NVWA. Alblasserwaardse Vogels Vogelwerkgroep Alblasserwaard. Onderdeel van de Natuur- en Vogelwacht De Alblasserwaard

Transcriptie

1 NVWA Alblasserwaardse Vogels Vogelwerkgroep Alblasserwaard Onderdeel van de Natuur- en Vogelwacht De Alblasserwaard

2 Voorwoord was een bijzonder jaar. Als de dag van gisteren herinner ik mij de graatmagere grutto s die in de wegbermen op zoek waren naar voedsel. Dat was begin april; er lag toen nog wat ijs op de sloten. Van die koude start zijn een aantal broedvogels niet meer hersteld. U leest er alles over in dit nummer van Alblasserwaardse Vogels. Deze uitgave is wat dunner dan gebruikelijk. Allereerst omdat we minder kopij kregen, maar ook doordat de resultaten van de broedvogeltellingen in Kinderdijk ditmaal niet zijn opgenomen. Daarvan is een prachtig rapport verschenen, die tevens onder betrokken personen en instanties is verspreid. Het mooi geïllustreerde verslag is te vinden op onze website Er is ook redactioneel nieuws. Nadat ik het redactiewerk voor zeven uitgaven van Alblasserwaardse Vogels heb mogen uitvoeren, houd ik het na dit nummer voor gezien. Er is helaas nog geen definitieve opvolger gevonden. Wellicht houdt Alblasserwaardse Vogels dus in deze vorm op om te bestaan, maar dat zal de tijd leren. Nadat ik de tellers en schrijvers hartelijk bedankt heb voor hun bijdragen, rest mij niets dan u veel leesplezier te wensen! Anthonie Stip Colofon Dit is een jaarlijkse uitgave van Natuur- en Vogelwacht De Alblasserwaard (NVWA). Alblasserwaardse Vogels wordt sinds uitgegeven door de Vogelwerkgroep Alblasserwaard, onderdeel van de NVWA. De inhoud van elk artikel verschijnt op verantwoordelijkheid van de auteurs. De redactie ziet erop toe dat de inhoud en beeldmateriaal niet kwetsend is. Beeldmateriaal is geplaatst met toestemming van de fotografen. Per foto wordt de auteur vermeld. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd op enige wijze. Overname van artikelen is toegestaan, mits met bronverwijzing. Bij voorkeur als volgt refereren: NVWA (). Alblasserwaardse Vogels. Vogelwerkgroep Alblasserwaard. Natuur- en Vogelwacht De Alblasserwaard, Papendrecht. Refereren aan artikelen als volgt: Stam C. (). Jaar van de Patrijs Perdix perdix. Pp -. Alblasserwaardse Vogels. Vogelwerkgroep Alblasserwaard. Natuur- en Vogelwacht De Alblasserwaard, Papendrecht. Redactie Anthonie Stip & Bastiaan van de Wetering Opmaak Jan den Ouden Voorpagina Adri Clements Druk Drukkerij en ontwerpstudio Van der Perk BV Groot-Ammers Oplage exemplaren Inhoud Jaar van de Patrijs Perdix perdix Broedvogels in de Alblasserbossen in Huismussen- en Gierzwaluwen inventarisatie in de binnenstad van Gorinchem in Weidevogelbescherming in de Alblasserwaard in Het koude voorjaar van en wat de uilen hiervan vonden Watervogeltellingen in de Alblasserwaard in - Houtsnippen in de Alblasserwaard Alblasserwaardse Vogels

3 Jaar van de Patrijs Perdix perdix Patrijs foto Albert van der Wulp Jaar van de... Sovon Vogelonderzoek Nederland heeft uitgeroepen tot jaar van de Patrijs. In zo n jaar van de wordt speciaal op de betreffende soort gelet. Dit heeft onder andere tot doel om meer kennis te vergaren over biologie en ecologie van de soort, kennisleemtes te ontdekken en de soort bij een groot publiek onder de aandacht te brengen om zodoende draagvlak te creëren voor het beschermen van de soort. In was de Patrijs dus aan de beurt. Redenen daarvoor zijn onder andere het simpelweg bar interessant zijn van deze karakteristieke vogel van het kleinschalig agrarisch landschap en de enorme teruggang in broedvogelaantallen (-9% sinds de jaren ). De Patrijs, biologie en ecologie De Patrijs is een soort van open (kleinschalig) agrarisch gebied, heidevelden en hoogvenen. De Patrijs is jaarrond in Nederland aanwezig en erg plaatstrouw. De territoria zijn - ha groot en zijn bij hoge dichtheden kleiner dan bij lage dichtheden. In de winter vormt de Patrijs groepen (kluchten) van één of enkele families. De Patrijs is van oorsprong een steppebewoner. In West-Europa heeft de soort zich aangepast aan het aldaar aanwezige landschap en bestaat het voedsel- en broedbiotoop uit akkers, ruige akkerranden met akkeronkruiden, weiden en hagen, bloemdijken enzovoort. Het voedsel van de Patrijs bestaat voornamelijk uit blaadjes, Figuur : Trend van de patrijs als broedvogel in Nederland. Bron: Corné Stam zaden en insecten. De jongen voeden zich de eerste tijd enkel met insecten. De paren worden gevormd in januari-februari. In de periode april-juli wordt er gebroed. Het nest wordt op de grond gemaakt, in een dichte begroeiing. Er wordt één legsel geproduceerd van doorgaans - eieren. De eieren worden alleen door het vrouwtje bebroed, het mannetje houdt de wacht in de buurt van het nest. De jongen zijn zogenoemde nestvlieders: ze kunnen na ca. twee weken al vliegen. Landelijke trend en oorzaken achteruitgang De landelijke trend van de Patrijs is helaas niet zo fraai als de vogel zelf is, getuige figuur. In de jaren waren er naar schatting nog ca.. broedparen, begin jaren was dit aantal al flink gedaald naar ca.. broedparen. Nu zijn er nog zo n. paar over. De afname manifesteert zich niet alleen in Nederland, maar Europa-breed. Zo n dramatisch verhaal heeft natuurlijk oorzaken. Daar is in het buitenland reeds veel ecologisch onderzoek naar verricht. De belangrijkste oorzaken van de achteruitgang zijn (in volgorde van effectiviteit): een lage winteroverleving, predatie van nesten en broedende hennen en een lage kuikenoverleving. De lage kuikenoverleving speelde al in de vette jaren, daarna kwamen de twee andere aspecten er nog eens bij. Een andere oorzaak is de schaalvergroting van de landbouw. Heggen en ruige perceelranden verdwijnen, en er is minder variatie in gewassen, wat inhoudt dat er minder voedsel en dekking is voor de Patrijs. Het gebruik van pesticiden werkt ook zeer nadelig op het voorkomen van de Patrijs. Dit betekent namelijk dat er weinig insecten zijn voor de kuikens en weinig onkruiden voor volwassen vogels. Al met al is het een combinatie van factoren die de Patrijs naar de ondergang lijken te helpen. Natuurlijk kunnen er maatregelen genomen worden om dat doemscenario te voorkomen. We gaan in de volgende paragraaf kijken hoe de Patrijs geholpen kan worden. Beheer In deze paragraaf wordt kort weergegeven welke maatregelen genomen kunnen worden voor herstel van de patrijzenpopulatie. Volgens Kuijper et al. (9) moeten maatregelen gericht zijn op het verbeteren van de adultenoverleving, voedselbeschikbaarheid in de winter, de dekking voor nesten en bovenal de voedselbeschikbaarheid voor kuikens. Kuijper et al. (9) pleiten ervoor allereerst de habitatkwaliteit te verbeteren, aangezien dit de primaire reden is van de achteruitgang van Patrijzen. Vervolgens wordt het braakleggen van Alblasserwaardse Vogels

4 percelen genoemd. Tijdelijke braaklegging zonder gebruik van bestrijdingsmiddelen kan de voedselbeschikbaarheid voor Patrijzen vergroten, zowel voor de adulten (plantaardig) als voor de kuikens (insecten). Bij braaklegging is het belangrijk dat de percelen niet verruigen, omdat de voedselbeschikbaarheid dan afneemt. Ook komt het predatorenbeheer aan bod. In bovengenoemde studie komt naar voren dat intensief predatorenbeheer van Vos, Hermelijn, Zwarte kraai en Ekster de reproductie bij Patrijzen verhoogt. Kanttekening hierbij is wel dat dit in combinatie dient te gebeuren met andere beheermaatregelen. Ook op gangbare akkers kunnen maatregelen genomen worden. Het laten staan van stoppels kan zorgen voor een verhoogd voedselaanbod in de winter. Blokken met beheermaatregelen zijn waarschijnlijk effectiever dan smalle randen, omdat de laatste de predatiekans kunnen vergroten. Situatie Alblasserwaard Natuurlijk ontbreekt de Patrijs niet in de Alblasserwaard. Alhoewel, zo vanzelfsprekend is dat helaas niet meer. De landelijke trend is slecht, de Alblasserwaard vormt daar geen uitzondering op. In Bieren et al. () wordt het volgende geschreven over de Patrijs: Vrij zeldzame, mogelijk zeer schaarse broedvogel. Is het laatste decennium uit het westelijk deel van de Alblasserwaard als broedvogel verdwenen. Ondanks deze lage aantallen houdt de Patrijs op dit niveau al twee decennia stand. Er werd gevreesd voor uitsterven na een jaar zonder waarnemingen () en vrijwel geen waarnemingen in. Toch zijn er de laatste jaren op diverse plekken weer patrijzen gezien. Vanwege de verborgen leefwijze is het moeilijk een goed beeld te krijgen. De aanwezigheid van met ruigte begroeide baggerdepots heeft duidelijk een positieve invloed. Hoogste aantal ter plaatse: exemplaren op januari 98 in polder Het Broek in Giessenburg. Tegenwoordig zijn Patrijzen dus niet meer zo dik gezaaid in de Alblasserwaard. Er zijn nog enkele plekken waar ze nog steeds stand houden. Eigenlijk alleen nog in het oosten van de Waard, rond Gorinchem bijvoorbeeld wordt hier en daar nog wel eens een flinke groep gezien. Ook polder Nieuw-Goudriaan en de polders rond Hoornaar zijn locaties waar zo nu en dan Patrijzen opduiken. Toch worden de lokale vogelaars wel eens verrast door het plotselinge opduiken van één of enkele exemplaren in de West-Alblasserwaard. Zo werd in het voorjaar van een koppel Patrijzen ontdekt langs de Heiweg in Oud-Alblas en werd in hetzelfde voorjaar één vogel zowel Figuur : Een klucht winterse Patrijzen drukt zich. Foto Albert van der Wulp. gezien als gehoord in polder Blokweer, Alblasserdam. Op juni werd een Patrijs gezien in polder Nieuwland, Papendrecht. 8 juli werd een exemplaar waargenomen op een baggerdepot in polder Streefkerk. Op december werd er nog een mooie groep van vijf patrijzen waargenomen in polder Kortland, Alblasserdam. Dit soort waarnemingen zegt wel wat over het schuwe gedrag van deze vogel. Mogelijk zijn er nog wel wat van dergelijke plekken waar patrijzen voorkomen zonder dat we daarvan weten. Statistieken De afgelopen drie jaren zijn in de Alblasserwaard 89 patrijzen waargenomen, verdeeld over waarnemingen. Dit komt neer op gemiddeld, exemplaren per waarneming. Waarnemingen van één of twee exemplaren komen het meeste voor, met soms een uitschieter naar of zelfs. Hieronder een grafiek met de hoeveelheid waarnemingen en exemplaren van de Patrijs per jaar. Figuur kent een nogal typisch verloop. Deze doet nu suggereren dat de Patrijs tot en met zeldzaam was in de waard, en dat de stand in en opeens sterk (tijdelijk) opleefde. Dit is op z n zachtst gezegd discutabel, en wijst dan ook eerder op een waarnemerseffect. Sneeuwrijke winters zouden ook invloed kunnen hebben op het aantal waarnemingen en waargenomen exemplaren, de vogels zijn dan immers gemakkelijker te vinden. We hanteren daarom even de stelling meer sneeuw, meer waargenomen patrijzen. We gaan aan de hand van figuur kijken of dit daadwerkelijk zo is. Op de volgende manier zijn de maanden verdeeld in de seizoenen; Winter: december (van het jaar daarvoor, hier zijn de jaartotalen ook op aangepast), januari en februari. Lente: maart, april en mei. Zomer: juni, juli en augustus. Herfst: september, oktober en november. We leggen de aantallen patrijzen naast het winterweer van de betreffende jaren. Volgens figuur zijn in de winter van bovengemiddeld veel patrijzen gezien, maar liefst % van het totale aantal in dat jaar. Je zou dan verwachten dat het een sneeuwrijke winter was. Maar het KNMI typeert deze winter juist als zacht, en De Bilt kende slechts acht sneeuwdagen. In de winter van zijn niet meer dan nul patrijzen waargenomen. Deze winter wordt door het KNMI getypeerd als koud, en De Bilt kende sneeuwdagen. Ook was een redelijk sneeuwrijke winter met 8 vorstdagen in De Bilt. Deze winter is als vrij koud de boeken in gegaan. In is een klein deel van de patrijzen in de winter waargenomen, slechts %. De winter van kende 8 sneeuwdagen in De Bilt, en werd getypeerd als vrij koud. In is wel een aanzienlijk deel van de patrijzen in de winter waargenomen, namelijk 8%. Bijna de helft dus. Uit bovenstaande voorbeelden kunnen we opmaken dat de stelling meer sneeuw, meer waargenomen patrijzen, niet opgaat. Voor de Alblasserwaard althans. Het beeld lijkt eerder andersom te zijn, gelet op de grote aantallen patrijzen in de zachte winter van, en maar liefst nul waargenomen patrijzen in de koude winter van. Hiermee lijkt het er nog sterker op dat het opvallende aantalsverloop door de jaren heen veroorzaakt wordt door een waarnemerseffect. Dat vooral uit de eerste jaren (, ) weinig waarnemingen boven komen drijven, zal ook voor een groot deel te wijten zijn aan het nog redelijk onbekend zijn van Waarneming.nl, dat pas in opgestart is. Alblasserwaardse Vogels

5 moeten worden in ons landschap. Een uitdaging voor boeren en terreinbeheerders. Zo n mooie soort van het kleinschalige agrarische landschap mogen we toch niet verloren laten gaan. Laten we hopen dat de Patrijs nog tot in lengte van dagen de Alblasserwaard zal opfleuren! Waarnemingen Exemplaren 8 9 Figuur : Het aantal waarnemingen en exemplaren van de Patrijs in de Alblasserwaard, tussen en. Winter Lente 9 Zomer Herfst 8 % % Figuur : Het aantal gemelde exemplaren Patrijs tussen en, weergegeven per seizoen als percentage van het totaal aantal individuen. Bij van de ingevoerde waarnemingen op alblas.waarneming.nl is vermeld in welk biotoop de vogels aangetroffen zijn. Agrarisch gebied is hierbij koploper (9), gevolgd door Bossen, struwelen, singels e.d. (), Ruderaal en stedelijk gebied () en Open gebieden buiten de agrarische productiesfeer (). Toekomst Kijkend naar de huidige agrarische bedrijfsvoering in de Alblasserwaard is het niet gek dat de Patrijs ook in de Alblasserwaard afneemt. Grote groene vlaktes met misschien nog een enkele paardebloem of madeliefje. Rommelhoekjes mogen niet meer voorkomen. Allemaal funest voor de Patrijs, want dat betekent onvoldoende dekking en voedsel voor de soort. Om het tij te keren zal er toch het één en ander veranderd % Literatuur Bieren, P., Clements, A.N., van Dijk, H.J., Hamelink, J. & A. Stip (). Vogels van de Alblasserwaard. Vogelwerkgroep Alblasserwaard, Natuur- en Vogelwacht De Alblasserwaard, Papendrecht. Kuijper, D.P., Oosterveld, E. & E. Wymenga (9). Decline and potential recovery of the European grey partridge (Perdix perdix) population a review. European Journal of Wildlife Research : -. Roodbergen, M. (). Het Jaar van de Patrijs: kennisupdate. Rapport Sovon /, Sovon Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. zoekresultaat/detailpagina/q/vogel/ website%toelichting.pdf seizoensoverzichten (sneeuwrijke winters). Alblasserwaardse Vogels

6 Broedvogels in de Alblasserbossen in Winterkoning foto Bastiaan van de Wetering In de vier Alblasserbossen (Oud-Alblas, Papendrecht, Grote Nes en Kortland) is door zes deskundige vrijwilligers de vogelstand in weer volledig in kaart gebracht. Van ongeveer half maart tot eind juni werden gemiddeld zo n 9 rondes gelopen. Dat resulteerde evenals vorig jaar in broedvogelsoorten, waarvan er negen op de rode lijst staan, vijf als kwetsbaar en vier als gevoelig. Het aantal broedparen kwam op 8 uit, paar minder dan vorig jaar. Broedseizoen was wat weer betreft behoorlijk onder de maat, sommige soorten kwamen daardoor ook later aan dan gewoonlijk. Vooral tijdens de eerste rondes was het soms heel erg koud, lag er ijs in de sloten en was er heel weinig zangactiviteit. Kort samengevat was bijna het hele broedseizoen vrij koel. Wat de broedvogels betreft was het een min of meer gemiddeld jaar, al deed bijvoorbeeld de Wielewaal het eigenlijk wel goed. Ook werd dit jaar weer een Boomklever aangetroffen. Soortbesprekingen Na twee jaar was de Fuut in deel Papendrecht weer eens broedvogel, voor het bos uiteraard een schaarse broedvogel. Maar een in beetje bredere sloot is de kans groot dat er zich een paar vestigt. De twee paar Knobbelzwanen bleven trouw aan deel Papendrecht en brachten ook dit jaar weer hier hun jongen groot. De Nijlgans is met bijna een gelijk aantal broedparen aanwezig. Dit seizoen daalde de stand opnieuw met één paar. Gemiddeld ligt de stand van deze soort de laatste tien jaar op vijf paar. Het aantal broedparen van de Wilde eend stijgt dit jaar met 8 paren naar 8, exact het gemiddelde voor de laatste jaren. Enkel in deel Grote nes neemt hij met de helft af. Landelijk zien we bij deze soort de laatste jaar een licht dalende lijn. In het bos zien we dat ook maar dan in tegenovergestelde richting. Verreweg de meeste wilde eenden (%) broeden in gedeelte Papendrecht. De Krakeend, een nog steeds toenemende soort, komt dit jaar op vier paar. Tot nu toe het hoogste aantal. Ze broeden gelijkmatig over de vier delen van het bos verdeeld. Ieder deel had een paar. Ze zitten dan veelal aan de rand van het bos, in de weilanden om het bos worden regelmatig meerdere paren gezien. Soepeenden kwamen dit jaar niet op de lijst voor; de laatste acht jaar lijken ze bijna uit het bos verdwenen. De topjaren voor deze soort waren van t/m toen het soms tot wel tien broedparen kwam. Ook de jaren daarvoor waren het slechts enkele paren. Landelijk neemt de Buizerd, de bekendste roofvogel van ons Jan Schoonderwoerd land, nog steeds licht toe. In 99 wordt de soort voor het eerst als broedvogel in het bos genoteerd, de jaren daarna stijgt het aantal broedgevallen gestaag, tot tien in. In de jaren tot zakt hij weer naar vier paren, de laatste twee jaar klimt hij weer naar zes paar. Het gemiddelde voor de afgelopen tien jaar staat in het bos op zeven paar. Er kon dit seizoen één paar meer worden genoteerd, totaal zes paren. Deel Papendrecht had dit seizoen een paar meer, hier broedt trouwens de helft van het aantal van deze roofvogel. Deel Oud-Alblas had twee broedgevallen en Grote Nes één paar. Hun broedpogingen hebben niet altijd succes. Een paar in deel Oud-Alblas was wel het hele broedseizoen aanwezig, alarmeerde ook als je in de buurt van het nest kwam, maar jongen heeft het in ieder geval niet opgeleverd. Doch naar maatstaven van het BMP wel een broedgeval. De Sperwer laat dit jaar verstek gaan, de laatste jaar was hij toch gemiddeld met drie paar in het bos aanwezig. Begin van het broedseizoen liet hij zich, althans in deel Oud-Alblas, een paar keer zien. Maar daar is het helaas bij gebleven. De als kwetsbaar op de rode lijst staande Boomvalk broedt voor het vierde achtereenvolgend jaar alleen in deel Papendrecht. Sinds 998 broedt deze libellenjager bij uitstek bijna jaarlijks in het bos. In een vijftal jaren waren dat er zelfs twee. In gedeelte Oud-Alblas broedde hij tot nu toe viermaal, in 9 was dat helaas voor het laatst. De Fazant, een soort die we nog aan de Romeinen te danken hebben, werd vooral om zijn vlees werd gewaardeerd. Dit seizoen werden territoria minder gevonden dan in. De Figuur : De Boomvalk is een steeds schaarser wordende broedvogel. In Papendrecht broedt hij nu vier jaar achter elkaar in een hoogspanningsmast. Foto Merijn Loeve. Alblasserwaardse Vogels

7 Groene specht Grote bonte specht Figuur : Ontwikkeling van het aantal territoria Groene specht en Grote bonte specht in de Alblasserbossen sinds 98. Weergegeven is het totaalaantal. 9 8 Ondanks de afname van enkele paren (van naar 9) blijft de Winterkoning onveranderd op de eerste plaats van de top tien staan. De gemiddelde stand van de laatste tien jaar staat op paar. Er zijn maar weinig Heggenmussen aangetroffen dit broedseizoen, het is ook een erg onopvallend vogeltje. Opnieuw telden de inventariseerders minder Roodborsten, in alle delen waren er wel één of meerdere paren minder. In totaal werden territoria gevonden, in vergelijking met toen er werden genoteerd is dat een forse achteruitgang. Terwijl de stand landelijk toch vrij stabiel is. Maar misschien is er ook voor de Roodborst te weinig dicht struikgewas. Of is het gewoon het gevolg van jaarlijkse fluctuatie. In deel Papendrecht was er voor de vierde keer, weliswaar niet op rij, maar toch weer een broedgeval van de Nachtegaal. In de lagere delen van het land neemt deze zangvogel, die het liefst in dichte braamstruwelen met brandnetels broedt, enigszins toe. Dus wie weet wordt het in de komende jaren een jaarlijks terugkerende broedvogel. Dit jaar broedden er weer eens twee Gekraagde roodstaarten. Na een afwezigheid van elf jaar verscheen hij weer in deel Papendrecht, in een nestkast vlak achter het streekcentrum. Daar werd hij door zijn schuwe en onopvallend gedrag door slechts weinigen opgemerkt. Pas als het mannetje uitbundig zingt gaat het opvallen. De laatste jaren schijnt hij landelijk weer wat toe te nemen, maar vooral in onze provincie gaat de soort nog steeds achteruit. Het tweede paartje zat in deel Oud-Alblas en hield voor het zevende opeenvolgend jaar verblijf in het daar aanwezige voormalige, nu als picknickplaats ingerichte boomgaardje. Hij werd hier slechts eenmaal gezien en gehoord, wat dan wel tussen de zgn. datumgrenzen viel. Dus wordt hij als broedvogel aange- 98 De Holenduif valt dit jaar terug van naar 8 paar, de stand van deze holenbroeder is ook nooit hoger dan paar geweest. De gemiddelde stand staat sinds op paar. Veel zal hij voorlopig niet toenemen, broedgelegenheid is er in een jong bos niet zoveel. Al neemt hij met erg weinig genoegen, want heeft hij eenmaal een plekje gevonden dan kunnen met wat geluk soms wel vier broedsels per jaar grootgebracht worden. De Houtduif is een heel wat algemenere soort en met een stand van gemiddeld zo n broedparen per jaar is de stand redelijk stabiel. Hoewel hij sinds 9 lichtelijk afneemt. De enige Witte Kwikstaart is al enige jaren trouw aan zijn broedlocatie in deel Papendrecht. Sinds broedt deze meest voorkomende kwikstaart alleen in dit deel van het bos. De laatste twee jaar broedt de Koekoek alleen nog in deel Papendrecht. Het aantal van deze broedparasiet is in het bos altijd al laag geweest, hun aantal neemt de laatste jaren toch steeds verder af. Misschien zijn er wel te weinig soorten waardvogels voorhanden. Maar de echte oorzaak is eigenlijk niet goed bekend. Voor het tweede achtereenvolgende jaar was er in deel Papendrecht weer een broedgeval van de Steenuil. Hopelijk wordt het een vaste stek en kan hij van hieruit het gebied verder koloniseren. Wie weet wordt hij ooit nog eens van de rode lijst afgevoerd. In deel Papendrecht is de Bosuil een jaarlijks terugkerende broedvogel. Nu niet met twee zoals vorig jaar, maar toch weer een broedgeval. In de andere delen van het bos verschijnt deze grote uil met zijn donkere ogen slechts sporadisch. De Groene Specht vertoont o.a. in het midden van het land en het rivierengebied enige afname. Dit jaar was er in het bos weer sprake van een stijging naar vijf broedparen, het hoogste aantal dat tot nu toe bereikt is. In 8 en was dit ook al het geval. De verdeling was dit keer: drie in deel Oud-Alblas en twee in deel Papendrecht. In Grote Nes broedde hij tot nu toe driemaal, deel Kortland had tot nog toe geen broedgeval van deze miereneter. Het mag landelijk dan goed gaan met de Grote Bonte Specht, in het bos zien we na jaren van alleen maar toename de laatste jaren enige achteruitgang. Broedde er in nog paar dit jaar is dat teruggelopen naar paar. Maar hopelijk is het een kortdurende dip, aan zijn broedbiotoop kan het niet liggen want dat is al jaren vrijwel onveranderd. Mogelijk is de afname veroorzaakt door wintersterfte in de afgelopen koudere winters. Als hij op de grond tussen de struiken naar voedsel zoekt is het net een grijze muis. Sinds, toen een stand van paar werd bereikt, is de soort sterk achteruit gegaan. Hij staat nu op een schamele zes paar. Mogelijk is er toch te weinig van zijn geliefde broedbiotoop, dicht struikgewas, in het bos beschikbaar. laatste 8 jaar stabiliseert de stand zich op ongeveer territoriale hanen. Iets wat overigens ook landelijk is te zien. Hoewel we landelijk een daling van het Waterhoen zien, is het aantal de laatste jaren in het bos vrij constant. Zeven paren werden vastgesteld, vrijwel gelijk aan vorig broedseizoen. Er is in het bos praktisch geen sloot, vooral de wat bredere, of er zitten wel Meerkoeten. Zo ook in het Alblasserbos, waar ze hoofdzakelijk langs de randen broeden, het is tenslotte geen bosvogel. Evenals het Waterhoen is de Meerkoet een landelijk enigszins afnemende broedvogel, maar in het bos schommelt de stand al zeven jaar rond de paren. Dit seizoen komen we uit op 9 paar, de tot nog toe hoogste stand die in 8 ook al eens bereikt werd. Figuur : Het bestand van de Heggenmus neemt langzaam af in het bos. Alblasserwaardse Vogels

8 merkt. Er is nog wel een waarneming bekend van eind mei waarschijnlijk heeft hij dus wel ergens in de buurt gebroed. Of dat in het bos was is niet echt bekend, hij had daar in ieder geval wel zijn territorium. Tjiftjaf Fitis 8 De Kleine karekiet boekt na de toch wel flinke terugval van weer enige winst. Een stijging van vijf naar negen paar, bijna een verdubbeling. Opvallend is dat hij ook dit jaar weer alleen in deel Papendrecht tot broeden komt. Overigens niet zo vreemd natuurlijk, de Kleine Karekiet is feitelijk een echte moerasbewoner en geen bosvogel. Hij vindt hier het voor hem meest geschikte broedbiotoop, een paar plasjes omzoomd met rietkragen met wat ruigte eromheen. De twee Koekoeken die juist ook hier broeden hebben we misschien wel aan deze rietbewoner te danken. Ook de Spotvogel doet het met twee paar meer, dit jaar wat beter. Deze tamelijk luidruchtige geelgroen gekleurde zanger liet zijn gevarieerde zang dit seizoen horen in de delen Oud-Alblas en Papendrecht met achtereenvolgens twee en één broedpaar. Sinds zit de soort in een alsmaar neergaande lijn, dit jaar gaat die lijn dan weer enigszins naar boven. Het is bij deze soort feitelijk het zelfde verhaal als bij de Bosrietzanger in de eerste jaren na de aanplant. De Grasmus is een soort van dichte kruidenvegetatie met enkele bomen als zang- en uitkijkpost. Dit biotoop is in het bos (nog) niet zoveel voorhanden, en bijgevolg zijn er dus ook weinig Grasmussen. Maar toch zien we bijna ieder jaar drie of vier broedparen. Dit broedseizoen waren ze te horen in deel Kortland, twee paar hadden hier hun territoria. Deel Oud-Alblas moest het doen met één paar. De Tuinfluiter zit met paar exact op het gemiddelde van de laatste tien jaar. Deze onopvallende maar algemene zangvogel, met zijn het meest op een versnelde opname van merel lijkende zang, komt in de delen Papendrecht en Oud-Alblas vrij algemeen voor. In Kortland en Grote Nes, die natuurlijk lang zo groot niet zijn, lijkt dat wat minder te zijn. Ondanks dat de Zwartkop dit jaar t.o.v. vorig jaar paar moest inleveren is het nog steeds De populaties van de beide lijstersoorten zijn de laatste jaren vrij stabiel te noemen. Het aantal Merels is landelijk nog altijd aan het toenemen, het is een van de algemeenste broedvogels in ons land. De soort schommelt in het bos jaarlijks rond de paar. De Zanglijster is zowel landelijk als in het Alblasserbos vrij stabiel. Van deze zanger werden territoria aangetroffen, vrijwel het gemiddelde van de laatste jaren. De delen Oud-Alblas en Papendrecht hadden met paar een gelijk aantal, de overige drie broedden in deel Grote Nes. Van de Bosrietzanger werden territoria gevonden, tweeënhalf maal het aantal van vorig jaar, een flinke toename dus. In het zesde en zevende jaar na de aanplant van het bos bereikte de stand van deze wat zang betreft meesterimitator, door de aanwezigheid van veel ruigte en brandnetels met nog niet zo hoog struikgewas, een stand van wel paar. Door het eind jaren negentig verdwijnen van dit voor deze soort optimale biotoop, zakt het gemiddeld aantal broeders tot slechts vier paar. De laatste jaren stijgt dit voorzichtig weer naar een gemiddelde van zeven paar. Dit broedseizoen werden zoals gezegd territoria gevonden, waarvan de helft in deel Papendrecht, drie in deel Oud-Alblas en deel Kortland herbergde de laatste twee broedgevallen. Figuur : De twee gelijkende zangertjes Fitis en Tjiftjaf hebben in het Alblasserbos een heel eigen populatie-ontwikkeling. één van de talrijkste broedvogels van het bos. Hij zit met 8 aangetroffen territoria nog ruim boven het gemiddelde van van de afgelopen jaar. Deel Oud-Alblas herbergde met paar ook dit jaar weer de meeste van deze landelijk nog steeds toenemende soort. Op de voet gevolgd door deel Papendrecht met paar. De Tjiftjaf is in het Alblasserbos een zeer algemeen voorkomende broedvogel, die ook landelijk nog steeds in een stijgende lijn zit. Dit seizoen doet hij althans in het Alblasserbos een flinke stap achterwaarts. Maar liefst paar minder dan vorig broedseizoen. Een mogelijke oorzaak is misschien het zeer koude voorjaar, het koudste in ruim jaar, dat ook nog eens tot eind mei/begin juni aanhield. De eerste rondes was er dan ook weinig zangactiviteit, waardoor een kleiner aantal op de tellijsten kwam. En misschien waren er dit jaar wel gewoon minder. Als je figuur ziet is dat allemaal niet zo verontrustend, er zitten regelmatig van die pieken en dalen in zijn jaarlijkse presentie. De Fitis is ook zo n algemeen voorkomende soort, al is hij in het bos door een minder geschikt broedbiotoop (de laatste tot jaar neemt hij alleen maar af) een stuk minder algemeen dan sterk op hem gelijkende Tjiftjaf. Er werden dit jaar territoria gevonden, nog weer één minder dan vorig jaar. Van de Staartmees werden dit keer slechts twee territoria gevonden. Eén in deel Oud-Alblas en één in deel Papendrecht. De laatste zes jaar vertoont deze soort een behoorlijke teruggang, het gemiddelde voor de laatste zes jaar staat op paar. Het langjarig gemiddelde vanaf 99, het jaar van vestiging, staat op paar. Van de Matkop, een gevoelige rode lijstsoort, die landelijk en dan voornamelijk in de laagveengebieden nogal afneemt, werden vier territoria gevonden. Waarin de delen Oud-Alblas en Papendrecht een evenredig aandeel hadden: ieder twee paar. De soort zakt hiermee iets onder het langjarig gemiddelde. Pimpelmezen werden dit jaar wat minder gevonden, niet meer dan broedparen. De stand is sinds, toen er paar broedden, niet zo laag geweest. Die afname is opmerkelijk genoeg alleen in deel Oud-Alblas en Grote Nes, Oud-Alblas had bijna de helft minder broedparen (van naar ) dan vorig seizoen. Grote Nes ging van drie naar één paar. De overige bosgedeelten hadden zelfs een broedpaar meer. De stand van de Koolmees blijft aardig op peil, met broedparen zit de soort exact op het gemiddelde van de afgelopen jaar. Deel Papendrecht en Kortland hebben evenals vorig jaar ondanks de nestkasten in Papendrecht Alblasserwaardse Vogels

9 Figuur : Groenlingen zijn incidentele broedvogels in het bos. Foto Merijn Loeve. zowat een gelijk aantal broedparen, resp. en paar. Van de landelijke toename van de Boomkruiper is in het bos niet veel te merken. Er werden dit jaar opnieuw minder territoria gevonden. Hij duikelde weer met vier paar naar beneden en bleef hangen op paar. Met zeven paren, de hoogste stand die we tot nog toe haalden, doet de Wielewaal het dit jaar weer erg goed. Gemiddeld staat hij de laatste zes jaar (dit jaar meegerekend) op zes per jaar. Deel Papendrecht herbergde vier en Oud-alblas drie paar van deze qua kleur wat tropisch aandoende vogels. Het aantal Gaaien lijkt zich landelijk de laatste jaren te stabiliseren. In het bos is het dit jaar echter wat minder, met name in deel Papendrecht en Grote Nes neemt hij met de helft af. De stand in beide gebieden gaat van vier naar twee paar. Eksters zijn helaas niet zulke populaire vogels, ze lusten nu eenmaal graag een eitje of jonge vogel. Hun aantal is de laatste jaren vrij stabiel te noemen, de acht gevonden territoria is exact het gemiddelde van van de afgelopen jaar. De Zwarte kraai, ook al niet zo n populaire jongen, zit op hetzelfde aantal als vorig jaar. Ook deze kraaiachtige is de laatste jaren vrij stabiel, want met paren zit deze soort op het gemiddelde van de afgelopen jaar Het aantal Spreeuwen wordt de laatste jaren geleidelijk wat minder. Dit keer werden 9 territoria gevonden, en ook weer alleen in deel Papendrecht. In het bos broedende Spreeuwen doen het landelijk uitermate slecht. Hoewel de Vink landelijk nog een lichte toename laat zien, is er in het bos de laatste drie jaar een enigzins dalende trend. Alleen in deel Oud-Alblas is de stand gelijk gebleven; gemiddeld staat hij de laatste jaar op paar. Na twee jaar afwzigheid zagen we in weer een broedende Groenling en evenals toen zat hij ook nu weer in deel Kortland. Landelijk doet deze soort het erg goed. Hij broedt echter meer in bebouwde gebieden, met dicht struikgewas in tuinen en parken. De Putter is in ons land een tamelijk algemene broedvogel, zijn aantal is de laatste tien jaar zo ongeveer verdubbeld. In het bos is het, vooral de laatste jaren meer een toevallige broedvogel. De laatste keer was dat in 9 in deel Papendrecht, waar het tot een min of meer jaarlijkse broedvogel was. Dit jaar broedde er toch weer één in deel Papendrecht, en voor het eerst sinds de aanleg één in deel Kortland. En als laatste werd er na een jaar afwezigheid weer een broedende Boomklever aangetroffen in deel Oud-Alblas. Dat wordt nog eens een standvogel in de Alblasserwaard. Fuut Knobbelzwaan Nijlgans Wilde eend Krakeend Buizerd Boomvalk Fazant Waterhoen Meerkoet Holenduif Houtduif Witte kwikstaart Koekoek Steenuil Bosuil Groene specht Gr. bonte specht Winterkoning Heggenmus Roodborst Nachtegaal Gekr. roodstaart Merel Zanglijster Bosrietzanger Kl.karekiet Spotvogel Grasmus Tuinfluiter Zwartkop Tjiftjaf Fitis Staartmees Matkop Pimpelmees Koolmees Boomkruiper Wielewaal Vlaamse gaai Ekster Zwarte kraai Spreeuw Vink Groenling Putter Boomklever Aantal broedpaar Aantal soorten Totaal Kortland Grote Nes Papendrecht Oud-Alblas ALBLASSERBOSSEN BROEDVOGELS Tabel : Samenvatting van het aantal broedparen per soort per bosdeel. Alblasserwaardse Vogels 9

10 Huismussenen Gierzwaluwen inventarisatie in de binnenstad van Gorinchem in Huismus foto Jouke Altenburg Steden zijn voor diverse vogelsoorten een prima leefomgeving, mits de stadsbewoners een beetje aan hun gevleugelde medebewoners denken. Om dat natuurbesef in steden onder mensen te bevorderen, heeft Vogelbescherming Nederland in diverse steden stadsvogeladviseurs. In Gorinchem is Johan Sterk, samen met de NVWA, voortvarend met deze functie aan de slag gegaan. In werd er een onderzoek opgestart naar de Huismussen en Gierzwaluws in de binnenstad van Gorinchem. In dit artikel worden de eerste resultaten van dit meerjarige onderzoek gepresenteerd. Huismus In Gorinchem is het huismussenbestand de afgelopen jaren flink teruggelopen, zoals bijna overal in Nederland. Sinds de jaren tachtig is de huismus met % of meer achteruitgegaan. Vanwege de sterke achteruitgang is de huismus in op de rode lijst geplaatst. In het voorjaar van is het plan ontstaan om Gorinchem en het buitengebied te inventariseren op huismussen. Eén van de doelen van het onderzoek is om te bepalen hoeveel paar er momenteel voorkomen in Gorinchem en omgeving, hoe deze zijn verspreid over de stad en of de huismussenpopulatie nog steeds achteruitgaat. Om het onderzoek te starten is een database opgezet met daaraan verbonden de mogelijkheid om waarnemingen van huismussen door middel van een digitale kaart in te voeren. Methode Johan Sterk & Anthonie Stip mussen voornamelijk aangetroffen onder de wat oudere pannendaken met in de buurt voldoende dekking in de vorm van dichte struiken of hagen. Op veel plaatsen werd er door de mannetjes getjilpt vanaf de dakrand of dakgoot, maar ook verborgen vanuit een dichte struik of haag in de buurt van het nest. Struiken en hagen waarin huismussen werden gehoord waren onder andere de taxus, vuurdoorn, cotoneaster, meidoorn, conifeer en klimop. Vergelijking met oude gegevens In 9 werd voor de bebouwde kom van Gorinchem een schatting opgegeven van.. paar huismussen. De inventarisatie van voor 9 vond plaats in het kader van de Avifauna van Midden Nederland. Conclusies en aanbevelingen Huismus De Huismus lijkt vooral verdwenen te zijn uit het centrale deel van de binnenstad. De soort doet het nog relatief goed in de buitenranden van de binnenstad grenzend aan de stadswal. Over oorzaken van de massale achteruitgang van de huismus in Nederland is al veel geschreven. Ook het onderzoek in Gorinchem over lijkt te bevestigen dat huismussen een voorkeur hebben voor huizen met pannendaken en voldoende dekking (struiken en/of klimop) in de buurt van het nest. Door de zogenaamde verstening van de tuinen en het volbouwen van stukjes rommelige natuur in het stedelijk gebied is ook de hoeveelheid dekking en voedsel de laatste decennia sterk afgenomen. In gebieden waar behalve pannendaken en voldoende dekking ook een voldoende groene en insectenrijke omgeving is, doen huis- In het voorjaar van heb ik de binnenstad van Gorinchem bezocht om waarnemingen te verzamelen, met als zwaartepunt de bovenstad. Elke tjilpende mannelijke huismus werd als territorium (broedgeval) beschouwd en ingetekend op een digitale kaart en op deze manier ook ingevoerd in een database. De binnenstad werd in de periode juni t/m juli driemaal bezocht met een tussenperiode van minstens twee weken. Resultaten De telling heeft over het jaar in het hele onderzochte gebied broedgevallen van de huismus opgeleverd. Het aantal broedgevallen varieerde sterk per gedeelte binnenstad. In sommige delen van de binnenstad broeden (bijna) geen huismussen meer, zoals in het gebied rond De Vijfde Uitgang en Volksweerbaarheid. Andere gedeelten waren beter dan verwacht, zoals bijvoorbeeld het gebied bij de Paddemoes en Dalembolwerk. In de binnenstad van Gorinchem werden de broedgevallen van huis- Figuur : Verspreiding van de nesten van Huismussen in de binnenstad van Gorinchem. Alblasserwaardse Vogels

11 mussen het beter dan op andere plekken. Uit de voorkeur voor mussen in de groene buitenring van de binnenstad is af te leiden dat ook het vergaren van voldoende voedsel in toenemende mate een probleem is geworden. Verder is door het opknappen en de renovatie van gebouwen en de toepassing van zogenaamd vogelschroot bij mogelijke nestplaatsen onder pannendaken minder passende broedgelegenheid beschikbaar dan enkele tientallen jaren geleden. Bij het bevorderen van een goede broedgelegenheid voor huismussen ligt een schone taak voor zowel de gemeente als de particulier. Speciale neststenen kunnen worden ingemetseld in muren en nestkasten kunnen worden opgehangen bij zowel particuliere gebouwen als woonhuizen. Vogelschroot kan worden verwijderd bij geschikte broedlocaties. Particulieren kunnen zorgen voor groene, insectenrijke tuinen. De gemeente kan zorgen voor kwalitatief hoogwaardig openbaar groen. Deze activiteiten zullen niet alleen gunstig zijn voor de huismus, ook insecten, vlinders, wilde bijen en andere stadsbewoners zoals de gierzwaluw en dwergvleermuis zullen hier baat bij hebben. Figuur : Er broedden paar gierzwaluwen in de Gorkumse binnenstad. Foto Henk Post. Gierzwaluw Met afstand is de Gierzwaluw de meest uitgesproken stadsvogel die als geen andere de Nederlandse zomer kenmerkt. Het luid sjirpende en gierende geluid van snel rondvliegende groepen gierzwaluwen is dan bijna overal te horen in onze steden en dorpen. Toch zien we de afgelopen jaren ook in Gorinchem de rondvliegende groepen gierzwaluwen in aantallen afnemen. Parallel lopend aan het onderzoek van de huismussen ben ik eveneens in gestart met inventariseren van Gierzwaluwen in de binnenstad van Gorinchem. Methode Gierzwaluwen laten zich echter niet zo makkelijk tellen als andere broedvogels, aangezien ze zeer snel onder een dakpan of andere geschikte broedplek kunnen duiken en dan zie je ze niet meer. De rest van de tijd vliegen ze in de buurt van de nestplaatsen rond, maar dat kan ook tot ver buiten het gezichtsbereik zijn. De beste tijd om gierzwaluwen te tellen is de laatste twee uur voor zonsondergang. Ze gaan dan lager en luid gierend rondom de nestplaatsen vliegen, die vaak in kleine kolonies bij elkaar gelegen zijn. De nestplaatsen van de gierzwaluw zijn ingetekend in een digitale kaart en op deze manier ook ingevoerd in een database. De binnenstad werd viermaal bezocht in de periode t/m juli. vijf mogelijke nestplaatsen is slechts éénmalig nest indicerend gedrag geconstateerd. De grootste kolonie bestond uit tien nestplaatsen achter de kroonlijst (bovenkant gevel) van het Tuighuis of Arsenaal gelegen aan de Boerenstraat. Vergelijking met historische gegevens In 9 werd voor de bebouwde kom van Gorinchem een schatting opgegeven van paar gierzwaluwen. De inventarisatie van voor 9 vond plaats in het kader van de Avifauna van Midden-Nederland. In het algemeen geldt dat de gegevens indertijd zeer globaal en weinig methodisch zijn verzameld, zodat het de vraag is in hoeverre deze een realistisch beeld geven van het werkelijke aantal broedparen. Dit blijkt ook uit de zeer grote marge tussen de opgegeven minimum en maximum aantallen. Het is duidelijk dat men moeite had de aantallen gierzwaluwen in kaart te brengen. In het onderzoek is geen onderscheid gemaakt tussen het aantal broedparen en het aantal niet-broedende vogels, dus het aantal broedparen kan indertijd zijn overteld. Conclusies en aanbevelingen Gierzwaluw Het lijkt erop dat de afname van aantal broedgevallen van gierzwaluwen in de binnenstad van Gorinchem zich langzaam maar gestaag voltrekt. Waarschijnlijk wordt deze afname veroorzaakt door de afname in nestgelegenheid ten gevolge van renovatie en sloop van huizen en gebouwen met goede nestgelegenheid. Het verdient aanbeveling om het bij sloop, renovatie en verbouwing van huizen en daken in en de binnenstad ter plekke vervangende nestgelegenheid voor gierzwaluwen aan te brengen in de vorm van speciale nestkasten, neststenen en/of dakpannen. Het is belangrijk dat de vervangende nestgelegenheid zich zo dichtbij mogelijk bij de oude nestholte bevindt, want gierzwaluwen zijn zeer plaats trouw en zullen vervangende nestgelegenheid op grotere afstand van de oorspronkelijk nestholte negeren. Dankwoord Graag wil ik Jouke Altenburg, Henk Post en Vogelbescherming Nederland bedanken voor het ter beschikking stellen van de foto s. Daarnaast wil ik Marius Teeuw bedanken voor het vervaardigen van de verspreidingskaarten. Literatuur Melchers M. (). Huismussen tellen in Groot-Amsterdam. Natura -: -. Mostert K. (99). De broedvogels van het stedelijke gebied van Delft in 99. Vogelwacht Delft e.o. Resultaten De telling heeft over het jaar in het onderzochte gebied nestplaatsen van de gierzwaluw opgeleverd, waarvan bij nestplaatsen ook daadwerkelijk een broedgeval is vastgesteld. Twee mogelijke nestplaatsen liggen buiten het gezichtsveld, bij Figuur : Verspreiding van de Gierzwaluw in de binnenstad van Gorinchem. Alblasserwaardse Vogels

12 Weidevogelbescherming in de Alblasserwaard in Scholeksternest met klein eitje foto Jan Andeweg In hebben ca. bedrijven in de Alblasserwaard en vrijwilligers samen werk gemaakt van het opsporen en beschermen van weidevogelnesten en weidevogeljongen. Van bedrijven werden de legselgegevens ontvangen en ingevoerd in de database Vrijwillige Weidevogelbescherming Nederland van Stichting Landschapsbeheer Nederland. Maart, eerste kievitsei De eerste kievitseieren in Nederland werden op maart gevonden. Het eerste ei werd ontdekt in Ede in Gelderland, het tweede ei nabij Lage Zwaluwe in Brabant en het derde ei werd opgespoord in Zoeterwoude in Zuid-Holland. Op maart werd nabij Nederweert het eerste kievitsei in Limburg ontdekt. Op maart werd nabij Earnewald het eerste kievitsei in Friesland gevonden. En op maart werd in Amstelveen het eerste ei in Noord-Holland aangetroffen. Op maart werd in Overijssel nabij Wijhe het eerste kievitsei ontdekt. En op maart werd een kievitsnest met eieren ontdekt onder Kamerik in Utrecht. Op april werden de eerste kievitseieren aangetroffen in Drenthe nabij Beilen en in Zeeland onder Meliskerke. Op april in Flevoland in de Noordoostpolder en als laatste provincie op 8 april in Groningen nabij Winsum. In alle provincies, met uitzondering van Utrecht, betrof het een nest met één ei. Door het aanhoudende winterse weer met zware nachtvorst zijn vermoedelijk alle vroege kievitsnesten in Nederland verlaten. Het eerste kievitsei in Nederland werd Weidevogelvrijwilligers Erna en Ron met jonge Nijlganzen. Foto Jan Andeweg. Jan Andeweg in op maart ontdekt, elf dagen eerder dan de eerste vondst in. Eerste kievitsei in de Alblasserwaard Begin maart waren zeer veel Kieviten territoriaal op de maïspercelen aanwezig. Op 8 maart werden dertig krabkuilen van de Kievit gevonden. Na wekenlang vergeefs gezocht te hebben werd door André Hornstra op maart het eerste kievitsei van de Alblasserwaard gevonden op een maïsakker bij Kees van Beest, in polder Den Beemd onder Hoogblokland. Zeker is dat alle twaalf maartse kievitsnesten in de Alblasserwaard, gevonden door vrijwilligers André Hornstra en Kees de Jong, verlaten zijn. Het eerste kievitsei van de Alblasserwaard werd in op maart nabij Hoogblokland gevonden. April, start broedseizoen Op en april werden slechts krabkuilen, zonder kievitseieren, op de maïspercelen aangetroffen. Door de lange koude winter werd het leggen van eieren door de weidevogels uitgesteld tot vijf april. Kees de Jong meldde op 8 april dat hij op maïsland twee kievitsnesten met eieren en kievitsnesten met ei had gevonden. Op april werden de eerste parende Grutto s waargenomen. Met op april de vondst van het eerste gruttonest van Zuid-Holland door Astrid Kant nabij Lexmond. Het betrof een nest met grutto-eieren net buiten de Alblasserwaard, in de Vijfheerenlanden. Op april werd door Pieter Bieren een gruttonest met ei in polder Nieuw-Lekkerland gevonden. Het eerste scholeksterei in Zuid-Holland werd door Hennie Roest en Jan Andeweg gevonden op april. Het ei lag op een maïsperceel nabij Nieuwland, net buiten de Alblasserwaard. Een tureluurnest en een krakeendennest met eieren werd door André Hornstra gemeld op april. Het eerste tureluurnest van Zuid-Holland werd op april, met eieren, ontdekt onder Maasland. Mei, drie weken rust in de polder De eerste drie weken van mei hadden we nat en wisselvallig voorjaarsweer. Door de rust in de polders konden veel vroege kievit- en gruttonesten ongestoord uitkomen en werden veel gezinnen waargenomen. De inschatting is dat veel vroege kievitjongen op het maïsland door het koude en natte weer zijn doodgegaan. Op mei begon het maaien voor de eerste grassnede. En werd een begin gemaakt met het opsporen van Alblasserwaardse Vogels

13 Met plastic zakken aan stokken worden jongen verjaagd van percelen die gemaaid moeten worden. Foto Jan Andeweg. Een kievitsnest met drie gewone eieren en een dwergei. Foto Jan Andeweg. de weidevogelgezinnen in de te maaien percelen. Alsmede het plaatsen van stokken met plasticzakken om de jongen te verjagen uit de te maaien percelen. Door het zonnige en droge weer veranderden vele polders in de waard, binnen één week, in nagenoeg volledig kaal gemaaide vlakten. Met niet zelden te weinig voedsel en schuilmogelijkheden voor de nog aanwezige pullen. En op de percelen die s nachts gemaaid waren ontbraken de jongen volledig. Gevonden nesten en bescherming Van dertien vogelsoorten weren in totaal 99 nesten gevonden en gemarkeerd. Van 88 nesten (88,%) is de afloop van het nest bekend geworden. Het uitkomstpercentage van 8% is een prima resultaat. De predatie van nesten was met 8% erg laag. En is vermoedelijk veroorzaakt doordat het maaien laat begon dit jaar. nesten (,%) van in totaal 8 vogelsoorten zijn beschermd tegen agrarische werkzaamheden en vee. 9 nesten (%) werden beschermd bij werkzaamheden op maïsland en 8 nesten (%) zijn beschermd op grasland. Slechts nesten (ca. %) werden beschermd bij het maaien en nesten zijn beschermd tegen vertrapping door vee. nesten van de Kievit (,%) zijn beschermd bij agrarische werkzaamheden en vee. Waarvan 8 nesten (,%) op maïsland zijn beschermd. In totaal gruttonesten (,9%) zijn beschermd, waarvan nesten bij maaien, nesten tegen vee en nest bij bemesting. Andere soorten die beschermd zijn: 8 nesten van Scholekster, nesten van Wilde eend, nesten van Tureluur, nest van Slobeend en nest van Graspieper. Juni, toch weer lichtpuntjes Tot ver in juni vonden we late nesten met eieren. En deden een aantal boeren een beroep op ons of we de percelen met een rustperiode voorafgaand aan het maaien wilden afzoeken op nesten en weidevogelgezinnen. Daar is door de weidevogelvrijwilligers veel werk van gemaakt. Op sommige percelen met gezinnen werd het maaien een aantal weken uitgesteld. Waar dit niet mogelijk was, werden stokken met plastic zakken kriskras in het perceel geplaatst. Waardoor de weidevogeljongen zich verplaatsten naar een aangrenzend perceel zonder onrust. Op een aantal bedrijven waar de weidevogelbiotoop voldoende in tact is gebleven hebben we, een relatief klein aantal, weidevogeljongen van de Grutto, Kievit, Scholekster en Tureluur vliegvlug zien worden. Dwergeieren Bijna elk jaar wordt wel een nest gevonden waarin een heel klein eitje ligt. Een klein eitje zonder dooier en dat dus nooit uitkomt. Dit fenomeen treedt bij alle weidevogelsoorten op, dus bij de Kievit, Grutto, Scholekster en Tureluur. Maar het blijft een zeldzaamheid dat je deze vondst doet. We hebben vermoedens, maar ook niet meer dan dat, dat het kleine eitje gelegd is door een vogel die voor het eerst aan de leg is. Het eerste eitje van een jonge vogel om zo te zeggen. We denken dat omdat we menen dat dit fenomeen zich ook voordoet bij jonge kippen die voor het eerst aan de leg zijn. Voor meer informatie over de oorzaak van de kleine eitjes houden we ons aanbevolen. Nestbescherming tegen vee. Foto Jan Andeweg. Alblasserwaardse Vogels

14 Het koude voorjaar van en wat de uilen hiervan vonden Kerkuil foto Pieter Klootsema Als nasleep van de lange winter van / was ook het daarop volgende voorjaar koud. Tot in mei waren de temperaturen aan de lage kant. Wat heeft dat voor gevolgen gehad voor uilen in de Alblasserwaard? Een overzicht. Kerkuil Na het koude voorjaar kwamen eind mei de eerste mails binnen met alarmerende berichten over weinig bezette Kerkuilkasten. Of als ze wel bezet waren, dat er nog geen jongen waren te vinden en alleen de eerste eieren waren gelegd. Hierdoor zijn - nadat een aantal kasten waren gecontroleerd diverse controleurs in Nederland gestopt in verband met mogelijke verstoring van de broedende Kerkuilen. Waren er te weinig muizen of speelde het koude voorjaar een hoofdrol dit jaar? was dan ook de vraag. Ook een winter met veel sneeuw en vorst doet een aanslag op muizenbestand en dus op het voedselaanbod van de Kerkuilen. Een voorbeeld dat de Kerkuilen in sommige delen van het land echt even de kat uit de boom keken bleek op Noord- en Zuid-Beveland waar normaal jaarlijks bezette kasten zijn te vinden, maar nu begin juni nog maar drie kasten waren bezet. Hoop was dat Kerkuilen er later zouden beginnen en dat het achterwege blijven van broedsels in het begin van het broedseizoen zouden worden goedgemaakt door latere broedpogingen. Het record van Zuid Holland met 8 broedparen wat in was bereikt, zou dit jaar een grote uitdaging gaan worden. Om het aantal van broedgevallen en 9 uitgevlogen jongen van vorig jaar te halen in de Waard zouden we een kleine wonder moeten hebben, was de gedachte na het lezen van de mails. Omdat de groep controleurs dit jaar bestond uit drie man moest er flink wat werk worden verzet om alle A en B locaties te controleren, want op dit moment beslaat het bestand in de Alblasserwaard om de nabij kerkuilkasten. Vanaf is hiervan tot % bezet en aardig stabiel, wat er op kan wijzen dat de top is bereikt. Wat de Alblasserwaard betreft begonnen wij op juni met onze controle en het landelijke beeld met late aanvang bleek ook voor onze regio te gelden. Na deze eerste avond met zes bezoeken was het resultaat matig: twee kasten zonder bewoning, één kast met twee uilen maar geen eieren en bij de e kast vloog het mannetje naar buiten en zat het vrouwtje op drie eieren. Op één adres waren de bewoners niet thuis dus moest de controle worden uitgesteld. Gelukkig had één paar toch meer hoop op de toekomst en had minimaal jong onder de veren. Haast was dit jaar dus niet geboden en de de en e controleavond vonden plaats op en 8 juni. Ook nu was er Pieter Klootsema sprake van veel niet-bezette kasten. In juli ging het controleren langzaam over in ringen en op juli werden de eerste drie jongen voorzien van een ringetje. Op augustus werd de laatste ringronde uitgevoerd, waarna we de balans voor een groot deel weer op konden maken. Deze laatste avond brachten we een bezoek aan vier nestkasten in het oosten van de Alblasserwaard en kregen twaalf jongen een ring om geknepen. Twee adulte vrouwtjes werden beloond voor hun moederzorgen met een ring. De laatste nestkast bevond zich op zes meter hoogte. Het is normaal al een hele operatie om deze nestkast te bezoeken en nu leverde dit nog een teleurstelling op want de twee bij een vorig bezoek getelde jongen waren verdwenen. Na nogmaals de kast aan een onderzoek te hebben onderworpen of er van de verdwenen jongen nog sporen waren te vinden, kwam er een skelet met ring van een uil te voorschijn die op -8- in deze kast was geringd. Na deze laatste avond hadden we voor in totaal jonge Kerkuilen geringd en adulte waarvan terugvangsten waren. De gevreesde klap op het aantal kerkuilen was dus achterwege gebleven want net als kwamen we ook dit jaar uit op nesten. Landelijke cijfers van wat de Kerkuilen het koude voorjaar vonden zijn op het moment van schrijven nog niet bekend, maar zal worden besproken in een volgend verslag Steenuil Wat voor de Kerkuil opging, bleek ook voor de Steenuil te gelden: ook deze soort was later begonnen met de eileg en waren er kleinere legsels geproduceerd. Omdat de Steenuil eerder aan het broedseizoen begint dan de Kerkuil wordt er met het controleren drie weken eerder begonnen. Normaal gesproken zitten eind april/begin mei de meeste Steenuilen immers al op hun eieren. Omdat de verlate aanvang van eierleg via de tamtam binnen was gekomen werd de eerste controle op mei gestart en acht nestkasten werden bezocht. Eén nestkast leverde een vrouwtje met eieren op. De e ronde konden vier kasten worden bekeken en ook nu leverde dit weer een vrouwtje met vier eieren onder haar broedvlek. Na nog enkele controlerondes waren er nestkasten bezocht en vier daarvan waren bezet, waaronder dus twee met Steenuilen en vier eieren. In de andere kasten had een Koolmees eitjes gedeponeerd en in de andere hadden vier jonge Kauwen het erg naar hun zin. Op juni was de datum geprikt om de nestkasten met de jongen te bezoeken om deze te ringen, wat bij het eerste nest prima werd uitgevoerd. Maar bij de tweede nestkast zaten de jongen reeds in de bomen verbaasd naar ons Alblasserwaardse Vogels