Seniorenmonitor 2007 Gemeente Leudal

Transcriptie

1 Seniorenmonitor 2007 Gemeente Leudal April 2008

2 Een onderzoek naar de gezondheid en de leefstijl van zelfstandig wonende 55-plussers en het gebruik van en de behoefte aan voorzieningen op het gebied van welzijn en zorg Dit onderzoek is uitgevoerd door de GGD Noord- en Midden-Limburg in opdracht van de Gemeente Leudal. Onderzoekers GGD Noord- en Midden-Limburg, afdeling Beleid en Advies: mw.drs. Cyrille Terstegge, epidemioloog mw.drs. Suzanne Schefman, beleidsondersteunend medewerker. 2

3 Voorwoord Geachte lezer, Voor u ligt de seniorenmonitor 2007 van de gemeente Leudal. Het is de eerste monitor in de provincie Limburg. In goede samenspraak tussen de GGD en de gemeente Leudal is een uitgebreide vragenlijst tot stand gekomen. De bedoeling is, dat deze monitor in de komende jaren in heel Limburg wordt uitgezet. Daarbij kan dan gebruik worden gemaakt van de ervaringen die zijn opgedaan in de gemeente Leudal. Het vervult mij met trots dat uiteindelijk maar liefst 74% van degenen die de vragenlijst hebben ontvangen, deze ook hebben ingevuld en teruggestuurd. Het was ongetwijfeld een hele klus waarvoor ik iedereen die daaraan heeft bijgedragen, wil bedanken. Waarom deze monitor en waarom Leudal als eerste gemeente? De gemeente Leudal vindt de volksgezondheid erg belangrijk. Om goed in te kunnen spelen op de ontwikkelingen van deze tijd zoals de vergrijzing en het langer zelfstandig blijven wonen, is het goed om te weten waar eventuele knelpunten liggen. In het al eerder vastgestelde gezondheidsbeleidsplan hebben we ook al de nodige ambities uitgesproken en door nu als pilotgemeente aan deze monitor mee te doen, ontstaat een goed inzicht in de gezondheid en de leefstijl van zelfstandig wonende 55- plussers. Het gemeentebestuur kan haar beleid nu richten op duidelijke signalen en dat willen we ook doen. Ik spreek de hoop uit, dat deze monitor de aanzet is tot een modern gezondheidsbeleid dat tot stand komt in samenspraak tussen de gemeente Leudal en de vele organisaties die ondersteuning van de senioren tot hun taakveld rekenen. Huub van Bogget Wethouder Volksgezondheid en Wmo 3

4 Inhoud Hoofdstuk 1 Kerngegevens Seniorenmonitor 2007 gemeente Leudal 6 Hoofdstuk 2 Aanleiding 10 Hoofdstuk 3 Methode en respons 10 Hoofdstuk 4 Resultaten Toelichting Lichamelijke gezondheid Chronische ziekten Medicijngebruik Beperkingen Ongevallen Psychisch en sociaal welbevinden Kwaliteit van leven Eenzaamheid Nodig om zich beter te voelen Leefstijl Roken Alcoholgebruik Ongezonde eetgewoonten Onvoldoende lichaamsbeweging Oordeel over eigen manier van leven Zorg en welzijn Professionele zorg Mantelzorg ontvangen Mantelzorg geven Welzijnsvoorzieningen Behoefte aan (meer) hulp/zorg Overige thema s Vervoer Werksituatie en vrijwilligerswerk Financiën en financiële voorzieningen Burgerlijke staat, opleiding en etniciteit Tenslotte 40 Hoofdstuk 5 Beleidsaanbevelingen Leefstijl en risicogedrag Voorzieningen op het gebied van welzijn en zorg Financiële voorzieningen 42 4

5 Bijlagen Bijlage 1: Resultaten Seniorenmonitor in de gemeente Leudal 43 Tabel 0. Aantal zelfstandig wonende 55+ers in gemeente Leudal, steekproefgrootte en respons. Tabel 1. Het voorkomen van chronische ziekten (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 2. Medicijngebruik (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 3. Het voorkomen van lichamelijke beperkingen (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 4. Het voorkomen van ongevallen (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 5. Kwaliteit van leven (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 6. Eenzaamheid (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 7. Percentage 55+ers dat iets nodig heeft om zich beter of gelukkiger te voelen in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 8. Roken, alcoholgebruik, voeding en lichaamsbeweging (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 9. Professionele zorg (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 10. Mantelzorg ontvangen (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 11. Mantelzorg geven (%) door 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 12. Gebruik van en behoefte aan welzijnsvoorzieningen (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 13. Hulpbehoefte (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 14. Gebruik van vervoersvoorzieningen (%) door 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 15. Werksituatie en vrijwilligerswerk (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 16. Financiën en financiële voorzieningen (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 17. Burgerlijke staat, huishoudsamenstelling, etniciteit en opleiding (%) van 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. Tabel 18. Behoefte aan een centrum voor senioren en aan gezondheidsinformatie en ontvangen hulp bij invullen van de vragenlijst (%) bij 55+ers in gemeente Leudal naar leeftijdsgroep. 5

6 Hoofdstuk 1 Kerngegevens Seniorenmonitor 2007 gemeente Leudal Veel zelfstandig wonende 55+ers zijn nog gezond en zelfredzaam en behoeven (nog) geen zorg. Zo heeft 34% van de 55+ers in de gemeente Leudal geen chronische ziekte, is 91% niet beperkt in dagelijkse handelingen en beoordeelt 79% van de 55+ers de eigen gezondheid als goed. Dit betreft echter de totale groep zelfstandig wonende 55+ers in de gemeente Leudal. Binnen deze groep zijn het vooral de 75+ers die kampen met gezondheidsproblemen en beperkingen. De belangrijkste bevindingen op een rijtje: Lichamelijke gezondheid Tweederde van de 55+ers heeft een chronische ziekte (66%). De meest gerapporteerde aandoeningen zijn hoge bloeddruk (31%), gewrichtsslijtage van heupen of knieën (29%) en andere ernstige aandoeningen aan nek/schouder (15%) of aan de rug (12%). 14% van de 55+ers heeft ernstig overgewicht. 10% van de 55+ers gebruikt slaap- of kalmeringsmiddelen; 4% gebruikt antidepressiva. Bijna een kwart van de 55+ers (23%) ervaart ondanks hulpmiddelen beperkingen aan het gehoor, het gezicht en het bewegingsapparaat; 55+ers kampen met name met bewegingsgerelateerde beperkingen (16%). 9% van de 55+ers heeft problemen met dagelijkse handelingen. 7% van de 55+ers heeft de afgelopen 3 maanden plotseling een letsel, vergiftiging of blessure opgelopen, dat medisch behandeld moest worden. Bijna de helft van deze ongevallen vond plaats in/om het eigen huis (47%). Psychisch en sociaal welbevinden Eén op de vijf 55+ers vindt zijn eigen gezondheid matig tot slecht (21%). 9% van de 55+ers heeft zich het afgelopen jaar een beetje tot erg somber gevoeld. 17% van de 55+ers heeft zich psychisch niet welbevonden de afgelopen maand. 39% van de 55+ers is in meer of mindere mate eenzaam, 6% is (zeer) ernstig eenzaam; het betreft met name sociale eenzaamheid. 59% van de 55+ers heeft iets nodig om zich gelukkiger te voelen. Meest genoemd worden een goede lichamelijke/geestelijke gezondheid van zichzelf of van partner, meer/beter contact met familieleden, (meer) activiteiten buitenshuis. Leefstijl 16% van de 55+ers rookt, 2% is een zware roker ( 21 sigaretten per dag). 79% van de 55+ers drinkt alcoholische drank; 31% van de 55+ers overschrijdt de richtlijn voor verantwoord alcoholgebruik (norm: maximaal 5 drinkdagen én vrouwen niet meer dan 6

7 2 glazen/keer en mannen niet meer dan 3 glazen/keer); 10% van de 55+ers drinkt (zeer) excessief; 9% is een zware drinker. 81% van de 55+ers voldoet niet aan de voedingsnormen voor groenten en fruit (norm: 200 gram groenten en 2 stuks fruit per dag); 10% ontbijt niet elke dag. 53% van de 55+ers voldoet niet aan de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (norm: 5-7 dagen per week minimaal 30 minuten lichamelijke inspanning verrichten). 2% van de 55+ers vindt zijn/haar manier van leven (zeer) ongezond. Zorg en welzijn 0,5% van de 55+ers heeft geen eigen huisarts. Van de 55+ers heeft 81% het afgelopen jaar contact gehad met de huisarts; 52% met de tandarts, 43% met de medisch specialist, 23% met paramedici, 9% met de thuiszorg en 4% met GGZ-instellingen of personen. 12% van de 55+ers krijgt momenteel professionele (betaalde) hulp bij het huishouden, 4% krijgt hulp bij de persoonlijke verzorging, 3% krijgt verpleeghulp, 2% krijgt dagopvang/dagverzorging en 1% krijgt dagbehandeling. 7% van de 55+ers krijgt momenteel mantelzorg; 33% van hen krijgt het 21 uur of meer per week. 11% van de 55+ers geeft momenteel mantelzorg; van hen zorgt 33% 21 uur of meer per week. 37% van de mantelzorgers voelt zich in meer of mindere mate belast, 7% van de mantelzorgers is (tamelijk) zwaar belast/overbelast. Meest genoemde probleemgebieden bij de mantelzorgers zijn de onbekendheid met financiële voorzieningen (45%), de emotionele (42%) en lichamelijke (39%) te zware belasting, en de te korte tijd die overblijft voor zichzelf/eigen gezin. Ook weet men te weinig over de ziekte (36%). 30% van de 55+ers gebruikt wel eens welzijnsvoorzieningen. Meest genoemd zijn de hulp bij administratieve of financiële activiteiten (16%), recreatieve/culturele activiteiten voor ouderen vanuit een activiteiten- of dienstencentrum (14%). 17% van de 55+ers zou wel gebruik willen maken van welzijnsvoorzieningen, maar doet dat nu nog niet: 25% van hen geeft aan dat ze niet wisten dat deze voorziening(en) bestonden, 23% weet niet waar ze de voorziening(en) moeten aanvragen, 16% vindt de voorziening(en) te duur. 12% van de 55+ers is bereid zoveel geld als nodig is te betalen om gebruik te kunnen maken van de welzijnsvoorzieningen; 5% wil alleen gratis voorzieningen. 7% van de 55+ers geeft aan (meer) hulp of zorg nodig te hebben, met name (meer) huishoudelijke hulp (5%). Overige thema s 30% van de 55+ers rijdt niet zelf met eigen auto ergens naar toe. 32% fietst of wandelt er niet zelf naar toe. 8% is vanwege gezondheid niet altijd in staat om ergens alleen te 7

8 komen. Bijna eenvijfde van de 55+ers heeft soms of bijna altijd problemen met vervoer, waardoor ze ergens niet naar toe gaan, waar ze wel naar toe hadden willen gaan (18%). 76% van de 55+ers heeft geen betaalde werkkring, 6% is arbeidsongeschikt, 1% staat ingeschreven bij het arbeidsbureau, 0,3% heeft een bijstandsuitkering. 26% van de 55+ers doet geen vrijwilligerswerk; 8% van de 55+ers geeft aan dat de mogelijkheid voor het doen van vrijwilligerswerk zich nog niet heeft voorgedaan. Bij 29% van de 55+ers bestaat het (gezamenlijk) inkomen alleen uit AOW, ANW, WW, WAO of bijstand. 43% moet letten op uitgaven of heeft (grote) moeite met rondkomen. Veel 55+ers zijn niet bekend met diverse financiële voorzieningen. Onbekend is of dit betekent dat mensen niet weten dat de voorziening bestaat of dat dit betekent dat mensen niet alle details van de voorziening kennen. 31% van de 55+ers maakt gebruik van teruggave belastingen in verband met ziektekosten, 29% krijgt zorgtoeslag en 7% huurtoeslag. 10% van de 55+ers had in 2007 alleen een basisverzekering voor de ziektekosten. 15% van de 55+ers is weduwe/weduwnaar. Bijna eenvijfde (19%) voert een eenpersoonshuishouden. Bijna alle 55+ers hebben een Nederlandse of andere westerse etniciteit. 50% van de 55+ers heeft middelbaar algemeen voortgezet onderwijs, danwel lager of voorbereidend beroepsonderwijs genoten (midden 1- opleiding). 18% heeft maximaal lagere school (lage opleiding). 58% van de 55+ers zou gebruik willen maken van een centrum voor senioren in de buurt waar men de gezondheid en welzijn preventief kan laten nakijken en waar ze advies kunnen krijgen over gezond ouder worden. 54% van de 55+ers heeft behoefte aan gezondheidsinformatie; 35% zou geïnformeerd willen worden over een gezonde leefstijl. 75+ers zijn extra kwetsbaar Met de leeftijd stijgt het percentage mensen dat kampt met problemen op het gebied van het lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden. De zelfstandig wonende 75+ers zijn hierin extra kwetsbaar. Enkele bevindingen op een rijtje: 75+ers hebben vaker een chronische ziekte (82%), met name bewegingsgerelateerde aandoeningen (o.a. gewrichtsslijtage van heupen of knieën 44%), onvrijwillig urineverlies (22%), suikerziekte (14%), longaandoeningen (13%) en hart- en vaatziekten (o.a. hoge bloeddruk 37%). 75+ers hebben vaker gehoor-, visus- en mobiliteitsbeperkingen (50%), met name mobiliteitsbeperkingen (44%). 75+ers hebben vaker problemen bij dagelijkse handelingen (27%). 75+ers hebben vaker een ongeval in of rondom het eigen huis met medische behandeling als gevolg (76% van de 75+ers met een letsel/vergiftiging/blessure). 75+ers oordelen vaker slecht over de eigen gezondheid (40%). 8

9 75+ers hebben zich het afgelopen jaar vaker een beetje tot erg somber gevoeld (14%). 75+ers hebben zich vaker psychisch niet welbevonden (25%). 75+ers zijn vaker eenzaam (49%), 9% is (zeer) ernstig eenzaam; met name het voorkomen van emotionele eenzaamheid stijgt met de leeftijd (35% van de 75+ers). 75+ers voeren vaker een eenpersoonshuishouden (43%) en zijn vaker weduwe/weduwnaar (42%). 75+ers doen niet meer mee aan het arbeidsproces en leven vaker op het minimum (50%). 45% van de 75+ers heeft moeite met rondkomen. Dit is echter niet vaker dan de jongere leeftijdsgroepen. 75+ers doen minder vaak vrijwilligerswerk (12%). 75+ers hebben vaker wel eens problemen met vervoer, waardoor ze ergens niet naar toe gaan, waar ze wel naar toe hadden willen gaan (28%); 22% van de 75+ers is vanwege de gezondheid niet altijd in staat ergens te komen. 75+ers voldoen minder vaak aan de beweegnorm (65% beweegt onvoldoende). Hoewel 75+ers vaker voldoen aan de rook- en drinknormen dan de jongere leeftijdsgroepen, rookt nog altijd 9% van de 75+ers en drinkt 22% van de 75+ers onverantwoord. Bij de jarigen rookt 20% en drinkt 36% onverantwoord. De 75+ers die mantelzorg geven (8%), geven het wel relatief vaker dan jongere leeftijdsgroepen meer dan 20 uur per week (62% van de mantelzorgers van 75 jaar en ouder). Met de leeftijd stijgt het percentage mensen dat professionele of informele zorg of hulp ontvangt. Ze hebben vaker contact gehad met de huisarts, medisch specialist of thuiszorg. Met name het contact met de thuiszorg neemt een vlucht bij 75+ers (23%). Hoe ouder men is, hoe vaker men professionele (betaalde) hulp ontvangt. De 75+ers krijgen vaker mantelzorg (23%). Met de leeftijd stijgt eveneens het gebruik van welzijnsvoorzieningen (56% van de 75+ers). Ondanks dit hogere gebruik van professionele en informele zorg of hulp, zijn het vooral de 75+ers die aangeven voor zichzelf (meer) hulp nodig te hebben (19%), met name (meer) huishoudelijke hulp (15%), en wordt de behoefte aan welzijnsvoorzieningen hoger met de leeftijd (26% van de 75+ers). 75+ers geven echter vaker aan dat ze niet wisten dat de welzijnsvoorziening(en) bestond(en) (33% van de 75+ers die er wel gebruik van zouden willen maken) en 65+ers weten vaker niet waar ze deze voorziening(en) moeten aanvragen (28% van de 65+ers die er wel gebruik van zouden willen maken). 25% van 75+ers wil zoveel geld als nodig is uitgeven om gebruik te kunnen maken van welzijnsvoorzieningen. 75+ers hebben vaker een laag opleidingsniveau (38%). 65+ers maken relatief vaker gebruik van zorgtoeslag (gemiddeld 35%), teruggave belasting in verband met ziektekosten (37%) dan de jarigen. De 75+ers maken vaker gebruik van huurtoeslag (16%). 65+ers hadden in 2007 vaker alleen een basisverzekering voor ziektekosten (14%). 9

10 Hoofdstuk 2 Aanleiding De omvang van de groep senioren in de gemeente Leudal neemt snel toe. Was in het jaar 2005 ruim een kwart van de inwoners 55 jaar en ouder, in 2030 zal dit percentage gestegen zijn naar ruim 40%. Hierdoor is er een toename van ziekte te verwachten en daarmee samenhangend een toename van de zorgvraag. Meer dan ooit is gemeentelijk seniorengezondheidsbeleid, Wmo-beleid en ouderenbeleid nodig. Voor de onderbouwing van dit beleid is het noodzakelijk de beschikking te hebben over onderzoeksgegevens met betrekking tot de gezondheidstoestand van senioren. In het kader van de WCPV hebben gemeenten de taak om op uniforme wijze deze gezondheidsinformatie te verzamelen en deze gegevens te gebruiken voor ontwikkeling en evaluatie van gemeentelijk gezondheidsbeleid. De komst van de Wmo, die als doel heeft dat gemeenten ervoor zorg dragen dat zij een beleid voeren gericht op bevordering van zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie van burgers, versterkt deze noodzaak tot het goed monitoren van de gezondheidssituatie en de behoeften op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Dit rapport schetst een recent beeld van de gezondheid, de leefstijl en van het gebruik en behoefte op het gebied van welzijn en zorg van de zelfstandig wonende 55+ers in de gemeente Leudal. Het onderzoek is door de GGD Noord- en Midden-Limburg uitgevoerd in opdracht van de gemeente Leudal. Hoofdstuk 3 Methode en respons De GGD Noord- en Midden-Limburg heeft in juni 2007 een schriftelijke enquête uitgezet onder zelfstandig wonende 55+ers in de gemeente Leudal. Hierin zijn 3 leeftijdsgroepen onderscheiden: jaar, jaar en 75 jaar en ouder; jarigen zijn vaak nog vitaal en doen volop mee aan de samenleving. Als ze de arbeidsmarkt verlaten (rond het 65 e levensjaar) is het belangrijk te voorkomen dat ze inactief worden, een gezonde leefstijl behouden/ontwikkelen en hun sociale netwerk versterken. Vitale 55+ers zijn belangrijk voor vrijwilligerswerk en mantelzorg. 75+ers krijgen meer te maken met ziekte en beperkingen en gaan meer een beroep doen op zorgvoorzieningen. Per leeftijdsgroep is een aselecte steekproef getrokken. Tevens is er gewogen op leeftijd en geslacht. Hiermee vormen de resultaten een juiste afspiegeling van de totale 55+ populatie (en per leeftijdsgroep) in de gemeente Leudal. Oftewel de resultaten zijn representatief, in ieder geval voor wat betreft leeftijd en geslacht. In totaal zijn ers benaderd. Na twee herinneringsbrieven zijn er bruikbare vragenlijsten terug ontvangen. De respons was 74% (zie tabel 0). 10

11 De Seniorenmonitor Leudal is gebaseerd op de Gezondheidsmonitor Ouderen van de GGD en Zeeland en Brabant, en aangevuld met landelijke standaardvraagstellingen en wensen van de gemeente Leudal. Hoofdstuk 4 Resultaten 4.1 Toelichting In dit rapport wordt steeds uitgegaan van problemen. Dit schetst een erg negatief beeld van de senioren in de gemeente Leudal. Veel zelfstandig wonende 55+ers zijn echter nog gezond en zelfredzaam en behoeven (nog) geen zorg. Zo heeft 34% van de 55+ers geen chronische ziekte, is 91% niet beperkt in dagelijkse handelingen en beoordeelt 79% van de 55+ers de eigen gezondheid als goed. Met primaire preventie kan ervoor gezorgd worden dat deze 55+ers zo lang mogelijk gezond blijven en deel blijven nemen aan de maatschappij. Vaak gaat de aandacht uit naar diegenen die wel problemen hebben. Daarom is voor deze invalshoek gekozen. De resultaten zijn uitgesplitst per thema. Achtereenvolgens komen WCPV-thema s en Wmo-thema s aan bod. Tenslotte de thema s die niet direct te rubriceren zijn en enkele meer algemene thema s. Elk thema wordt ingeleid met een algemene beschrijving van de relevantie van het thema. Daarna worden de belangrijkste resultaten op Leudalniveau gegeven en worden relevante verschillen tussen leeftijdsgroepen beschreven. In de bijlage staan de resultaten van alle indicatoren voor de gemeente Leudal en per leeftijdsgroep. De gezondheidsmonitor heeft een thermometerfunctie. Verschillen tussen leeftijdsgroepen zijn derhalve niet getoetst op statistische significantie. Statistische toetsen zeggen immers meer iets over de steekproefomvang en power van het onderzoek dan over een werkelijk relevant verschil. In de meest ideale situatie zou de steekproefomvang voor elke indicator apart berekend moeten worden teneinde te kunnen toetsen of de gevonden verschillen ook statistisch significant zijn. Voor lokaal gezondheidsbeleid is dit niet haalbaar en niet nodig. Relevanter is het om de resultaten te vergelijken met ander (landelijk of provinciaal) onderzoek. Dan is het wel een voorwaarde dat het onderzoek op exact dezelfde wijze en met dezelfde vragenlijst is uitgevoerd. De GGD en maken landelijk afspraken over de onderzoeksmethodieken van de Gezondheidsmonitor. De GGD en hebben echter nog weinig ervaring met gezondheidsmonitoren onder senioren. Onderzoekingen van andere instellingen hoeven niet altijd op dezelfde manier te zijn uitgevoerd, waardoor vergelijking niet altijd mogelijk is. Het onderzoek in Leudal is een pilot. Verwacht wordt dat de seniorenmonitor in beleidsperiode provinciebreed wordt uitgevoerd, zodat vergelijkingen op provincieniveau te maken zijn. Ook landelijk gaan de ontwikkelingen in GGD-land snel. Overigens is het belangrijk om niet alleen op verschillen te focussen, maar vooral te kijken naar de omvang en ernst van de 11

12 verschillende problemen. Want ook al heeft een gemeente bijvoorbeeld minder rokers, roken blijft de belangrijkste oorzaak van ongezondheid. Alle percentages zijn afgerond naar gehele getallen. Uitzondering hierop zijn cijfers kleiner dan 1 procent, die met 1 cijfer achter de komma worden weergegeven. Door afronding kan een totaal boven de 100% uitkomen. Ook kunnen hierdoor beschrijvingen in tekst maximaal 1% afwijken van de beschrijving in de grafiek. Door de gebruikte weegprocedure zijn de berekende percentages op Leudalniveau, niet het gemiddelde van de percentages van de 3 leeftijdsgroepen. Niet iedereen vult alle vragen in. De percentages behorende bij de verschillende indicatoren hebben steeds betrekking op de mensen die de betreffende vraag/vragen hebben ingevuld. Bij vragenlijstonderzoek kunnen allerlei verstoringen optreden. Zo kunnen mensen sociaal-wenselijk antwoorden of zich bepaalde zaken niet goed meer herinneren. Bij vragenlijstonderzoek kan dit nooit uitgesloten worden. Voor het opstellen van gemeentelijk beleid is het relevant om trends in kaart te brengen. Omdat dit de eerste keer is dat het onderzoek uitgevoerd wordt, is dat nu niet mogelijk. Door de seniorenmonitor periodiek te herhalen kunnen trends in de toekomst zichtbaar worden. Meer informatie over de verschillende thema s kunt u lezen op de infokaarten van de GGD Noord- en Midden-Limburg. Deze zijn gepubliceerd op de website van de GGD NML onder gezondheidsinfo / feiten en cijfers. 4.2 Lichamelijke gezondheid Naarmate de leeftijd stijgt, wordt de kans op lichamelijke problemen groter. Vaak hebben ouderen 2 of meer aandoeningen. Vrouwen hebben vaker een chronische ziekte dan mannen. Bovendien leven zij er langer mee dan mannen. Door toenemende bevolkingsomvang en vergrijzing, zal het absolute aantal patiënten met een chronische ziekte verder toenemen met een verdere toename in zorgkosten als gevolg. Bovendien wordt verwacht dat het percentage mensen met overgewicht in de komende 20 jaar zal toenemen met 50%. Overgewicht, veroorzaakt door te weinig lichaamsbeweging in relatie tot de voedselinname, vergroot de kans op hart- en vaatziekten, suikerziekte, kanker en gewrichtsaandoeningen. Het hebben van een chronische aandoening zegt weinig over de gevolgen die de aandoening heeft voor het dagelijks functioneren en daarmee de kwaliteit van leven; lichamelijke beperkingen daarentegen wel. Chronische aandoeningen zijn in 80% van de gevallen de oorzaak van beperkingen. De kans op lichamelijke beperkingen is het grootst bij ouderen die alleen wonen, een laag inkomen hebben en laag zijn opgeleid (allochtone ouderen, hoogbejaarden en oudere vrouwen). Het hebben van één of meer chronische aandoeningen, overgewicht en lichamelijke beperkingen kan de kans op een ongeval vergroten. Het voorkomen van chronische ziekten weerspiegelt zich ook in het medicijngebruik. 12

13 4.2.1 Chronische ziekten Hoge bloeddruk Gewrichtsslijtage van heupen of knieën 29% 31% Ernstige aandoening nek/schouder 15% Ernstige of hardnekkige aandoening rug (incl. hernia) Onvrijwillig urineverlies Chronische gewrichtsontsteking (reuma) Andere ernstige aandoening van elleboog, pols, hand Suikerziekte, diabetes Astma, chronische bronchitis, longemfyseem, CARA/COPD Migraine, ernstige hoofdpijn Vernauwing bloedvaten in buik of benen Andere ernstige hartaandoening (geen hartinfarct) 12% 11% 10% 10% 9% 9% 8% 7% 6% Chronische aandoening 66% Andere ziekten < 6% Ernstig overgewicht 14% 0% 10% 20% 30% 40% Het voorkomen van chronische aandoeningen bij 55+ers in gemeente Leudal (%), 2007 Tweederde van de 55+ers in de gemeente Leudal heeft een chronische ziekte (wel/niet vastgesteld door een arts). De meest gerapporteerde aandoeningen zijn hoge bloeddruk (31%), gewrichtsslijtage van heupen of knieën (29%) en andere ernstige aandoeningen aan nek/schouder (15%) of aan de rug (12%) (geen gewrichtsontsteking). 11% heeft urineincontinentie en 10% kampt met een chronische gewrichtsontsteking danwel met andere ernstige aandoeningen aan elleboog, pols of hand (10%). Suikerziekte en longaandoeningen (astma, chronische bronchitis, longemfyseem of CARA/COPD) komen ieder bij 1 op de ers voor. 14% van de 55+ers kampt met ernstig overgewicht. 45% heeft overgewicht (maar geen ernstig overgewicht), waarbij opgemerkt moet worden dat bij de 65+ers vooralsnog uitgegaan wordt van dezelfde afkappunten als bij de jarigen. Of dit een terechte keus is, moet nog uit onderzoek blijken. Van de zelfstandig wonende 55+ers heeft 1% ondergewicht. Verschillen tussen leeftijdsgroepen Hoe ouder men wordt, hoe vaker men een chronische aandoening heeft. Zo heeft 82% van de 75+ers een chronische aandoening tegenover 58% van de jarigen. 75+ers kampen met name vaker met bewegingsgerelateerde aandoeningen (o.a. gewrichtsslijtage van heupen of knieën 44%), urine-incontinentie (22%), suikerziekte (14%), longaandoeningen (13%) en harten vaatziekten (o.a. hoge bloeddruk 37%). Ook kanker en hardnekkige darmstoornissen (beiden bij 7% van de 75+ers) en beroerte (bij 6% van de 75+ers) komen met de leeftijd iets vaker voor. Alleen migraine komt met de leeftijd minder vaak voor. Na een aanvankelijke lichte stijging van 13% bij jarigen naar 15% jarigen, neemt het percentage 75+ers met ernstig overgewicht weer iets af (11%). Het percentage ouderen met ondergewicht neemt daarentegen met de leeftijd iets toe (0,5% - 1% - 4%). 13

14 4.2.2 Medicijngebruik Medicijnen voor het hart, bloedvaten of bloeddruk Pijn- en koortswerende middelen, zoals paracetamol Plaspillen Medicijnen tegen maag- en darmklachten of spijsvertering Slaap- en kalmeringsmiddelen, middelen tegen de zenuwen Medicijnen tegen hoest, verkoudheid, griep, keelpijn, enz Medicijnen voor de huid (bij acne, eczeem, jeuk, roos, wonden) Medicijnen tegen reuma, gewrichtspijnen Medicijnen tegen suikerziekte Medicijnen voor ogen Medicijnen tegen astma, CARA Homeopathische middelen Antibiotica zoals penicilline en sulfapreparaten Medicijnen tegen allergie Antidepressiva Hormonen (anders dan de pil) 15% 12% 10% 10% 10% 9% 9% 9% 7% 7% 5% 4% 4% 2% 32% Medicijngebruik 76% 44% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Medicijngebruik door 55+ers in gemeente Leudal (%), 2007 Driekwart van de 55+ers gebruikt medicijnen met of zonder recept. Tweederde gebruikt medicijnen op doktervoorschrift; 10% gebruikt 4 of meer medicijnen op recept. Eenderde gebruikt vrij verkrijgbare medicijnen. Meest gebruikt zijn de medicijnen voor het hart, bloedvaten of bloeddruk (44%). Eenderde van de 55+ers gebruikt pijn- en koortswerende middelen. Eén op de 10 gebruikt slaap- of kalmeringsmiddelen en 4% antidepressiva. Van de medicijngebruikers heeft 15% problemen met zijn medicijngebruik. Meest genoemd probleem zijn de bijwerkingen waar mensen last van hebben (7% van de medicijngebruikers). Verschillen tussen leeftijdsgroepen Met de leeftijd stijgt het gebruik van medicijnen. Zo gebruikt 90% van de 75+ers medicijnen (met en zonder recept) tegenover 70% van de jarigen. De stijging is geheel toe te schrijven aan de medicijnen op recept. 75+ers gebruiken beduidend vaker dan jongere leeftijdsgroepen medicijnen voor het hart, bloedvaten of bloeddruk (67%), voor de ogen (16%), pijn- en koortswerende middelen (38%), slaap- en kalmeringsmiddelen (17%), plaspillen (29%), medicijnen tegen maag- en darmklachten/spijsvertering (21%), tegen suikerziekte (13%) en tegen longaandoeningen (11%). Hoe ouder men is, hoe vaker men problemen met het medicijngebruik rapporteert. Eén op de vijf medicijngebruikende 65+ers heeft er problemen mee (19%), terwijl dat bij de jarigen 11% is. Meest gerapporteerd zijn problemen bij 75+ers dat mensen niet weten hoe lang ze het medicijn moeten gebruiken (12% van de medicijngebruikende 75+ers). 14

15 4.2.3 Beperkingen 30% Beperkingen van 55+ers in gemeente Leudal (%), % 10% 0% 23% Beperkingen gehoor, gezicht, mobiliteit 6% 8% 16% Gehoorbeperking Gezichtsbeperking Mobiliteitsbeperking Beperkingen in dagelijkse handelingen (ADL) 9% Bijna een kwart van de 55+ers (23%) ervaart ondanks eventuele hulpmiddelen beperkingen aan het gehoor, het gezicht en het bewegingsapparaat. Het zijn vooral de bewegingsgerelateerde beperkingen waar 55+ers mee te maken hebben (16%). Eén op de ers heeft problemen met dagelijkse handelingen (9%), zoals gaan zitten in en opstaan uit stoel, in en uit bed stappen, aan- en uitkleden, trap op en af lopen, zichzelf volledig wassen. Verschillen tussen leeftijdsgroepen Met de leeftijd stijgt het percentage mensen met een beperking aan het gehoor, het gezicht of aan het bewegingsapparaat. Terwijl op jarige leeftijd 14% hieraan beperkingen ondervindt, betreft dit 50% van de 75+ers. De grote stijging wordt vooral veroorzaakt door bewegingsgerelateerde beperkingen. Waar op jarige leeftijd 7% van de mensen kampt met een mobiliteitsbeperking, is dit bij de 75+ers gestegen naar 44%. De beperkingen in dagelijkse handelingen nemen een vlucht vanaf 75 jaar en ouder: het betreft 5% van de jarigen naar 27% van de 75+ers. 15

16 4.2.4 Ongevallen Ongeval in/rondom eigen huis 47%* Tijdens vrijwilligerswerk/wandelen e.d. 31%* Tijdens sporten 19%* Tijdens betaald werk 10%* Als gevolg van geweld door anderen 5%* Afg. 3 mnd. letsel, vergiftiging of blessure opgelopen 7% In het verkeer, bv autorijden, fietsen 5%* * Percentage van diegenen die letsel hebben opgelopen Door opzettelijke zelfverwonding 3%* 0% 10% 20% 30% 40% 50% Ontstaanswijze van letsels bij 55+ers met een opgelopen letsel, in gemeente Leudal (%), % van de 55+ers heeft de afgelopen 3 maanden plotseling een letsel, vergiftiging of blessure opgelopen, dat medisch behandeld is. De meeste van deze ongevallen (47%) vonden plaats in of rondom het eigen huis. Bijna één op de vijf ongevallen gebeurde tijdens het sporten en één op de tien gebeurde tijdens betaald werk. Bijna eenderde van de ongevallen vond op een andere manier plaats dan in de thuissituatie, het verkeer, door geweld of tijdens betaald werk of sporten (bijv. tijdens vrijwilligerswerk/wandelen). De meeste mensen zijn behandeld door hun huisarts (69%). Een kwart van de mensen is behandeld op de eerste (spoedeisende) hulpafdeling van het ziekenhuis. 30% is behandeld door de fysiotherapeut en 30% door de specialist (polikliniek) op afspraak. Bijna één op de vijf mensen (18%) is opgenomen in het ziekenhuis. Ruim eenderde van de 55+ers had blessures aan het been (inclusief knie, enkel), bijna een kwart had blessures aan de romp (incl. rug). Een kwart van de 55+ers had een verstuiking/verdraaiing; 31% zegt iets anders te hebben dan een verstuiking, een botbreuk, een kneuzing of een open wond. Deze letsels kwamen minder vaak voor. Verschillen tussen leeftijdsgroepen Met de leeftijd stijgt het percentage mensen licht dat een letsel, vergiftiging of blessure heeft opgelopen (6%-7%-9%). Van hen hadden de 75+ers beduidend vaker het letsel in of rondom 16

17 het eigen huis opgelopen: 76% van de 75+ers, tegenover 57% van de jarigen en 28% van de jarigen. Hoewel de absolute aantallen klein zijn, valt het op dat 75+ers vaker dan de jongere leeftijdsgroepen op de eerste (spoedeisende) hulpafdeling van het ziekenhuis terecht lijken te komen (36% van alle 75+ers met een ongeval), danwel opgenomen worden in het ziekenhuis (27%). Ze lijken vaker letsel op te lopen aan het hoofd (32%) en ze lijken bij een ongeval vaker een open wond (31%), een kneuzing (26%) of een botbreuk (22%) te hebben opgelopen. De jongere leeftijdsgroepen lijken vaker het letsel tijdens het sporten opgelopen te hebben (24%) en vaker een verstuiking/verrekking (29%) of overig letsel (34%) te hebben. Ze lijken vaker letsel op te lopen aan de ledematen (inclusief schouder, sleutelbeen, knie, enkel) en vaker behandeld te worden door een fysiotherapeut (40%). De jarigen lijken vaker een letsel aan de heup/bekken (18%) op te lopen. Met nadruk wordt vermeld dat het slechts om kleine absolute aantallen gaat, waardoor percentages sneller grotere verschillen laten zien. 4.3 Psychisch en sociaal welbevinden Volgens de definitie van de WHO is gezondheid meer dan het ontbreken van ziekten, maar omvat dit tevens het psychisch en sociaal welbevinden. Of men zich psychisch gezond voelt, heeft te maken met de balans tussen de mate van positieve en negatieve gevoelens. Bij een optimale psychische gezondheid functioneren mensen succesvol, wat resulteert in productieve activiteiten, bevredigende relaties met anderen en de mogelijkheid tot aanpassen en omgaan met tegenslagen. Psychisch ongezonde mensen hebben last van psychische klachten (zoals gevoelens van angst, stress en slaapverstoring) of zelfs van psychische stoornissen (dementie, schizofrenie, depressie, angststoornissen, stoornissen in het middelengebruik en verstandelijke handicap). Dit kan leiden tot zichtbaar leed, een (gedeeltelijk) onvermogen tot functioneren en een verhoogd risico op sterfte, pijn en beperkingen. Psychische stoornissen zijn in deze enquête niet bevraagd. Er zijn drie factoren van invloed op de psychische (on)gezondheid: persoonsgebonden factoren (erfelijkheid, persoonlijkheid en gezondheid), omgevingsgebonden factoren (sociale relaties, sociaal economische status, verstedelijking en fysische factoren) en gebeurtenissen in iemands leven en de manier van reageren hierop (bijv. bij verlies van partner of van werk). Ouderen hebben relatief vaak last van lichtere psychische problemen of symptomen. Eenzaamheid is een ervaren tekort aan sociale steun, vaak het gevolg van verregaand isolement. Er zijn twee soorten eenzaamheid: emotioneel eenzame mensen missen een goede vriend, ervaren leegte om zich heen, missen gezelligheid en mensen om zich heen, en voelen zich vaak in de steek gelaten; sociaal eenzame mensen hebben geen vrienden bij wie ze met hun dagelijkse problemen terecht kunnen of wanneer ze daar behoefte aan hebben en vertrouwen niet veel mensen. Ouderen zijn extra kwetsbaar vanwege onder meer een afnemende gezondheid en het wegvallen van sociale relaties. Eenzaamheid is een welzijns- én gezondheidsprobleem. Het veroorzaakt allerlei vage klachten als vermoeidheid, lusteloosheid, 17

18 hoofdpijn, maagpijn, ademhalingsproblemen, slaapstoornissen en spierspanningen. Eenzame mensen hebben een verhoogde kans op hart- en vaatziekten, lichamelijke beperkingen, psychische problemen, depressie. Eenzame ouderen schamen zich vaak hiervoor en zijn soms bang om aandacht te vragen en te hulpbehoevend of te afhankelijk te worden. In deze seniorenenquête is het psychische en sociale welbevinden ondervraagd met de maten kwaliteit van leven en eenzaamheid. Onderdeel van de maat kwaliteit van leven is ook de ervaren gezondheid. De uitkomst van deze vraag hangt bij ouderen echter meer samen met de vitaliteit van de persoon en met diens algemene tevredenheid met het leven dan met objectieve metingen. Ouderen passen immers het oordeel over de eigen gezondheid aan de omstandigheid van een minder goede gezondheid aan. Hulpzoekgedrag wordt echter niet alleen bepaald door de (ernst van de) ziekte die objectief gezien aanwezig is, maar ook door de mate waarin men zich, gegeven die ziekte, gezond of ongezond voelt Kwaliteit van leven 25% Ervaren gezondheid en psychisch welbevinden van 55+ers in gemeente Leudal (%), % 15% 10% 5% 0% 21% Vindt eigen gezondheid matig tot slecht 9% Heeft zich afgelopen jaar een beetje tot erg somber gevoeld 17% Heeft zich afgelopen jaar psychisch niet welbevonden Eén op de vijf 55+ers vindt zijn eigen gezondheid matig tot slecht (21%). Eén op de elf 55+ers heeft zich het afgelopen jaar meestal een beetje tot erg somber gevoeld. 17% van de 55+ers heeft zich psychisch niet welbevonden de afgelopen maand (psychisch licht-matig-ernstig ongezond). Verschillen tussen leeftijdsgroepen Hoe ouder men is, hoe vaker men zijn eigen gezondheid niet goed vindt. Met name vanaf het 75 ste levensjaar denkt mijn aanmerkelijk slechter over de eigen gezondheid. Oordeelt gemiddeld 17% van de jarigen slecht over de eigen gezondheid, bij de 75+ is dit 40%. 18

19 75+ers hebben zich het afgelopen jaar ook vaker somber gevoeld (14%) dan de jarigen (gemiddeld 8%). Een kwart van de 75+ers heeft zich de afgelopen maand psychisch niet welbevonden (25%). Bij de jongere leeftijdsgroepen ligt het percentage iets lager (gemiddeld 15% van jarigen). Met de leeftijd stijgt vooral het percentage psychisch licht ongezonde mensen, van gemiddeld 9% van de jarigen naar 17% van de 75+ers Eenzaamheid 4% 3% 33% Niet eenzaam Matig eenzaam 61% Ernstig eenzaam Zeer ernstig eenzaam Het voorkomen van eenzaamheid bij 55+ers in gemeente Leudal (%), % van de 55+ers is in meer of mindere mate eenzaam. Het gaat hierbij vooral over sociale eenzaamheid (41%). Een kwart van de 55+ers is emotioneel eenzaam. Eén op de ers (6%) is (zeer) ernstig eenzaam. Als mensen gevraagd worden om zichzelf een punt te geven op een schaal van 1 (=nooit eenzaam) tot 10 (altijd eenzaam) geeft 58% van de 55+ers 2 of hoger aan. Zij vinden zichzelf in zeer lichte (20%) tot zeer ernstige mate eenzaam: één op de zeven 55+ers (14%) geeft zichzelf een score De gemiddelde score bij 55+ers is 3,1. Als rechtstreeks gevraagd wordt of mensen zich eenzaam voelen, vindt 25% zichzelf eenzaam. Eén op de vijf 55+ers vindt zichzelf eenzaam maar wilt geen hulp, 4% krijgt al hulp en 2% zou graag hulp willen. Overigens bezoekt 44% van de 55+ers nooit een lezing of bijeenkomst van een vereniging of club e.d. Verschillen tussen leeftijdsgroepen Is bij de jarigen gemiddeld 36% eenzaam, bij de 75+ers is dat opgelopen naar 49%. Ook het voorkomen van (zeer) ernstige eenzaamheid stijgt met de leeftijd: het betreft 5% van de jarigen, 6% van de jarigen en 9% van de 75+ers. Met name het voorkomen van emotionele eenzaamheid neemt een vlucht vanaf 75 jaar. Is bij de jarigen gemiddeld 22% emotioneel eenzaam, bij de 75+ers is dat opgelopen naar 19

20 35%. Voor wat betreft sociale eenzaamheid is het verschil wat minder uitgesproken: 40% sociaal eenzamen bij de jarigen en 44% bij de 75+ers. Met de leeftijd stijgt het percentage mensen dat zichzelf een 6-10 geeft (op een schaal van 1-10, waarbij 10 altijd eenzaam is: 14% van de jarigen, 18% van de jarigen en 24% van de 75+ers. Ook de gemiddelde score van zelfgerapporteerde eenzaamheid stijgt met de leeftijd van 2,9 bij jarigen, naar 3,59 bij 75+ers. Als rechtstreeks gevraagd wordt of mensen eenzaam zijn, stijgt het percentage vanaf 75+ van gemiddeld 22% van de jarigen naar 38% van de 75+ers. Eenzame 75+ers krijgen vaker al hulp (11%) dan eenzame jongere mensen (gemiddeld 2% van de jarigen) Nodig om zich beter te voelen Betere lichamelijke gezondheid 61%* Betere lichamelijke gezondheid van partner 35%* Betere geestelijke gezondheid 21%* Meer/betere contacten met familie/bekenden (anders dan kind) 20%* (Meer) activiteiten buitenshuis 16%* Betere geestelijke gezondheid van partner 15%* (Meer) hulp in de huishouding (Meer) financiële ondersteuning of advies (subsidies, bijstand) 13%* 10%* Heeft iets nodig om zich beter of gelukkiger te voelen 59% Aanpassingen in woning 9%* Verhuizen naar andere woning Andere zaken 8%* <7%* * percentage van diegenen die iets nodig hebben om zich beter of gelukkiger te voelen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Behoeften van 55+ers in gemeente Leudal die iets nodig hebben om zich beter of gelukkiger te voelen (%), % van de 55+ers heeft iets nodig om zich gelukkiger of beter te voelen. De meeste mensen zouden een betere lichamelijke gezondheid van zichzelf (61%) of van zijn/haar partner (35%) willen. Een betere geestelijke gezondheid van zichzelf (21%), meer/beter contact met anderen dan de eigen kinderen (20%), (meer) activiteiten buitenshuis (16%) en een betere geestelijke gezondheid van de partner (15%) worden ook vaak genoemd. Tenslotte wil 13% (meer) hulp in de huishouding, 10% (meer) financiële ondersteuning en advies (bijv. subsidies/bijstand), 9% aanpassingen in de woning en 8% een andere woning. Verschillen tussen leeftijdsgroepen 20

21 Met name de 75+ers zouden een betere lichamelijke gezondheid van zichzelf willen (72%). Met name de jarigen zouden een betere lichamelijke (45%) dan wel geestelijke (25%) gezondheid van de partner willen. 4.4 Leefstijl Factoren op het gebied van erfelijkheid, omgeving, persoonlijkheid en leefstijl spelen allemaal een rol waarom de ene persoon wel ziek wordt en de andere niet. Leefstijlfactoren zijn in principe te beïnvloeden. Het recept is bekend: niet roken, niet teveel alcohol drinken, gezonde eetgewoonten en voldoende lichaamsbeweging. Verbetering van de leefstijl leidt bij ouderen, net als op jongere leeftijd, tot uitstel van ziekten en beperkingen en is dus van groot belang voor het langer zelfstandig functioneren van ouderen. Kortom: preventie loont, ook bij ouderen. Roken is de risicofactor die de meeste sterfte en het meeste gezondheidsverlies met zich brengt en zodoende ook zorgt voor veel verlies aan kwaliteit van leven. Vijftien procent van de sterfte kan toegeschreven worden aan roken. Bijna 20% van de totale ziektelast bij mannen kan toegeschreven worden aan roken, tegenover 10% bij vrouwen. Roken is de belangrijk(st)e risicofactor voor longkanker, slokdarmkanker, coronaire hartziekten (=acuut hartinfarct en angina pectoris) en hartfalen, beroerte en chronische longziekten. Tevens is roken een risicofactor voor dementie. Overmatig alcoholgebruik bij ouderen is een onderschat probleem en wordt vaak slecht en laat herkend. Overmatig alcoholgebruik verhoogt de kans op allerlei welvaartsziekten, maar ook op vallen en op klachten zoals incontinentie, somberheid, angsten, geheugenverlies en verminderde eetlust. Factoren die overmatig alcoholgebruik in de hand kunnen werken, zijn o.a. eenzaamheid, leeftijdsgebonden fysieke beperkingen, fysieke aandoening die pijn/slapeloosheid veroorzaakt, financiële problemen, overlijden partner. Er zijn aanwijzingen dat overmatig alcoholgebruik onder ouderen toeneemt. De richtlijnen voor verantwoord alcoholgebruik worden in Nederland voor mannen en vrouwen verschillend gedefinieerd. In Nederland worden ouderen geadviseerd om zeker niet meer en bij voorkeur minder te drinken dan de hoeveelheden die gelden bij gezonde volwassenen: bij gezonde mannen 2-3 glazen alcohol per dag en gezonde vrouwen 1-2 glazen alcohol per dag. Ouderen met gezondheidsproblemen en met medicijnen dienen extra voorzichtig te zijn. Voeding: zowel overgewicht als ondervoeding zijn voor ouderen belangrijke bedreigingen voor de zelfstandigheid en de kwaliteit van leven van ouderen. Ook zijn ze een belangrijke bron van extra complicaties bij ouderen die al minder gezond zijn. Epidemiologisch onderzoek geeft sterke aanwijzingen dat een ruime consumptie van groente en fruit het risico op hart- en vaatziekten (HVZ) verkleint met 10-25% en het risico op kanker met 15-20%. In Nederland wordt aanbevolen om per dag 2 ons groenten en 2 stuks fruit te eten. 21

22 Lichaamsbeweging kan gezien worden als een relatief goedkope manier om het ontstaan van een aantal belangrijke ziekten, zoals hart- en vaatziekten, ouderdomssuiker, botontkalking en bepaalde vormen van kanker (met name darmkanker) tegen te gaan. Bovendien kan het een sociale functie hebben en kan het de zelfredzaamheid en mobiliteit van (chronisch zieke) ouderen verbeteren en psychische problemen, zoals bijvoorbeeld eenzaamheid, verminderen. Volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen zouden 55-plussers vijf tot zeven dagen per week minimaal dertig minuten lichamelijke inspanning moeten verrichten om een positief effect op hun gezondheid te bewerkstelligen. Daarbij kan men denken aan sporten zoals zwemmen of fietsen, maar ook aan andere lichaamsbeweging zoals klussen of tuinieren. In deze seniorenenquête zijn tevens huishoudelijke werkzaamheden vermeld als mogelijke vorm van lichaamsbeweging, waardoor het percentage iets gunstiger uitvalt. Uit onderzoek is gebleken dat ouderen, lager opgeleiden, weduwen/weduwnaars, werklozen, arbeidsongeschikten en chronisch zieken het minst bewegen Roken Rookgedrag van 55+ers in gemeente Leudal (%), % 40% 30% 20% 10% 0% 16% 46% 38% 13% Rookt Rookt niet meer Nooit gerookt Rookt sigaretten Zware rokers ( 21 sigaretten per dag) 2% Eén op de zes 55+ers rookt (16%). Bijna de helft (46%) rookt niet meer. 13% van alle 55+ers rookt sigaretten, 4% rookt sigaren. Twee procent van alle 55+ers is een zware roker. Zij roken 21 sigaretten of meer per dag. Verschillen tussen leeftijdsgroepen 22

23 Met de leeftijd daalt het percentage rokers: 20% van de jarigen rookt, 14% van de jarigen en 9% van de 75+ers. 3% van alle jarigen is een zware roker ( 21 sigaretten per dag). Bij de oudere leeftijdsgroepen is dit 1% Alcoholgebruik Drinkt alcohol 79% Drinkt niet meer 8% Heeft nooit alcohol gedronken 14% Drinkt niet verantwoord 31% Excessief alchoholgebruik 7% Zeer excessief alcoholgebruik 4% Zware drinker 9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Alcoholgebruik van 55+ers in gemeente Leudal (%), 2007 Bijna 80% van de 55+ers drinkt alcholhoudende dranken. Acht procent drinkt niet meer en 14% heeft nooit alcohol gedronken. Bijna eenderde van de 55+ers drinkt niet verantwoord (31%). Zij overschrijden de richtlijn verantwoord alcoholgebruik. Dit betekent dat zij op meer dan 5 dagen hetzij meer dan 3 glazen alcohol drinken (norm voor mannen), hetzij meer dan 2 glazen alcohol drinken (norm voor vrouwen). Eén op de ers drinkt excessief (4-5 glazen/dag op 5 dagen/ week óf 6 glazen/dag op 3-4 dagen/week) of zeer excessief ( 6 glazen/ dag op 5 dagen/week). 9% van de 55+ers is een zware drinker. Dit betekent dat zij wekelijks minimaal eenmaal 6 glazen op één dag drinken (norm voor mannen) danwel wekelijks minimaal eenmaal 4 glazen op één dag (norm voor vrouwen). Verschillen tussen leeftijdsgroepen Met de leeftijd daalt het percentage mensen dat niet verantwoord drinkt van 36% van de jarigen naar 29% van de jarigen naar 22% van de 75+ers. Het percentage (zeer) excessieve drinkers daalt eveneens met de leeftijd (13% - 10% - 4%). Ook het percentage zware drinkers daalt met de leeftijd (12%-6%-3%). 23

24 4.4.3 Ongezonde eetgewoonten Voldoet NIET aan groenten/fruit norm (dagelijks 2 ons groenten, 2 stuks fruit) 81% Voldoet NIET aan norm groenten/rauwkost 61% Voldoet NIET aan voedingsnorm fruit/sap 60% Voldoet NIET aan ontbijtnorm 5 keer per week 10% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Het voldoen aan voedingsnormen door 55+ers in gemeente Leudal (%), % van de 55-plussers voldoet niet aan de voedingsnormen voor groenten en fruit. Zij eten minder dan 200 gram groenten en 2 stuks fruit. 61% eet onvoldoende groenten en 60% eet onvoldoende fruit. 10% eet niet elke dag een ontbijt. Verschillen tussen leeftijdsgroepen Er is nauwelijks verschil tussen leeftijdsgroepen voor wat betreft de voedingsnormen groenten en fruit. De 75+ers voldoen minder vaak aan de groentennorm (67% eet onvoldoende groenten), terwijl de jarigen weer minder vaak voldoen aan de fruitnorm (63% eet onvoldoende fruit). Eén op de zeven (14%) jarigen ontbijt niet elke dag. De oudere leeftijdsgroepen eten vaker een ontbijt: gemiddeld 6% van de 65+ers. 24

25 4.4.4 Onvoldoende lichaamsbeweging Beweegt minder dan eenmaal per week; 19% Voldoet aan beweegnorm; 47% Beweegt wekelijks maar onder de norm; 34% Het voldoen aan de beweegnorm door 55+ers in gemeente Leudal (%), 2007 Meer dan de helft van de 55-plussers (53%) voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen: 5-7 dagen per week minimaal 30 minuten lichamelijke inspanning verrichten. Eén op de vijf 55+ers beweegt minder dan één keer per week (19%) en één op de drie 55+ers beweegt wekelijks maar onder de norm (34%). Als we dit uitsplitsen in sporten en andere actieve lichaamsbeweging zoals tuinieren, wandelen, fietsen, (volks)dansen, huishoudelijke werkzaamheden etc. dan zien we dat 65% niet of minder dan 1x per week sport en 14% niet of minder dan 1x per week andere lichaamsbeweging heeft. Verschillen tussen leeftijdsgroepen Met de leeftijd stijgt het percentage mensen dat niet voldoet aan de beweegnorm. Terwijl gemiddeld 50% van de jarigen niet aan de beweegnorm voldoet, is dit gestegen naar 65% van de 75+ers. Het percentage mensen dat niet aan sport of andere actieve lichaamsbeweging doet, stijgt ook met de leeftijd: gemiddeld 61% van de jarigen sport niet of minder dan 1x per week. Bij de 75+ers is dit opgelopen naar 82%. Gemiddeld 12% van de jarigen en 28% van de 75+ers doet minder dan 1x per week aan actieve lichaamsbeweging. 25

26 4.4.5 Oordeel over eigen manier van leven (Zeer) ongezond 2% Niet gezond, niet ongezond 19% (Zeer)gezond 80% Het oordeel over eigen manier van leven door 55+ers in gemeente Leudal (%), 2007 Twee procent van de 55+ers vindt zijn/haar manier van leven (zeer) ongezond. Eén op de 5 55+ers vindt het niet gezond en niet ongezond. 80% van de 55+-ers vindt zijn/haar manier van leven (zeer) gezond. Verschillen tussen leeftijdsgroepen Met de leeftijd stijgt het percentage mensen dat zijn/haar manier van leven (zeer) gezond vindt, licht. Onder de jarigen vindt 78% zijn/haar manier van leven (zeer) gezond, bij de 65+ers is dit iets gestegen naar 82%. 4.5 Zorg en welzijn Naarmate mensen ouder worden hebben zij vaker lichamelijke beperkingen of andere gezondheidsproblemen. Met de komst van de Wmo moeten ouderen zo lang mogelijk blijven meedoen aan de maatschappij en zelfstandig blijven wonen. Om dit te bewerkstelligen is het belangrijk om naast een geschikte woonsituatie goede zorg aan huis en welzijnsvoorzieningen te hebben. In dit onderzoek zijn vragen gesteld op het gebied van zorg- en welzijnsvoorzieningen. Zorg en hulp kan onderverdeeld worden in professionele zorg, mantelzorg en hulp gegeven door welzijnsinstellingen. Professionele zorg is de zorg gegeven door professionals, zoals (huis)arts, paramedici, GGZinstellingen of personen, thuiszorg, GGD etc. Mantelzorg is de zorg die iemand krijgt van of geeft aan een bekende uit de omgeving, zoals de partner, ouders, kind, buren of vrienden, als iemand voor langere tijd ziek, hulpbehoevend 26