle andere betrokkenen van de provincie Noord-Brabant hartelijk danken voor de ondersteuning tijdens het project. Hiernaast willen wij alle gemeenten, ondernemers en organisaties bedanken die medewerking verleend hebben bij het tot stand komen van dit rapport. Tenslotte willen wij onze begeleider dhr. K. Dekker bedanken, omdat hij ons goed heeft begeleid tijdens het uitvoeren van de bedrijfsopdracht. We konden bij hem ook altijd terecht voor advies als we vragen hadden over het project, dit hebben wij zeer op prijs gesteld. s-hertogenbosch, juni 2005, Sophie van Dongen, student Bedrijfskunde & Agribusiness Joy Godrie, student Tuinbouw & Akkerbouw Martin Koelen, student Tuinbouw & Akkerbouw Edwin van Rijn, student Bedrijfskunde & Agribusiness Intarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant

4 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD SAMENVATTING INLEIDING DOELSTELLINGEN EN ONDERZOEKSVRAGEN Doelstellingen Onderzoeksvragen Resultaten METHODE VAN ONDERZOEK Werkwijze Bronnen ERVARINGEN MET DE NOTA TOV Ervaringen van gemeenten Brabantse Delta De Baronie Wijde-Biesbosch De Meierij Beerze Reusel Boven-Dommel Maas en Meierij Peel en Maas De Peel Ervaringen van ondernemers Handhaving Nota TOV AARDBEIEN Inleiding Gebruik van TOV in de sector Spreiding van het TOV gebruik over de provincie Toekomstverwachting Conclusie VOLLEGRONDSGROENTEN Inleiding Gebruik van TOV in de sector Spreiding van het TOV-gebruik over de provincie Toekomstverwachting Conclusie Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant

5 7. KLEIN FRUIT & PIT- EN STEENVRUCHTEN Inleiding TOV-gebruik in de sector Spreiding van het TOV-gebruik over de provincie Toekomstverwachting tot Conclusie BOOMKWEKERIJGEWASSEN Inleiding Bos- en haagplantsoen Laan- en parkbomen Vruchtenbomen Rozen Sierconiferen Sierheesters en klimplanten Vaste planten Gebruik van TOV in de sector Bos- en haagplantsoen Laan- en parkbomen Vruchtbomen Rozen Sierconiferen Sierheesters en klimplanten Vaste planten Areaal TOV Aantal bedrijven Spreiding van het TOV-gebruik over de provincie Ontwikkelingsgebieden voor boomteelt Toekomstverwachting Conclusie OVERIGE GEWASSEN Bloemkwekerijgewassen Ginseng CONCLUSIE LITERATUURLIJST BIJLAGEN Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 4

6 SAMENVATTING Ten aanzien van de Nota Teeltondersteunende Voorzieningen (TOV) 2003 is de vraag gerezen in hoeverre deze beleidsnota nog een passend beleidskader is om het gebruik van TOV in goede banen te leiden. Om deze vraag te kunnen beantwoorden is het noodzakelijk de huidige stand van zaken met betrekking tot TOV-gebruik in kaart te brengen, alsmede de te verwachten ontwikkelingen hierin. Deze informatie zal de basis vormen voor een tussentijdse evaluatie van de nota TOV. Het doel van deze studie is het in beeld brengen van de aard en omvang van het huidige TOV-gebruik. Daarnaast worden de gemeentelijke standpunten en handelwijze met betrekking tot TOV-gebruik in beeld gebracht. Hierbij wordt tevens gekeken naar de ruimte welke is gecreëerd voor TOV-gebruik in de bestemmingsplannen (inclusief structuurvisie, ontwerpplan). Verder worden de visies van ondernemers op het gebied van TOV-beleid gepeild. In een aparte economisch georiënteerde studie zal bureau Etin-adviseurs de toekomstprognoses voor de verschillende sectoren waarbij TOV wordt gebruikt nader onderzoeken. In de provinciale Nota Teeltondersteunende Voorzieningen in de land- en tuinbouw 2003 worden vijf verschillende klassen TOV aangeduid. Deze klassen zijn afgeleid van de hoogte van een voorziening en de duur dat de voorziening geplaatst wordt. De grens tussen hoge en lage voorzieningen is gesteld op 1,5 meter. Het omslagpunt waarbij een voorziening tijdelijk of permanent is, wordt gesteld op acht maanden. Van de totale oppervlakte aardbeien in Nederland bevindt zich 75 procent in de provincie Noord-Brabant. In 2003 was het totale areaal aardbeien in de provincie hectare, het aantal bedrijven met aardbeien was 313. In reconstructiegebied De Baronie en revitaliseringsgebied Brabantse Delta zijn de meeste aardbeitelers gevestigd. In de teelt van aardbeien wordt op 35 procent van de totale oppervlakte TOV gebruikt. De verschillende soorten TOV welke toegepast worden in de teelt van aardbeien zijn: folies/ acryldoek, lage tunnels, wandelkappen, hoge tunnels, stellingen en ondersteunende kassen. De verwachting is dat in de toekomst het gebruik van TOV zal toenemen, als gevolg van veranderende eisen van afnemers en de mogelijkheid tot het jaarrond oogsten van aardbeien. Het totale areaal van de 10 belangrijkste vollegrondsgroenten in de provincie was hectare in 2003, dit is 65 procent van het totale areaal vollegrondsgroenten in Nederland. Stamslaboon, prei en bos- en waspeen zijn hierbij de belangrijkste drie gewassen. De belangrijkste gebieden voor de vollegrondsgroentensector zijn: Brabantse Delta ; De Peel ; Peel en Maas en Boven-Dommel. In de vollegrondsgroentensector wordt vooral gebruik gemaakt van acryldoek en folies om teelten te vervroegen. Deze TOV wordt in de meeste gevallen slechts enkele weken per jaar over het gewas gelegd. Het totale areaal vollegrondsgroenten onder lage/ tijdelijke voorzieningen was hectare in 2003, dit is bijna 20 procent van het totale areaal. Het totale areaal klein fruit en pit- en steenvruchten in de provincie Noord-Brabant in 2003 was hectare, dit is 7 procent van het totale areaal in Nederland. Hierbij waren appel en peer, met hectare veruit de belangrijkste teelten. In 2003 waren in de Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 5

7 provincie 48 bedrijven met klein fruit en 184 bedrijven met pit- en steenvruchten. Hiernaast zijn er nog 16 bedrijven met fruit onder glas, deze bedrijven hebben in totaal een areaal van 4,7 hectare. De Brabantse Delta is voor de teelt van pit- en steenvruchten veruit het belangrijkste gebied in Noord-Brabant. In dit gebied bevindt zich 50 procent van het totale areaal pit- en steenvruchten. Voor de teelt van klein fruit zijn De Meierij en Brabantse Delta, qua areaal, de belangrijkste twee gebieden. In de teelt van klein fruit worden voornamelijk regenkappen, plastic tunnels en vraatnetten ter bescherming tegen regen- en vogelschade. Bij de teelt van appels en peren kan gebruik gemaakt worden van hagelnetten, door de goede ervaringen van telers in de provincie Limburg en bij stijging van de premie voor hagelverzekering zal het gebruik van hagelnetten in de toekomst waarschijnlijk toenemen. In de teelt van steenvruchten wordt voornamelijk gebruik gemaakt van regenkappen en vraatnetten. Noord-Brabant is met 41 procent van de boomteelt de belangrijkste boomteelt-provincie van Nederland. Het is de grootste provincie in het areaal bos- en haagplantsoen, laan- en parkbomen en sierconiferen. In de overige teelten is Noord-Brabant in areaal de tweede provincie van Nederland. Het aantal bedrijven in 2003 in de provincie Noord-Brabant met boomkwekerij in de vollegrond bedraagt hectare, waarvan 329 bedrijven ook boomteelt onder glas hadden. In heel de provincie Noord-Brabant is 301 hectare containerveld te vinden. Het areaal glas voor boomteelt in de provincie is 109 hectare. In heel Brabant zijn er verschillende concentratiegebieden voor boomteelt. In deze gebieden zijn vanuit het verleden veel boomkwekerijen met dezelfde teelten dicht bij elkaar gevestigd, zoals de gemeenten Zundert en Haaren. Het gebruik van TOV in de boomkwekerijsector is heel divers, dit is sterk afhankelijk van het soort gewas. Bij kwekerijen met sierheesters en klimplanten wordt in veel hogere mate TOV gebruikt dan bij kwekerijen met laan- en parkbomen. In Noord-Brabant zijn acht boomteeltgebieden en één glasboomteeltgebied te vinden als ontwikkelingsgebieden voor de boomkwekerijsector. In onderstaande tabel is het areaal TOV in de provincie Noord-Brabant naar categorie weergegeven. Te zien is dat in de vollegrondsgroententeelt het grootste areaal TOV wordt gebruikt. In deze teelt gaat het vooral om het gebruik van lage, tijdelijke voorzieningen. De belangrijkste vollegrondsgroententeelten met TOV zijn asperge, prei en broccoli. Het grootste areaal ondersteund glas wordt gebruikt in de boomkwekerijgewassen en de aardbeienteelt, dit is respectievelijk 109 en 71 hectare. Het totaal areaal TOV in de provincie is, na een ruime schatting, ongeveer hectare gebleken. Klein fruit en pit- en steenvruchten Boomkwekerijgewassen TOV- Categorie Aardbeien Vollegrondsgroenten Overige gewassen A (laag/ tijdelijk) * B (laag/ permanent) 301 C (hoog/ tijdelijk) D (hoog/ permanent) E (overig) 22 Totaal ** ** 230 Bron: toeleveranciers van TOV, vakspecialisten en ondernemers Tabel: Areaal TOV in provincie Noord-Brabant naar categorie in 2003 * Categorie A en C zijn samengenomen bij C, het was niet mogelijk onderscheid te maken Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 6

8 ** Van dit areaal TOV is, buiten de ingevulde arealen, niet exact bekend onder welke categorie deze vallen Bij de gemeenten en een aantal ondernemers in de provincie Noord-Brabant is naar de ervaringen met de Nota TOV 2003 gevraagd. Een groot deel van de gemeenten neemt de nota over in hun bestemmingsplan. Voor een deel hebben gemeenten er geen problemen mee of hebben ze er geen mening over, omdat het nauwelijks in hun gemeenten speelt. Er wordt bij een aantal gemeenten aangegeven dat de nota onduidelijk, onleesbaar, complex en slecht handelbaar is. Tevens is bij een aantal gemeenten de handhavind van de nota een probleem. Bij de meeste ondernemers is de inhoud van de nota niet bekend. De ondernemers die op de hoogte zijn van het bestaan van beleid ten aanzien van TOV vinden dit beleid vaak onduidelijk en voelen zich beperkt door het beleid van de gemeente. Daarbij zijn ze niet op de hoogte van het aanlegvergunningenstelsel voor tijdelijke TOV. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 7

9 1. INLEIDING Ten aanzien van de Nota Teeltondersteunende Voorzieningen 2003 is de vraag gerezen in hoeverre deze beleidsnota nog een passend beleidskader is om het gebruik van TOV in goede banen te leiden. Om deze vraag te kunnen beantwoorden wordt een tussentijdse evaluatie uitgevoerd. De eerste stap van deze evaluatie is een analyse van de actuele situatie op gebied van het gebruik van TOV in de provincie Noord-Brabant uit te voeren. Daarnaast zal een toekomstprognose worden opgesteld voor de verschillende sectoren waarin TOV worden gebruikt. Op basis hiervan kunnen aanbevelingen met betrekking tot voortzetting of wijziging van het TOV-beleid worden gegeven. Dit rapport bevat uitsluitend de eerste stap van de evaluatie, de analyse van de huidige situatie van het gebruik van TOV in Noord-Brabant. Het betreft hier een nul-meting van het jaar In hoofdstuk 2 wordt de onderzoeksopzet uiteengezet en worden de doelstellingen van de analyse weergegeven. In dit hoofdstuk komen tevens de onderzoeksvragen naar voren. De methode van onderzoek en de gebruikte bronnen worden weergegeven in hoofdstuk 3. De ontwikkelingen op gebied van TOV staan beschreven in hoofdstuk 4. In de hierop volgende hoofdstukken, hoofdstuk 5 tot en met 10, worden per teelt de uitkomsten van analyse verwerkt. Het eind van elk hoofdstuk zal worden afgesloten met een conclusie over de teelt. In deze hoofdstukken worden respectievelijk de teelten aardbeien, vollegrondsgroenten, klein fruit & pit en steenvruchten, boomkwekerij gewassen en overige gewassen beschreven. Hoofdstuk 11 bevat een algehele conclusie ten aanzien van de analyse over de provincie Noord-Brabant. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 8

10 2. DOELSTELLINGEN EN ONDERZOEKSVRAGEN In dit hoofdstuk worden de doelstellingen van dit onderzoek en de onderzoeksvragen weergegeven. In paragraaf 2.1 staan de doelstellingen en in paragraaf 2.2 zijn de onderzoeksvragen opgenomen. De wijze waarop het onderzoek in een rapport resulteert wordt beschreven in paragraaf 2.3. Een bondige samenvatting van de nota is te vinden in bijlage Doelstellingen De belangrijkste doelstelling van dit onderzoek is het in beeld brengen van de aard en omvang van het huidige TOV-gebruik. Daarnaast worden de gemeentelijke standpunten en handelwijze met betrekking tot TOV-gebruik in beeld gebracht. Hierbij wordt tevens gekeken naar de ruimte welke is gecreëerd voor TOV-gebruik in de bestemmingsplannen (inclusief structuurvisie, ontwerpplan). Verder worden de visies van ondernemers op het gebied van TOV-beleid gepeild. 2.2 Onderzoeksvragen 1. Welke ontwikkelingen vinden plaats qua TOV-gebruik in bepaalde teelten? In welke teelten worden TOV gebruikt? Welke ontwikkelingen zijn hierin te zien? 2. Waar zijn bedrijven gevestigd die gebruik maken van TOV? Wat is de omvang van de TOV op deze bedrijven? In welke mate vindt schaalvergroting plaats bij bedrijven die TOV gebruiken? 3. Welke technische ontwikkelingen zijn er in het gebruik van TOV? 4. Wat zijn de gemeentelijke standpunten en handelwijzen met betrekking tot TOVgebruik ten aanzien van onderstaande punten? In welke mate zijn TOV opgenomen in bestemmingsplannen? Wat is de beschikbare ruimte voor het gebruik van TOV (per gemeente)? In hoeverre zijn gemeenten bereid en in staat het TOV-beleid te vertalen naar bestemmingsplannen, uit te voeren en te handhaven? Heeft het TOV-beleid prioriteit bij de gemeenten? Wordt de naleving van het TOV-beleid actief gecontroleerd? Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 9

11 5. Welke vergunningen zijn door gemeenten verstrekt voor TOV-gebruik? Hoeveel TOV-vergunningen zijn er vanaf 1999 verstrekt? Hoeveel aanvragen van TOV-vergunningen lopen er momenteel? Wat is de verwachting voor de komende jaren? (tot 2010) 6. Wat is het standpunt van ondernemers die gebruik maken van TOV ten aanzien van het TOV-beleid? In hoeverre is het provinciale TOV-beleid bekend bij de ondernemers? In hoeverre is het gemeentelijke TOV-beleid bekend bij de ondernemers? Hoe staan de ondernemers tegenover het TOV-beleid? 2.3 Resultaten Het onderzoek resulteert in dit rapport, waarin de onderzoeksvragen per teelt of teeltgroep beantwoord worden. Het onderzoek is een kwalitatief onderzoek, aan de cijfers in het rapport kunnen geen rechten worden ontleend. Per teelt wordt het gebruik van TOV, de spreiding van TOV over de provincie en de toekomstverwachting voor de sector besproken. Tevens worden de ervaringen van gemeenten met de Nota Teeltondersteunende voorzieningen beschreven. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een conclusie over de teelt. Dit alles leidt tot een slotconclusie waarin het gebruik van TOV in de provincie Noord-Brabant wordt toegelicht. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 10

12 3. METHODE VAN ONDERZOEK In dit hoofdstuk worden de werkwijze en de gebruikte bronnen voor het onderzoek besproken. De werkwijze van het onderzoek wordt weergegeven in paragraaf 3.1. In paragraaf 3.2 zijn de bronnen beschreven welke zijn gebruikt voor het onderzoek. Tevens wordt in deze paragraaf uitgelegd waarom bepaalde bronnen zijn gebruikt en wat de waarde van de bronnen is. 3.1 Werkwijze In eerste instantie is een startoverleg gehouden met dhr. G. Beentjes en dhr. N. Landwehr van de provincie Noord-Brabant. Aan de hand van dit overleg is een plan van aanpak opgesteld, dat later bij de provincie is doorgesproken en goedgekeurd door bovengenoemde personen, mevr. M. Grobben, mevr. H. Smit en mevr. A. Van Uytrecht. Het plan van aanpak is de leidraad van het onderzoek en is tevens gebruikt voor de opstelling van de vragenlijsten voor interviews bij o.a. gemeenten, ondernemers en betrokken organisaties. Deze vragenlijsten zijn besproken tijdens overleg met dhr. G. Beentjes, dhr. N. Landwehr Johan en mevr. H. Smit. Gedurende het gehele project heeft er wekelijks een overleg plaatsgevonden met de projectgroep, inclusief dhr. K. Dekker. Tijdens dit overleg werd telkens de voortgang van het project en de werkwijze besproken. 3.2 Bronnen Er is een aantal mogelijke bronnen dat aangeboord kan worden voor relevante informatie over teeltondersteunende voorzieningen. Een groot deel van deze bronnen is gebruikt, een aantal bronnen niet. Voor de keuze een bepaalde bron wel of niet te gebruiken heeft een belangenafweging plaatsgevonden. Bij een eerste analyse is gebruik gemaakt van CBS-gegevens om een globaal beeld te krijgen van het areaal van teelten waarin mogelijk TOV gebruikt worden in de provincie Noord-Brabant. Bij het CBS zijn gegevens over het areaal en het aantal bedrijven per gemeente beschikbaar. De meest recente beschikbare gegevens hierover zijn van De CBS-gegevens zijn afgeleid van de Meitellingen, waartoe agrarische ondernemers éénmaal per jaar hun bedrijfsgegevens verstrekken. Om van verschillende kanten een beeld te krijgen van het gebruik van TOV, is een aantal mensen van organisaties geïnterviewd. De organisaties die hiervoor benaderd zijn, zijn ZLTO en BMF. Deze organisaties speelden een belangrijke rol bij het tot stand komen van de Nota Teeltondersteunende Voorzieningen In overleg met personen van de afdeling Ruimtelijke Ordening van alle afzonderlijke gemeenten zijn de gegevens van het CBS getoetst. Daarnaast zijn bij de gemeenten de volgende gegevens verzameld: het aantal verstrekte vergunningen; ontwikkelingen op TOV-gebied; mogelijkheden voor gebruik in de gemeente en de mening over de Nota TOV Namen van de geïnterviewde personen bij de gemeenten zijn opgenomen in bijlage 1. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 11

13 Tijdens het onderzoek zijn tevens ondernemers geïnterviewd. De ondernemers hebben vooral informatie verstrekt over de praktische toepassing van de Nota Teeltondersteunende Voorzieningen Daarnaast is bij de ondernemers de kennis van en de mening over de nota gepeild. Naast gemeenten en ondernemers zijn tevens toeleveranciers van TOV, veilingen en vakspecialisten benaderd. Deze hebben, voor zover mogelijk, informatie verstrekt over het areaal TOV in de provincie en de ontwikkelingen in het gebruik van TOV. De toeleveranciers hebben informatie uit een marktanalyse verstrekt op voorwaarde dat zij anoniem blijven. De Nota Teeltondersteunende voorzieningen 2003 en het Streekplan 2002 zijn gebruikt voor definities en als achtergrondinformatie voor het rapport. Een samenvatting van de Nota TOV 2003 is opgenomen in bijlage 2. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 12

14 4. ERVARINGEN MET DE NOTA TOV 2003 In dit hoofdstuk worden de ervaringen van gemeenten en ondernemers met de Nota TOV 2003 weergegeven. Om een beeld te geven van de ervaringen van gemeenten verspreid over de provincie, worden deze besproken per reconstructie-/ revitaliseringsgebied in paragraaf 4.1. Een totaalbeeld van de meningen van ondernemers in de provincie wordt gegeven in paragraaf Ervaringen van gemeenten Brabantse Delta Over het algemeen wordt of is de nota één op één overgenomen in het bestemmingsplan. Indien de nota nog niet in het bestemmingsplan is opgenomen, wordt de nota naast het bestemmingsplan gebruikt. Een aantal gemeenten vindt de nota wel erg onduidelijk en ingewikkeld en daardoor moeilijk uit te leggen aan ondernemers. De gemeente Etten-Leur vindt het regelen van lage tijdelijke voorzieningen in primair agrarisch gebied geen realiteitswaarde heeft. De bouwvergunningen vereiste voor tijdelijke voorzieningen (hoog en laag) werkt niet in de praktijk. Dit vindt de gemeente omdat het gebruik van bepaalde vormen TOV afhankelijk is van het weer, daardoor is het gebruik ervan zo veranderlijk als het weer. Ondernemers zouden de mogelijkheid moeten hebben hier snel op in te spelen en dit is niet mogelijk indien eerst een vergunning aangevraagd moet worden. Volgens de gemeente veroorzaakt het onnodige lasten en werk. Op deze wijze is het niet mogelijk in een vergunningaanvraag de exacte formulering te verwerken. Hierdoor is het juridisch niet op juiste wijze toepasbaar. Verder vindt men dat hoge, tijdelijke voorzieningen mogelijk dienen te zijn op percelen op afstand. De gemeente Steenbergen komt met het idee om een duidelijke folder met foto s te maken voor de ondernemers. Op deze manier kan de ondernemers duidelijk gemaakt worden onder welke categorie een bepaalde TOV valt De Baronie In de meeste gemeenten is of wordt de nota overgenomen in het bestemmingsplan. De gemeente Zundert zal de nota verwerken in het nieuwe bestemmingsplan van volgend jaar waarin de nodige vrijstellingsregelingen worden ingepast. De gemeente vindt de nota te beperkt en niet praktisch. Bij de gemeente Rucphen is de nota niet bekend. De overige gemeenten hebben positieve ervaringen met de nota, zij hebben geen aanmerkingen op de nota Wijde-Biesbosch De gemeenten in de Wijde Biesbosch staan in het algemeen positief tegenover de nota en hebben deze dan ook overgenomen in het bestemmingsplan. De gemeente Heusden geeft aan dat er weinig TOV wordt gebruikt in de omgeving. De gemeente Oosterhout heeft de nota niet overgenomen. De gemeente heeft een eigen ontwerp voor beperkingen van TOV binnen het bouwblok. Op basis van dit ontwerp wordt gehandhaafd. De provincie heeft te kennen gegeven dat dit niet voldoende is. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 13

15 4.1.4 De Meierij In De Meierij staan de gemeenten veelal positief tegenover de nota en is of wordt deze ook verwerkt in het bestemmingsplan. De gemeente Haaren vindt de bedoeling van de nota goed, maar vind het schema in de nota onduidelijk en onleesbaar. Handhaven van het beleid vormt een probleem in de gemeente. De gemeente Sint-Oedenrode heeft de nota nog niet vertaald, wel worden aanvragen getoetst aan de nota. In de gemeenten Loon op Zand, Vught en Oisterwijk speelt weinig qua TOV, men heeft geen duidelijke mening over de nota Beerze Reusel In de meeste gemeenten staat men positief tegenover de nota en is of wordt de nota vertaald in het bestemmingsplan. De gemeente Oirschot vindt de nota niet op alle fronten even duidelijk, de nota is te complex volgens de gemeente Boven-Dommel Over het algemeen vinden de gemeenten de nota een goede zaak. De nota is of wordt vertaald in het bestemmingsplan. De gemeente Waalre heeft geen mening over de nota, omdat er weinig of geen TOV gebruikt wordt in de gemeente. De gemeente Cranendonck vindt de nota goed voor het landschap, maar te streng voor bedrijven. De bedrijven kunnen niet goed uit de voeten met de mogelijkheden beschreven in de nota. De gemeente zal de nota in het nieuwe bestemmingsplan inpassen Maas en Meierij De gemeenten Lith en Maasdonk staan positief tegenover de nota en hebben de nota opgenomen in het bestemmingsplan of zullen dit doen bij de komst van het nieuwe bestemmingsplan. De gemeente Sint-Michielsgestel vindt de nota onoverzichtelijk, er zitten teveel subcategorieën in. De nota is wel opgenomen in het bestemmingsplan. De gemeente Bernheze heeft te weinig ervaring met de nota om hierover een mening te kunnen geven Peel en Maas De gemeenten Cuijck, Veghel en Boekel staan positief tegenover de nota. In deze gemeenten zal de nota worden vertaald in het nieuwe bestemmingsplan. De gemeente Landerd heeft de nota vertaald in het bestemmingsplan. De gemeente vindt de nota slecht handelbaar, het bevat te veel uitzonderingen. De gemeente Uden heeft moeite met de handhaving van de nota. Boxmeer vindt de nota niet praktisch toepasbaar, te theoretisch en te algemeen. In bepaalde gebieden (dassen, vogels, enz.) zou de nota meer op kavelniveau afgestemd moeten zijn. Een voorbeeld is het gebruik van folies. De aanvraag van een aanlegvergunning is niet mogelijk bij vorst, want dan is het al te laat. Handhaving van de nota is moeilijk. Over het gebruik van TOV is weinig bekend, het gebruik zal eerst in kaart moeten worden gebracht. Daarna kan het beleid gehandhaafd worden, maar dit is veel te duur. Soms worden incidentele gevallen aangegeven, hiertegen moet de gemeente optreden. Om bij bepaalde agrarische teelten het gebruik van TOV te verbieden is niet te doen, dit is te duur. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 14

16 4.1.9 De Peel In het gebied De Peel zijn de gemeenten over het algemeen positief over de nota en vindt men het beleid nog steeds actueel. De gemeenten hebben de nota overgenomen in het bestemmingsplan, alleen de gemeente Geldrop-Mierlo heeft dit nog niet gedaan. De nota zal, met misschien een paar afwijkingen op bepaalde punten, worden opgenomen in het nieuwe bestemmingsplan. 4.2 Ervaringen van ondernemers Bij veel ondernemers is de inhoud van de Nota TOV 2003 niet bekend. Hun mening over het beleid van de gemeente ten aanzien van TOV is dat er te weinig ruimte wordt geboden om de activiteiten op het bedrijf op een goede manier te kunnen voortzetten. Ze vrezen dat, als ze in de toekomst niet meer ruimte krijgen, ze moeten stoppen met het bedrijf. In dat geval zou de gemeente in de problemen kunnen komen met de leefbaarheid van het platteland. Daarnaast vinden ze dat er te weinig naar de ondernemers wordt geluisterd. Bij een aantal ondernemers is de inhoud van de nota wel bekend. Deze ondernemers vinden dat de provincie duidelijkere kaders aan moet geven waar gemeenten mee kunnen werken. Dit wil zeggen dat plaatsen aangegeven moeten worden waar gebruik van TOV wel of niet is toegestaan. Hierbij zal rekening gehouden moeten worden met de omgeving, de natuur, enz. Het aankleden, met hagen, bomen, enz., van bedrijven is belangrijk. Hierdoor wordt, in alle gebieden, de aantrekkelijkheid van het landschap verbeterd/ behouden om problemen te voorkomen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is belangrijk om als ondernemer door te kunnen in de toekomst. Men vindt dat op plaatsen waar, na bovengenoemde afwegingen, het gebruik van TOV is toegestaan, er geen maximum omvang voor het gebruik van TOV vastgesteld zou moeten worden. Op dit moment worden veel TOV gedoogd, omdat er binnen de vigerende bestemmingsplannen geen duidelijke, concrete regels zijn. Daarnaast vinden ondernemers dat het mogelijk zou moeten zijn TOV te plaatsen op een perceel dat niet op of aansluitend aan het bouwblok ligt. De gemeenten zouden er rekening mee moeten houden dat op kwalitatief mindere gronden meer TOV wordt toegepast. 4.3 Handhaving Nota TOV 2003 Bij de meeste ondernemers is de inhoud van de nota en het daarbijbehorende vergunningenstelsel niet bekend. Voor de aanleg van ondersteunend glas en stellingen wordt over het algemeen een bouwvergunning aangevraagd. Het is bij de meeste ondernemers niet bekend dat voor tijdelijke ondersteunende voorzieningen aanlegvergunningen aangevraagd dienen te worden. De handhaving van het TOV-beleid heeft bij de meeste gemeenten geen prioriteit, omdat het geen belangrijk item is binnen de gemeente. Als gevolg van de onbekendheid van de nota bij ondernemers, wordt de handhaving van het beleid bemoeilijkt. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 15

17 5. AARDBEIEN In dit hoofdstuk wordt het gebruik van teeltondersteunende voorzieningen in de aardbeiensector besproken. Paragraaf 5.1 geeft inleiding over de sector. Het gebruik van TOV in de sector wordt beschreven in paragraaf 5.2. De spreiding van het TOV-gebruik in aardbeien over de provincie is weergegeven in paragraaf 5.3. De toekomstverwachting van het gebruik van TOV in de aardbeiensector in de provincie wordt belicht in paragraaf 5.4. Tot slot wordt in paragraaf 5.5 een conclusie getrokken over het gebruik van TOV in de sector. 5.1 Inleiding De aardbei is een product dat, vooral in de omgeving van Breda en Zundert, veel geteeld wordt. Dit gebied is van oudsher een aardbeiengebied. Veel aardbeien worden verkocht via de veilingen, enkele bedrijven hebben straatverkoop met streekproducten. De aardbei is van vroeger uit een zomerproduct, dit is langzaam aan het veranderen vanwege de mogelijkheid tot de teelt van aardbeien onder glas en het gebruik van TOV. In 2003 is in de provincie Noord-Brabant hectare aardbeien geteeld. Dit is ongeveer 75 procent van de totale oppervlakte aardbeien in Nederland. In tabel 5.1 is de ontwikkeling van het areaal aardbeien in Nederland en in Noord-Brabant te zien. Het totale aantal bedrijven met aardbeien in de provincie is Nederland Noord-Brabant Percentage Bron: Tabel 5.1: Areaal Nederland en Noord-Brabant 5.2 Gebruik van TOV in de sector Onderstaande TOV worden gebruikt in de aardbeienteelt: Folies/ acryldoek (categorie A) Lage tunnels (categorie A) Wandelkappen (categorie C) Hoge tunnels (categorie C) Stellingen (categorie D) Ondersteunende kassen (categorie D) 1 Bron: Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 16

18 Het areaal gebruikte TOV voor aardbeien wordt door The Greenery en ondernemers geschat op 35 procent van het totale areaal aardbeien in de provincie. Gezien dit percentage zou in Noord-Brabant 500 hectare aardbeien geteeld worden met behulp van TOV. In tabel 5.2 is het areaal aardbeien onder glas en onder plastic weergegeven. Te zien is dat in 2003 het areaal aardbeienteelt onder glas 72,2 hectare en het areaal betreedbare tunnels 39,8 hectare is. Vijf procent van de aardbeienteelt in de provincie vindt plaats onder glas, voor tunnels is dit 2,8 procent. Dit wil zeggen dat in ongeveer 25 procent van het totale areaal aardbeien gebruik wordt gemaakt van andere teeltondersteunende voorzieningen. In totaal wordt in 500 hectare van de aardbeienteelt gebruik gemaakt van TOV, hiervan bevindt zich 112 hectare in kassen en betreedbare tunnels. In de overige 388 hectare wordt gebruik gemaakt van stellingen, folies/ acryldoek, lage tunnels en wandelkappen. In de periode is het areaal aardbeien onder glas en plastic gestegen. De stijging van het areaal aardbeien onder glas is 16 hectare, onder plastic 13,9 hectare Glas Plastic* Overige TOV Totaal areaal TOV Bron: Tabel 5.2: Areaal aardbeien naar soort TOV in hectare * Aardbeien geteeld in betreedbare plastic tunnels Tabel 5.3 laat het aantal bedrijven met aardbeien in de vollegrond naar areaal zien. In de periode is het aantal bedrijven gedaald met 127. Bij vrijwel alle areaalklassen neemt het aantal af, behalve bedrijven met een areaal groter dan 4 hectare. In deze klasse is het aantal bedrijven gegroeid met 16. Hieruit blijkt dat in de aardbeiensector de kleinere bedrijven verdwijnen en bij de grotere bedrijven schaalvergroting plaatsvindt. 0,01 tot 0,25 tot 0,5 tot 1 tot 2 tot 4 ha en Totaal 0,25 ha 0,50 ha 1,0 ha 2 ha 4 ha meer Verschil Bron: Tabel 5.3: Aantal bedrijven met aardbeien in de vollegrond naar areaal Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 17

19 De volwaardigheid van bedrijven wordt weergegeven in NGE (Nederlandse Grootteeenheden). Land- en tuinbouwbedrijven zijn een volwaardig bedrijf bij een grootte van 70 NGE. Een glastuinbouwbedrijf met aardbeien wordt als volwaardig gezien als het areaal gelijk is aan 0,44 hectare of groter. Een bedrijf met aardbeienteelt in de vollegrond wordt als volwaardig gezien bij een areaal gelijk aan 4,6 hectare of groter. Bij teelt van aardbeien in betreedbare tunnels is het bedrijf volwaardig bij een areaal vanaf 1,3 hectare. Dit is te zien in tabel 5.3. Aardbeienbedrijven onder glas hebben een hogere opbrengst per hectare dan bedrijven in de vollegrond. De opbrengst voor een hectare aardbeien onder glas is kilo. De opbrengst in de vollegrond is kilo. Het verschil tussen deze bedrijven is kilo per hectare. Het saldo van onder glas geteelde aardbeien ligt 79 eurocent hoger dan bij de teelt in de vollegrond. 2 NGE zijn eenheden brutostandaardsaldo (bss) die gecorrigeerd zijn voor de prijsontwikkeling van het saldo in Nederland. Het wordt berekend door de bss te delen door een bepaalde deelfactor. Voor het prijsniveau van 2005 geldt een deelfactor van euro. Het bss geeft een vergoeding voor de factorkosten (arbeid en kapitaal) en de niet-toegerekende non-factorkosten, zoals afschrijving en onderhoud. 3 Teeltwijze NGE per hectare Areaal met 70 NGE (in ha) Saldo per kilo (in ) Glas 156,36 0,44 1,41 Plastic 54,25 1,3 Vollegrond 15,13 4,6 0,62 Bron: KWIN Akkerbouw en vollegrondsgroententeelt 2002 Tabel 5.4: Volwaardigheid van aardbeienbedrijven Een glastuinbouwbedrijf met 0,50 hectare aardbeien is op dit moment een volwaardig bedrijf. Voor een vollegrondsaardbeienbedrijf is dit 4,6 hectare. In de toekomst zal er behoefte zijn aan een groter areaal per bedrijf. Bestaande bedrijven moeten groeien en/ of investeren in TOV om in de toekomst voldoende gezinsinkomen te behalen. 5.3 Spreiding van het TOV gebruik over de provincie In figuur 5.1 zijn de gemeenten met het grootste areaal aardbeien in de provincie weergegeven. Deze tien gemeenten hebben een totaal areaal van hectare. De gemeente Zundert heeft, met 190 hectare, het grootste areaal aardbeien in de provincie. De overige gemeenten in de provincie, buiten de top-tien, hebben een totaal areaal van 400 hectare. In reconstructiegebied De Baronie en revitaliseringsgebied de Brabantse Delta zijn de meeste aardbeientelers gevestigd. 2 Bron: KWIN Akkerbouw en Vollegrondsgroententeelt Bron: Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 18

20 Figuur 5.1: Gemeenten met het grootste areaal aardbeien Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 19

21 5.4 Toekomstverwachting De meeste ondernemers verwachten dat binnen enkele jaren de Engelse markt geen aardbeien uit de vollegrond meer zal afnemen. De Engelse supermarktketens hebben deze maatregel in gang gezet om het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de aardbeienteelt terug te dringen. Tevens willen de ketens betere kwaliteit en uniformere aardbeien. Als de aardbeien in de vollegrond geteeld worden is de kans groter dat er schimmelinfecties optreden. Deze maatregel zal een sterke stijging teweeg brengen in het areaal TOV. De aardbeienteelt zal steeds meer richting glastuinbouw gaan, richting jaarrond plukken van één plant, zonder tussenpozen. Hierbij zal de vergelijking gemaakt moeten worden van de kosten voor het telen van aardbeien in de vollegrond en onder glas. Daarnaast zal de schaalvergroting in de sector doorzetten in de toekomst. Door deze schaalvergroting zal niet alleen het gebruik toenemen maar zal het areaal TOV groeien. 5.5 Conclusie Mede door de maatregelen in de Engelse markt is een toename te verwachten van de teelt van aardbeien op stellingen en in tunnels. Tevens zullen telers wandelkappen bouwen over de nu bestaande stellingen. Dit brengt waarschijnlijk veel problemen met zich mee, bewoners in de omgeving van aardbeientelers zullen bezwaren gaan maken. De nota houdt geen rekening met snelle verschuivingen in de markt. Bijvoorbeeld de verschuiving van aardbeien uit vollegrond naar aardbeien op stellingen en onder glas, dit is min of meer een eis vanuit de markt. Ondernemers en belangenorganisaties vinden dat de nota flexibeler zou moeten zijn, zodat wensen uit de markt sneller doorgevoerd kunnen worden. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 20

22 6. VOLLEGRONDSGROENTEN In dit hoofdstuk wordt het gebruik van teeltondersteunende voorzieningen in de vollegrondsgroentensector besproken. Paragraaf 6.1 geeft een inleiding over de omvang van de teelt in Noord-Brabant. Het gebruik van TOV in de sector wordt beschreven in paragraaf 6.2. De spreiding van het TOV-gebruik in aardbeien over de provincie is weergegeven in paragraaf 6.3. De toekomstverwachting van het gebruik van TOV in de vollegrondsgroentensector in de provincie wordt belicht in paragraaf 6.4. Tot slot wordt in paragraaf 6.5 een conclusie getrokken over het gebruik van TOV in de sector. 6.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de belangrijkste vollegrondsgroenten beschreven. In tabel 6.1 zijn de belangrijkste gewassen en het areaal in Noord-Brabant weergegeven. Zoals te zien in de tabel zijn de stamslaboon met hectare, prei met en bos- en waspeen met hectare de belangrijkste gewassen in de provincie. Gewas Areaal 1999 (ha) Areaal 2003 (ha) Stamslaboon Prei Bos- en waspeen Asperge Spinazie Broccoli Sla * Andijvie Sluit- en bewaarkool Bloemkool Totaal Bron: Tabel 6.1: Areaal vollegrondsgroentengewassen in Noord-Brabant * Inclusief kropsla, ijsbergsla, eikenbladsla, snijsla, rode krulsla, etc. 6.2 Gebruik van TOV in de sector In de vollegrondsgroentensector wordt vooral gebruik gemaakt van acryldoek en folies om teelten te vervroegen. Acryldoek en folies vallen onder categorie A van de TOV. Dit zijn voorzieningen die lager zijn dan 1,5 meter en minder dan acht maanden per jaar op het perceel aanwezig zijn. Acryldoek en folies zijn TOV, welke in de meeste gevallen slechts enkele weken per jaar over het gewas gelegd worden. In tabel 6.2 zijn de percentages en het areaal onder acryldoek of folies weergegeven per teelt. De vollegrondsgroententeelt waarbij het hoogste percentage TOV wordt gebruikt is asperge. Bij de teelt van asperges wordt ongeveer 95 procent ondergedekt met zwart/ wit folie. Het totale areaal zwart/ wit folie is de aspergeteelt is ruim 800 hectare in Dit is bijna 55 procent van het totale areaal vollegrondsgroenten onder acryldoek en folies in Noord-Brabant. Tevens worden folies gebruikt bij de teelt van stamslabonen en bos- en Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 21

23 waspeen. Het gaat bij deze teelten om geperforeerde folies. Het totale areaal onder folies is 956 hectare, dit is ruim 12 procent van het totale areaal vollegrondsgroenten in De teelt met het grootste areaal onder acryldoek is prei. In 2003 was bij de teelt van prei 153 hectare afgedekt met acryldoek. Tevens wordt bij de teelt van broccoli en andijvie gebruik gemaakt van acryldoek, de arealen onder doek waren in 2003 respectievelijk 87 en 66 hectare. Het totale areaal teelten onder acryldoek was in dat jaar 504 hectare, dit is ongeveer 6,5 procent van het totaal areaal vollegrondsgroenten. Het totaal areaal vollegrondsgroenten onder lage/ tijdelijke voorzieningen was hectare in 2003, dit is bijna 20 procent van het totaal areaal. Teelt Percentage onder acryldoek Areaal onder acryldoek in 2003 Percentage onder folie Areaal onder folie in 2003 Stamslaboon Prei Bos- en waspeen Asperge Spinazie Broccoli Sla Andijvie Sluit- en bewaarkool Bloemkool Totaal Bron: toeleveranciers, vakspecialisten, veilingen en ondernemers Tabel 6.2: Percentage en areaal vollegrondsgroentengewassen onder acryldoek en/ of folie 6.3 Spreiding van het TOV-gebruik over de provincie In bijlage 3 is het areaal vollegrondsgroententeelten onder acryldoek of folie per teelt en per reconstructie-/ revitaliseringsgebied weergegeven. Het grootste areaal teelten onder acryldoek of folie bevindt zich in de Brabantse Delta, met 329 hectare in Dit is ruim 22 procent van het totale areaal onder acryldoek of folie in datzelfde jaar. Daarna komen de gebieden: De Peel ; Peel en Maas en Boven-Dommel met respectievelijk 267, 206 en 196 hectare. De belangrijkste teelten in de Brabantse Delta zijn asperges en broccoli. In de aspergeteelt in dit gebied werd 73 hectare afgedekt met zwart/ wit folie in In de broccoliteelt werd 61 hectare afgedekt met acryldoek in datzelfde jaar. De aspergeteelt is in De Peel veruit de belangrijkste vollegrondsgroententeelt waarin TOV wordt gebruikt. In dit gebied is 195 hectare afgedekt met zwart/ witfolie, dit is bijna 75 procent van het totale areaal onder acryldoek of folie in het gebied. Tevens is in de reconstructiegebieden Peel en Maas en Boven-Dommel de aspergeteelt veruit de belangrijkste teelt onder folie. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 22

24 6.4 Toekomstverwachting De verwachting is dat het gebruik van TOV in de vollegrondsgroententeelt ongeveer gelijk blijft in de toekomst. Het gebruik van acryldoek en folies is mede afhankelijk van het weer. De lengte van de periode dat de teelten ondergedekt zijn kan van jaar tot jaar veranderen. Tevens wisselen de arealen van de teelten van jaar tot jaar, dit heeft te maken met het vruchtwisselingspatroon van vollegrondsgroentenbedrijven. Het gebruik van TOV in de vollegrondsgroentensector laat geen rechte lijn zien, maar blijft gemiddeld ongeveer gelijk. De percentages van tabel 6.2 zijn redelijk stabiel door de jaren heen. In de teelt van asperges is een nieuwe ontwikkeling te zien. Het gaat hierbij om opblaasbare tunnels, welke over de asperges heen geplaatst worden. Dit zijn tunnels zonder constructie die op de plaats worden gehouden door een ventilator die continue lucht blaast. Deze zijn gemakkelijker te plaatsen dan de gewone tunnels en worden na de oogst weer verwijderd. Deze tunnels vallen als TOV, naar de indeling van de Nota TOV 2003, onder categorie C, dit zijn hoge tijdelijke voorzieningen. Momenteel worden deze door een klein aantal bedrijven gebruikt. De verwachting is dat het gebruik van deze tunnels in de toekomst toeneemt. 6.5 Conclusie In 2003 werd in de provincie Noord-Brabant ruim hectare vollegrondsgroenten, bijna 20 procent van het totale areaal, tijdelijk afgedekt met acryldoek of folie. De aspergeteelt besloeg, met ruim 800 hectare, meer dan de helft van dit areaal. De Brabantse Delta, De Peel, Peel en Maas en Boven-Dommel hadden samen bijna 70 procent van het totale areaal vollegrondsgroenten onder acryldoek en folie in In het gebied Maas en Meierij werd in dat jaar, met 47 hectare, de minste hoeveelheid acryldoek en folie gebruikt. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 23

25 7. KLEIN FRUIT & PIT- EN STEENVRUCHTEN In dit hoofdstuk wordt het gebruik van teeltondersteunende voorzieningen in de teelt van klein fruit en pit- en steenvruchten beschreven. Ten eerste worden in paragraaf 7.1 de belangrijkste teelten, het areaal en het aantal bedrijven beschreven. Daarna komt in paragraaf 7.2 het TOV-gebruik in de sector aan de orde. De spreiding van de teelten over de provincie wordt in paragraaf 7.3 beschreven. In paragraaf 7.4 wordt de toekomstverwachting ten aanzien van het TOV-gebruik in de sector beschreven. Tot slot wordt in paragraaf 7.5 een conclusie getrokken over het gebruik van TOV in de sector. 7.1 Inleiding De belangrijkste teelten in de klein fruitsector zijn rode bessen, blauwe bessen, frambozen en bramen. Bij pitvruchten is de teelt van appels en peren veruit het belangrijkst, bij de steenvruchten zijn pruimen, (zure) kersen de belangrijkste teelten. Het areaal van en het aantal bedrijven met klein fruit en pit- en steenvruchten in de provincie Noord-Brabant in 1999 en 2003 is te zien in tabel 7.1. Het totale areaal klein fruit en pit- en steenvruchten in de provincie is hectare in Hierbij waren appel en peer, met hectare veruit de belangrijkste teelten qua areaal. In 2003 waren in de provincie 48 bedrijven met klein fruit en 184 bedrijven met pit- en steenvruchten. Hiernaast zijn er nog 16 bedrijven met fruit onder glas, deze bedrijven hebben in totaal een areaal van 5 hectare. Teelt Areaal (in ha.) 1999 Aantal bedrijven 1999 Areaal (in ha.) 2003 Aantal bedrijven 2003 Klein fruit Appel Peer Overige pit- en steenvruchten Totaal Tabel 7.1: Areaal en aantal bedrijven klein fruit en pit- en steenvruchten in Noord-Brabant in 2003 In 2003 waren daarnaast 11 bedrijven met machinaal geoogst fruit in de provincie Noord- Brabant, in totaal goed voor een areaal van 157 hectare. Machinaal geoogst fruit is fruit dat bedoeld is voor de verwerkende industrie. Het gaat hierbij voornamelijk om de teelt van zure kersen. Inventarisatie Teeltondersteunende Voorzieningen Noord-Brabant 24