Monitor glastuinbouw Zuid-Holland

Transcriptie

1 Monitor glastuinbouw Zuid-Holland

2 Den Haag, juni 2004 Programmabureau Glastuinbouw Provincie Zuid-Holland

3 Inhoud Doel en opzet 3 Verantwoording kaarten en definities 4 Leeswijzer 4 Netto glas in Zuid-Holland 5 Ontwikkeling netto glas Netto glas per gemeente in Zuid-Holland 7 Ontwikkeling netto glas per gemeente Gespecialiseerd en ondersteunend glas in Zuid-Holland 9 Fysiek glas in Zuid-Holland 10 Aantal bedrijven in Zuid-Holland 12 Ontwikkeling aantal bedrijven Planologische ruimte in Zuid-Holland 14 Fysiek verspreid glas in Zuid-Holland 15 2

4 Doel en opzet Om het vigerend glastuinbouwbeleid en toekomstige ontwikkelingen te kunnen volgen is het monitoren van de glastuinbouw in Zuid-Holland als project opgenomen in het Uitvoeringsprogramma van het Programmabureau Glastuinbouw. Dit Uitvoeringsprogramma is gevormd in het kader van de nota Naar een duurzaam en hoogwaardig glastuinbouwcomplex in Zuid-Holland welke in oktober 2002 is vastgesteld. In deze nota staat beschreven dat de Zuid-Hollandse glastuinbouw door zijn omvang, kwaliteit en locatie een economische factor van belang is voor de provincie en Nederland als geheel. Om die reden richt het provinciale beleid zich op duurzame en hoogwaardige ontwikkeling van het glastuinbouwcomplex in Zuid-Holland. Voorts op concentratie van het glastuinbouwcomplex in de Glas-as (Westland, Pijnacker, B-driehoek en Zuidplaspolder) en enkele kleinere concentratiegebieden en daarmee samenhangend de sanering van verspreid glas. En tenslotte op het inpassen van glastuinbouw op een dusdanige wijze dat de landschappelijke kwaliteit zo veel mogelijk behouden blijft en het versterken van deze kwaliteit door verspreide vestiging tegen te gaan, te concentreren of te beëindigen. Met de monitor wil de provincie Zuid-Holland meer inzicht krijgen in de totale hoeveelheid glas en de verschuivingen in de loop van de tijd. Het monitorsysteem moet zichtbaar maken wat er in de loop van de tijd gebeurt mede tengevolge van het glastuinbouwbeleid: waar glas verdwijnt, waar nieuw glas gerealiseerd wordt en hoeveel. Ook van belang is inzicht te krijgen in welk deel van het areaal onder verspreid glas valt en welk deel onder geconcentreerd, en welk deel ondersteunend glas is. Het gaat erom een objectivering te verkrijgen voor de waarde van de verschillende cijfers door ze helder naast elkaar te zetten en te vergelijken in de tijd. De monitor geeft geen inzicht in hoe de verplaatsingsstromen lopen, daarvoor zou kennis van individuele bedrijven nodig zijn. Het is niet de bedoeling om op basis van de monitor het saldo-nul beleid vorm te geven of vooraf maatregelen ten aanzien van beleid te formuleren. Wel biedt het informatie ter ondersteuning van het beleid. 3

5 Verantwoording kaarten en definities In de monitor worden de ontwikkelingen en geografische verschuivingen rond het netto glas, fysiek glas (netto-plus), het ondersteunend glas en het aantal bedrijven op postcodeniveau gevolgd en geanalyseerd. De gegevens van het netto glas, de bedrijven en het ondersteunend glas zijn afkomstig van het CBS en worden jaarlijks gemeten. De gegevens van het fysiek glas komen van waarnemingen van luchtfoto s van de provincie zelf en zullen elke drie jaar worden gemeten. Ook de planologische ruimte, zoals beschikbaar in de streekplannen wordt meegenomen. De ruimte in bestemmingsplannen (papieren glas) is niet in de monitor meegenomen omdat dit niet voor de gehele provincie bekend is. Dit wordt in het kader van de aanpak van verspreid glas wel geïnventariseerd als eerste in pilotgebieden. In de onderstaande figuur staat de betekenis van de verschillende definities weergegeven. Netto glas is de hoeveelheid glas exclusief bermen, paden, ketelruimten en dergelijke, dus alleen het oppervlak van de teelt. Fysiek glas (ook wel netto-plus genoemd) is het werkelijke glasoppervlak. Dat is dus al het glas wat zichtbaar aanwezig is, ongeacht wat zich daar onder bevindt. Hierbij zijn plastic tunnels niet meegenomen. Bruto glas is het uit te geven areaal aan tuinbouwkavels. Bruto/bruto is de oppervlakte van het gehele tuinbouwgebied in zijn omgeving; dus inclusief landschappelijke inpassing, groenstroken, voorzieningen e.d.; de omvang van het plangebied. Hieronder wordt ook de planologische ruimte voor glastuinbouw uit streekplannen verstaan. Leeswijzer Bij elke kaart wordt een toelichting gegeven. Daarin staan de definities, de cijfers en de uitleg en interpretatie van de kaart beschreven. De meeste gegevens zijn ingedeeld in postcodegebieden. Op de meeste kaarten is dan ook de aanwezigheid van glas in een postcodegebied weergegeven, dit in tegenstelling tot het fysiek glas waar de exacte locatie van glas zichtbaar wordt gemaakt. Indien relevant worden per kaart ook de mogelijke fouten bij het verwerken en de relatie met het beleid beschreven. Bronnen CBS jaartellingen Gekarteerde luchtfoto s Provincie Zuid-Holland Streekplannen West, Oost, Zuid en Rijnmond Vectortopografie 1: Gemeentegrenzen 2004 Postcodevlakken (6 posities), 1e kwartaal 2003 Postcodepunten (6 posities), 1e kwartaal 2003 gehele tuinbouwgebied = bruto/bruto kavel = bruto glas kavel = bruto glas kas = fysiek glas teeltoppervak = netto glas gietwater woning 4

6 Netto glas in Zuid-Holland Definitie Het netto glas is de hoeveelheid glas exclusief bermen, paden, ketelruimten en dergelijke, dus alleen het oppervlak van de teelt. Het CBS inventariseert dit jaarlijks bij de landbouwtellingen, gedefinieerd als tuinbouw onder glas. Hieronder wordt verstaan: de teelt in kassen bedekt met glas of plastic of in betreedbare plastic tunnels (NEG-typen 626, 635 en 673). Het netto oppervlak aan areaal glastuinbouw in 2003 in Zuid-Holland bedraagt 5404,3 ha. Dit is zowel gespecialiseerd als ondersteunend glas. Op de kaart hiernaast is de dichtheid van het netto glas weergegeven per postcodegebied. Tinte-Vierpolders en IJsselmonde). Het verspreid liggend glas is in lagere dichtheden zichtbaar. Fouten Zowel in de basisgegevens als bij het verwerken van de gegevens doen zich een aantal onnauwkeurigheden voor: De oppervlaktegegevens zijn gerelateerd aan het postadres van de woning. Het komt echter voor dat het bedrijf zich op een andere locatie bevindt, of zelfs meerdere vestigingen heeft. In de loop der jaren hebben zich vernummeringen van postcodes voorgedaan, bijvoorbeeld als gevolg van wijzigingen van gemeentegrenzen. Ook is het mogelijk dat een bedrijf administratief verhuisd is en daardoor een andere postcode heeft gekregen, terwijl het bedrijf zich fysiek nog op dezelfde locatie bevindt. De foutenmarges zijn onbekend. Het is duidelijk dat in het Westland zich de grootste dichtheid glas bevindt, gevolgd door de rest van de Glas-as. Ook de overige concentratiegebieden zijn duidelijk herkenbaar (Duin- en Bollenstreek, Rijn- en Veenstreek, 5

7 Ontwikkeling netto glas netto glas Bezien over de periode is het netto oppervlak glas afgenomen met ruim 600 ha (10%). Was er in 1999 nog een lichte toename van het teeltoppervlak waar te nemen (+0,8%), in de jaren daarna neemt het af, het sterkst in (-6,3%). Op de kaart is de ontwikkeling van het oppervlak weergegeven door de groei of afname tussen 2003 en 1998 in percentages per postcodegebied te onderscheiden. De kaart laat zien dat in het Westland de grootste ontwikkelingen hebben plaatsgevonden. In de B-driehoek is zowel een sterke afname als een sterke toename van glas te zien. Dit is te verklaren door de verplaatsing van bedrijven vanwege de herstructurering van glas en de Vinex-opgave. Bij het meeste verspreid liggende glas is een lichte afname zichtbaar. Oppervlak netto glas (ha) ,0 6052,6 5900,4 5854,9 5769,3 5404,3 6

8 Netto glas per gemeente in Zuid-Holland Op deze kaart is weer de dichtheid van het netto glas in 2003 aangegeven, niet in postcodegebieden maar geaggregeerd naar gemeenteniveau. Op deze manier zijn de Glas-as en de overige concentratiegebieden duidelijk zichtbaar. In onderstaande tabel staan de 10 gemeenten weergegeven met de grootste hoeveelheid netto glas in Zuid-Holland in Die gemeenten liggen alle in de Glas-as. (De huidige gemeente Westland bestaat uit de gemeenten Naaldwijk, s-gravenzande, Monster, De Lier en Wateringen. Gemeente Midden Delfland bestaat uit Schipluiden en Maasland.) Oppervlak netto glas per gemeente (ha) Totaal Naaldwijk 859,6 Totaal s-gravenzande 597,8 Totaal Monster 425,7 Totaal Pijnacker-Nootdorp 371,5 Totaal Bleiswijk 322,3 Totaal De Lier 278,4 Totaal Berkel en Rodenrijs 225,9 Totaal Schipluiden 216,5 Totaal Maasland 213,7 Totaal Wateringen 203,5 Wanneer alleen naar het gespecialiseerd glas gekeken wordt, valt op dat dezelfde 10 gemeenten het meeste glas bezitten. De gemeente met het meeste ondersteunend glas is Boskoop (55,2 ha), gevolgd door Monster (19,4 ha) en Rijnwoude (18,5 ha). 7

9 Ontwikkeling netto glas per gemeente Op deze kaart is de ontwikkeling van de dichtheid van het netto glas over aangegeven, niet in postcodegebieden maar geaggregeerd naar gemeenteniveau. De kaart laat zien dat de B-driehoek, Delft, Rijnsburg en Hendrik-Ido-Ambacht in de laatste 6 jaar de grootste daling van de dichtheid netto glas hebben gekend. De dichtheid van het glas in Zevenhuizen-Moerkapelle, Brielle en Valkenburg is het meest gegroeid. In onderstaande tabel staan de 5 gemeenten weergegeven met absoluut de grootste groei over de afgelopen 6 jaar. In onderstaande tabel staan de 5 gemeenten weergegeven met absoluut de grootste afname over de afgelopen 6 jaar. Afname netto glas per gemeente (ha) Totaal Naaldwijk -1.46,4 Totaal Nootdorp -1.03,0 Totaal Monster -92,7 Totaal Schipluiden -80,0 Totaal 's-gravenhage -74,2 In totaal is in 32 gemeenten het netto glas toegenomen en in 58 gemeenten afgenomen. Groei netto glas per gemeente (ha) Totaal Pijnacker 50,2 Totaal Maasland 50,0 Totaal Brielle 36,7 Totaal Zevenhuizen-Moerkapelle 18,9 Totaal Ridderkerk 14,1 8

10 Gespecialiseerd en ondersteunend glas in Zuid-Holland Definitie Gespecialiseerd glas omvat de glasopstanden op bedrijven waar het grootste gedeelte van het ondernemersinkomen wordt gerealiseerd binnen de glastuinbouw. Dit zijn de glasgroentebedrijven (CBS NEG-type 212) en de glasbloemenbedrijven (NEG-type 222). Onder ondersteunend glas wordt het glas verstaan dat binnen de bedrijfsvoering slechts een beperkte functie vervult, maar wel direct verbonden is aan het bedrijf. Definitie: de glas-opstanden op bedrijven waar het grootste deel van het ondernemersinkomen buiten de glastuinbouw gerealiseerd wordt (meer dan 2/3) gespecialiseerd 0 ondersteunend Het ondersteunend glas in 2003 bedraagt 296,4 ha, dat is 5,5% van het totale areaal. In de loop der jaren fluctueert de hoeveelheid ondersteunend glas. Relatief ten opzichte van het totale areaal kent het vanaf 1999 een lichte stijging. Ondersteunend glas (% en ha) ,4% 4,8% 5,1% 5,1% 5,4% 5,5% 323, ,2 296,1 313,7 296,4 Gespecialiseerd glas (% en ha) ,6% 95,2% 94,9% 94,9% 94,6% 94,5% 5682,8 5760,7 5601,2 5558,8 5455,6 5107,9 De hoeveelheid gespecialiseerd glas is in ,9 ha. In de afgelopen 5 jaar is deze hoeveelheid gedaald met 574,9 ha, ofwel 10%. Het percentage gespecialiseerd en ondersteunend glas is per postcodegebied weergegeven. Rond Boskoop en de Duin- en Bollenstreek is een grote hoeveelheid ondersteunend glas te onderscheiden. 9

11 Fysiek glas in Zuid-Holland Definitie Het fysiek glas (ook wel netto-plus genoemd) is het werkelijke glasoppervlak. Dat is dus al het glas wat zichtbaar aanwezig is, ongeacht wat zich daar onder bevindt. Dit oppervlak wordt verkregen via de kartering van luchtfoto s. Hierbij zijn plastic tunnels niet meegenomen fysiek glas 5000 netto glas In procenten: eerst 2,3% erbij, daarna 2,8% er af. Over de gemeten periode is dit een afname van 37,5 ha (-0,5%). Grofweg zou je kunnen zeggen dat we weer terug zijn bij het niveau van In vergelijking met het netto glas is de daling veel kleiner. Oppervlak fysiek glas (ha) ,5 7285,6 7085,0 Op de kaart is de exacte hoeveelheid glas op locatie aangegeven. Fouten Door de kwaliteit van de luchtfoto s zijn kassen soms moeilijk te onderscheiden van andere opstallen of landbouwgrond. Bij de kartering heeft een dubbele controle plaatsgevonden waardoor de meeste fouten zijn geëlimineerd. De foutenmarge is onbekend. Het zichtbare, fysieke glas is evenals het netto glas afgenomen na een aanvankelijke toename: ten opzichte van 1997 groeide het areaal nog 163 ha in 2000, in 2003 is het weer met 200 ha afgenomen tot 7085 ha. 10

12 Verhouding netto-fysiek De hoeveelheid fysiek glas is groter dan de hoeveelheid netto glas. Dit is logisch omdat in onbruik geraakte of voor andere doeleinden gebruikte kassen (zoals opslag van caravans) ook onder het fysiek glas vallen. Ook nieuwe, nog niet in gebruik genomen kassen tellen mee. In 2000 besloeg het netto glas 81% van het fysieke glas, in 2003 is dit iets afgenomen tot 76%. Andersom gesteld is de verhouding netto: fysiek gelijk aan 1:1,23 in 2000 en 1:1,31 in Mogelijke oorzaken zijn meer lege kassen of een minder intensieve teelt, maar de meest logische verklaring is dat er steeds meer andere functies zoals verwerking (verpakking) in plaats van teelt op het bedrijf (onder glas) plaatsvindt. Andere functie onder glas 11

13 Aantal bedrijven in Zuid-Holland Definitie In de landbouwtellingen van het CBS wordt ook het aantal bedrijven meegenomen. In 2003 bevinden zich 4390 glastuinbouwbedrijven in Zuid- Holland. In de kaart is het aantal bedrijven per postcodepunt weergegeven. De Glas-as, de Rijn- en Veenstreek en het gebied rond Boskoop laten een grote dichtheid aan bedrijven zien. In de Duin- en Bollenstreek en Tinte-Vierpolders is de dichtheid lager en de spreiding groter. 12

14 Ontwikkeling aantal bedrijven aantal bedrijven Het aantal glastuinbouwbedrijven in Zuid-Holland is de afgelopen 6 jaar gedaald met maar liefst 25,4% (1491 bedrijven). De grootste daling vond plaats tussen 2001 en 2000, met 7,4%. Aangezien het netto oppervlak glas over de gehele periode slechts met 10% is gedaald, is er sprake van schaalvergroting van de bedrijven. De gemiddelde bedrijfsomvang in 2003 is 1,2 ha. Deze is stabiel vanaf Ten opzichte van 1998 is een kleine stijging waar te nemen, toen was de gemiddelde bedrijfsomvang 1,0 ha. In de kaart is de ontwikkeling van het aantal bedrijven weergegeven door de groei, gelijk blijven of afname tussen 2003 en 1998 in kleur per postcodepunt te onderscheiden. Opvallend zijn de relatief sterke ontwikkeling in de Glas-as en de juist minder sterke ontwikkelingen rond Boskoop, Tinte-Vierpolders en de Rijn- en Veenstreek. Aantal bedrijven

15 Planologische ruimte in Zuid-Holland Definitie De planologische ruimte in Zuid-Holland is de bruto/bruto ruimte die gereserveerd is in de provinciale streekplannen voor glastuinbouw. In deze definitie is het zogenaamde papieren glas niet meegenomen. Onder papieren glas worden alle gronden verstaan welke voorzien zijn van een niet gerealiseerde bouwtitel voor glastuinbouw in het bestemmingsplan. Uiteindelijk moeten bestemmingsplannen het streekplan volgen, maar omdat er nogal wat verouderde bestemmingsplannen bestaan, die geldig zijn totdat een nieuwe geproduceerd wordt, is de kans aanwezig dat bovenop de planologische ruimte een onbekende hoeveelheid papieren glas bestaat. De planologische ruimte voor glastuinbouw in streekplannen in 2003 bedraagt ha. Deze ruimte is opgebouwd uit 4 streekplannen, die in verschillende jaren zijn vastgesteld en worden herzien. West en Oost dateren van 2003, Zuid van 2000 en Rijnmond van In de streekplannen worden verschillende categorieën gehanteerd, te weten duurzame, te transformeren en nieuwe (ontwikkelings-) gebieden (ook wel reservering glastuinbouw ). Te transformeren wil zeggen dat er in de toekomst ook andere functies kunnen verrijzen. Duurzaam Te trans- Nieuw Totaal formeren West Oost Rijnmond Zuid Totaal Het streefbeeld voor de verhouding netto: bruto/bruto is 1:2. Dan is in de streekplannen ruim 6000 ha netto glas beschikbaar. Op de kaart zijn de locaties van verschillende categorieën bestemd glas weergegeven. Beleid Er loopt een discussie over 200 ha netto extra ruimte voor glastuinbouw in de Zuidplaspolder. Dit is nog niet in streekplannen vastgelegd. 14

16 Fysiek verspreid glas in Zuid-Holland Definitie Fysiek verspreid glas omvat alle niet duurzame glastuinbouwgebieden exclusief papieren glas, dat wil zeggen alle zichtbare glasopstanden die zich buiten de Glas-as en de concentratiegebieden bevinden. Ook rondom het Westland bevindt zich veel glas dat niet is opgenomen in de streekplannen. Hier gaat het onder meer om de transformatie van de Westlandse Zoom en verbreding van de kustzone. Van de totale hoeveelheid fysiek glas in 2003 bevindt zich 24,7% buiten de in streekplannen bestemde glasgebieden. Dat is 1750,8 ha. In de kaart is het fysiek glas van 2003 vergeleken met de ruimte in de streekplannen; rood geeft aan waar het glas zich buiten de streekplannen bevindt, en groen geeft het glas binnen de streekplannen aan. De rode kassen liggen wel buiten het streekplangebied, maar kunnen voor een deel in vigerende bestemmingsplannen wel als glastuinbouw bestemd zijn. Het gebied rond Boskoop laat een grote hoeveelheid verspreid glas zien. Het gaat hier grotendeels om ondersteunend glas. 15

17 Colofon Met dank aan: Bureau Ruimtelijke en Grafische Dienstverlening Provincie Zuid-Holland Vorm Vijf Ontwerpteam, Den Haag Programmabureau Glastuinbouw Provincie Zuid-Holland Sophie Pauwels (Inicio) Den Haag, juni

18 Provincie Zuid-Holland Provinciehuis Zuid-Hollandplein 1 Postbus LP Den Haag T (070) F (070) E zuidholland@pzh.nl I