enkele bekende klachtenlij sten? (4DKL) in vergelijking met Wat meet de Vierdimensionale Klachtenlijst

Transcriptie

1 tsg / tijdschrift voor gezondheidswetenschappen /1998:76: Wat meet de Vierdimensionale Klachtenlijst (4DKL) in vergelijking met enkele bekende klachtenlij sten? B. Terluin * De 4DKL meet vier dimensies van psychopathologie: distress, depressie, angst en somatisatie. Bij 55 huisartspatiënten met psychische klachten werden de scores op de 4DKL vergeleken met de scores op de Zung Selfrating Depression Scale, de General Health Questionnaire (GHQ), de Maastrichtse Vragenlijst (MV) en de Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS). De 4DKLDistressschaal bleek 3458% van de variantie gemeenschappelijk te hebben met de vergelijkingsinstrumenten. De MV bleek vrijwel hetzelfde te meten als de 4DKLDistressschaal. De 4DKLDepressieschaal bleek, afgezien van de overlap met distress, iets te meten (depressieve cognities) dat niet door de vergelijkingsinstrumenten werd gedekt. De 4DKLAngstschaal bleek vrijwel hetzelfde te meten als de HADSAngstschaal. De 4DKLSomatisatieschaal vertoonde een kleine overlap met de Zung. De GHQ en de HADSDepressieschaal bleken een uit positieve items bestaand construct (te interpreteren als 'positieve affectiviteit' of anhedonie) te bevatten dat niet werd gedekt door de 4DKL. Trefwoorden: vragenlijsten, distress, depressie, angst, somatisatie De Vierdimensionale Klachtenlijst (4DKL) is ontwikkeld naar aanleiding van onderzoek naar de diagnose surmenage (overspanning) in de huisartspraktijk. Het bleek namelijk dat de kenmerkende symptomatologie van surmenage bestaat uit aspecifieke psychische klachten als gespannenheid, lusteloosheid, labiliteit, slecht slapen en demoralisatie (het niet meer aankunnen).1 Verder bleek dat het grootste deel van het spectrum van psychische symptomatologie in de huisartspraktijk kon worden beschreven aan de hand van vier symptoomdimensies: depressie, angst, somatisatie en de bovengenoemde aspecifieke klachten, verder aan te duiden met de term 'distress'. De 4DKL is ontworpen om deze dimensies te meten. Distressklachten zijn kenmerkend voor stressreacties, maar worden daarnaast ook veel gezien als onderdeel van de symptomatologie van angst en stemmingsstoornissen en andere psychiatrische aandoeningen. De Depressiedimensie van de 4DKL omvat specifieke symptomen van depressieve stoornissen, met name depressieve gedachten (waaronder suïcidaliteit).3'4 De Angstdimensie omvat specifieke symptomen van angststoornissen zoals diffuse en irrationele angst, paniek en vermijdingsgedrag.4'5 De Somatisatiedimensie omvat diverse nerveusfunctionele klachten zoals hoofdpijn, benauwdheid, hartkloppingen, maagdarmklachten, nek en rugpijn. * B. Terluin, Stichting Eerstelijnsvoorzieningen Almere (EVA), Almere Distress is in veel bestaande vragenlijsten voor angst en depressie opgenomen en dit gegeven wordt verantwoordelijk gehouden voor de aanzienlijke gemeenschappelijke variantie van deze instrumenten.6 Het nieuwe aan de 4DKL in vergelijking tot bestaande klachtenlij sten is dat de 4DKL een onderscheid maakt tussen distress enerzijds en angst en depressie anderzijds. Daarmee is het in theorie mogelijk om een onderscheid te maken tussen stress/spanningsklachten en ernstiger stoornissen. Om meer inzicht te krijgen in wat de 4DKL precies meet, wordt de 4DKL in dit onderzoek bij een groep huisartspatiënten met psychische klachten, vergeleken met enkele in Nederland regelmatig gebruikte klachtenlij sten. De vragen zijn: Hoe betrouwbaar zijn de 4DKLschalen? In hoeverre meten de 4DKLschalen hetzelfde als de In hoeverre meten de 4DKLschalen iets anders dan de In hoeverre wordt hetgeen de vergelijkingsinstrumenten meten gedekt door de vier dimensies van de 4DKL? METHODE Patiënten Veertien huisartsen hebben in hun praktijk patiënten geworven voor dit onderzoek. De artsen werden tsg / tijdschrift voor gezondheidswetenschappen /1998;76: Wat meet de Vierdimensionale Klachtenlijst (4DKL) in vergelijking met enkele bekende klachtenlijsten? B. Terluin" De 4DKL meet vier dimensies van psychopathologie: distress, depressie, angst en somatisatie. Bij 55 huisartspatiënten met psychische klachten werden de scores op de 4DKL vergeleken met de scores op de Zung Selfrating Depression Scale, de General Health Questionnaire (GHQ), de Maastrichtse Vragenlijst (MV) en de Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS). De 4DKLDistressschaal bleek 3458% van de variantie gemeenschappelijk te hebben met de vergelijkingsinstrumenten. De MV bleek vrijwel hetzelfde te meten als de 4DKLDistressschaal. De 4D KLDepressieschaal bleek, afgezien van de overlap met distress, iets te meten (depressieve cognities) dat niet door de vergelijkingsinstrumenten werd gedekt. De 4DKLAngstschaal bleek vrijwel hetzelfde te meten als de HADSAngstschaal. De 4DKLSomatisatieschaal vertoonde een kleine overlap met de Zung. De GHQ en de HADSDepressieschaal bleken een uit positieve items bestaand construct (te interpreteren als 'positieve affectiviteit' of anhedonie) te bevatten dat niet werd gedekt door de 4DKL. Trefwoorden: vragenlijsten, distress, depressie, angst, somatisatie De Vierdimensionale Klachtenlijst (4DKL) is ontwikkeld naar aanleiding van onderzoek naar de diagnose surmenage (overspanning) in de huisartspraktijk. Het bleek namelijk dat de kenmerkende symptomatologie van surmenage bestaat uit aspecifieke psychische klachten als gespannenheid, lusteloosheid, labiliteit, slecht slapen en demoralisatie (het niet meer aankunnen).l Verder bleek dat het grootste deel van het spectrum van psychische symptomatologie in de huisartspraktijk kon worden beschreven aan de hand van vier symptoomdimensies: depressie, angst, somatisatie en de bovengenoemde aspecifieke klachten, verder aan te duiden met de term 'distress'. De 4DKL is ontworpen om deze dimensies te meten? Distressklachten zijn kenmerkend voor stressreacties, maar worden daarnaast ook veel gezien als onderdeel van de symptomatologie van angsten stemmingsstoornissen en andere psychiatrische aandoeningen. De Depressiedimensie van de 4DKL omvat specifieke symptomen van depressieve stoornissen, met name depressieve gedachten (waaronder suïcidaliteit).3.4 De Angstdimensie omvat specifieke symptomen van angststoornissen zoals diffuse en irrationele angst, paniek en vermijdingsgedrag De Somatisatiedimensie omvat diverse nerveusfunctionele klachten zoals hoofdpijn, benauwdheid, hartkloppingen, maagdarmklachten, nek en rugpijn.,. B. Terluin, Stichting Eerstelijnsvoorzieningen Almere (EVA), Almere Distress is in veel bestaande vragenlijsten voor angst en depressie opgenomen en dit gegeven wordt verantwoordelijk gehouden voor de aanzienlijke gemeenschappelijke variantie van deze instrumenten. 6 Het nieuwe aan de 4DKL in vergelijking tot bestaande klachtenlijsten is dat de 4DKL een onderscheid maakt tussen distress enerzijds en angst en depressie anderzijds. Daarmee is het in theorie mogelijk om een onderscheid te maken tussen stress/spanningsklachten en ernstiger stoornissen. Om meer inzicht te krijgen in wat de 4DKL precies meet, wordt de 4DKL in dit onderzoek bij een groep huisartspatiënten met psychische klachten, vergeleken met enkele in Nederland regelmatig gebruikte klachtenlijsten. De vragen zijn: Hoe betrouwbaar zijn de 4DKLschalen? In hoeverre meten de 4DKLschalen hetzelfde als de In hoeverre meten de 4DKLschalen iets anders dan de In hoeverre wordt hetgeen de vergelijkingsinstrumenten meten gedekt door de vier dimensies van de 4DKL? METHODE Patiënten Veertien huisartsen hebben in hun praktijk patiënten geworven voor dit onderzoek. De artsen werden tsg jaargang 76 / 1998 nummer 8 vierdimensionale klachten lijst pagina 435 tsg jaargang 76 /1998 nummer 8 vierdimensionale klachtenlijst pagina 435

2 geïnstrueerd van tevoren te bepalen op welke dag(en) zij voldoende tijd vrij konden maken voor het insluiten van een patiënt en het uitvoeren van het onderzoek. Op een geschikte dag werden alle patiënten die aan de inclusiecriteria voldeden, bevraagd tot er een bereid was deel te nemen. De inclusiecriteria waren: consensus tussen huisarts en patiënt over het bestaan van een psychisch probleem; leeftijd 15 jaar of of ouder; goede beheersing van de Nederlandse taal; aanwezigheid van minstens drie van de volgende symptomen (blijkend uit spontane mededeling van de patiënt of antwoorden op gerichte vragen): moeheid, slaappro slaappro inclusiebleem, gespannenheid, prikkelbaarheid, depressief gevoel, angstig gevoel. Dit willekeurige criterium was bedoeld om ervoor te zorgen dat de onderzoeksgroep voldoende patiënten met relatief ernstige klachten zou bevatten; geen manifeste psychose of manie; geen tekenen van dementie; mondeling informed consent. Procedure en instrumenten De patiënten werd gevraagd twee keer mee te werken aan een kort interviewen en aansluitend enkele vragenlijsten in te vullen. Over de interviews zal elders worden gerapporteerd. Zo spoedig mogelijk na het consult vulden de patiënten een eerste set vragenlijsten in (Tl). Een dag later of zo spoedig mogelijk na die dag vulden de patiënten een tweede set vragenlijsten in (T2). De eerste set vragenlijsten bevatte de 4DKL, de Self Self gerapporrating Depression Scale (Zung) en de General Health Questionnaire (GHQ). De tweede set vragenlijsten bevatte de 4DKL, de Maastrichtse Vragenlijst (MV) en de Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS). De 4DKL bestaat uit 50 items die tezamen 4 schalen vormen: Distress (16 items), Depressie (6 items), Angst (12 items) en Somatisatie (16 items). De items worden gescoord op een Spunts 5punts Likertschaal (04). Voorafgaande aan het berekenen van de somscores scores per schaal worden de scores '3' en '4' getransformeerd tot een '2'. Huisarts Huisarts gepatiënten met door de huisarts onderkende psychosociale problematiek scoren gemiddeld 14,8 op Distress, 2,3 op Depressie, 4,4 op Angst en 11,3 op Somatisatie.7 7 De Zung is een gerenommeerde depressielijst.8'9 8,9 De 20 items worden gescoord op een 4punts Likertschaal (14) waarna de zogenaamde 'SDSindex' wordt berekend door de somscore te vermenigvuldigen met 100/80. Doorgaans wordt een waarde ~SO >50 beschouwd als indicatief voor depressie.10 lo De verwachting was dat de Zung zou correleren met de 4DKLDepressiedimensie, maar omdat de de correle Zung veel aspecifieke items bevat werd verwacht dat de Zung ook zou correleren met de 4DKLDistressdirnensie 4DKLDistressdimensie (tabell). 1). De GHQ is in eerstelijnsonderzoek veel gebruikt voor screening op psychiatrische stoornisseny, stoornissen.11'12 12 ln In dit onderzoek is de 30itemversie gebruikt. De items worden op een 4punts Likertschaal gescoord. De GHQscore wordt be be onderpaald door het aantal positieve verschijnselen dat zich '(veel) minder dan gewoonlijk' en het aantal negatieve verschijnselen dat zich '(veel) meer dan gewoonlijk' heeft voorgedaan. Een veel gebruikt afkappunt voor het onder onder verscheid normaal/kans op psychiatrische stoornis is 4/5. De GHQ bevat veel aspecifieke klachten; derhalve was de verwachting dat de GHQ correleert met de 4DKLDistress 4DKLDistress verdimensie. De MV meet 'vitale uitputting' zoals dat relatief vaak wordt gezien voor het optreden van een hartinfarct.13'14 13,14 De MV M V heeft 21 items die gescoord worden op een 3punts Likertschaal (02). De schaalscore is een eenvoudige somscore. De grens tussen uitgeput en nietuitgeput wordt ge ge somlegd tussen 13 en 14 (persoonlijke mededeling A. Appels, 1998). De MV bevat voornamelijk aspecifieke klachten en daarom werd verwacht dat de MV correleert met de 4DKLDistressdimensie. De HADS is ontwikkeld voor de screening op depressie en angststoornissen bij poliklinische nietpsychiatrische patiënten.15'16 15,16 De subschalen Angst en Depressie hebben elk zeven items die gescoord worden op een 4punts Likertschaal (03). De schaalscores worden berekend door de itemscores te sommeren. Voor beide schalen geldt dat scores ~8 >8 indicatief zijn voor de aanwezigheid van een stoornis.15 Bij het ontwerpen van de HADS heeft men geprobeerd de angst en depressieschalen zoveel mogelijk te ontdoen van aspecifieke klachten. Daarom was de ver ver gewachting dat de HADSAngstschaal correleert met de 4DKLAngstdimensie en de HADSDepressieschaal met de 4DKLDepressiedimensie. Analyse De betrouwbaarheid van een test heeft betrekking op de herhaalbaarheid; wanneer iemand onder gelijkblijvende condities een test twee keer of vaker maakt, dienen de testscores niet al te veel te variëren De geobserveerde score kan theoretisch opgebouwd worden gedacht uit een betrouwbaar of systematisch deel (true score) en een toevallig of nietsystematisch deel (error). De betrouwbaar betrouwbaar toeheid van een test is het deel van de geobserveerde score dat systematisch is.17 Voor de betrouwbaarheid van de 4DKLschalen zijn de interne consistentie en de testhertestcorrelatie bepaald. De betrouwbaarheidsbepaling op basis van de interne consistentie (Cronbachs alfa) is ge ge testherbaseerd op de inwisselbaarheid van de individuele items van een test. Cronbachs alfa geeft een ondergrens voor de betrouwbaarheid aan Nadat de interne consistentie van Tabel 1 i Verwachtingen ten ten aanzien van van de de correlaties correlaties tussen tussen de de 4DKL schalen 4DKLschalen en de verge/ijkingsinstrumenten vergelijkingsinstrumenten 4DKL schalen ^DKLschalen Distress Depressie Angst Somatisatie Zung GHQ MV HADS Angst HADSAngst HADS Depressie HADSDepressie tsg jaargang 76/ /1998 nummer 8 vierdimensionale klachtenli lijst. pagina 436

3 de 4DKLschalen was berekend, werden ontbrekende scores van 4DKLitems op Tl en T2 gesubstitueerd door de overeenkomstige scores op T2 respectievelijk Tl. De testhertest productmomentcorrelatiecoëffïciënt geeft een schatting van de betrouwbaarheid van zowel de testscores als de hertestscores.17 Om te bepalen in hoeverre de 4DKLschalen hetzelfde meten als de vergelijkingsinstrumenten zijn Pearsons productmomentcorrelaties berekend tussen elk van de vergelijkingsinstrumenten en de 4DKLschalen van dezelfde testafname. De correlatie tussen twee tests wordt uiteraard beperkt door de onbetrouwbaarheid van de metingen van die tests. Met behulp van de zogenaamde attenuatiecorrectie kan men echter een schatting maken van de correlatie die twee tests te zien zouden geven als de tests volmaakt betrouwbaar gemeten zouden kunnen worden. De correlatie na attenuatiecorrectie is recht evenredig met de geobserveerde productmomentcorrelatie en omgekeerd evenredig met de vierkantswortel uit de betrouwbaarheid van beide tests.17 Om te bepalen in hoeverre de 4DKLschalen iets anders meten dan de vergelijkingsinstrumenten is als volgt te werk gegaan. De items van een 4DKLschaal werden één voor één middels regressieanalyse gecorrigeerd voor de lineaire relatie met een vergelijkingsinstrument. Vervolgens werd van deze residuele itemvariabelen de interne consistentie (Cronbachs alfa) en de itemtotaalcorrelatiecoëfficiënten bepaald. Cronbachs alfa geeft inzicht in hoeverre de residuele itemvariabelen nog een bepaald construct meten. Inspectie van de items met een itemtotaalcorrelatie >0,40 geeft een indruk van welk construct nog gemeten wordt door de 4DKLschaal na correctie voor het vergelijkingsinstrument. Om te bepalen in hoeverre hetgeen een vergelijkingsinstrument meet, wordt gedekt door de 4DKLdimensies samen is door middel van multipele regressieanalyse (methode stapsgewijs voorwaarts, p(in)<0,05) bepaald hoeveel variantie van het vergelijkingsinstrument werd 'verklaard' door de 4DKLschalen (R2). Vervolgens werden de items van het vergelijkingsinstrument één voor één door middel van multipele regressieanalyse gecorrigeerd voor de lineaire relatie met de 4DKLschalen en werd van deze residuele Tabel 2 Gemiddelde scores, range en betrouwbaarheid van de vragenlijsten 4DKLDistress 4DKLDepressie 4DKLAngst 4DKtSomatisatie Zung GHQ MV HADSAngst HADSDepressie Gemidd score 24,7 5,9 5,6 14,5 67,6 20,9 32,9 12,2 11,1 Range ,587, Cronbachs alfa itemvariabelen de interne consistentie (Cronbachs alfa) en de itemtotaalcorrelaties berekend. Alle statistische bewerkingen werden uitgevoerd met het programma SPSS for Macintosh RESULTATEN Tl (n) T2 (n) 0,84 (54) 0,90 (55) 0,82 (53) 0,88 (53) 0,75 (5i) 0,87 (53) Respons Drieënzestig patiënten voldeden aan de inclusiecriteria. In totaal vielen acht patiënten (zeven vrouwen en een man) af. De man werd niet gevraagd omdat hij had meegedaan met een proefonderzoek voor dit onderzoek; met een vrouw kon geen geschikte afspraak worden gemaakt; een vrouw weigerde na het eerste interview verdere medewerking; vijf vrouwen weigerden helemaal. Vijfenvijftig patiënten werden ingesloten en vulden de eerste set vragenlijsten in. Eenenvijftig van hen hebben ook de tweede set vragenlijsten ingevuld. Het missen van de tweede afspraak lag in twee gevallen aan de arts die het protocol niet goed had gelezen. De groep bestond uit 29 vrouwen en 26 mannen; de gemiddelde leertijd was 41,2 (SD 9,9, range 1763) respectievelijk 39,5 (SD=11,4, range 1768). Het interval tussen het invullen van de twee sets vragenlijsten bedroeg gemiddeld 1,7 dagen (SD=1,1, range 06); bij 46 patiënten (90%) bedroeg het interval 13 dagen. de 4DKLschalen was berekend, werden ontbrekende scores van 4DKLitems op Tl en T2 gesubstitueerd door de overeenkomstige scores op T2 respectievelijk Tl. De testhertest productmomentcorrelatiecoëfficiënt geeft een schatting van de betrouwbaarheid van zowel de testscores als de hertestscoresy Om te bepalen in hoeverre de 4DKLschalen hetzelfde meten als de vergelijkingsinstrumenten zijn Pearsons productmomentcorrelaties berekend tussen elk van de vergelijkingsinstrumenten en de 4DKLschalen van dezelfde testafname. De correlatie tussen twee tests wordt uiteraard beperkt door de onbetrouwbaarheid van de metingen van die tests. Met behulp van de zogenaamde attenuatiecorrectie kan men echter een schatting maken van de correlatie die twee tests te zien zouden geven als de tests volmaakt betrouwbaar gemeten zouden kunnen worden. De correlatie na attenuatiecorrectie is recht evenredig met de geobserveerde productmomentcorrelatie en omgekeerd evenredig met de vierkantswortel uit de betrouwbaarheid van beide tests. 17 Om te bepalen in hoeverre de 4DKLschalen iets anders meten dan de vergelijkingsinstrumenten is als volgt te werk gegaan. De items van een 4DKLschaal werden één voor één middels regressieanalyse gecorrigeerd voor de lineaire relatie met een vergelijkingsinstrument. Vervolgens werd van deze residuele itemvariabelen de interne consistentie (Cronbachs alfa) en de itemtotaalcorrelatiecoëfficiënten bepaald. Cronbachs alfa geeft inzicht in hoeverre de residuele itemvariabelen nog een bepaald construct meten. Inspectie van de items met een itemtotaalcorrelatie ;:::0,40 geeft een indruk van welk construct nog gemeten wordt door de 4DKLschaal na correctie voor het vergelijkingsinstrument. Om te bepalen in hoeverre hetgeen een vergelijkingsinstrument meet, wordt gedekt door de 4DKLdimensies samen is door middel van multipele regressieanalyse (methode stapsgewijs voorwaarts, p(in)<0,05) bepaald hoeveel variantie van het vergelijkingsinstrument werd 'verklaard' door de 4DKLschalen (R 2 ). Vervolgens werden de items van het vergelijkingsinstrument één voor één door middel van multipele regressieanalyse gecorrigeerd voor de lineaire relatie met de 4DKLschalen en werd van deze residuele Tabel 2 Gemiddelde scores, range en betrouwbaarheid van de vragenlijsten itemvariabelen de interne consistentie (Cronbachs alfa) en de itemtotaalcorrelaties berekend. Alle statistische bewerkingen werden uitgevoerd met het programma SPSS for Macintosh RESULTATEN Respons Drieënzestig patiënten voldeden aan de inclusiecriteria. In totaal vielen acht patiënten (zeven vrouwen en een man) af. De man werd niet gevraagd omdat hij had meegedaan met een proefonderzoek voor dit onderzoek; met een vrouw kon geen geschikte afspraak worden gemaakt; een vrouw weigerde na het eerste interview verdere medewerking; vijf vrouwen weigerden helemaal. Vijfenvijftig patiënten werden ingesloten en vulden de eerste set vragenlijsten in. Eenenvijftig van hen hebben ook de tweede set vragenlijsten ingevuld. Het missen van de tweede afspraak lag in twee gevallen aan de arts die het protocol niet goed had gelezen. De groep bestond uit 29 vrouwen en 26 mannen; de gemiddelde leeftijd was 41,2 (SD 9,9, range 1763) respectievelijk 39,5 (SD=I I,4, range 1768). Het interval tussen het invullen van de twee sets vragenlijsten bedroeg gemiddeld 1,7 dagen (SD=I,I, range 06); bij 46 patiënten (90%) bedroeg het interval 13 dagen. Betrouwbaarheid Tabel 2 toont de betrouwbaarheid van de 4DKLschalen. In deze tabel is ook de interne consistentie van de vergelijkingsinstrumenten opgenomen omdat deze gegevens bij de verdere analyse en interpretatie van belang zijn. Tevens toont tabel 2 de gemiddelde scores en de scorerange om een indruk te geven van de ernst van de symptomen van de onderzochte patiënten: deze was aanzienlijk. Het aantal ontbrekende 4DKLitemscores bedroeg 5 op Tl (0,2%) en 9 op T2 (0,4%); deze werden gesubstitueerd door de overeenkomstige score op T2 respectievelijk Tl. Gezien het geringe percentages ontbrekende scores is het niet aannemelijk dat de substitutieprocedure aanleiding heeft gegeven tot een geflatteerd beeld van de testhertestcorrelatie. Correlaties met de vergelijkingsinstrumenten Cronbachs alfa Test hertest Tabel 3 toont de productmo Gemidd score Range Tl (n) T2 (n) correlatie mentcorrelatiecoëfficiënten 4DKLDistress 24, ,84 (54) 0.88 (so) 0.89 voor de samenhang tussen de 4DKLDepressie (ss) 0.93 (so) DKLschalen en de verge 4DKLAngst 5, (53) 0.84 (s1) 0.90 lijkingsinstrumenten. Van de 4DKLSomatisatie (53) 0.91 (47) DKLschalen had de Distressschaal de hoogste Zung (s1) correlaties met bijna alle ver GHQ (s3) gelijkingsinstrumenten. De MV (49) uitzondering werd gevormd HADSAngst (s1) door de HADSAngstschaal HADSDepressie ,88 (s1) die de hoogste correlatie had met de 4DKLAngstschaal. tsg jaargang 76 / 1998 nummer 8 vierdimensionale klachten lijst pagina 437 Betrouwbaarheid Tabel 2 toont de betrouwbaarheid van de 4DKLschalen. In deze tabel is ook de interne consistentie van de vergelijkingsinstrumenten opgenomen omdat deze gegevens bij de verdere analyse en interpretatie van belang zijn. Tevens toont tabel 2 de gemiddelde scores en de scorerange om een indruk te geven van de ernst van de symptomen van de onderzochte patiënten: deze was aanzienlijk. Het aantal ontbrekende 4DKLitemscores bedroeg 5 op Tl (0,2%) en 9 op T2 (0,4%); deze werden gesubstitueerd door de overeenkomstige score op T2 respectievelijk Tl. Gezien het geringe percentages ontbrekende scores is het niet aannemelijk dat de substitutieprocedure aanleiding heeft gegeven tot een geflatteerd beeld van de testhertestcorrelatie. 0,88 (50) o,93 (50) 0,84 (51) 0,91 (47) 0,76 (49) 0,66 (51) 0,88 (51) Testhertest correlatie 0,90 o,94 Correlaties met de vergelijkingsinstrumenten Tabel 3 toont de productmomentcorrelatiecoëfficiënten voor de samenhang tussen de 4DKLschalen en de vergelijkingsinstrumenten. Van de 4DKLschalen had de Distressschaal de hoogste correlaties met bijna alle vergelijkingsinstrumenten. De uitzondering werd gevormd door de HADSAngstschaal die de hoogste correlatie had met de 4DKLAngstschaal. tsg jaargang 76 /1998 nummer 8 vierdimensionale klachtenlijst pagina 437

4 De 4DKLDistressschaal had 3458% van de geobserveerde variantie gemeenschappelijk met de vergelijkingsinstru vergelijkingsinstru geobserveermenten. Tabel 4 toont de correlaties tussen de 4DKLschalen en de vergelijkingsinstrumenten na attenuatiecorrectie. Voor de berekening van deze correlaties is uitgegaan van de testhertestcorrelatie als maat voor de betrouwbaarheid van de 4DKLschalen en van Cronbachs alfa als maat voor de betrouwbaarheid van de vergelijkingsinstrumenten. Omdat Cronbachs alfa een lage schatting is van de betrouwbaarheid zijn de correlaties na attenuatiecorrectie aan de hoge kant geschat. Het is te zien dat de 4DKL 4DKLbe Distressschaal praktisch (R2 2 = 86%) hetzelfde mat als de Maastrichtse Vragenlijst. De 4DKLAngstschaal mat vrijwel (R2 2 = 88%) hetzelfde als de HADSAngstschaal. Het viel op dat de vergelijkingsinstrumenten die relatief hoog correleerden met de 4DKLDepressie of Angstschaal ook vrij hoog correleerden met de 4DKLDistressschaal. Om na te gaan of dit te maken had met de correlaties tussen de 4DKLschalen onderling zijn partiële correlatiecoëfficiën correlatiecoëfficiën vrijten berekend. De partiële correlatiecoëfficiënt tussen de Zung en de 4DKLDistressschaal (onder controle voor de 4DKLDepressieschaal) bedroeg 0,47, terwijl de partiële correlatiecoëfficiënt tussen de Zung en de 4DKLDepres 4DKLDepressieschaal (onder controle voor de 4DKLDistressschaal) 0,17 was. De partiële correlatiecoëfficiënt tussen de MV en de 4DKLDistressschaal (onder controle voor de 4DKL 4DKL Depressieschaal) bedroeg 0,60, terwijl de partiële correlatiecoëfficiënt tussen de MV en de 4DKLDepressieschaal correla (onder controle voor de 4DKLDistressschaal) 0,12 was. De partiële correlatiecoëfficiënt tussen de HADSAngst HADSAngstschaal en de 4DKLDistressschaal (onder controle voor de 4DKLAngstschaal) bedroeg 0,39, terwijl de partiële correlatiecoëfficiënt tussen de HADSAngstschaal en de Tabel 3 Correlaties tussen de 4DKLschalen ^DKLschalen en de vergelijkingsinstrumenten; Pearsonsproductmomentcorrelatiecoëfficiënten 4DKLschalen Distress Depressie Angst Somatisatie Zung GHQ MV HADSAngst HADSDepressie 0,69 0,60 0,76 0,58 0,67 0,59 o,59 0,46 0,59 o, o,37 0,49 o,49 0,40 0,29 0,46 0,72 0,21 0,40 0,12 0, o,35 0,22 Tabel 4 Correlaties na attenuatiecorrectie tussen de 4DKLschalen jdklschalen en de vergelijkingsinstrumenten 4DKLschalen Distress Depressie Angst Somatisatie Zung GHQ MV HADSAngst HADSDepressie 0,84 0,69 0,93 o,93 0,76 0,76 0,72 0,53 o,53 0,72 0,49 o,49 0,56 0, o,33 0,55 o,55 0,94 o,94 0,24 0,48 0, o,35 0,44 o,44 0,24 4DKLAngstschaal (onder controle voor de 4DKL 4DKL Distressschaal) 0,63 was. Het bleek dat de correlaties tus tussen de Zung en MV enerzijds met de 4DKLDepressieschaal anderzijds geheel konden worden verklaard door de samenhang met de 4DKLDistressschaal. Dat gold niet voor de correlatie tussen de HADSAngstschaal en de 4DKLAngstschaal; deze kon niet geheel op rekening van de wederzijdse samenhang met de 4DKLDistressschaal worden geschreven. 4DKLDepressie Unieke componenten van de 4DKLschalen ^DKLschalen Tabel 5 toont Cronbachs alfa van de residuele itemvariabelen per 4DKLschaal nadat de itemvariabelen van een schaal door middel van regressieanalyse waren gecorri gecorri itemvariabegeerd voor hun lineaire relatie met elk van de vergelijkingsinstrumenten. De alfacoëfficiënten geven aan dat de 4DKLschalen in alle situaties nog iets overhielden na aftrek van de gemeenschappelijke variantie met het verge verge vergelijkingsinstrument. Zelfs hield de 4DKLDistressschaal nog iets over na aftrek van de MV en hield de 4DKL 4DKL Angstschaal nog iets over na aftrek van de HADSAngstschaal, terwijl deze schalenparen toch vrijwel dezelfde con con HADSAngststructen zouden meten (tabel 4). Bij inspectie van de itemtotaalcorrelaties bleek dat de unieke variantie van de 4DKLDistressschaal vooral werd gedragen door zes items rond demoralisatie, onmachtsgevoelens, interesseverlies en lusteloosheid. De unieke variantie van de 4DKLDepressieschaal werd gedragen door alle items van deze schaal. De unieke variantie van de 4DKLAngstschaal werd gedragen door zeven van de 12 items. De unieke variantie van de 4DKLSomatisatieschaal werd gedragen door l3 13 van de 16 items van deze schaal. interesse De dekking van de vergelijkingsinstrumenten Tabel 6 toont in hoeverre de vergelijkingsinstrumenten 'gedekt' worden door de vier 4DKLschalen samen. Bij multipele regressie bleek dat 3258% van de geobserveerde variantie van de vergelijkingsinstrumenten gemeen gemeen geobserveerschappelijk was met een of meer 4DKLschalen. De 4DKLDistressschaal was in elk van de vijf regressievergelijkingen vertegenwoordigd. Daarentegen kwam de 4DKLDepressieschaal in geen van de vergelijkingen voor. De verklaring hiervoor moet gezocht worden in de onder onder regressieverlinge correlatie tussen de 4DKLDepressieschaal en de 4DKLDistressschaal. Er bleef voor de 4DKLDepressie 4DKLDepressieschaal niets meer te 'verklaren' over nadat de beter Tabel 5 Betrouwbaarheid van de residuele variantie per 4DKLschaal na correctie voor de lineaire relatie met elk van de verschillende vergelijkingsinstrumenten; Cronbachs alfa 4DKLschalen Distress Depressie Angst Somatisatie Zung GHQ MV HADSAngst HADSDepressie 0,70 0,76 0,74 o,74 0,84 0,81 0,86 0,88 0,88 0,91 0,90 0,80 0,81 0,80 0,69 0,84 0,87 0,90 tsg jaargang 76 /1998 nummer 8 vierdimensionale klachtenlijst lijst pagina 438

5 correlerende Distressschaal in de multipele regressieanalyse was opgenomen. De Zung, de MV en de HADSAngstschaal hielden, gelet op hun betrouwbaarheid, na aftrek van de door de 4DKLschalen verklaarde variantie weinig betrouwbare variantie over blijkens de relatief lage alfacoëfficiënten. De GHQ en de HADSDepressieschaal hielden nog relatief veel betrouwbare variantie over welke niet gedekt werd door de 4DKL. Bij inspectie van de itemtotaalcorrelaties van de residuele itemvariabelen van de GHQ en de HADSD bleek dat deze voor 14 van de 30 GHQitems en 6 van de 7 HADSDitems >0,40 bedroegen. Het betrof voornamelijk positief geformuleerde items (10 van de 14 GHQitems en 5 van de 6 HADSDitems) met termen als 'plezier hebben', 'genieten', 'verheugen', 'hoopvol gestemd zijn' en 'zinvol bezig zijn'. BESCHOUWING Beperkingen De selectie van de onderzoekspopulatie heeft een groep patiënten opgeleverd die duidelijk meer psychische klachten hadden dan de gemiddelde huisartspatiënt met psychosociale problemen.7 Dit was vooral goed te zien aan het ontbreken van patiënten met lage scores voor 4DKL Distress, Zung, GHQ en MV. Een nadeel van de beperkte range op deze instrumenten is dat de betrouwbaarheid wat lager kan uitvallen. Het voordeel van de geselecteerde populatie is evenwel de betere spreiding van de ernstiger symptomen, dus van de scores voor de HADSschalen en de 4DKLschalen Depressie en Angst. Dit levert een realistischer beeld op van de samenhang van scores dan wanneer de onderzoekspopulatie veel patiënten met weinig of geen klachten zou bevatten. Immers door de aanwezigheid van veel patiënten met Oscores in de populatie zou mei hogere correlaties tussen allerlei symptomen krijgen omdat patiënten met weinig of geen psychische klachten in het algemeen op alle betreffende vragenlijsten laag scoren. Voor het onderzoek van de betrouwbaarheid in de zin van de testhertestcoëfficiënt werd de 4DKL twee keer ingevuld met een interval van slechts één of enkele dagen. Een dergelijk kort testhertestinterval heeft als nadeel dat proefpersonen zich zouden kunnen herinneren wat zij eerder hebben ingevuld, waardoor de testhertestcoëfficiënt een te rooskleurig beeld op levert. Het probleem bij een langer interval is evenwel dat men dan niet alleen de betrouwbaarheid van het instrument maar ook de stabi Verklaarde variantie Multipele regressieanalyse (R2adj) liteit van de klachten meet, waardoor de testhertestcoëfficiënt een te somber beeld van de betrouwbaarheid oplevert. Het is een ervaringsfeit dat met name distressklachten in de populatie huisartspatiënten in korte tijd kunnen veranderen. Derhalve is in dit onderzoek gekozen voor een kort testhertestinterval. Overigens gaven meerdere patiënten bij het maken van de hertest aan dat zij zich niet meer konden herinneren hoe zij de test hadden ingevuld, hetgeen vermoedelijk te wijten is aan de emotionele spanning. Betrouwbaarheid Hoe betrouwbaar zijn de 4DKLschalen? De betrouwbaarheid van de 4DKLschalen lijkt in dit onderzoek dik in orde. Dit is in overeenstemming met eerder gevonden waarden voor Cronbachs alfa van 0,840,94.2 correlerende Distressschaal in de multipele regressieanalyse was opgenomen. ren. Derhalve is in dit onderzoek gekozen voor een kort populatie huisartspatiënten in korte tijd kunnen verande De Zung, de MV en de HADSAngstschaal hielden, gelet op hun betrouwbaarheid, na aftrek van de door de bij het maken van de hertest aan dat zij zich niet meer testhertestinterval. Overigens gaven meerdere patiënten 4DKLschalen verklaarde variantie weinig betrouwbare konden herinneren hoe zij de test hadden ingevuld, hetgeen vermoedelijk te wijten is aan de emotionele spanning. variantie over blijkens de relatieflage alfacoëfficiënten. De GHQ en de HADSDepressieschaal hielden nog relatief veel betrouwbare variantie over welke niet gedekt werd Betrouwbaarheid door de 4DKL. Bij inspectie van de itemtotaalcorrelaties Hoe betrouwbaar zijn de 4DKLschalen? De betrouwbaarheid van de 4DKLschalen lijkt in dit onderzoek dik in van de residuele itemvariabelen van de GHQ en de HADSD bleek dat deze voor 14 van de 30 GHQitems en orde. Dit is in overeenstemming met eerder gevonden 6 van de 7 HADSDitems ~0,40 bedroegen. Het betrof waarden voor Cronbachs alfa van O,840,94? voornamelijk positief geformuleerde items (10 van de 14 GHQitems en 5 van de 6 HADSDitems) met termen als Overeen komsten 'plezier hebben', 'genieten', 'verheugen', 'hoopvol gestemd In hoeverre meten de 4DKLschalen hetzelfde als de De 4DKLDistressschaal meet, zijn' en 'zinvol bezig zijn'. conform de verwachtingen, bijna hetzelfde als de Maastrichtse Vragenlijst. De concepten van 'distress' en 'vitale BESCHOUWING uitputting' zijn dus sterk verwant, zo niet identiek. De Beperkingen 4DKLDistressschaal meet ook vrij veel van hetgeen gemeten wordt door de andere vragenlijsten. Voor wat be De selectie van de onderzoekspopulatie heeft een groep patiënten opgeleverd die duidelijk meer psychische klachten hadden dan de gemiddelde huisartspatiënt met De onverwacht hoge correlaties tussen de HADSschalen treft de Zung en de GHQ is dit conform de verwachtingen. psychosociale problemen. 7 Dit was vooral goed te zien aan en de 4DKLDistressschaal betekent dat de HADSschalen toch nog een stukje 'distress' meten en/of dat HADS het ontbreken van patiënten met lage scores voor 4DKL Distress, Zung, GHQ en MV. Een nadeel van de beperkte 'angst' en HADS'depressie' tot op zekere hoogte samenhangen met 'distress', zoals ook het geval is met de 4DKL range op deze instrumenten is dat de betrouwbaarheid wat lager kan uitvallen. Het voordeel van de geselecteerde dimensies 'angst' en 'depressie'. populatie is evenwel de betere spreiding van de ernstiger De 4DKLDepressieschaal vertoont substantiële correlaties met de vergelijkingsinstrumenten, niet alleen met de symptomen, dus van de scores voor de HADSschalen en de 4DKLschalen Depressie en Angst. Dit levert een Zung en de HADSD zoals verwacht. Bij nader inzien blijken deze correlaties in alle gevallen te berusten op de sa realistischer beeld op van de samenhang van scores dan wanneer de onderzoekspopulatie veel patiënten met menhang met Distress. Wanneer voor deze samenhang weinig of geen klachten zou bevatten. Immers door de wordt gecorrigeerd, blijkt de 4DKLDepressieschaal vrijwel geen overlap meer te vertonen met de vergelijkings aanwezigheid van veel patiënten met Oscores in de populatie zou mej. hogere correlaties tussen allerlei symptomen instrumenten, ook niet met de bekende 'depressie'lijsten krijgen omdat patiënten met weinig of geen psychische Zung en HADS. klachten in het algemeen op alle betreffende vragenlijsten De 4DKLAngstschaal meet, conform de verwachtingen, bijna hetzelfde als de HADSAngstschaal. De makers laag scoren. Voor het onderzoek van de betrouwbaarheid in de zin van de HADS wilden dat de Angstschaal verschijnselen van de testhertestcoëfficiënt werd de 4DKL twee keer ingevuld met een interval van slechts één of enkele dagen. zou meten. IS De 4DKLAngstschaal is gemaakt om de ver van echte pathologische angst en niet alleen maar distress Een dergelijk kort testhertestinterval heeft als nadeel dat schijnselen te meten zoals die voorkomen bij de echte proefpersonen zich zouden kunnen herinneren wat zij eerder hebben ingevuld, waardoor de testhertestcoëfficiënt hetzelfde construct meten. angststoornissen. Het resultaat is dat beide lijsten bijna een te rooskleurig beeld oplevert. Het probleem bij een Tabel 6 Verklaarde variantie van de Zung, de GHQ, de MVen de HADS door de 4DKLdimensies, en langer interval is evenwel dat Cronbachs alfa van de onverklaarde variantie Overeenkomsten In hoeverre meten de 4DKLschalen hetzelfde als de De 4DKLDistressschaal meet, conform de verwachtingen, bijna hetzelfde als de Maastrichtse Vragenlijst. De concepten van 'distress' en 'vitale uitputting' zijn dus sterk verwant, zo niet identiek. De 4DKLDistressschaal meet ook vrij veel van hetgeen gemeten wordt door de andere vragenlijsten. Voor wat betreft de Zung en de GHQ is dit conform de verwachtingen. De onverwacht hoge correlaties tussen de HADSschalen en de 4DKLDistressschaal betekent dat de HADSschalen toch nog een stukje 'distress' meten en/of dat HADS 'angst' en HADS'depressie' tot op zekere hoogte samenhangen met 'distress', zoals ook het geval is met de 4DKLdimensies 'angst' en 'depressie'. De 4DKLDepressieschaal vertoont substantiële correlaties met de vergelijkingsinstrumenten, niet alleen met de Zung en de HADSD zoals verwacht. Bij nader inzien blijken deze correlaties in alle gevallen te berusten op de samenhang met Distress, Wanneer voor deze samenhang wordt gecorrigeerd, blijkt de 4DKLDepressieschaal vrijwel geen overlap meer te vertonen met de vergelijkingsinstrumenten, ook niet met de bekende 'depressie'lijsten Zung en HADS. De 4DKLAngstschaal meet, conform de verwachtingen, bijna hetzelfde als de HADSAngstschaal. De makers van de HADS wilden dat de Angstschaal verschijnselen van echte pathologische angst en niet alleen maar distress zou meten.15 De 4DKLAngstschaal is gemaakt om de verschijnselen te meten zoals die voorkomen bij de echte angststoornissen. Het resultaat is dat beide lijsten bijna hetzelfde construct meten. Tabel 6 Verklaarde variantie van de Zung, de GHQ, de MVen de HADS door de 4DKLdimensies, en Cronbachs alfa van de onverklaarde variantie Bèta Distress Bèta Depressie Bèta Angst Bèta Somatisatie Zung GHQ MV HADSA HADSD 50% 0,62 0,22 Cronbachs alfa residuele items 0,52 0,82 o,45 0,24 o,79 32% o,59 57% 0,76 men dan niet alleen de betrouwbaarheid van het instrument maar ook de stabiliteit van de klachten meet, waardoor de testhertestcoëfficiënt een te somber beeld van de betrouwbaarheid oplevert. Het is een ervaringsfeit dat met name distressklachten in de Multipele regressie analyse Verklaarde variantie (R'adj) Beta Distress Beta Depressie Beta Angst Beta Somatisatie Cronbachs alfa residuele items Zung GHQ 5 % 32% 0, MV HADSA HADSD 57% 58% 44% ,31 0, ,79 tsg jaargang 76/1998 nummer 8 vierdimensionale klachten lijst. pagina % 0,31 0,58 44% 0,67 tsg jaargang 76 /1998 nummer 8 vierdimensionale klachtenlijst pagina 439

6 De 4DKLSomatisatieschaal heeft alleen met de Zung een kleine overlap. Verschillen In hoeverre meten de 4DKLschalen iets anders dan de De 4DKLDistressschaal meet in hoofdzaak hetzelfde als de vergelijkingsinstrumenten. Het enige extraatje van deze schaal dat niet of in mindere mate aanwezig is in de vergelijkingsinstrumenten, is dat de 4DKLDistressschaal wat meer 'demoralisatie' meet dan de vergelijkingsinstrumenten. Dit aspect van 'distress' heeft betrekking op hoe iemand functioneert en met zijn stress omgaat, kortom hoe iemand ervoor staat. Hoewel de MV bijna hetzelfde construct meet als de 4DKLDistressschaal (tabel 4) blijft na aftrek van de gemeenschappelijke variantie met de MV nog een klein stukje betrouwbare va va 4DKLDistressriantie voor de 4DKLDistressschaal over (tabel 5). 5). Dit Dit stukje variantie komt deels voor rekening van de meer uitgesproken demoralisatiecomponent van de Distressschaal en deels voor rekening van de grotere betrouwbaarheid van de 4DKLDistressschaal. De 4DKLDepressieschaal meet na correctie voor Distress een aspect van 'depressie' dat door geen van de vergelijkingsinstrumenten wordt 'opgepikt'. Het gaat vooral om depressieve cognities alles zinloos vinden, het leven niet meer de moeite waard vinden, geen uitweg meer zien en suïcidale gedachten. Wellicht dat de 4DKLDe 4DKLDe uitpressieschaal beter correleert met de Beck Beek Depression Inventory (BDI) waarin de cognitieve aspecten van depressie prominent aanwezig zijn,l9 zijn,19 maar dit is niet onderzocht. De 4DKLAngstschaal meet in principe niets anders dan de HADSAngstschaal, maar ze doet dit met een grotere betrouwbaarheid. Daardoor had de 4DKLAngst 4DKLAngst groschaal nog iets aan eigen variantie over na aftrek van de gemeenschappelijke variantie met de HADSAngstschaal (tabel 5). De 4DKLSomatisatieschaal meet iets dat in de vergelijkingsinstrumenten niet of nauwelijks voorkomt; dit werd ook niet verwacht. Dekking In hoeverre wordt hetgeen de vergelijkingsinstrumenten meten gedekt door de vier dimensies van de 4DKL? Uit tabel 6 blijkt dat wat de Zung, de MV en de HADSA meten, vrijwel geheel gedekt wordt door de schalen van de 4DKL. Alleen de GHQ en de HADSDepressieschaal blij blij vergeken even afgezien van hun correlatie met Distress een eigen dimensie te bezitten die niet gedekt wordt door de 4DKL. Dit blijkt te zijn (het verlies van) positieve ervaringen, zoals genieten, lachen en gelukkig zijn. De HADS HADServarin Depressieschaal wordt verondersteld het depressieve kenmerk anhedonie (verlies van levenslust) te meten. Het is de vraag in hoeverre de 'positieve schalen' niet eigenlijk 'positieve affectiviteit', het enthousiasme waarmee mensen in het leven staan, meten.2 meten.20 Hoe het ook zij, kennelijk is er na correctie voor distress een groot verschil tussen het kwijtraken van positieve ervaringen en het krijgen van ken negatieve, pessimistische gedachten zoals gemeten wordt met de 4DKLDepressieschaal. Betekenis van de 4DKL Distressklachten kunnen we in de praktijk op twee manieren tegenkomen. In de psychiatrie zien we distressklachten als het gemeenschappelijke, aspecifieke deel van de symp symp manietomatologie van praktisch alle psychiatrische stoornissen (mits deze met enige 'distress' van belang gepaard gaan). Bij depressies en angststoornissen zijn praktisch altijd distressklachten aanwezig en deze koppeling is zo sterk dat distressklachten zelfs zijn opgenomen in officiële classificatiecriteria van depressie en angststoornissen.4 4 Tevens zijn ze nogal eens onderdeel van vragenlijsten voor depres depres classifisie en angst, zoals we gezien hebben. Buiten de psychiatrie kunnen we distressklachten 'stand alone' of in combinatie met somatisatieklachten tegenkomen als uiting van emotionele belasting of stress.1'21 l,21 Daarbij is het ernstigste symptoom demoralisatie uiting van een falende 'coping'. In de huisartspraktijk en de bedrijfsgezondheidszorg, bij het Algemeen Maatschappelijk Werk en mogelijk ook in de eerstelijns psychologiepraktijk worden vaker mensen gezien die last hebben van stress dan van een psy psy bedrijfsgezondheidschiatrische stoornis. Als diagnostische labels worden dan wel 'stress', 'spanningsklachten' en 'surmenage' gebruikt. Tegelijkertijd is het van groot belang om die mensen die, eventueel onder invloed van stress, een psychiatrische stoornis ontwikkelen, er wel uit te halen vanwege de consequenties voor behandeling en prognose. Huisartspatiën Huisartspatiën conten die naast een behoorlijke mate van Distress ook hoog scoren op Angst of Depressie, hebben namelijk een duidelijk slechtere prognose dan patiënten die alleen een hoge Distress hebben.21 Aparte metingen van distress, angst en depressie, zoals mogelijk is met de 4DKL, kunnen helpen de echte angst en stemmingsstoornissen te differentiëren van stress, spanningsklachten en surrnenage. surmenage. duide Conclusie De 4DKL meet vier dimensies van psychopathologie met een hoge betrouwbaarheid. Distress staat voor het aspecifieke gemeenschappelijke deel van verschillende vormen van psychopathologie welke ook met de Maastrichtse Vra Vra aspecigenlijst en de Zung wordt gemeten. Angst staat voor de specifieke symptomen van angststoornissen welke ook met de HADSAngstschaal worden gemeten. Depressie staat voor de specifieke cognitieve symptomen van depressie die als zodanig niet in de onderzochte vergelijkingsinstrumenten voorkomen. Somatisatie staat voor het ervaren van lichamelijke klachten die een bee* beetje in de Zung worden meegenomen. De 4DKL ontbeert een dimensie van posi posi vergelijkingsinstrumentieve ervaringen die aanwezig is is in de General Health Questionnaire en de HADSDepressieschaal. ONDERSTEUNING Met dank aan Solvay Pharma te Weesp voor de financiële steun van dit onderzoek en aan dr. U.F. J.J.F, ter Laak, dr. M.].P.M. M.J.P.M. van Veldhoven en dr. IJ. J.J. Kerssens voor hun commentaar op eerdere versies van dit artikel. tsg jaargang 76 //1998 nummer 8 vierdimensionale klachtenlijst. pagina 440

7 ABSTRACT What does the Four Dimensional Symptom Questionnaire (4DSQ) measure compared to some well known questionnaires? The 4DSQ measures four dimensions of psychopathology: distress, depression, anxiety and somatization. In 55 distressed general practice patients 4DSQscores were compared with scores on the Zung SelfRating Depression Scale, the General Health Questionnaire (GHQ), the Maastrichtse Questionnaire (MQ) and the Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS). The 4DSQDistress scale shared 3458% of its variance wich each of the comparison scales. The MQ measured almost exactly the same as the 4DSQDistress scale. Apart from some overlap with Distress, the 4DSQDepression scale turned out to measure something (depressive cognitions) that was not covered by the comparison scales. The 4DSQAnxiety scale measured almost exactly the same as the HADSAnxiety scale. The 4DSQSomatization scale showed some overlap with the Zung. The GHQ and the HADSDepression scale encompassed a construct composed of positively worded items (possibly 'positive affect' or anhedonia) not covered bythe4dsq. Key words: questionnaires, distress, depression, anxiety, somatization LITERATUUR 1 Terluin B. Overspanning onderbouwd: een onderzoek naar de diagnose surmenage in de huisartspraktijk [proefschrift]. Utrecht: DETAM, Terluin B. De Vierdimensionale Klachtenlijst (4DKL): een vragenlijst voor het meten van distress, depressie, angst en somatisatie. Huisarts Wet 1996;39: Terluin B, Meer K van der. Hoe valide zijn de diagnosen ernstige en milde depressie? Huisarts Wet 1995;38: APA. Diagnostic and statistical manual of mental disorders, fourth edition. DSMIV. Washington DC: American Medical Association, Neomagus GJH, Terluin B, Aulbers LP}, et al. NHGStandaard Angststoornissen. Huisarts Wet 1997;40: Clark LA, Watson D. Tripartite model of anxiety and depression: psychometrie evidence and taxonomie implications. J Abnorm Psychol 1991;100: Terluin B. De Vierdimensionale Klachtenlijst (4DKL) in de huisartspraktijk. De Psycholoog 1998;33: Zung WWK. A selfrating depression scale. Arch Gen Psychiatry 1965;12: Dijkstra P. De zelfbeoordelingsschaal voor depressie van Zung. In: Praag HM van, Rooijmans HGM, red. Stemming en ontstemming: theorie en praktijk bij de diagnostiek van depressies. Amsterdam: Erven Bohn, Hoevenaars JPCM, Son MJMvan. Drie Nederlandstalige zelfrapportagelijsten in de diagnostiek van depressie. Gedragstherapie 1984;17: GoldbergD, Williams P. A user's guide to the General Health Questionnaire. Windsor: NFERNelson, KoeterMWf, OrmelJ. General Health Questionnaire: Nederlandse bewerking en handleiding. Lisse: Swets & Zeitlinger, Appels A. Vitale uitputting als voorloper van het hartinfarct. Hart Bulletin 1987;18: Appels A, Höppener P, Mulder P. A questionnaire to assess premonitory symptoms of myocardial infarction. Int J Cardiology 1987;17: ZigmondAS, Snaith RP. The Hospital Anxiety and Depression Scale. Acta Psychiatrica Scandinavica 1983;67: Spinhoven Ph, OrmelJ, Sloekers PPA, Kempen GIJM, Speckens AEM, Hemert AM van. K validation study of the Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS) in different groups of Dutch subjects. Psychol Med 1997;27: Drenth PJD, Sijtsma K. Testtheorie: inleiding in de theorie van de psychologische test en zijn toepassingen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, NorusisMJ. SPSS base system user's guide. Chicago: SPSS Inc, Bouman TK, Luteijn F, Albersnagel FA, Ploeg FAE van der. Enige ervaring met de Beek Depression Inventory (BDI). Gedrag 1985;13: Watson D, Clark LA, Teilegen A. Development and validation of brief measures of positive and negative affect: the PANAS scales. J Pers Soc Psychol 1988;54: Terluin B. Naar een nieuwe indeling van psychosociale problemen in de eerste lijn: een secundaire analyse van de symptomatologie van 396 huisartspatiënten en 67 cliënten van het algemeen maatschappelijk werk. Huisarts Wet 1998;41:21928,245. CORRESPONDENTIEADRES Dr. B. Terluin, huisarts, Stichting Eerstelijnsvoorzieningen Almere (EVA), Gezondheidscentrum De Spil, 's Hertogenboschplein l, 1324 WB Almere, tel ABSTRACT What does the Four Dimensional Symptom Questionnaire ( 4DSQ) measure compared to some weil known questionnaires? The 4DSQ measures four dimensions of psychopathology: distress, depression, anxiety and somatization. In 55 distressed general practice patients 4DSQscores were compared with scores on the Zung SelfRating Depression Scale, the General Health Questionnaire (GHQ), the Maastrichtse Questionnaire (MQ) and the Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS). The 4DSQDistress scale shared 3458% of its variance wich each of the comparison scales. The MQ measured almost exactly the same as the 4DSQDistress scale. Apart from some overlap with Distress, the 4DSQDepression scale turned out to measure something (depressive cognitions ) that was not covered by the comparison scales. The 4DSQAnxiety scale measured almost exactly the same as the HADSAnxiety scale. The 4DSQSomatization scale showed some overlap with the Zung. The GHQ and the HADSDepression scale encompassed a construct composed of positively worded items (possibly 'positive affect' or anhedonia) not covered bythe4dsq. Key words: questionnaires, distress, depression, anxiety, somatization LITERATUUR 1 Terluin B. Overspanning onderbouwd: een onderzoek naar de diagnose surmenage in de huisartspraktijk [proefschrift]. Utrecht: DETAM, Terluin B. De Vierdimensionale Klachtenlijst (4DKL): een vragenlijst voor het meten van distress, depressie, angst en somatisatie. Huisarts Wet 1996;39: Terluin B, Meer K van der. Hoe valide zijn de diagnosen ernstige en milde depressie? Huisarts Wet 1995;38: AF A. Diagnostic and statistical manual of mental disorders, fourth edition. DSMIV. Washington DC: American Medical Association, Neomagus G]H, Terluin B, Aulbers LP], et al. NHGStandaard Angststoornissen. Huisarts Wet 1997;40: Clark LA, Watson D. Tripartite model of anxiety and depression: psychometric evidence and taxonomic implications. J Abnorm PsychoI1991;100: Terluin B. De Vierdimensionale Klachtenlijst (4DKL) in de huisartspraktijk. De Psycholoog 1998;33: Zung WWK. A selfrating depression scale. Arch Gen Psychiatry 1965;12: Dijkstra P. De zelfbeoordelingsschaal voor depressie van Zung. In: Praag HM van, Rooijmans HGM, red. Stemming en ontstemming: theorie en praktijk bij de diagnostiek van depressies. Amsterdam: Erven Bohn, Hoevenaars ]PCM, Son MJM van. Drie Nederlandstalige zelfrapportagelijsten in de diagnostiek van depressie. Gedragstherapie 1984;17: Goldberg D, Wil/iams P. A user's guide to the General Health Questionnaire. Windsor: NFERNelson, Koeter MWJ, Ormel]. General Health Questionnaire: Nederlandse bewerking en handleiding. Lisse: Swets & Zeitlinger, Appels A. Vitale uitputting als voorloper van het hartinfarct. Hart Bulletin 1987;18: Appels A, Höppener P, Mulder P. A questionnaire to assess premonitory symptoms of myocardial infarction. Int J Cardiology 1987;17: Zigmond AS, Snaith RP. The Hospital Anxiety and Depression Scale. Acta Psychiatrica Scandinavica 1983;67: Spinhoven Ph, Ormel J, Sloekers PPA, Kempen GIJM, Speckens AEM, Hemert AM van. A validation study of the Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS) in different groups ofdutch subjects. Psychol Med 1997;27: Drenth PJD, Sijtsma K. Testtheorie: inleiding in de theorie van de psychologische test en zijn toepassingen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, Norusis M]. SPSS base system user's guide. Chicago: SPSS Inc, Bouman TK, Luteijn F, Albersnagel FA, Ploeg FAE van der. Enige ervaring met de Beck Depression Inventory (BDI). Gedrag 1985;13: Watson D, Clark LA, Tellegen A. Development and validation of brief measures of positive and negative affect: the PANAS scales. J Pers Soc PsychoI1988;54: Ter/uin B. Naar een nieuwe indeling van psychosociale problemen in de eerste lijn: een secundaire analyse van de symptomatologie van 396 huisartspatiënten en 67 cliënten van het algemeen maatschappelijk werk. Huisarts Wet 1998;41:21928,245. CORRESPONDENTIEADRES Dr. B. Terluin, huisarts, Stichting Eerstelijnsvoorzieningen Almere (EVA), Gezondheidscentrum De Spil, 's Hertogenboschplein 1, 1324 WB Almere, tel Voor publicatie aanvaard op 12 oktober 1998 tsg jaargang 76 / 1998 nummer 8 vierdimensionale klachten lijst pagina 441 Voorpublicatie aanvaard op 12 oktober 1998 tsg jaargang 76 /1998 nummer 8 vierdimensionale klachtenlijst pagina 441