Seniorenmonitor 2007 Gemeente Leudal. Samenvatting

Transcriptie

1 Seniorenmonitor 2007 Gemeente Leudal Samenvatting April 2008

2 Een onderzoek naar de gezondheid en de leefstijl van zelfstandig wonende 55-plussers en het gebruik van en de behoefte aan voorzieningen op het gebied van welzijn en zorg Geachte lezer, Voor u ligt de samenvatting van de seniorenmonitor 2007 van de gemeente Leudal. Het is de eerste monitor in de provincie Limburg. In goede samenspraak tussen de GGD en de gemeente Leudal is een uitgebreide vragenlijst tot stand gekomen. De bedoeling is, dat deze monitor in de komende jaren in heel Limburg wordt uitgezet. Daarbij kan dan gebruik worden gemaakt van de ervaringen die zijn opgedaan in de gemeente Leudal. Het vervult mij met trots dat uiteindelijk maar liefst 74% van degenen die de vragenlijst hebben ontvangen, deze ook hebben ingevuld en teruggestuurd. Het was ongetwijfeld een hele klus waarvoor ik iedereen die daaraan heeft bijgedragen, wil bedanken. Waarom deze monitor en waarom Leudal als eerste gemeente? De gemeente Leudal vindt de volksgezondheid erg belangrijk. Om goed in te kunnen spelen op de ontwikkelingen van deze tijd zoals de vergrijzing en het langer zelfstandig blijven wonen, is het goed om te weten waar eventuele knelpunten liggen. In het al eerder vastgestelde gezondheidsbeleidsplan hebben we ook al de nodige ambities uitgesproken en door nu als pilotgemeente aan deze monitor mee te doen, ontstaat een goed inzicht in de gezondheid en de leefstijl van zelfstandig wonende 55- plussers. Het gemeentebestuur kan haar beleid nu richten op duidelijke signalen en dat willen we ook doen. Ik spreek de hoop uit, dat deze monitor de aanzet is tot een modern gezondheidsbeleid dat tot stand komt in samenspraak tussen de gemeente Leudal en de vele organisaties die ondersteuning van de senioren tot hun taakveld rekenen. Huub van Bogget Wethouder Volksgezondheid en Wmo Dit onderzoek is uitgevoerd door de GGD Noord- en Midden-Limburg in opdracht van de Gemeente Leudal. Onderzoekers GGD Noord- en Midden-Limburg, afdeling Beleid en Advies: mw.drs. Cyrille Terstegge, epidemioloog mw.drs. Suzanne Schefman, beleidsondersteunend medewerker 2

3 Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 4 Hoofdstuk 2 Methode en respons 4 Hoofdstuk 3 Kerngegevens Seniorenmonitor 2007 gemeente Leudal Lichamelijke gezondheid Psychisch en sociaal welbevinden Leefstijl Zorg en welzijn Overige thema s ers zijn extra kwetsbaar 7 Hoofdstuk 4 Beleidsaanbevelingen Leefstijl en risicogedrag Voorzieningen op het gebied van welzijn en zorg Financiële voorzieningen 10 3

4 Hoofdstuk 1 Inleiding De omvang van de groep senioren in de gemeente Leudal neemt snel toe. Was in het jaar 2005 ruim een kwart van de inwoners 55 jaar en ouder, in 2030 zal dit percentage gestegen zijn naar ruim 40%. Hierdoor is er een toename van ziekte te verwachten en daarmee samenhangend een toename van de zorgvraag. Meer dan ooit is gemeentelijk seniorengezondheidsbeleid, Wmo-beleid en ouderenbeleid nodig. Om dit beleid te onderbouwen heeft de gemeente Leudal de GGD Noord- en Midden-Limburg gevraagd een onderzoek uit te voeren onder zelfstandig wonende 55+ers in de gemeente Leudal. Dit is een samenvatting van het onderzoeksrapport Seniorenmonitor 2007 Gemeente Leudal. Een onderzoek naar de gezondheid en leefstijl van zelfstandig wonende 55-plussers en het gebruik van en behoefte aan voorzieningen op het gebied van welzijn en zorg (april 2008). Het volledige onderzoeksrapport is opvraagbaar bij de Gemeente Leudal of te downloaden via de website van de gemeente Hoofdstuk 2 Methode en respons De GGD Noord- en Midden-Limburg heeft in juni 2007 een schriftelijke enquête uitgezet onder zelfstandig wonende 55+ers in de gemeente Leudal. Hierin zijn 3 leeftijdsgroepen onderscheiden: jaar, jaar en 75 jaar en ouder; jarigen zijn vaak nog vitaal en doen volop mee aan de samenleving. Als ze de arbeidsmarkt verlaten (rond het 65 e levensjaar) is het belangrijk te voorkomen dat ze inactief worden, een gezonde leefstijl behouden/ontwikkelen en hun sociale netwerk versterken. Vitale 55+ers zijn belangrijk voor vrijwilligerswerk en mantelzorg. 75+ers krijgen meer te maken met ziekte en beperkingen en gaan meer een beroep doen op zorgvoorzieningen. Per leeftijdsgroep is een aselecte steekproef getrokken. Tevens is er gewogen op leeftijd en geslacht. Hiermee vormen de resultaten een juiste afspiegeling van de totale 55+ populatie (en per leeftijdsgroep) in de gemeente Leudal. Oftewel de resultaten zijn representatief, in ieder geval voor wat betreft leeftijd en geslacht. In totaal zijn ers benaderd. Na twee herinneringsbrieven zijn er bruikbare vragenlijsten terug ontvangen. De respons was 74%. De Seniorenmonitor Leudal is gebaseerd op de Gezondheidsmonitor Ouderen van de GGD en Zeeland en Brabant, en aangevuld met landelijke standaardvraagstellingen en wensen van de gemeente Leudal. Omdat dit de eerste keer is dat de GGD een seniorenmonitor uitvoert, zijn er geen Limburgse referentiecijfers beschikbaar. In de periode zal de seniorenmonitor limburgbreed worden uitgezet. 4

5 Hoofdstuk 3 Kerngegevens Seniorenmonitor 2007 gemeente Leudal Veel zelfstandig wonende 55+ers zijn nog gezond en zelfredzaam en behoeven (nog) geen zorg. Zo heeft 34% van de 55+ers in de gemeente Leudal geen chronische ziekte, is 91% niet beperkt in dagelijkse handelingen en beoordeelt 79% van de 55+ers de eigen gezondheid als goed. Dit betreft echter de totale groep zelfstandig wonende 55+ers in de gemeente Leudal. Binnen deze groep zijn het vooral de 75+ers die kampen met gezondheidsproblemen en beperkingen. De belangrijkste bevindingen op een rijtje: 3.1 Lichamelijke gezondheid Tweederde van de 55+ers heeft een chronische ziekte (66%). De meest gerapporteerde aandoeningen zijn hoge bloeddruk (31%), gewrichtsslijtage van heupen of knieën (29%) en andere ernstige aandoeningen aan nek/schouder (15%) of aan de rug (12%). 14% van de 55+ers heeft ernstig overgewicht. 10% van de 55+ers gebruikt slaap- of kalmeringsmiddelen; 4% gebruikt antidepressiva. Bijna een kwart van de 55+ers (23%) ervaart ondanks hulpmiddelen beperkingen aan het gehoor, het gezicht en het bewegingsapparaat; 55+ers kampen met name met bewegingsgerelateerde beperkingen (16%). 9% van de 55+ers heeft problemen met dagelijkse handelingen. 7% van de 55+ers heeft de afgelopen 3 maanden plotseling een letsel, vergiftiging of blessure opgelopen, dat medisch behandeld moest worden. Bijna de helft van deze ongevallen vond plaats in/om het eigen huis (47%). 3.2 Psychisch en sociaal welbevinden Eén op de vijf 55+ers vindt zijn eigen gezondheid matig tot slecht (21%). 9% van de 55+ers heeft zich het afgelopen jaar een beetje tot erg somber gevoeld. 17% van de 55+ers heeft zich psychisch niet welbevonden de afgelopen maand. 39% van de 55+ers is in meer of mindere mate eenzaam, 6% is (zeer) ernstig eenzaam; het betreft met name sociale eenzaamheid. 59% van de 55+ers heeft iets nodig om zich gelukkiger te voelen. Meest genoemd worden een goede lichamelijke/geestelijke gezondheid van zichzelf of van partner, meer/beter contact met familieleden, (meer) activiteiten buitenshuis. 3.3 Leefstijl 16% van de 55+ers rookt, 2% is een zware roker ( 21 sigaretten per dag). 5

6 79% van de 55+ers drinkt alcoholische drank; 31% van de 55+ers overschrijdt de richtlijn voor verantwoord alcoholgebruik (norm: maximaal 5 drinkdagen én vrouwen niet meer dan 2 glazen/keer en mannen niet meer dan 3 glazen/keer); 10% van de 55+ers drinkt (zeer) excessief; 9% is een zware drinker. 81% van de 55+ers voldoet niet aan de voedingsnormen voor groenten en fruit (norm: 200 gram groenten en 2 stuks fruit per dag); 10% ontbijt niet elke dag. 53% van de 55+ers voldoet niet aan de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (norm: 5-7 dagen per week minimaal 30 minuten lichamelijke inspanning verrichten). 2% van de 55+ers vindt zijn/haar manier van leven (zeer) ongezond. 3.4 Zorg en welzijn 0,5% van de 55+ers heeft geen eigen huisarts. Van de 55+ers heeft 81% het afgelopen jaar contact gehad met de huisarts; 52% met de tandarts, 43% met de medisch specialist, 23% met paramedici, 9% met de thuiszorg en 4% met GGZ-instellingen of personen. 12% van de 55+ers krijgt momenteel professionele (betaalde) hulp bij het huishouden, 4% krijgt hulp bij de persoonlijke verzorging, 3% krijgt verpleeghulp, 2% krijgt dagopvang/dagverzorging en 1% krijgt dagbehandeling. 7% van de 55+ers krijgt momenteel mantelzorg; 33% van hen krijgt het 21 uur of meer per week. 11% van de 55+ers geeft momenteel mantelzorg; van hen zorgt 33% 21 uur of meer per week. 37% van de mantelzorgers voelt zich in meer of mindere mate belast, 7% van de mantelzorgers is (tamelijk) zwaar belast/overbelast. Meest genoemde probleemgebieden bij de mantelzorgers zijn de onbekendheid met financiële voorzieningen (45%), de emotionele (42%) en lichamelijke (39%) te zware belasting, en de te korte tijd die overblijft voor zichzelf/eigen gezin. Ook weet men te weinig over de ziekte (36%). 30% van de 55+ers gebruikt wel eens welzijnsvoorzieningen. Meest genoemd zijn de hulp bij administratieve of financiële activiteiten (16%), recreatieve/culturele activiteiten voor ouderen vanuit een activiteiten- of dienstencentrum (14%). 17% van de 55+ers zou wel gebruik willen maken van welzijnsvoorzieningen, maar doet dat nu nog niet: 25% van hen geeft aan dat ze niet wisten dat deze voorziening(en) bestonden, 23% weet niet waar ze de voorziening(en) moeten aanvragen, 16% vindt de voorziening(en) te duur. 12% is bereid zoveel geld als nodig is te betalen om gebruik te kunnen maken van de welzijnsvoorzieningen; 5% wil alleen gratis voorzieningen. 7% van de 55+ers geeft aan (meer) hulp of zorg nodig te hebben, met name (meer) huishoudelijke hulp (5%). 3.5 Overige thema s 6

7 30% van de 55+ers rijdt niet zelf met eigen auto ergens naar toe. 32% fietst of wandelt er niet zelf naar toe. 8% is vanwege gezondheid niet altijd in staat om ergens alleen te komen. Bijna eenvijfde van de 55+ers heeft soms of bijna altijd problemen met vervoer, waardoor ze ergens niet naar toe gaan, waar ze wel naar toe hadden willen gaan (18%). 76% van de 55+ers heeft geen betaalde werkkring, 6% is arbeidsongeschikt, 1% staat ingeschreven bij het arbeidsbureau, 0,3% heeft een bijstandsuitkering. 26% van de 55+ers doet geen vrijwilligerswerk; 8% van de 55+ers geeft aan dat de mogelijkheid voor het doen van vrijwilligerswerk zich nog niet heeft voorgedaan. Bij 29% van de 55+ers bestaat het (gezamenlijk) inkomen alleen uit AOW, ANW, WW, WAO of bijstand. 43% moet letten op uitgaven of heeft (grote) moeite met rondkomen. Veel 55+ers zijn niet bekend met diverse financiële voorzieningen. Onbekend is of dit betekent dat mensen niet weten dat de voorziening bestaat of dat dit betekent dat mensen niet alle details van de voorziening kennen. 31% van de 55+ers maakt gebruik van teruggave belastingen in verband met ziektekosten, 29% krijgt zorgtoeslag en 7% huurtoeslag. 10% van de 55+ers had in 2007 alleen een basisverzekering voor de ziektekosten. 15% van de 55+ers is weduwe/weduwnaar. Bijna eenvijfde (19%) voert een eenpersoonshuishouden. Bijna alle 55+ers hebben een Nederlandse of andere westerse etniciteit. 50% van de 55+ers heeft middelbaar algemeen voortgezet onderwijs, danwel lager of voorbereidend beroepsonderwijs genoten (midden 1- opleiding). 18% heeft maximaal lagere school (lage opleiding). 58% van de 55+ers zou gebruik willen maken van een centrum voor senioren in de buurt waar men de gezondheid en welzijn preventief kan laten nakijken en waar ze advies kunnen krijgen over gezond ouder worden. 54% van de 55+ers heeft behoefte aan gezondheidsinformatie; 35% zou geïnformeerd willen worden over een gezonde leefstijl ers zijn extra kwetsbaar Met de leeftijd stijgt het percentage mensen dat kampt met problemen op het gebied van het lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden. De zelfstandig wonende 75+ers zijn hierin extra kwetsbaar. Enkele bevindingen op een rijtje: 75+ers hebben vaker een chronische ziekte (82%), met name bewegingsgerelateerde aandoeningen (o.a. gewrichtsslijtage van heupen of knieën 44%), onvrijwillig urineverlies (22%), suikerziekte (14%), longaandoeningen (13%) en hart- en vaatziekten (o.a. hoge bloeddruk 37%). 75+ers hebben vaker gehoor-, visus- en mobiliteitsbeperkingen (50%), met name mobiliteitsbeperkingen (44%). 75+ers hebben vaker problemen bij dagelijkse handelingen (27%). 7

8 75+ers hebben vaker een ongeval in of rondom het eigen huis met medische behandeling als gevolg (76% van de 75+ers met een letsel/vergiftiging/blessure). 75+ers oordelen vaker slecht over de eigen gezondheid (40%). 75+ers hebben zich het afgelopen jaar vaker een beetje tot erg somber gevoeld (14%). 75+ers hebben zich vaker psychisch niet welbevonden (25%). 75+ers zijn vaker eenzaam (49%), 9% is (zeer) ernstig eenzaam; met name het voorkomen van emotionele eenzaamheid stijgt met de leeftijd (35% van de 75+ers). 75+ers voeren vaker een eenpersoonshuishouden (43%) en zijn vaker weduwe/weduwnaar (42%). 75+ers doen niet meer mee aan het arbeidsproces en leven vaker op het minimum (50%). 45% van de 75+ers heeft moeite met rondkomen. Dit is echter niet vaker dan de jongere leeftijdsgroepen. 75+ers doen minder vaak vrijwilligerswerk (12%). 75+ers hebben vaker wel eens problemen met vervoer, waardoor ze ergens niet naar toe gaan, waar ze wel naar toe hadden willen gaan (28%); 22% van de 75+ers is vanwege de gezondheid niet altijd in staat ergens te komen. 75+ers voldoen minder vaak aan de beweegnorm (65% beweegt onvoldoende). Hoewel 75+ers vaker voldoen aan de rook- en drinknormen dan de jongere leeftijdsgroepen, rookt nog altijd 9% van de 75+ers en drinkt 22% van de 75+ers onverantwoord. Bij de jarigen rookt 20% en drinkt 36% onverantwoord. De 75+ers die mantelzorg geven (8%), geven het wel relatief vaker dan jongere leeftijdsgroepen meer dan 20 uur per week (62% van de mantelzorgers van 75 jaar en ouder). Met de leeftijd stijgt het percentage mensen dat professionele of informele zorg of hulp ontvangt. Ze hebben vaker contact gehad met de huisarts, medisch specialist of thuiszorg. Met name het contact met de thuiszorg neemt een vlucht bij 75+ers (23%). Hoe ouder men is, hoe vaker men professionele (betaalde) hulp ontvangt. De 75+ers krijgen vaker mantelzorg (23%). Met de leeftijd stijgt eveneens het gebruik van welzijnsvoorzieningen (56% van de 75+ers). Ondanks dit hogere gebruik van professionele en informele zorg of hulp, zijn het vooral de 75+ers die aangeven voor zichzelf (meer) hulp nodig te hebben (19%), met name (meer) huishoudelijke hulp (15%), en wordt de behoefte aan welzijnsvoorzieningen hoger met de leeftijd (26% van de 75+ers). 75+ers geven echter vaker aan dat ze niet wisten dat de welzijnsvoorziening(en) bestond(en) (33% van de 75+ers die er wel gebruik van zouden willen maken) en 65+ers weten vaker niet waar ze deze voorziening(en) moeten aanvragen (28% van de 65+ers die er wel gebruik van zouden willen maken). 25% van 75+ers wil zoveel geld als nodig is uitgeven om gebruik te kunnen maken van welzijnsvoorzieningen. 75+ers hebben vaker een laag opleidingsniveau (38%). 8

9 65+ers maken relatief vaker gebruik van zorgtoeslag (gemiddeld 35%), teruggave belasting in verband met ziektekosten (37%) dan de jarigen. De 75+ers maken vaker gebruik van huurtoeslag (16%). 65+ers hadden in 2007 vaker alleen een basisverzekering voor ziektekosten (14%). Hoofdstuk 4 Beleidsaanbevelingen De uitkomsten van deze seniorenmonitor worden gebruikt om een gemeentelijk gezondheidsbeleid voor de gemeente Leudal ten behoeve van de 55+ers op te stellen. Daarbij zijn landelijke beleidsontwikkelingen en reeds lopend en/of bestaand beleid richtinggevend. Landelijk zijn vooral de onderwerpen leefstijl en ongezond gedrag en de ongelijkheid in gezondheid tussen verschillende sociaal-economische (SES) groepen prioriteiten in beleid. Naar aanleiding van de resultaten van de seniorenmonitor en de landelijke ontwikkelingen kunnen de volgende beleidsvoornemens geformuleerd worden: 4.1 Leefstijl en risicogedrag Alle beschreven risicofactoren vormen aandachtspunten in het lokale gezondheidsbeleid voor 55+ers omdat ze op zichzelf en vaak in combinatie met elkaar een bedreiging vormen voor de gezondheid. Het accent dient gelegd te worden op: bewegen en voeding eenzaamheid roken alcoholgebruik valpreventie Hiervoor dienen activiteiten ontplooid te worden. Hoe eerder men een gezonde leefstijl aanwendt, hoe groter de kans is op een gezonde ouderdom. Maar ook bij ouderen leidt een verbetering van de leefstijl tot uitstel van ziekte en beperkingen en is dus van groot belang voor het langer zelfstandig functioneren van ouderen. Voorzover mogelijk dient gebruik gemaakt te worden van bestaande en lopende programma s die evidence-based zijn dan wel als best practice beschouwd worden. Ook dienen projecten in overleg met de doelgroep zelf tot stand te komen en indien mogelijk gezamenlijk uitgevoerd te worden. In het plan van aanpak waarvoor de GGD een eerste aanzet zal doen in het kader van het basispakket van de GGD (productenaanbod publieke gezondheid), zullen dan ook initiatieven voorgesteld worden die zoveel mogelijk afgestemd zullen zijn op de senioren. Verder speelt een integrale aanpak van de risicofactoren een belangrijke rol. 4.2 Voorzieningen op het gebied van welzijn en zorg De gemeente Leudal zou aandacht moeten hebben voor de toegankelijkheid, bekendheid en bereikbaarheid van voorzieningen op het gebied van welzijn en zorg voor 55+ers en de relatie 9

10 tussen curatie en preventie. Hierbij dient een laagdrempelige aanwezigheid van professionele en welzijnsvoorzieningen binnen deze gemeente voorhanden te zijn. De aanwezige (zorg)voorzieningen moeten behouden blijven en waar hiaten zijn, dient de gemeente Leudal een stimulerende en initiërende rol op zich te nemen. Tevens dient er aandacht te zijn voor de problemen waar mantelzorgers mee te maken hebben. 4.3 Financiële voorzieningen De SES van een individu wordt bepaald door het opleidingsniveau, het beroep en het inkomen. Mensen die geen aanvullend pensioen hebben geregeld, kunnen flink terugvallen in inkomen na hun pensioen. In Nederland zijn er verschillende financiële voorzieningen voorhanden voor mensen die daarvoor in aanmerking komen. Gepleit wordt dat er door de gemeente Leudal meer bekendheid gegeven wordt aan deze financiële voorzieningen, zodat meer mensen die hiervoor in aanmerking komen, gebruik kunnen maken van deze voorzieningen. Zoals in de nota LGB van de gemeente Leudal beschreven staat, wil de gemeente de genoemde beleidsvoornemens jaarlijks uitwerken in uitvoeringsplannen, waarbij getracht wordt zo SMART mogelijk te formuleren. Terugkoppeling over de stand van zaken en de bereikte resultaten zal jaarlijks plaatsvinden middels een jaarverslag. Ook zal tussentijds communicatie plaatsvinden over initiatieven en projecten die in het kader van de uitvoeringsplannen worden opgestart. 10