GGD Midden-Nederland. Iedereen Gezond & Wel?! Gezondheidsonderzoek Volwassenen 2008 Regionaal rapport

Transcriptie

1 GGD Midden-Nederland Iedereen Gezond & Wel?! Gezondheidsonderzoek Volwassenen 2008 Regionaal rapport

2 GGD Midden-Nederland Gezondheidsonderzoek volwassenen 2008 Françoise Schütz, epidemioloog Heleen Glazema, adviseur lokaal gezondheidsbeleid

3 Voorwoord Geachte lezer, Met preventie richten we ons vaak op de jeugd. We hopen dan dat wat men jong geleerd heeft, in de volwassen leeftijd zijn vruchten afwerpt. Deze volwassenenmonitor, die elke vier jaar wordt uitgevoerd, laat zien in hoeverre dat lukt. Het geeft inzicht in de gezondheidssituatie van de volwassen bevolking van de regio Midden-Nederland. Veel volwassenen in de regio Midden-Nederland zijn en leven gezond, maar dit rapport toont aan waar het lokale gezondheidsbeleid aangrijpingspunten kan vinden voor aanvullende zorg en preventie. Het doel van dit onderzoek is immers om beleidsmakers in gemeenten en organisaties handvaten te bieden om hun beleid zo in te richten dat zij de bevolking in staat stellen zo gezond mogelijk te leven. Aan het welslagen van dit onderzoek hebben velen een bijdrage geleverd. Onze dank gaan in de eerste plaats uit naar de respondenten, die de tijd hebben genomen om de vragenlijst in te vullen. Daarnaast willen wij al onze partners bedanken de organisaties in de regio die werken aan gezondheid en welzijn voor hun adviezen en bijdragen bij de voorbereiding, de uitvoering en de aanbevelingen van dit onderzoek. Noortje van Tankeren Hoofd afdeling Gezondheidsbevordering, Beleid & Epidemiologie GGD Midden-Nederland 2

4 Inhoudsopgave Samenvatting Regionale aanbevelingen Inleiding Achtergrond Leeswijzer Kenmerken onderzoekspopulatie en representativiteit Bereik en representativiteit Demografische en achtergrondkenmerken Lichamelijk gezondheid Ervaren gezondheid Chronische ziekten en aandoeningen Diabetes Conclusies Psychische gezondheid Psychische ongezondheid Angst en depressie Ervaren problemen Eenzaamheid Slaap en kalmeringsmiddelen Persoonlijke competenties Conclusies Leefgewoonten Roken Alcoholgebruik Voeding Beweging Overgewicht Seksueel gedrag Oordeel over de eigen leefwijze Conclusies Zorg en preventie Contact zorgvoorzieningen Mantelzorg Opvoedingsondersteuning Conclusies Fysieke omgeving Soort woning en tevredenheid woning Binnenmilieu Buitenmilieu Conclusies Huiselijk geweld Huiselijk geweld Conclusies Financiën Inkomen Rondkomen Conclusies Literatuur

5 Samenvatting In navolging van het volwassenenonderzoek van 2004 is in het najaar van 2008 een gezondheidsonderzoek gehouden onder 19 tot 65 jarigen in de regio Midden-Nederland volwassenen hebben de vragenlijst ingevuld. Dit is een respons van 44%. Lichamelijke gezondheid Negen op de tien volwassenen voelt zich gezond. Toch heeft bijna de helft (47%) tenminste één chronische ziekte of aandoening. De meest voorkomende klachten en aandoeningen zijn migraine (14%), hoge bloeddruk (11%), ernstige of hardnekkige aandoening aan de rug (incl. hernia) (8%) en gewrichtsslijtage van de heupen of knieën (8%). In de afgelopen 4 jaar is het percentage volwassenen dat zich gezond voelt stabiel gebleven. Ook het percentage volwassenen met minimaal één chronische aandoening is stabiel gebleven. Van de volwassenen met een chronische ziekte of aandoening voelt 12% zich sterk belemmerd in het uitvoeren van de dagelijkse bezigheden. Eén op de zeven volwassenen (15%) heeft aangegeven de 4 weken voorafgaande aan het onderzoek minder bereikt te hebben ten gevolge van hun lichamelijk gezondheid. Bij mensen met een chronische aandoeningen ligt dit percentage aanmerkelijk hoger namelijk 37%. Over het algemeen ervaren vrouwen, volwassenen in de leeftijdscategorie 50 tot 65 jaar en volwassenen met psychosociale problemen hun gezondheid als minder goed. Ook hebben ze vaker minimaal één chronische ziekte of aandoening. 57% van de volwassenen heeft een verhoogd of hoog risico op het krijgen van diabetes. Volwassenen die een verhoogd of hoog risico hebben op diabetes, hebben vaker een matig/hoog risico op angststoornissen en depressieve klachten, zijn vaker psychisch ongezond, ervaren hun gezondheid vaker als minder goed en ze zijn vaker eenzaam. Ze voldoen wel vaker aan de ontbijten fruitnorm. Psychische gezondheid Eén op de acht volwassenen in de regio Midden-Nederland is psychisch ongezond. Psychische gezondheid wordt bepaald door de balans tussen de mate van positieve en negatieve gevoelens. Wanneer de negatieve gevoelens overheersen is er sprake van psychische ongezondheid. Een derde van de volwassenen in Midden-Nederland heeft een matig of hoog risico op angststoornissen en depressieve klachten. Uit het onderzoek komt naar voren dat in de leeftijdscategorie 19 tot 35 jaar het aantal volwassenen met een matig of hoog risico op angststoornissen en/of depressieve klachten hoger is dan in de andere leeftijdscategorieën. Ook vrouwen, volwassenen met een matig/slecht ervaren gezondheid, volwassenen met weinig persoonlijke competenties en eenzamen vormen een risicogroep. Eén op de drie volwassenen is eenzaam, 5% is (zeer) ernstig eenzaam. Deze cijfers komen overeen met landelijke cijfers, maar vergeleken met het onderzoek van 2004 is er een lichte toename te zien van het percentage eenzame volwassenen. Vrouwen, volwassenen met een lage opleiding, allochtonen en alleenstaanden voelen zich vaker eenzaam. Slaapproblemen hangen sterk samen met de psychische gezondheid. In Midden-Nederland heeft 5% van de volwassenen slaap- en kalmerende 4

6 middelen gebruikt in de twee weken voor het onderzoek. Een kwart van de gebruikers slikt ze tussen de 3 maanden en 2 jaar en 60% slikt ze al langer dan 2 jaar. Eén op de zeven volwassenen beschikt over weinig persoonlijke competenties. Deze volwassenen hebben beperkte sociale vaardigheden, onvoldoende probleemoplossend vermogen en weinig zelfvertrouwen. Weinig persoonlijke competenties komt vooral voor bij eenzame volwassenen en mensen met een slechte psychische gezondheid. Leefgewoonten Eén op de 5 volwassenen (22%) rookt en bijna de helft van de rokers wil binnen een half jaar stoppen met roken. Ruim één op de tien volwassenen overschrijdt de norm van verantwoord alcoholgebruik. Voor de mannen betekent dit dat ze gemiddeld drie of meer glazen alcohol per dag drinken en voor de vrouwen twee of meer glazen. 9% binge-drinkt minimaal eenmaal per week en 8% binge-drinkt 1 tot 3 keer per maand. Dit houdt in voor vrouwen minimaal 4 glazen alcohol en voor mannen minimaal 6 glazen alcohol in een korte periode achter elkaar opdrinken. De groep onverantwoord alcoholgebruikers is in de afgelopen 4 jaar gelijk gebleven. 62% van de respondenten voldoet aan de norm voor gezond bewegen. Dit houdt in dat ze minimaal 5 dagen per week een half uur per dag matig intensief bewegen. Ondanks de lichaamsbeweging heeft toch 33% overgewicht en 8% obesitas. Vergeleken met het onderzoek van 2004 is het percentage volwassenen met overgewicht en obesitas gelijk gebleven. Bijna 9 op de tien volwassenen (87%) voldoet aan de ontbijtnorm (minimaal 5 dagen per week ontbijten). Aan de fruitnorm (2 stuks fruit per dag of één stuks fruit en één glas vruchtensap per dag) wordt door ongeveer een kwart (27%) van de volwassenen voldaan en bijna een derde (31%) van volwassenen voldoet aan de groentenorm (200 gram groente per dag). Mannen en volwassenen in de leeftijdscategorie 19 tot 35 jaar ontbijten minder vaak en voldoen minder vaak aan de fruit- en groentenorm. Allochtonen voldoen minder vaak aan de ontbijtnorm vergeleken met autochtonen, maar voldoen wel vaker aan de groentenorm. Ook rokers, laag opgeleiden en volwassenen die niet voldoen aan de beweegnorm hebben vaker een ongezond voedingspatroon. Eén op de 20 respondenten heeft in de 6 maanden voor het onderzoek geslachtsgemeenschap gehad met iemand waarmee ze geen vaste relatie hadden, of waarbij de relatie binnen 3 maanden weer over was. Ruim een derde van deze volwassenen heeft aangegeven geen condoom te hebben gebruikt tijdens de geslachtsgemeenschap. Volwassenen in de oudere leeftijdscategorie gebruiken minder vaak condooms dan volwassenen in de jongste leeftijdscategorie. 3.6% van de respondenten heeft zich wel eens laten testen op SOA s. Het zijn vooral de volwassenen uit de jongste leeftijdscategorie die dit hebben laten doen. Ruim een kwart van de volwassenen weet niet waar ze terecht kunnen voor vragen en advies over SOA s. Zorg en preventie Bijna drie kwart van de volwassenen heeft in het jaar voor het onderzoek contact gehad met zijn of haar huisarts. Een op de drie heeft contact gehad met een medisch specialist en 85% is naar de tandarts geweest in het afgelopen jaar. Vergeleken met het onderzoek van 2004 is er geen verschil te zien in het contact met zorgverleners. 5

7 Eén op de 8 volwassenen geeft mantelzorg. 14% van de volwassenen die mantelzorg geeft voelt zich (tamelijk) zwaar belast door het geven van deze zorg. Om informatie en persoonlijke begeleiding te krijgen kunnen mantelzorgers terecht bij het steunpunt mantelzorg. Of het nu gaat om advies en bemiddeling, emotionele en praktische ondersteuning, het overnemen van regeltaken, een cursus of respijtzorg, het steunpunt kan de mantelzorgers hierbij ondersteunen. Bijna twee derde van de mantelzorgers is niet bekend met dit steunpunt. Vier op de tien volwassenen met kinderen in de leeftijd tot 19 jaar hebben weleens vragen over de opvoeding van het kind. Bijna een kwart van de ouders heeft wel eens problemen bij de opvoeding. Onderwerpen waar zij problemen mee hebben zijn: houden aan of stellen van grenzen, regels, afspraken, luisteren, gehoorzamen, omgaan met boosheid en verdriet, ontwikkeling en gezondheid (bijv. eten, slapen, praten, zindelijkheid), angst, onzekerheid, faalangst en schoolprestaties. 60% van de ouders heeft geen behoefte aan informatie, advies of hulp. Eén op de zes volwassenen met kinderen vindt het huidige aanbod van opvoedingsondersteuning niet toereikend. Eén op de vier weet niet waar ze terecht kunnen voor vragen en advies over opvoedingsondersteuning. Fysieke omgeving Driekwart van de respondenten heeft een koopwoning. Over het algemeen zijn volwassenen met een koopwoning meer tevreden met hun woning dan volwassenen met een huurwoning. Eén op de drie volwassenen (31%) heeft het afgelopen jaar last gehad van vocht en/of schimmelplekken in de woning. Schimmel of vochtplekken komen het meest voor in de badkamer of douche. In huurwoningen (39%) komen vaker vocht en/of schimmelplekken voor dan in koopwoningen (29%). Er zijn in Nederland steeds minder stille gebieden. De geluidsbelasting zal de komende jaren verder toenemen door de hoge bevolkingsdichtheid, de voortgaande verstedelijking en de groei van het verkeer. Twee derde van de volwassenen in de regio Midden-Nederland ervaren enige vorm van geluidshinder. 45% ervaart ernstige geluidshinder. De meeste hinder wordt ondervonden van bedrijven/industrie, treinen en verkeer op wegen waar harder dan 50 km/u gereden mag worden. Huiselijk geweld 7% van de respondenten is ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld. Bij één op de tien slachtoffers heeft het geweld het afgelopen jaar plaats gevonden. Van de respondenten die hebben aangegeven ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld is de grootste groep slachtoffer van psychisch of emotioneel geweld (72%), gevolgd door lichamelijk geweld (59%), ongewenste seksuele toenadering (17%) en seksueel misbruik (15%). De dader is in een derde van de gevallen de ex-partner en in eveneens een derde van de gevallen de (stief)ouder(s). In bijna een vijfde van de gevallen is de huidige partner de dader. Vrouwen worden vaker door hun (ex-)partner mishandeld en mannen vaker door hun (stief)ouder(s). Vrouwen zijn vaker slachtoffers van huiselijk geweld dan mannen. Ook mensen die eenzaam zijn, volwassenen met een matig/hoog risico op angststoornissen of depressieve klachten, alleenstaande en allochtonen zijn vaker slachtoffer van huiselijk geweld. 6

8 Van de respondenten die het afgelopen jaar slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld heeft 31% dit voorval of de voorvallen aangegeven of gemeld bij een instantie. Het huiselijk geweld is met name gemeld bij politie (20.7%), huisarts (13.4%) en slachtofferhulp (5.5%). Belangrijkste redenen om het geweld niet te bespreken is dat mensen het niet ernstig genoeg vinden (22.2%), zich ervoor schaamden (18.4%) of het niet durfde (14.9%). Financiën 13% van de volwassenen heeft enige moeite om financieel rond te komen en 3% heeft grote moeite om rond te komen. Ook is gevraagd aan de respondenten of ze schulden hebben. 8% van de volwassenen in Midden- Nederland heeft een risicovolle of problematische schuld. Schulden zijn risicovol wanneer aan minimaal één van de volgende criteria is voldaan: er zijn meer dan 3 schuldeisers, een betalingsachterstand duurt langer dan 12 maanden, een betalingsachterstand is groter dan 1.000,- of een betalingsachterstand kan niet zelfstandig binnen 12 maanden worden opgelost. Schulden zijn problematisch wanneer aan twee of meer van de criteria voor een risicovolle schuld wordt voldaan. Volwassenen in de leeftijdscategorie 19 tot 35 jaar, laag opgeleiden, allochtonen, eenzamen, volwassenen die psychisch ongezond zijn en volwassenen die een matig/hoog risico hebben op angststoornissen en depressieve klachten hebben vaker risicovolle of problematische schulden. 7

9 Regionale aanbevelingen Algemeen Veel volwassenen in de regio Midden Nederland hebben een ongezonde leefstijl en daarbij behorende (potentiële)gezondheidsproblemen. Gezondheid wordt door veel factoren (leefstijl & gedrag, persoonskenmerken, fysieke en sociale omgeving, gezondheidszorg, externe ontwikkelingen) beïnvloed. Preventie van de gezondheidsproblemen vraagt dan ook om een integrale aanpak waarbij aandacht is voor alle terreinen. Veel terreinen vallen buiten het volksgezondheidsdomein. Maar onderzoek heeft aangetoond dat bijvoorbeeld het aanpassen van de verkooptijden van alcohol, fietsvriendelijke steden en aangepast aanbod van bedrijfskantines, een positief effect hebben op de gezondheid. Aanbevolen wordt dan ook om als sector volksgezondheid (meer) samenwerking te zoeken met andere gemeentelijke beleidssectoren (bv milieu, ruimtelijke ordening, openbare orde & veiligheid, onderwijs) en (maatschappelijke) organisaties. Binnen bovenstaande integrale aanpak is het belangrijk dat er aandacht is voor diverse invalshoeken zoals voorlichting & bewustwording, signalering & advies, preventieve ondersteuning en een gezonde leefomgeving. Gemeenten wordt aanbevolen de regie te voeren op een aanpak die aan alle invalshoeken aandacht besteed. Beslissingen buiten het domein van volksgezondheid kunnen (grote) consequenties hebben voor de volksgezondheid (bijvoorbeeld het bebouwen van openbaar groen, vestigingsbeleid fast-food ketens, horeca vergunningen). Gemeenten wordt daarom geadviseerd om bij bestuurlijke beslissingen na te gaan of er negatieve gevolgen voor de gezondheidssituatie te verwachten zijn en zo nodig hierover advies in te winnen bij de GGD. Ook uit dit gezondheidsonderzoek blijkt dat mensen met een lage sociaal economische status (SES) over de hele linie (lichamelijke & psychische gezondheid, leefgewoonten) slechter scoren dan mensen met een hogere SES. Tevens hebben ze vaker problemen op diverse terreinen (bijvoorbeeld men heeft financiële problemen, maar is ook depressief en heeft overgewicht). Mensen met een lage SES zijn dus een kwetsbare groep. Aanbevolen wordt om binnen een integrale aanpak specifiek aandacht te hebben voor deze doelgroep. Bekend is wel dat mensen met een lage SES moeilijker te bereiken zijn, maar via wijkgericht werken of community projecten zijn goede ervaringen met gezondheidsbevordering opgedaan ( Lichamelijke gezondheid Veel mensen (14%) hebben last van migraine. Migraine is een ziekte die een grote impact heeft op iemands functioneren in de maatschappij. Wat opvalt is dat relatief veel mensen aangeven dat migraine niet door een arts is vastgesteld. Ondanks dat er nog veel onduidelijkheid is over de precieze oorzaken van migraine is er wel steeds meer mogelijk qua (preventieve) behandeling. Gemeenten wordt geadviseerd om in gesprek te gaan met de 1 e lijn om te kijken wat er aan voorlichting rondom dit thema mogelijk is. 11% van de volwassenen geeft aan hoge bloeddruk te hebben. Hoge bloeddruk is één van de risicofactoren voor hart- en vaatziekten. Gemeenten wordt aanbevolen om een gezonde leefstijl te bevorderen (zie 8

10 tevens de aanbevelingen bij het hoofdstuk leefgewoonten). Uit dit onderzoek blijkt dat een substantieel deel van de volwassenen last heeft van nek- schouderklachten en rugklachten (arbeidsomstandigheden en werkdruk/stress zijn belangrijke veroorzaker). Arbodiensten worden geadviseerd hier extra aandacht aan te besteden. Roken, ernstig overgewicht, gebrek aan lichaamsbeweging en weinig sociale contacten zijn leefstijlfactoren die mede bijdragen aan het ontstaan van ziekten. Ter preventie van chronisch ziekten is aandacht voor bovenstaande leefstijlfactoren zeker wenselijk (zie tevens de aanbevelingen bij het hoofdstuk leefstijl). Samenwerking met de 1 e lijn is hierbij van essentieel belang. Mensen met een chronische ziekte hebben vaak een combinatie van (gezondheids)problemen (bijvoorbeeld financiële problemen, eenzaamheid, overgewicht). Organisaties die contact hebben met chronisch zieken (bijvoorbeeld thuiszorg, AMW, huisartsen, vrijwilligers) wordt aanbevolen om alert te zijn op iemands totale welzijn en zo nodig door te verwijzen naar andere instanties. Om goede doorverwijzing mogelijk te maken is een sociale kaart en onderling contact van die organisaties op regionaal- en gemeentelijk niveau een voorwaarde. Gezien de grote groep mensen met een chronische ziekte is het belangrijk dat er voldoende kwantiteit en kwaliteit van de zorg is. Gemeenten wordt aanbevolen om in de gaten te houden of aan de zorgbehoeften (oa in het kader van de WMO) voldaan wordt. Bij de preventie en aanpak van diabetes wordt een integrale aanpak aanbevolen. Dat wil zeggen dat er wordt ingestoken op een breed samenhangend pakket van middelen, bestaande uit vijf pijlers: draagvlak, voorlichting en bewustwording, maatregelen gericht op de omgeving, signaleren & adviseren en preventieve ondersteuning (aanbod voor mensen met klachten). Lokaal dient gekeken te worden hoe aan deze pijlers het beste invulling gegeven kan worden, een groot deel van de activiteiten en programma s komen overeen met de middelen die ingezet worden bij de aanpak van overgewicht en stoppen met roken. Zoals uit de cijfers blijkt heeft meer dan de helft van de volwassen een (zeer) hoog risico op het krijgen van diabetes. Door middel van diabetes risicotesten kunnen volwassenen zich hiervan bewust worden. Uit onderzoek blijkt, dat een negatief testresultaat voor velen aanleiding is om meer te gaan bewegen en gezonder te gaan eten. Binnen bovenstaande pijlers, verdient de bewustwording onder volwassenen dus zeker grote aandacht. Maar dient er daarna natuurlijk voldoende ondersteuningaanbod te zijn en een leefomgeving die gezond gedrag stimuleert c.q. mogelijk maakt. Psychische gezondheid Ook bij de aanpak van psychische problemen biedt een integrale aanpak, waarbij naast zorgverleners, maatschappelijke organisaties, zorgverzekeraar ook relevante gemeentelijke beleidsterreinen (bv RO, WMO) betrokken zijn de meeste kans van slagen. Aanbevolen wordt om aan de vier pijlers van het basispakket aandacht te besteden; voorlichting & bewustwording, signalering & advies, preventief ondersteuningsaanbod en maatregelen gericht op een gezonde leefomgeving. Gemeenten wordt geadviseerd hierbij als regievoerder op te treden. Naast uitwerking van diverse pijlers, is het minstens zo belangrijk dat er verbindingen worden gemaakt. In de regio is bijvoorbeeld al een groot 9

11 aanbod van activiteiten voor mensen met angst- en of depressieve klachten maar de bekendheid hiervan, bij de doelgroep en (1elijns)zorgverleners, is niet altijd optimaal. Aanbevolen wordt om op lokaal niveau te verbinden wat er al is en bestaand (effectief) aanbod te onderhouden in plaats van te snel opnieuw te beginnen. Praktisch gezien heeft het starten met een integrale aanpak binnen een geselecteerde buurt/wijk de voorkeur. Qua verbinden liggen er ook goede mogelijkheden op het terrein van de WMO. Aanbevolen wordt om te kijken wat er op het gebied van psychische problemen mogelijk is binnen bijvoorbeeld de gemeentelijke Wmo loketten. De meeste Wmo loketten zijn nu namelijk vooral gericht op lichamelijke gezondheidsproblemen, maar psychische problemen kunnen het meedoen in de maatschappij ook ernstig verstoren. Ook digitale informatie/(zelf)hulp moet hierbij niet vergeten worden. In veel gemeenten is momenteel aandacht voor eenzaamheid bij senioren. Dit onderzoek laat zien dat eenzaamheid ook bij volwassenen (vooral alleenstaanden, laag opgeleiden, weinig persoonlijke competenties en/of een chronische aandoening hebben) regelmatig voor komt. Eenzaamheid is een risicofactor voor de WMO doelstelling, dat alle burgers kunnen participeren in de maatschappij. Het verbeteren van buurtvoorzieningen en bevorderen van sociale cohesie zijn aangrijpingspunten. Maar het signaleren en aanbieden van individuele hulpverlening is tevens belangrijk. Gemeenten wordt aanbevolen om te kijken waar de aanpak van eenzaamheid bij volwassen kan aansluiten bij het traject rondom senioren en waar aanvullende actie nodig is. Leefgewoonten Roken Gemeenten wordt aanbevolen om samen met lokale partners (denk hierbij aan huisartsen, verloskundigen, thuiszorgorganisaties, basis- en voortgezet onderwijs, jongerenwerk) een actieplan tabakspreventie op te stellen, waarin de pijlers (voorkomen dat jongeren gaan roken, stimuleren dat rokers gaan stoppen, beschermen van niet-rokers tegen tabaksrook) gezamenlijk worden uitgewerkt. In het kader van volwassenen is het goed om te weten dat 42% van de volwassen de intentie heeft om te stoppen. Landelijk en regionaal is er een groot aanbod van effectieve stopondersteuning, de bekendheid hiervan laat alleen te wensen over. In een lokaal actieplan kan de gemeente zelf verschillende stopmethoden onder de aandacht brengen door links en/of banners op de gemeentelijke website te plaatsen ( Daarnaast kan de gemeente (1 e lijns)zorgverleners stimuleren om gebruik te maken van effectieve ondersteuningmethode. Verder kan de gemeente rondom volwassenen extra inzetten op handhaving van de tabakswet en overtredingen melden aan de VWA. Uit onderzoek blijkt dat een stopadvies door een 1 e lijn zorgaanbieders effectief is, maar dat nog maar weinig zorgverleners dit advies geven. 1 e lijn zorgaanbieders wordt daarom aanbevolen om effectieve ondersteuningsmethode te implementeren. Voor huisartsen is er bijvoorbeeld een protocol kortdurend stopadvies en een stappenplan (H- MIS) om binnen de huisartsenpraktijk mensen te ondersteunen bij het stoppen met roken. Soortgelijke interventies zijn er ook voor verloskundigen en apotheken. 10

12 Alcohol Gezien de omvang en de gevolgen die onverantwoord alcohol gebruik met zich meebrengen wordt gemeenten aanbevolen om onverantwoord alcohol gebruik op te nemen in hun nota lokaal gezondheidsbeleid. Hierbij wordt een integrale aanpak aanbevolen, die gericht is op gezondheidsbelangen en openbare orde en veiligheid. Samen met lokale partners kan een actieplan worden opgesteld, bestaande uit de volgende vier pijlers: draagvlak/ bewustwording, regelgeving, handhaving en vroegsignalering. Uit landelijk onderzoek blijkt dat de 1 e lijn een goede vindplaats is voor volwassenen met onverantwoord alcohol gebruik. Het preventieplatform van Midden Nederland waarin onder andere Centrum Maliebaan, GGD Midden-Nederland, GGZ, Thuiszorg, Sportservice vertegenwoordigd zijn wordt aanbevolen om samen met Raedelijn te kijken hoe de 1 e lijn in de regio het beste rondom voegsignalering benaderd/ondersteund kan worden. Naast de 1 e lijn is de sportsector ook één mogelijk vindplaatsen voor volwassenen met onverantwoord alcoholgebruik/binge-drinken. De gemeente wordt geadviseerd om met sportverenigingen in gesprek te gaan rondom verantwoord alcoholgebruik binnen hun vereniging. De gemeenten kan bijvoorbeeld de IVA cursussen (Verantwoord Alcoholschenken) voor barvrijwilligers onder de aandacht brengen en financieel ondersteunen. Gewicht Overgewicht is een complexprobleem, waarvoor helaas niet één oplossing aanwezig is. Het wordt veroorzaakt door een veelheid van factoren. Op wereld, europees en landelijk niveau worden hiervoor momenteel allerlei convenanten gesloten tussen overheden en bedrijfsleven. Maar ook op gemeentelijk niveau is een integrale aanpak essentieel. Dat wil zeggen dat overgewicht alleen succesvol aangepakt kan worden als er wordt ingestoken op een breed samenhangend pakket van middelen, bestaande uit vijf pijlers: draagvlak, voorlichting en bewustwording, maatregelen gericht op de omgeving, signaleren en adviseren en preventieve ondersteuning (aanbod voor mensen met klachten). Lokaal dient gekeken te worden hoe aan deze pijlers het beste invulling gegeven kan worden, een aanpak op wijkniveau blijkt in de praktijk goed aan te slaan. Binnen bovenstaande pijlers lijkt een belangrijke rol weggelegd voor de eerstelijnszorgverleners. Het Partnership Huisartsenzorg in Beweging (PHiB) heeft hiernaar een landelijk onderzoek gedaan. Hieruit blijkt dat een multidisciplinaire samenwerking geen vanzelfsprekendheid is. Eerstelijnszorg, publieke gezondheidszorg, welzijn en sport moeten nog naar elkaar toegroeien. Er is behoefte aan scholing op het gebied van leefstijladvisering. Een sociale kaart rondom lokaal (aangepast) beweegaanbod wordt gemist. De wil is er maar er wordt gevraagd om een derde partij als aanjager. Gemeente wordt geadviseerd die rol op zich te nemen, door gemeentelijk van start te gaan met een brede werkgroep die bezig houdt met het opstellen van een integraal plan gezond gewicht. Zorgverzekeraars wordt aanbevolen om te komen met een gepaste, structurele financiering voor (gecombineerde) leefstijlinterventies. Vier op de tien volwassenen in Midden Nederland beweegt te weinig. Gemeenten worden geadviseerd om praktische belemmeringen om voldoende te kunnen bewegen, zoveel mogelijk weg te nemen. Bijvoorbeeld genoeg fiets- en wandelpaden, veilige routes om te skaten, voldoende goed bereikbare sportaccommodaties. Lokaal aansluiten bij de 11

13 landelijke beweegcampagnes is tevens wenselijk omdat 37% van de volwassenen denkt genoeg te bewegen terwijl dit niet het geval is. Werkgevers in de regio worden tevens opgeroepen om beweging te stimuleren. Zorg en preventie Met de invoering van de WMO wordt er steeds meer een beroep gedaan op mantelzorgers. Gemeenten worden geadviseerd te zorgen voor voldoende ondersteuningsmogelijkheden voor mantelzorgers. Hierin zijn de volgende drie invalshoeken van belang: 1. het versterken van de eigen kracht van mantelzorgers. Dit kan door middel van lotgenotencontact, cursussen en gespreksgroepen. 2. Het beter afstemmen van de hulp en zorg op de wensen/behoeften van mantelzorgers. Voorbeelden zijn een betere communicatie van hulpverleners met mantelzorgers en deskundigheidsbevordering van hulpverleners op het gebied van mantelzorg. 3. Het verbeteren van informatie en ondersteuning voor mantelzorgers zelf. Voorbeelden zijn langdurig zorgverlof, voldoende vormen van respijtzorg of het adequaat inzetten van het persoonsgebonden budget. De steunpunten mantelzorg kunnen een belangrijke rol vervullen bij het ondersteunen van mantelzorgers. Maar twee derde van de mantelzorgers is hier niet bekend mee. Gemeenten worden geadviseerd om te kijken hoe de lokale ondersteuning goed bekend gemaakt kan worden. Wmo loketten zouden hierin ook een rol kunnen spelen. Wel is dan belangrijk dat deze loketten qua naamgeving, locatie en openingstijden aansluiten bij de doelgroep. Het wordt tevens aanbevolen dat mantelzorgers meer outreachend worden benaderd. Veel mantelzorgers zijn zich namelijk niet bewust van het feit dat ze mantelzorger zijn en zullen om die reden ook niet om hulp vragen. Een goed voorbeeld van deze werkwijze is de functie van dementie consulent. Deze persoon neemt contact op zodra de diagnose is gesteld om het ziekte proces te volgen en te ondersteuning te bieden in de diverse fasen. (1 e lijn) professionals (bv huisartsen, jeugdgezondheidszorg, Wmo loket, fysiotherapeuten) worden geadviseerd om actiever te signaleren hoe het met mantelzorgers gaat en tijdig door te verwijzen. Belangrijk hierbij is om ook ouders, die zorgen voor een chronisch ziek kind, niet te vergeten. Fysieke omgeving Gemeenten wordt aanbevolen om de kwaliteit van het binnenmilieu op te nemen als speerpunt in het gemeentelijk beleid. De aanpak zou zich aan de ene kant moeten richten op voorlichting aan het publiek over de verbetering van de gezondheidskundige kwaliteit van woningen. Hiervoor kan bijvoorbeeld gebruik gemaakt worden van de GGD Midden-Nederland Reizende tentoonstelling binnenmilieu, voorlichting via huis aan huisbladen en/of het (selectief) verspreiden van foldermateriaal (VROM/GGD). Aan de andere kant heeft de gemeente mogelijkheden om via handhaving van het bouwbesluit te sturen op de kwaliteitseisen voor (mechanische)ventilatie. Op basis van dit onderzoek zien we dat inwoners van de regio Midden- Nederland vooral ernstige hinder ondervinden van bedrijven/industrie. Gemeenten worden aanbevolen om bij het (opnieuw) inrichten van bedrijfsterreinen extra alert te zijn op het niveau van geluidshinder in relatie tot woongebieden. 12

14 Huiselijk geweld Binnen het district Eemland (en Veenendaal en deel district Heuvelrug) wordt geadviseerd om de huidige aanpak huiselijk geweld, waarbij de gemeente Amersfoort de regie heeft en de GGD als beleidscoördinator optreedt te continueren. In het convenant (maart 2009) is een actieve overlegstructuur afgesproken en wordt via werkgroepen en casusoverleg gewerkt aan draagvlak en bewustwording (onder andere via scholen, vrouw- en kindcentra, wijkcentra). De huidige afspraken lopen tot eind 2010, maar gezien de omvang en ernst van de problematiek zal continuering zeker noodzakelijk zijn. Binnen het district Rijn & Venen, Binnensticht en deel Heuvelrug wordt de aanpak Huiselijk Geweld vanuit de gemeente Utrecht vormgegeven (alsmede voor de stad Utrecht). Binnen de GGD Midden-Nederland zijn een beperkt aan uren beschikbaar, zodat de GGD als contactpersoon kan fungeren voor de verbinding met de regio t.b.v. de aanpak huiselijk geweld. Het verdient aanbeveling om te onderzoek of er in de regio rondom de stad sprake is van een sluitende aanpak huiselijk geweld (t.o.v. de aanpak in de stad Utrecht). Is de keten goed in beeld, is het hulpverleningsaanbod compleet en inzetbaar (functioneren van casus overleggen), is er een gevarieerd aanbod van voorlichtingen inzetbaar, zijn de afspraken tussen ketenpartners vastgelegd? Daarnaast worden alle gemeenten in het werkgebied van GGD Midden- Nederland geadviseerd om (een verdere) integratie van de aanpak Huiselijk Geweld en kindermishandeling op te pakken. Gedacht wordt aan integrale meldcodes, scholingsplan, overkoepelende handelingsprotocollen en borging van beide aanpakken. Financiën Volwassenen met een lage sociaal economische status hebben vaker financiële problemen. Financiële problemen kunnen de sociaaleconomische gezondheidsverschillen versterken. Aanbevolen wordt om deze specifieke doelgroep (lage SES en financiële problemen) gerichter te benaderen. Om de doelgroep te bereiken dient het aanmelden bij de schuldhulpverlening of kredietbanken te worden gestimuleerd, zodat deze mensen daar terecht kunnen met hun financiële problemen. Dit kan door middel van diverse media. Het landelijke platform integrale schuldhulpverlening heeft een handreiking geschreven voor gemeenten en uitvoerende instanties. Hierin staat een basispakket beschreven welke de gemeente geacht wordt in huis te hebben. Om de doelgroep van dienst te kunnen zijn, dient de schuldhulpverlening op orde te zijn. De handreiking is hier een goede leidraad voor. Verschillende partijen betrekken bij het integrale hulpverleningsplan. Een goed voorbeeld hiervoor komt van de GGD Zuidelijk Zuid Limburg, waar gezondheidsbevordering en schuldhulpverlening in één pakket worden aangeboden. 13

15 1. Inleiding

16 1. Inleiding 1.1 Achtergrond In de Wet publieke gezondheid (Wpg) is geregeld dat gemeente verantwoordelijk zijn voor de publieke gezondheidszorg en de verbinding met de curatieve gezondheidszorg. Het gemeentelijke gezondheidsbeleid moet daarmee gericht zijn op het beschermen en bevorderen van gezondheid en het verminderen van een eventuele ongelijkheid in gezondheid tussen verschillende bevolkingsgroepen. Om gemeentelijk gezondheidsbeleid te kunnen ontwikkelen, is het nodig om inzicht te hebben in de gezondheidssituatie van de bevolking en in de factoren die de gezondheid kunnen beïnvloeden. De GGD heeft, in navolging van het volwassenenonderzoek van 2004, in het najaar van 2008 een gezondheidsenquête gehouden onder volwassenen in de leeftijd van 19 tot 65 jaar, in alle 28 gemeenten van de regio Midden- Nederland. Met als doel inzicht te geven in de gezondheidssituatie van de volwassenen in de regio Midden-Nederland. Figuur 1.1 Overzicht gemeenten GGD regio Midden-Nederland 14

17 De regionale gegevens uit dit onderzoek staan in dit rapport weergegeven. De resultaten van dit onderzoek dienen als basis voor gemeenten en GGD om beleid uit te zetten en/of aan te passen. Dit betreft niet alleen het terrein van (preventieve) gezondheidszorg maar ook terreinen waarmee een groot raakvlak bestaat, zoals WMO, sportbeleid, ruimtelijke ordening en huisvestingsbeleid. De informatie uit het onderzoek vormt tevens een belangrijke basis voor de productontwikkeling van preventieve instellingen zoals bijvoorbeeld thuiszorg organisaties, GGZ, Centrum Maliebaan, Sportservice Midden-Nederland en GGD Midden-Nederland. De GGD heeft bij het volwassenenonderzoek niet alleen gegevens verzameld, maar de volwassenen ook de mogelijkheid gegeven om, op basis van de ingevulde antwoorden, een persoonlijk leefstijladvies op te vragen. Dit kon alleen wanneer de respondenten de vragenlijst digitaal hadden ingevuld. Dit leefstijlprofiel geeft een overzicht van iemands leefgewoonte met betrekking tot roken, alcoholgebruik, gewicht, beweging, psychosociale problemen en het hebben van schulden. Bij een ongunstige score is een gezondheidsbevorderend advies gegeven en is doorverwezen naar organisaties en instellingen die hulp kunnen bieden om de gezondheid en leefstijl te verbeteren. Ruim 6100 volwassenen hebben hier gebruik van gemaakt. Er zijn van het volwassenenonderzoek ook 28 gemeentelijke verslagen verschenen. Daarnaast worden de resultaten van alle afzonderlijke gemeenten in de digitale gezondheidsatlas van GGD Midden-Nederland opgenomen (zie ). Dit rapport en de gemeentelijke verslagen zijn te vinden op de website van de GGD Midden-Nederland ( onder: onderzoek en beleid). Hier kunt u ook achtergrondinformatie over het onderzoek vinden (bijvoorbeeld de vragenlijst). 1.2 Leeswijzer Dit rapport geeft een overzicht van de resultaten van het gezondheidsonderzoek onder volwassenen. De resultaten zijn al dan niet uitgesplitst naar geslacht en/of leeftijdscategorieën, afhankelijk van de omvang van het probleem. Waar mogelijk worden er landelijke referentie cijfers gepresenteerd. Voor een aantal onderwerpen zijn de resultaten vergeleken met de gegevens van de onderzoeken die in 2004 onder volwassenen zijn gehouden (zowel in regio Midden-Nederland als de regio Eemland).(1)(2) Bij elk onderwerp is aangegeven wat de risicogroepen zijn en indien gemeenten significant afwijken van het regionale gemiddelde is dit ook weergegeven. In de bijlagen vindt u de vragenlijst, werkwijze, de analysemethode, de dataverzameling en uitleg over de meetinstrumenten. 15

18 2. Kenmerken onderzoekspopulatie en representativiteit

19 2. Kenmerken onderzoekspopulatie en representativiteit Bepaalde kenmerken van mensen kunnen van invloed zijn op hun gezondheid, zoals etniciteit en opleidingsniveau. Zo leven mensen met een lagere sociaal economische status (SES) over het algemeen korter en minder lang in goede gezondheid dan mensen met een hoge SES. In dit hoofdstuk wordt een aantal achtergrondkenmerken besproken om inzicht te geven in de samenstelling van de onderzoeksgroep. 2.1 Bereik en representativiteit Van de volwassenen in de leeftijd van 19 tot 65 jaar die aangeschreven zijn, hebben uiteindelijk respondenten aan het volwassenenonderzoek meegedaan. (Voor verdere toelichting op methode zie bijlage 2). Dit betekent een respons van 44%. De onderzoekspopulatie is 2.1% van de totale volwassen bevolking woonachtig in de regio Midden- Nederland. Om uitspraken te kunnen doen over de bevolking op gemeenteniveau is het belangrijk dat de respondenten een representatief beeld geven van de werkelijke bevolking. Daarom is bij de analyses gebruik gemaakt van weging. Door te wegen voor leeftijd en geslacht staan de resultaten van de gezondheidsenquête in verhouding tot de werkelijke bevolking voor leeftijden geslachtsverdeling. 2.2 Demografische en achtergrondkenmerken Tabel 2.1 Demografische kenmerken naar geslacht en leeftijd Mannen Vrouwen Aantal % Aantal % Totaal Aantal % Leeftijdscategorieën jarigen jarigen jarigen % 37.3% 43.4% % 41.0% 35.4% % 39.4% 38.8% Totaal % % % Tabel 2.2 Etniciteit volgens CBS-classificatie * naar geslacht en leeftijd Mannen Vrouwen Totaal jaar jaar jaar jaar jaar jaar Nederlands 86.4% 88.1% 90.9% 87.7% 87.5% 91.1% 88.6% Surinaams 1.1% 1.0% 0.7% 0.8% 0.9% 1.0% 0.9% Antilliaans/Arubaans 0.2% 0.4% 0.5% 0.6% 0.6% 0.4% 0.4% Turks 1.7% 1.7% 0.3% 2.0% 0.9% 0.4% 1.1% Marokkaans 1.1% 1.3% 0.3% 1.6% 0.8% 0.3% 0.9% Overig westers 6.3% 5.6% 6.4% 4.6% 6.8% 5.8% 5.9% Overig niet-westers 3.4% 1.9% 1.0% 2.6% 2.8% 1.1% 2.1% * De etnische achtergrond van een persoon wordt vastgesteld op basis van het geboorteland van de respondent zelf en het geboorteland van de moeder en de vader (CBS classificatie, 7B935AB4DB F30-AD74-49F %7D)). Personen worden tot de allochtonen gerekend indien zij zelf of één van de ouders in het buitenland geboren is. Als de persoon in het buitenland geboren is en beide ouders in Nederland, dan is de etniciteit Nederlands. 16

20 Tabel 2.3 Achtergrond kenmerken naar geslacht en leeftijd Mannen Vrouwen Totaal jaar jaar jaar jaar jaar jaar Burgerlijke staat Gehuwd/samenwonend Ongehuwd,nooit gehuwd geweest Gescheiden,gescheiden levend Weduwe,weduwnaar Samenstelling huishouden 1-persoonshuishouden 2 of meer personen Opleidingsniveau Laag Midden Hoog Werksituatie Betaald werk (Vervroegd) pensioen Werkloos Arbeidsongeschikt Bijstandsuitkering Fulltime huisvrouw/huisman Student Doet vrijwilligerswerk Inkomen Minder dan t/m t/m t/m of meer Wil het niet zeggen Financieel rondkomen Nee, geen moeite Nee,geen moeite,maar moet wel opletten Ja, enige moeite Ja, grote moeite 54.0% 45.1% 0.8% 0.1% 13.1% 86.9% 19.2% 46.0% 34.8% 81.0% 0.3% 0.5% 1.1% 0.3% 0.2% 16.5% 22.8% 10.1% 7.8% 17.1% 27.3% 18.1% 19.6% 52.2% 32.8% 13.2% 1.9% 87.6% 8.0% 4.0% 0.3% 8.3% 91.7% 24.5% 30.2% 45.3% 95.6% 0.3% 0.8% 2.2% 0.3% 0.6% 0.3% 32.8% 1.7% 3.8% 9.5% 30.3% 41.0% 13.7% 52.0% 31.0% 13.5% 3.5% 89.0% 3.7% 6.1% 1.2% 8.8% 91.2% 33.6% 25.4% 41.0% 70.8% 18.6% 2.2% 6.9% 0.5% 1.0% 0.0% 34.9% 1.6% 4.9% 12.0% 34.3% 31.8% 15.4% 58.0% 28.7% 10.6% 2.7% 59.5% 37.9% 2.4% 0.2% 10.9% 89.1% 16.5% 42.4% 41.1% 77.2% 0.0% 1.2% 2.1% 1.4% 4.8% 13.4% 24.0% 13.5% 11.1% 12.7% 22.4% 18.4% 21.9% 44.9% 37.1% 13.3% 4.7% 85.9% 7.2% 6.4% 0.5% 7.2% 96.8% 27.0% 32.5% 40.5% 83.8% 0.0% 0.8% 3.0% 0.8% 11.0% 0.6% 38.2% 3.4% 6.5% 9.5% 25.5% 29.7% 25.3% 47.5% 33.6% 15.6% 3.4% 81.1% 4.3% 10.0% 4.7% 13.9% 86.1% 49.4% 20.8% 29.8% 59.5% 8.9% 1.4% 5.8% 0.9% 23.0% 0.5% 32.4% 3.7% 8.6% 12.7% 26.6% 19.4% 29.1% 57.0% 32.0% 9.0% 2.0% 77.7% 16.0% 5.1% 1.2% 10.1% 89.9% 28.6% 32.3% 39.1% 78.7% 4.5% 1.2% 3.5% 0.7% 6.9% 4.5% 31.5% 5.2% 6.9% 12.0% 27.8% 27.3% 20.8% 51.9% 32.4% 12.6% 3.1% Er worden drie categorieën onderscheiden: laag (geen opleiding, alleen lagere school, lager beroepsonderwijs of MAVO), middelhoog (HAVO, VWO of MBO) en hoog (HBO of universiteit). 17

21 3. Lichamelijke gezondheid

22 3. Lichamelijk gezondheid In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de lichamelijke gezondheid van de bevolking, waarbij onder andere ervaren gezondheid, de kwaliteit van leven met betrekking tot de fysieke gezondheid, chronische ziekten en aandoeningen en diabetes aan de orde komen. 3.1 Ervaren gezondheid Door te vragen wat mensen in het algemeen genomen van hun gezondheid vinden, wordt een beeld van hun gezondheid verkregen. Hoewel dit beeld subjectief is, blijkt het toch een goede voorspeller te zijn van gezondheidsgerelateerde uitkomsten als sterfte en het gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen. Landelijk beoordeelt 84% van de mannen en 78% van de vrouwen hun gezondheid als (zeer) goed (totaal 81%). Het percentage van de bevolking dat zijn of haar gezondheid als (zeer) goed ervaart, is de laatste 5 jaar constant.(3) In de onderstaande tabel is weergegeven hoeveel respondenten in Midden-Nederland hun gezondheid als goed of zeer goed ervaren. Tabel 3.1 (zeer)goed ervaren gezondheid naar geslacht en leeftijd Regio Midden-Nederland Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijdscategorieën jarigen jarigen jarigen 92.4% 90.2% 92.8% 92.5% 88.4% Totaal 91.3% Risicogroepen Uit landelijk onderzoek blijkt dat vrouwen vaker hun gezondheid als minder goed ervaren dan mannen. Het aantal mensen dat hun gezondheid als minder goed ervaart stijgt met toenemende leeftijd. Tevens hebben mensen uit een lagere sociaal economische klasse, allochtonen en alleenstaanden een minder goed ervaren gezondheid. (4) Uit dit onderzoek blijkt dat vrouwen en volwassenen in de leeftijdscategorie jaar hun gezondheid vaker als matig/slecht ervaren vergeleken met mannen en volwassenen in andere leeftijdscategorieën. Andere risicogroepen die uit dit onderzoek naar voren komen zijn: volwassenen met minimaal 1 chronische aandoening volwassenen met een matig/hoog risico op angststoornissen en/of depressieve klachten volwassenen die psychisch ongezond zijn Veranderingen t.o.v Landelijk is door de tijd heen het percentage volwassenen dat de eigen gezondheid als goed beoordeelt, redelijk stabiel gebleven. In de regio Midden- Nederland is het percentage volwassenen dat de eigen gezondheid als goed beoordeelt ook stabiel gebleven vergeleken met het onderzoek uit 2004.(1)(2) Verschillen per gemeenten In de gemeenten Houten (94.2%) en Eemnes (94.0%) ervaren de volwassenen hun gezond vaker als (zeer) goed vergeleken met het regionaal 18

23 gemiddelde (91.3%). In de gemeenten Nieuwegein (88.8%) en Amersfoort (89.8%) wordt de gezondheid minder vaak als (zeer) goed beoordeeld. 3.2 Chronische ziekten en aandoeningen Een chronische ziekte is een ziekte die lange tijd voortduurt. Meestal spreekt men van een chronische ziekte als deze minstens drie maanden aanhoudt. In Nederland heeft ruim een kwart van de mensen een of meer chronische aandoeningen. Chronische ziekten komen op alle leeftijden voor, maar vooral onder ouderen zijn relatief veel chronisch zieken. Absoluut gezien vinden we de meeste chronisch zieken echter tussen de 25 en 64 jaar oud. Vrouwen hebben vaker een chronische aandoening dan mannen.(5) In dit onderzoek konden respondenten voor 18 ziekten en aandoeningen aankruisen of zij deze hebben gehad in de 12 maanden voorafgaand aan het invullen van de vragenlijst en of deze ziekte of aandoening al dan niet door een arts was vastgesteld. In de onderstaande tabel zijn de resultaten weergegeven over het voorkomen van chronische ziekten of aandoeningen in Midden-Nederland. De percentages wel of niet door een arts vastgesteld zijn hier bij elkaar opgeteld. Bijna alle aandoeningen waren in de meerderheid van de gevallen door een arts vastgesteld. Uitzondering vormen migraine en onvrijwillig urineverlies. Tabel 3.2 Prevalentie van meest voorkomende langdurige chronische aandoeningen in de voorafgaande twaalf maanden Regio Landelijk(6) Midden-Nederland Migraine 14.0% 11.5% Hoge bloeddruk 11.1% 12.4% Andere ernstige of hardnekkige 8.7% 8.1% aandoening aan nek of schouder Ernstige of hardnekkige aandoening 8.0% 8.8% aan de rug (incl. hernia) Gewrichtsslijtage van heupen of knieën 7.8% 10.2% Astma, chronische bronchitis, 6.6% 7.6% longemfyseem of CARA/COPD Andere ernstige of hardnekkige 4.9% 4.8% aandoening van elleboog, pols of hand Onvrijwillig urineverlies (incontinentie) 4.7% 3.7% Diabetes 2.6% 3.9% In de regio Midden-Nederland heeft 47% van de volwassenen minimaal 1 chronische aandoening. Vergeleken met de landelijke referentie cijfers komt migraine in de regio Midden-Nederland vaker voor terwijl gewrichtsslijtage en diabetes minder vaak voorkomen. De respondenten is gevraagd in welke mate ze in hun dagelijkse bezigheden thuis, op school of in hun werk, of in hun vrije tijd belemmerd worden vanwege de eerder genoemde chronische ziekten of aandoeningen. De resultaten zijn weergegeven in onderstaande tabel. In totaal ervaart 40% van de chronische zieken helemaal geen belemmeringen terwijl 12% zich sterk belemmerd voelt in het uitvoeren van dagelijkse bezigheden. 19

24 Tabel 3.3 Belemmeringen t.g.v. een chronische ziekte of aandoening naar geslacht en leeftijd Sterk belemmerd Licht belemmerd Geslacht Mannen Vrouwen 11.3% 12.8% 43.3% 50.1% Leeftijdscategorieën jarigen jarigen jarigen 11.6% 10.6% 13.9% 50.7% 47.5% 44.8% Totaal 12.1% 47.2% Uit het onderzoek blijkt dat mensen die hartproblemen (hartinfarct, hartfalen, angina pectoris) hebben of een beroerte hebben gehad, zich het meest belemmerd voelen door hun ziekte. Een derde van de mensen met deze aandoeningen voelt zich in sterke mate belemmerd door deze ziekte in hun dagelijks leven. Eén op de zeven volwassenen (15%) heeft aangegeven de 4 weken voorafgaande aan het onderzoek minder bereikt te hebben ten gevolge van hun lichamelijk gezondheid. Bij mensen met een chronische aandoeningen ligt dit percentage aanmerkelijk hoger namelijk 37%. Ook is de volwassenen gevraagd of gedurende de vier weken voorafgaand aan het onderzoek men beperkt is geweest in het soort werk of andere bezigheden ten gevolge van de lichamelijke gezondheid. 14% heeft hierop bevestigend geantwoord. Van de volwassenen met een chronische aandoening is dit 40% Risicogroepen Het percentage volwassenen met minimaal 1 chronische aandoening neemt met de leeftijd toe. Bij vrouwen liggen de percentages wat ongunstiger dan bij mannen. Andere risicogroepen die uit dit onderzoek naar voren komen zijn: volwassenen met een matig of slecht ervaren gezondheid volwassenen met een matig/hoog risico op angststoornissen en/of depressieve klachten volwassenen met overgewicht Veranderingen t.o.v Het percentage volwassenen dat minimaal 1 chronische aandoening heeft is vergeleken met het vorige onderzoek gelijk gebleven Verschillen per gemeenten In Woerden (40.5%) en Abcoude (38.3%) is het percentage volwassenen met minimaal een chronische aandoening lager vergeleken met de regionale cijfers (46.7%). 3.3 Diabetes Diabetes mellitus ofwel suikerziekte, is een chronische stofwisselingsziekte die gepaard gaat met een te hoog glucosegehalte in het bloed. Bij diabetes mellitus is het lichaam niet meer in staat om glucose goed te verwerken. Dat komt omdat er te weinig of geen insuline wordt aangemaakt of omdat het lichaam ongevoelig is geworden voor de insuline. Insuline is nodig voor het transport van glucose uit het bloed naar de lichaamsweefsels. Bij geen of onvoldoende insuline heeft het lichaam moeite om de glucose uit het bloed te krijgen en stijgen de bloedglucose waarden. Hierdoor ontstaan allerlei klachten en complicaties.(7) Uit landelijke cijfers blijkt dat in 2003 ruim mensen diabetes hadden: mannen en vrouwen (36,4 per mannen en 38,6 per 20