Looptraining. lopen.. lopen... lopen...

Transcriptie

1 Looptraining lopen.. lopen... lopen... van en voor mensen met een hart- of vaatziekte

2 Looptraining Deze brochure biedt een looptrainingsprogramma om de vaatziekte atherosclerose (slagaderverkalking) te bestrijden en klachten te verminderen lopen.. lopen... lopen...

3 Inhoud Looptraining: lopen, lopen, lopen is een uitgave van De Hart&Vaatgroep Postbus AC Bilthoven Tel.: (030) Eindredactie: Marjolein de Booys, voormalig consulent van voorheen de Vereniging van Vaatpatiënten (nu De Hart&Vaatgroep) Met bijzondere dank aan: Bianca Bendermacher, Edith Willigendael Adviezen: Dr. J.A.W. Teijink, vaatchirurg, Atrium medisch centrum Heerlen S. van der Voort, fysiotherapeut Vaatrevalidatie Landgoed Zonnestraal H. Eijsbergen, H. Giesen, A. Schellart, F. Zwiebel, ervaringsdeskundigen Illustraties: Rogier Trompert, medisch illustrator (pag. 3, 9, 19, 28 en 29) Voorwoord... 1 Inleiding Vaatvernauwing als gevolg van slagaderverkalking Looptraining voor de behandeling van etalageziekte Hoe vaak? Maximale loopafstand Trainingsroute Loopschema... 9 Voorbeeld loopschema per dag Looptempo Rusten Trainingsduur Resultaat Looptraining: het hoe en waarom Waarom lopen? Effect op loopafstand Waarom word ik niet gedotterd? Voordat u begint Auteurs oorspronkelijke versie: Marjolein de Booys Bart van Zenderen Frits Zwiebel 4Looptraining onder begeleiding van een fysiotherapeut Werkwijze Financiële vergoeding Welke fysiotherapeut? ISBN: Trefwoorden: slagaderverkalking, etalagebenen, claudicatio intermittens, vaatziekten, looptraining 5Adviezen en tips voor een optimale looptraining Lopen bij slecht weer Goede loopschoenen Tips... 24

4 Voorwoord 6Leefstijl Meer bewegen Niet roken Gezonde voeding en gewicht De Hart&Vaatgroep Weekformulier looptraining In 1984 werd door de Vereniging van Vaatpatiënten gestart met het geven van voorlichting over hart- en vaataandoeningen door middel van brochures en het ledenmagazine. Inmiddels is de VVVP opgegaan in De Hart&Vaatgroep en gaan de activiteiten met onverminderde inzet door. Bovendien wordt op de site veel waardevolle informatie geboden. Naast deze belangrijke voorlichtingstaak heeft De Hart&Vaatgroep veelvuldig contact met de hart- en vaatpatiënten in Nederland. Ook brengt zij hart- en vaatpatiënten onderling met elkaar in contact om kennis en ervaringen uit te wisselen en vragen te beantwoorden. Door De Hart&Vaatgroep wordt daarnaast hard gewerkt aan kwaliteitsverbetering van de zorg voor de Nederlandse hart- en vaatpatiënt. Ik vind het dan ook een buitengewone eer u de herziene versie van de brochure Looptraining: lopen, lopen, lopen te mogen introduceren. Een tastbaar bewijs van de vele activiteiten waar De Hart&Vaatgroep voor staat; van de vorige editie zijn bijna exemplaren uitgegeven. De ervaring heeft geleerd dat deze brochure een zeer nuttige aanvulling is op de informatie die behandelend specialisten en huisartsen overbrengen op de patiënt met etalagebenen. In deze brochure wordt veel aandacht besteed aan de mogelijkheden om uw vaatziekte atherosclerose (slagaderverkalking) zelf te bestrijden en klachten te verminderen. Tevens wordt informatie over looptraining onder begeleiding van een fysiotherapeut geboden. Vraagt u uw arts gerust naar de mogelijkheden bij u in de buurt om begeleide looptherapie bij een hiervoor speciaal getrainde fysiotherapeut te krijgen. Na het lezen van deze brochure bent u hopelijk nog gemotiveerder om het heft in eigen hand te nemen. Succes gewenst met uw looptraining! Dr. J.A.W. Teijink, vaatchirurg Catharina Ziekenhuis, Eindhoven. 1

5 Inleiding Van uw arts heeft u te horen gekregen dat u last heeft van claudicatio intermittens, ook wel etalagebenen of etalage ziekte genoemd. Dit wordt zo genoemd, omdat mensen met deze aandoening vaak stil moeten blijven staan. Door de pijn in hun been kunnen zij niet meer verder lopen. Uw arts heeft u vast ook verteld dat de pijn veroorzaakt wordt door een vernauwing in de bloedvaten en dat u veel moet gaan lopen. Dit lijkt een tegenstrijdig advies, u bent immers naar de arts gegaan omdat lopen juist het probleem is. Toch blijkt uit onderzoek dat u door het serieus volgen van een looptrainingsprogramma goede resul taten kunt bereiken. De kans op belastende vaatoperaties wordt kleiner en soms kunnen ze zelfs voorkomen worden. Daarnaast nemen uw lichamelijke conditie en loopafstand toe en worden uw hart en longen sterker. Bovendien heeft looptraining ook een positieve invloed op uw lichaamsgewicht. Mocht u al geopereerd zijn aan de bloedvaten, dan blijft lopen belangrijk om het resultaat van de operatie zo lang mogelijk vast te houden. Over het hoe en waarom van het loopadvies gaat deze brochure. Het is de bedoeling dat u met behulp van deze brochure zelfstandig een looptrainingsprogramma kunt opzetten en volhouden. Indien het zelfstandig volgen van een looptrainingsprogramma onvoldoende resultaat oplevert of indien uw specialist of huisarts dit noodzakelijk vindt, wijst deze brochure u op de mogelijkheden van looptraining onder begeleiding van een fysiotherapeut. 2 3

6 Indien u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft, kunt u altijd bellen naar het secretariaat van De Hart&Vaatgroep. 1Vaatvernauwing als gevolg van slagaderverkalking De oorzaak van claudicatio intermittens is slagaderverkalking (atherosclerose) in de slagaders naar en in de benen. Slagaderverkalking begint met het ontstaan van plaatselijke beschadigingen in de wand van de slagaders waar vervolgens afzettingen op plaatsvinden van bloedcellen, cholesterol en vetten (plaque). Door deze afzettingen vernauwen de slagaders en kan er minder bloed doorheen stromen. Daardoor kan er dus ook minder zuurstof naar de spieren en weefsels worden aangevoerd. De gevolgen van slagaderverkalking in de slagaders naar en in de benen merkt u als eerste tijdens Opbouw van de lichamelijke inspanning, met aderverkalking in de slagaderwand name tijdens het lopen. Bij inspanning hebben de beenspieren meer zuurstof nodig, maar door de vernauwde beenslagaders kan het zuurstofrijke bloed de benen onvoldoende bereiken. Dit tekort aan zuurstof in de beenspieren zorgt voor een verzuring van de spieren, die u ervaart als pijn, kramp, tintelingen of een stijf gevoel. Door even stil te gaan staan, vermindert WIST U DAT Alle slagaders door slagaderverkalking kunnen worden aangetast? de behoefte aan zuurstof in de beenspieren en verdwijnt dit pijnlijke gevoel vaak binnen enkele minuten. Slagaderverkalking in de kransslagaders van het hart kan leiden tot angina pectoris (pijn op de borst) of een hartinfarct. Slagaderverkalking in de hersenslagaders kan leiden tot een beroerte. De behandeling van etalagebenen is enerzijds gericht op het vertragen van de verdere ontwikkeling van slagaderverkalking in de andere slagaders en anderzijds op het vergroten van de pijnvrije loopafstand. Slagaderverkalking is in principe een normale ouderdomsziekte. Er is namelijk sprake van een natuurlijk verouderings- 4 5

7 proces van de bloedvaten. Dit verouderingsproces begint bij iedereen rond het twintigste levensjaar, maar het verloop gaat zo geleidelijk erfelijk bepaald. Heeft u of is er Sommige risicofactoren zijn dat de meeste mensen er pas na vele jaren last in uw familie sprake van hartvan krijgen. of vaatziekten vóór het 60ste levensjaar, dan is het zeker aan Leefgewoonten zoals roken, te veel en te vet te bevelen om regelmatig de eten, te veel alcohol drinken en weinig bewegen kunnen dit verouderingsproces versnellen. te laten controleren. aanwezigheid van risico factoren We noemen dit de risicofactoren voor het (versneld) ontstaan van hart- en vaatziekten. Andere risicofactoren zijn bijvoorbeeld suikerziekte, hoge bloeddruk en een hoog cholesterolgehalte. De ontwikkeling van het proces van slagaderverkalking is te vertragen door deze risicofactoren te minimaliseren en te behandelen. U kunt daar zelf actief een bijdrage aan leveren door uw leefstijl aan te passen. In één van de volgende hoofdstukken zullen we daar verder op ingaan. De pijnvrije loopafstand kan vergroot worden door middel van looptraining. Naast de positieve effecten van looptraining op de loopafstand heeft deze training ook een positief effect op een aantal van de hierboven genoemde risicofactoren. 2Looptraining voor de behandeling van etalageziekte Het woord looptraining geeft al aan dat we iets anders bedoelen dan (sportief) wandelen. Het is de bedoeling dat u zeer regelmatig oefent in het lopen van steeds langere afstanden. Soms spreekt men ook wel van looptherapie, omdat er feitelijk sprake is van een behandeling om het lopen weer beter te maken. In dit hoofdstuk zullen we u een voorbeeld geven hoe u zelf een looptrainingsprogramma kunt opzetten. Op Internet ( kunt u ook een filmpje bekijken over het opzetten van dit looptrainingsprogramma. Deze CD-rom is tegen onkostenvergoeding te bestellen bij het secretariaat van De Hart&Vaatgroep. 2.1 Hoe vaak? Voor het beste resultaat van de looptraining is het van belang dat u minimaal 5 keer per week, maar liefst dagelijks traint, bij voorkeur drie maal per dag. 2.2 Maximale loopafstand Tijdens de eerste training bepaalt u uw maximale loopafstand. U start met lopen zonder pijn in de benen. Op een gegeven moment voelt u pijn, kramp, tintelingen of een stijf gevoel in een been of beide benen. Voor een zo goed mogelijk resultaat van de looptraining wordt geadviseerd dat u nu niet direct stopt met lopen, maar doorloopt totdat u bijna niet meer verder kunt en moet rusten. Dit laatste stukje is heel vervelend. U moet zelf uitproberen wat voor u het maximaal haalbare is. Zonodig wisselt u het af door te stoppen met lopen zodra de pijn begint. Belangrijk is om te weten dat de pijn die u voelt niet schadelijk is, maar juist de nodige veranderingen in de benen stimuleert! De afstand die u nu heeft afgelegd is uw maximale loopafstand. De meeste 6 7

8 patiënten met claudicatio intermittens hebben, voordat ze aan deze training beginnen, een maximale loopafstand tussen de 40 en 200 meter. U zult echter merken dat u na verloop van tijd steeds langer kunt doorlopen voordat u pijn voelt. Dit betekent dat de looptraining effect heeft. De eerste drie maanden bepaalt u iedere week uw nieuwe maximale loopafstand zoals hierboven beschreven. Thuis Looptraining is eigenlijk te vergelijken met topsport, je moet iedere keer je grenzen verleggen. Hoe meer je traint en hoe intensiever je traint, hoe meer resultaat. Maar trainen loont altijd! Herkenningspunt 2 na 2 keer de loopafstand Herkenningspunt 1 na 1 keer de loopafstand Het in kaart brengen van de af te leggen loopafstand kan als volgt worden weergegeven: U gebruikt allerlei aanwezige objecten (gebouwen, huisnummers, stoplichten, lantaarnpalen etc.) om een zo nauwkeurig mogelijke afbakening van de drie delen in het parcours voor uzelf vast te stellen. U legt de route vast op papier. Daarbij noteert u de te verwachten rustpunten op grond van de door u bepaalde loopafstand. Uiteraard kunt u dit trainingsparcours (met een totale lengte van 3x uw maximale loopafstand), ook door iemand zonder loopproblemen laten opzetten. 2.3 Trainingsroute Nu u uw maximale loopafstand weet, kunt u uw trainingsroute (het trainingsparcours!) in kaart brengen. U gaat op een redelijk aangename dag in het voor u prettigste wandeltempo lopen. U richt uw wandeling zo in, dat u uw maximale loopafstand driemaal aflegt voordat u weer op uw uitgangspunt terug bent (bijv. uw woning). Tip: Probeer bij het opzetten van de trainingsroute een beschutte rustplek te kiezen, omdat bij slecht weer staande rusten in regen en wind niet alleen heel vervelend is, maar ook kan leiden tot ongewenste afkoeling van de onderbenen. Voorbeeld: De door u vastgestelde maximale loopafstand is 100 meter. U stippelt een route uit van 3x uw loopafstand, dus in totaal 300 meter. Na 100 en 200 meter kiest u een herkenningspunt, waar u even kunt stilstaan, uw rustpunt. Het derde rustpunt is uw beginpunt, bijvoorbeeld uw voordeur. 2.4 Loopschema Gedurende de eerste maanden is het uitgangspunt van de training dat u drie maal per dag uw route loopt. Per trainingsroute legt u drie keer de door u bepaalde maximale loopafstand af, onderbroken door enkele minuten rust. Dit betekent dus dat u drie maal per dag drie keer uw maximale loopafstand aflegt. 8 9

9 Op deze manier loopt u dagelijks (3x3=) 9 keer uw maximale loopafstand. Dit totaal van 9 is erg belangrijk. Voorbeeld loopschema per dag: Maximale loopafstand Trainingsroute (1) Trainingsroute (2) Trainingsroute (3) Voorbeeld: Uw maximale loopafstand is 100 meter. Uw trainingsroute is 3x 100 is 300 meter. Deze 300 meter loopt u 3x per dag, dus in totaal loopt u 900 meter per dag ofwel 9x de maximale loopafstand van 100 meter. In de trainingsperioden zullen er altijd dagen zijn waarop het niet mogelijk is om uw looptraining volgens schema uit te voeren. Door er voor te zorgen dat u per dag toch negen keer uw maximale loopafstand aflegt, kunt u het trainingsschema naar behoefte aanpassen. Wat is een stevig wandeltempo? Volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen ligt een matig intensief wandeltempo voor 55-plussers op ongeveer 4 km/uur. Dat wil zeggen dat u in 10 minuten een afstand van 666 meter zou kunnen afleggen of 500 meter in 7,5 minuut (u kunt natuurlijk ook uw eigen rekensommetje hier op toepassen!). Het doel van de training is uiteindelijk dat u zo ver mogelijk kunt lopen zonder pijn. Met een hoog wandeltempo moet u eerder rusten. Toch is het belangrijk om tijdens de training zoveel mogelijk een stevig wandeltempo aan te houden. In het begin zal dat nog niet haalbaar zijn. U begint met een lager tempo. U zult merken dat de loopsnelheid na verloop van tijd geleidelijk opgevoerd kan worden. Het is vooral belangrijk om tijdens de training steeds hetzelfde tempo aan te houden. Een manier om uw looptempo te bepalen en vast te houden is door te tellen. Bij het neerzetten van de voet zegt u hardop een telwoord, waarna de volgende stap wordt gezet. Maak in eerste instantie gebruik van de langere telwoorden, bijvoorbeeld één-en-twintig. Met gebruik van andere telwoorden kan het tempo worden verhoogd of verlaagd. Uiteindelijk zal gewenning optreden en hoeft u niet meer hardop mee te tellen. Voorbeeld: Stel, uw maximale loopafstand is 100 meter. U kunt op een bepaalde dag maar twee keer de trainingsroute afleggen in plaats van drie keer. U kunt dan toch aan het dagtotaal voldoen door de ene trainingsronde uit te breiden naar 5 maal de maximale loopafstand (5 x 100 meter) en de tweede ronde 4 x 100 meter te lopen. 2.5 Looptempo Onder looptraining wordt verstaan lopen in een stevige wandelpas en dus niet schuifelen of drentelen! U hebt waarschijnlijk al gemerkt dat het looptempo van invloed is op de pijnvrije loopafstand. Hoe sneller u loopt, hoe eerder u stil moet staan om even uit te rusten. 2.6 Rusten U blijft in hetzelfde tempo doorlopen totdat u uw maximale loopafstand bereikt heeft. Vanwege de (opkomende) pijn in de benen moet u stoppen met lopen. Het beste is om staande te rusten. Het zuurstofrijke bloed stroomt dan door de zwaartekracht gemakkelijker de benen in en kan zo door een hond de verplichting LET OP! Veel lopers denken de ontstane verzuring opheffen. Als de pijn is tot lopen in huis te halen. Toch weggezakt kunt u weer verder lopen. is een hond niet altijd geschikt. Hoe lang u moet stilstaan is voor iedereen anders. Het ligt ook aan het moment van stopdere boom stil en voor u is dat Immers, een hond staat bij iepen. Als u bent doorgegaan tot u echt niet juist niet de bedoeling! verder meer kon, dan duurt het langer voor de 10 11

10 verzuring is opgeheven. Gemiddeld duurt het één tot enkele minuten totdat de pijn volledig verdwenen is en u weer verder kunt lopen. WIST U DAT ook het lopen met bepakking, bijvoorbeeld een zware rugzak, van invloed is op de afstand die u pijnvrij kunt lopen? 2.7 Trainingsduur Het is duidelijk dat de training in het begin minder tijd kost door de beperkte loopafstand. Echter, naarmate u verder kunt lopen, neemt ook de gebruikte tijd toe. Het is verstandig om gelijk in het begin al de trainingstijd per keer op minimaal een half uur te houden. 2.8 Resultaat conditie aanzienlijk verbeterd zijn. Op den duur zal uw maximale loopafstand steeds minder gaan toenemen. Het is nu van belang om de looptraining vol te houden met de laatst behaalde maximale loopafstand. Zo houdt u uw lichaam in conditie en vermijdt u een terugval. Achter in deze brochure is een trainingsschema opgenomen, waarin u uw vorderingen kunt opschrijven. Door deze te kopiëren en de ingevulde formulieren te bewaren, kunt u ook achteraf nagaan hoe hard u iedere week vooruit bent gegaan. In de praktijk en uit de literatuur zijn voorbeelden bekend van patiënten die met deze training hun handicap volledig overwonnen hebben. Wanneer serieus aan looptraining wordt gedaan, kunnen zeven van de tien patiënten met claudicatio intermittens zich een dotterbehandeling of operatieve ingreep besparen! Geef daarom niet te snel op, maar hou vol! Na één week: Na zeven trainingsdagen heeft u (7x9=) 63 maal uw loopafstand afgelegd. In de meeste gevallen is de optredende pijn aan het einde van de maximale loopafstand minder hevig of zelfs niet meer merkbaar. Het is tijd om uw nieuwe maximale loopafstand te bepalen en een daarbij behorend trainingsparcours. Ook kunt u uw looptempo (een klein beetje) opvoeren. De eerste drie maanden legt u iedere week uw nieuwe trainingsroute vast. En (bijna) iedere week zal die weer een stukje langer zijn! Na 3 maanden: Na drie maanden de looptraining op deze wijze uitgevoerd te hebben, zal er al een duidelijk effect te merken zijn. U kunt al een stuk verder lopen voordat u pijn begint te voelen. Het is niet meer noodzakelijk om iedere week uw maximale loopafstand te bepalen, om de 2 weken mag nu ook. Na 6 maanden: Na zes maanden zullen uw maximale loopafstand én uw algemene lichamelijke 12 13

11 3Looptraining: het hoe en waarom 3.1 Waarom lopen? Regelmatig wordt aan ons de vraag gesteld waarom juist lopen zo belangrijk is voor patiënten met claudicatio intermittens en waarom bijvoorbeeld zwemmen of fietsen niet hetzelfde effect heeft. Lopen doet pijn, fietsen is prettiger. We zullen het u proberen uit te leggen. Bij lopen ontstaat zuurstoftekort in de beenspieren en treedt sneller verzuring op. Door regelmatig intensief te lopen, treden in de spieren die gebruikt worden bij lopen en in de bloedvaten die naar deze spieren gaan belangrijke veranderingen op die uiteindelijk tot verbetering van de pijnvrije loopafstand zullen leiden. Hoe het precies werkt is (nog) niet bekend, maar de volgende zaken spelen een belangrijke rol: 1. Betere stofwisseling in de spieren Een belangrijke verandering die onder invloed van lopen optreedt, is een verbetering van het vermogen van de actieve spieren om zuurstof op te nemen uit het bloed. Dit zorgt ervoor dat de spieren minder snel verzuren waardoor de typische pijn later of zelfs helemaal niet meer optreedt. 2. Betere bloeddoorstroming Een andere belangrijke verandering die onder invloed van lopen optreedt in de beenslagaders, is dat uit de geactiveerde spieren stoffen vrijkomen die zorgen dat de bloedvaten meer open gaan staan. Hierdoor kan het bloed, met daarin de zuurstof, sneller en beter de spieren bereiken. Lopen maakt het bloed ook minder stroperig ( dunner ), wat de doorstroming vergemakkelijkt. 3. Betere loophouding Het lichaam gaat andere spieren gebruiken tijdens het lopen. Ook gaat het lopen als gevolg van de regelmatige training efficiënter, waardoor u met minder energie verder kunt lopen

12 4. Lopen beter dan zwemmen of fietsen Bij andere activiteiten, zoals zwemmen of fietsen, worden de beenspieren op andere plaatsen gebruikt. De bloedvoorziening van deze spieren is meestal dusdanig beter, dat verzuring pas veel later optreedt. Hierdoor verbeteren wel de functies van het hart en de longen, maar de nodige veranderingen in de benen treden niet op. De pijnklachten tijdens het lopen blijven dus bestaan. Dit is echter afhankelijk van de plaats van de vernauwing. Wanneer uw klachten voorkomen in de bovenbenen, kan het nuttig zijn om het lopen af te wisselen met fietsen. Bij het fietsen worden namelijk de spieren in de bovenbenen geactiveerd. 3.2 Effect op loopafstand Looptraining heeft allereerst tot doel om de maximale (pijnvrije) loopafstand te vergroten. Uit onderzoek is gebleken dat de maximale loopafstand gemiddeld genomen bijna verdubbeld kan worden door looptraining. Daarnaast is gebleken dat u meer en gemakkelijker uw dagelijkse bezigheden kunt uitvoeren. Bovendien verbetert looptraining de functies van het lichaam en wordt de kans op een langer en gezonder leven groter. 3.3 Waarom word ik niet gedotterd? 5. Ontwikkeling van collateralen? De gedachte achter de vorming van collateralen (nieuwe bloedvaatjes) is dat tijdens het lopen de beenspieren extra zuurstof nodig hebben en om aan deze vraag te kunnen voldoen, gaat het lichaam naar omwegen zoeken. De normale aanvoerwegen zijn immers door de slagaderverkalking vernauwd en daarom niet toereikend meer. Er ontstaan collateralen (sluipwegen). Dit zijn kleine bloedvaten naar de spieren, die in aanleg reeds aanwezig waren, maar waar voorheen nauwelijks bloed doorheen stroomde. Deze bloedvaatjes nemen onder invloed van looptraining gedeeltelijk de functie van de vernauwde beenslagader over. Men heeft lange tijd aangenomen dat de ontwikkeling van collateralen de voornaamste reden is voor het vergroten van de loopafstand. Onderzoek heeft echter aangetoond dat de collateralen hierboven genoemde factoren een belangrijkere rol spelen bij het vergroten van de loopafstand. De vorming van collateralen blijft echter een veel gebruikte manier om het effect van looptraining te illustreren. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat looptraining bij mensen met claudicatio intermittens op de lange termijn een groter en ook een langer durend positief effect heeft op de pijnklachten en op de loopafstand dan wanneer er gedotterd zou worden. Bovendien is looptraining veiliger dan dotteren. Dotteren is een ingreep waarbij altijd een, weliswaar kleine, kans bestaat op complicaties. Bovendien bestaat de kans dat na het dotteren de slagader toch weer dicht gaat zitten. Complicaties bij looptraining zijn zeldzaam. Daarnaast verbetert looptraining de lichamelijke conditie en het algemeen lichamelijk functioneren. 3.4 Voordat u begint Wat de beste en meest efficiënte looptraining is, weten we nog niet precies. We weten wel dat: lopen helpt om de pijnvrije loopafstand te vergroten. hoe meer er gelopen wordt, hoe beter. het erg belangrijk is dat u het lopen blijft volhouden en dat u zeker in het eerste jaar behoorlijk intensief met lopen bezig bent. roken een negatief effect heeft op het resultaat. lopen in de meeste gevallen tot betere resultaten op lange termijn leidt dan dotteren of een vaatoperatie

13 Om het lopen vol te kunnen houden, is het belangrijk om bij u zelf na te gaan waar uw (pijn)grenzen liggen. Loop in het begin niet te hard van stapel! Mocht de in deze brochure beschreven looptraining voor u niet haalbaar zijn, pas de training dan aan. Zo zal de pijngrens voor de ene persoon sneller bereikt zijn dan voor de andere. Ook zult u merken dat het de ene dag veel beter gaat dan de andere dag. Dat maakt niet uit, ALS U MAAR BLIJFT LOPEN!! Vindt u het moeilijk om vol te houden, laat u dan verwijzen naar een fysiotherapeut (zie hoofdstuk 4). Het allerbelangrijkste is dat u gaat lopen en blijft lopen. De training in deze brochure geeft u een handleiding hoe u de training kunt aanpakken en is gebaseerd op de ervaringen van mensen, die net als u vaatpatiënt zijn. Het is niet zo dat deze methode de enig zaligmakende is. U kunt zelf veranderingen aanbrengen in het trainingsprogramma, bijv. om het beter in uw dagelijks leven in te kunnen passen en het lopen daardoor langer vol te houden. 4Looptraining onder begeleiding van een fysiotherapeut Naast de looptraining die u op eigen gelegenheid doet, bestaat er de mogelijkheid om begeleiding te krijgen van een daarvoor gespecialiseerde fysiotherapeut. Voor sommige mensen zal looptraining onder begeleiding meer effect hebben dan wanneer de training uitsluitend op eigen gelegenheid wordt uitgevoerd. De fysiotherapeutische begeleiding zal voornamelijk gericht zijn op een vergroting van de maximale loopafstand, het verbeteren van uw uithoudingsvermogen, uw looppatroon en op het overwinnen van een mogelijke angst voor inspanning. Vooral het looppatroon is van belang. Om de pijnklachten te omzeilen, gaan veel mensen op een andere, geforceerde manier lopen. Dit kost veel energie, dus zuurstof. Bovendien kan een verkeerd looppatroon blessures veroorzaken, waardoor langdurig niet kan worden gelopen. Looptraining onder begeleiding van een fysiotherapeut verbetert de looptechniek. Een betere looptechniek zorgt voor een afname van het zuurstofverbruik en draagt daarmee weer bij aan het verminderen van de pijnklachten. Verder zal de fysiotherapeutische begeleiding gericht zijn op het stimuleren van een actieve leefstijl. 4.1 Werkwijze De fysiotherapeut zal uw klachten en met name uw (beperkte) bewegingsmogelijkheden uitgebreid met u bespreken. Ter ondersteuning maakt de fysiotherapeut, naast de onderzoeksresultaten uit het ziekenhuis, gebruik van een aan

14 tal vragenlijsten dat samen met u zal worden doorgenomen. Vervolgens wordt een test op een loopband verricht. Door middel van deze test wordt naast uw maximale loopafstand tevens uw inspanningsbeperking vastgesteld. Dit onderzoek zal gedurende de gehele trainingsperiode regelmatig worden herhaald, om de effectiviteit van de looptraining te bepalen. gen of hij/zij de cursus Perifeer Arterieel Vaatlijden heeft gevolgd en daarmee nageschoold is in het begeleiden van looptraining. Ook kunt u contact zoeken met het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF: , ) om een geschoolde fysiotherapeut bij u in de buurt te vinden. Met behulp van de resultaten van deze loopbandtest en uw klachtenpatroon zal de fysiotherapeut samen met u uw persoonlijke en gestructureerde trainingsprogramma samenstellen om zo tot een zo goed mogelijk resultaat te komen. De eerste weken zult u intensief begeleid worden door de fysiotherapeut, zo n drie keer per week, maar de maanden daarna zal de begeleiding langzaam worden afgebouwd en gaat u steeds meer zelfstandig trainen. Dit zelfstandig trainen gaat volgens een opgezet trainingsschema en daarvoor is deze brochure belangrijk. Voor het behoud van het verkregen resultaat is het dan ook uitermate belangrijk om een actieve leefstijl te ontwikkelen en te onderhouden. De fysiotherapeut zal u hierin begeleiden. 4.2 Financiële vergoeding De eerste negen behandelingen krijgt u, afhankelijk van uw verzekering, meestal via de aanvullende verzekering deels of volledig vergoed. Vanaf de tiende behandeling krijgt momenteel (september 2004) iedereen de kosten vergoed, aangezien claudicatio intermittens opgenomen is op een lijst met chronische aandoeningen waarvoor fysiotherapie vanaf de 10e behandeling vergoed wordt. Echter, dit is een politiek besluit en is daarom aan verandering onderhevig. Neem voor de zekerheid eerst contact op met uw zorgverzekeraar over een mogelijke vergoeding van de kosten. 4.3 Welke fysiotherapeut? In een aantal regio s van Nederland bestaat al een regionaal netwerk van fysiotherapeuten die geschoold zijn in het geven van looptraining bij mensen met claudicatio intermittens. U kunt bij uw specialist of huisarts informeren of dit bij u in de buurt is. Anders kunt u bij een fysiotherapeut bij u in de buurt navra

15 5Adviezen en tips voor een optimale looptraining 5.1 Lopen bij slecht weer Mochten de weersomstandigheden een goede looptraining zelfs met paraplu onmogelijk maken, probeer dan binnenshuis een oplossing te vinden. Laat u in ieder geval niet verleiden tot het overslaan van de training! 1. Traplopen Een goed alternatief is traplopen. Door de trap in een regelmatig tempo op en af te lopen totdat de pijnklachten optreden, ontstaat hetzelfde effect als bij lopen. Herhaal deze oefening drie maal per sessie om het meeste effect te krijgen. 2. Steppen Een andere mogelijkheid als alternatief voor lopen is het steppen. Hiervoor kunt u een traptrede nemen of iets van vergelijkbare hoogte en stevigheid waarop u kunt staan. Het is dan de bedoeling dat u eerst met het ene been erop gaat staan, vervolgens het andere been erbij, het ene been weer naar beneden en eindigend met beide benen weer voor de opstap. Zo zet u steeds 2 stappen op en 2 stappen af. U rust even wanneer u beperkt wordt door de pijn in de benen en herhaalt ook deze oefening drie maal per sessie. 5.2 Goede loopschoenen Om onnodige blessures te voorkomen, is het belangrijk om goed schoeisel te dragen tijdens het lopen. Laat u daarom niet alleen door de prijs van de loopschoenen beïnvloeden, maar koop de schoen die bij u past. Voor de aanschaf van uw loopschoenen gaat u bij voorkeur naar een speciaalzaak waarvan u weet dat het personeel voldoende aandacht en deskundigheid heeft om te adviseren. We raden u aan om tijdens het passen dezelfde sokken te dragen als wanneer u gaat trainen. Let bij het passen op de volgende punten: 22 23

16 Voldoende ruimte rondom de tenen, ook bij het bergaf lopen. Een stevige, goed passende hielkap. Bij een schoen die onder de voet te stug aanvoelt, kan eventueel een zachtere inlegzool worden aangebracht. Niet te zachte tussenzool. Een te zachte tussenzool kan namelijk zorgen voor een onstabiele landing van de voet en het verend vermogen zal sneller verdwijnen. Het gevolg hiervan is dat het gehele lichaam dit verend vermogen moet gaan opvangen. Indien uw voeten teveel binnenwaarts doorzakken, dan is een goede schokdemping van de hak belangrijk. Om dit te kunnen bepalen, kijk dan van achteren naar uw gebruikte schoenen, deze zijn dan naar binnen toe uitgelopen. Indien uw voeten teveel buitenwaarts overhellen (gebruikte schoenen naar buiten toe uitgelopen), is het van belang dat de gehele zool een goede schokdemping bevat. Let bij hoge schoenen op dat ze niet knellen. Let op dat het hoogteverschil tussen de voorvoet en de hak niet te groot is, aangezien de kuitspieren in dit geval in stilstand al geactiveerd worden. Bij de goed uitgeruste sportzaken is het mogelijk dat er een voetonderzoek op een podoscoop (een apparaat waarmee de voet wordt gemeten en bekeken) plaatsvindt om zo tot een deskundig advies te komen. De dichtstbijzijnde winkel kunt u vinden via de Gouden Gids, onder de zoekterm adventure sports. Zodra u een schoen gevonden hebt, kunt u deze het beste uitproberen met een stevige wandelpas, waarbij u de schoen wél van veters voorziet, maar deze niet vastknoopt. Van belang is dat de schoen niet slipt in de hiel tijdens het lopen. 5.3 Tips registreert iedere loopbeweging en vertaalt dit naar een activiteitscore. Beide hulpmiddelen kunnen ondersteuning bieden bij het bepalen van het effect van de training. Goed absorberende, bij voorkeur naadloze, sokken zijn essentieel om blaarvorming te voorkomen. In het begin is het raadzaam om individueel uw looptrainingsprogramma uit te voeren. U kunt dan uw eigen tempo en trainingsroute aanhouden en hoeft geen rekening te houden met anderen. Mocht uw loopafstand zo zijn toegenomen dat u een redelijk stuk probleemloos kunt afleggen, dan kan het samen wandelen plezieriger zijn. Bovendien kan het samen wandelen de vereiste discipline verhogen. Vraag eens rond in uw omgeving of men geïnteresseerd is om met u mee te wandelen of zoek een wandelclub bij u in de buurt. Bij De Hart&Vaatgroep kunt u adressen opvragen van sport- en wandelclubs voor hart- en vaatpatiënten bij u in de buurt, telefoon of Looptraining vergt enig afzien. Doorlopen tot uw maximale pijngrens mag echter niet overdreven worden. Wel is belangrijk te weten dat de pijn geen kwaad kan voor de spieren of pezen. Pijn als gevolg van een verkeerde loophouding moet natuurlijk wel serieus worden genomen. Dat kan een reden zijn om een fysiotherapeut te raadplegen. Misschien vindt u het moeilijk om afstanden te schatten. Als hulpmiddel kunt u aanhouden dat, bij een gemiddelde paslengte van een volwassene, 120 passen ongeveer overeenkomen met 100 meter. Ook kunt u met een auto of motor de afstand bepalen. Op de kilometerdagteller wordt meestal ook elke afgelegde 100 meter aangegeven. U vindt vast wel een herkenningspunt om de juiste afstand te bepalen. Als hulpmiddel bij de looptraining kan gebruik gemaakt wor den van een pedometer of een bewegingsmeter. De pedometer registreert onder het lopen de tijd, het aantal stappen en de afgelegde afstand. De bewegingsmeter Kleding moet goed zitten, maar moet ook goed beschermen tegen regen, harde wind, etc. Tijdens schemerig of donker weer is het aan te bevelen om een reflecterend hesje over de kleding te dragen, zodat u gezien kunt 24 25

17 worden door overige weggebruikers. Deze hesjes zijn te koop in sportzaken en bij rijwielhandelaren. 6Leefstijl 6.1 Meer bewegen Kies om te trainen vaste tijdstippen die eenvoudig in te voegen zijn in uw dagelijkse bezigheden. Het is uiteraard geen probleem om een wandelstok te gebruiken tijdens de looptraining, als u dat prettig vindt. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat u tijdens het lopen op de wandelstok gaat leunen. Goede ervaringen zijn gemeld met het zogenaamde Nordic Walking. Dit is een vorm van lopen met wandelstokken in beide handen, waardoor naast de benen ook de armen en de rug getraind worden. Gezien het feit dat looptraining een erkende therapie is voor claudicatio intermittens, is het wellicht mogelijk om medewerking te krijgen van uw werkgever. Met motivatie, wilskracht en doorzettingsvermogen komt u (meters) verder. Looptraining verlengt uw levensloop! Veel succes! WAARSCHUWING Slagaderverkalking kan in alle slagaders voorkomen, dus óók in de slagaders van het hart. Het kan zijn dat de looptraining voor u een te zware wissel trekt op al vernauwde kransslagaders van het hart. Als u tijdens het lopen een drukkende of beklemmende pijn op de borst voelt die in rust meestal na enkele minuten weer verdwijnt, dan is het raadzaam om deze pijnklachten zo snel mogelijk te melden. Dat kan bij uw huisarts of, als u begeleide looptraining volgt, bij uw fysiotherapeut. Overleg daarom altijd eerst met uw arts of fysiotherapeut of looptraining voor u niet te belastend is. Ook als u snel last heeft van slecht genezende wondjes aan de voeten, kunt u beter vooraf overleg plegen met uw arts. Iedereen weet dat bewegen gezond is. Toch blijkt dat 60% van de Nederlanders te weinig beweegt. Voornamelijk de 55-plussers bewegen te weinig. Dat is jammer, want vanaf deze leeftijd beginnen soms al de eerste klachten van slagaderverkalking merkbaar te worden en bewegen heeft juist een zeer gunstig effect op hart en bloedvaten. 1. Gunstige effecten op hart en bloedvaten Bewegen is goed voor de bloedsomloop. Het bloed wordt sneller en krachtiger voortgestuwd. De samentrekkende spieren bevorderen op hun beurt weer het terugstromen van het bloed via de aderen naar het hart. De verbranding neemt toe en levert meer warmte op. De bloedvaten van de huid openen zich om deze warmte af te kunnen voeren. Dit bevordert weer de zeer belangrijke circulatie in alle lichaamsdelen. Bewegen versterkt de algemene conditie van het lichaam. Het hart moet sneller en krachtiger pompen en wordt uiteindelijk sterker. Door de betere conditie van het hart daalt de bloeddruk, wat weer gunstig is voor de bloedvaten. Een continu hoge bloeddruk beschadigt namelijk de slagaderwand en bevordert zo het ontstaan van vernauwingen. Daarnaast is gebleken dat bewegen een gunstige invloed heeft op het cholesterolgehalte in het bloed. De hoeveelheid slecht cholesterol (LDL) daalt, terwijl de hoeveelheid goed cholesterol (HDL) stijgt. Ook patiënten met suikerziekte ondervinden een groot voordeel bij meer bewegen. Bewegen bevordert namelijk de gevoeligheid van de spiercellen om suiker op te kunnen nemen en bevordert daarmee de suikerstofwisseling. Zowel een hoge bloeddruk, een hoog cholesterolgehalte als een hoog suikergehalte in het bloed zijn schadelijk voor de vaatwand en bevorderen daarmee het ontstaan van vernauwingen. Looptraining heeft een positief effect op al deze drie risicofactoren. Aangezien mensen die lijden aan slagaderverkalking vaak één of meer van deze risicofactoren hebben, is bewegen dus gunstig voor mensen met claudicatio intermittens. 2. Gunstige effecten op andere gebieden Naast de positieve effecten die lichaamsbeweging heeft op het hart en de 26 27

18 bloedvaten, bevordert voldoende beweging ook de stevigheid van het skelet. Het brozer worden van de botten wordt vertraagd zodat uw botten langer sterk blijven. Door regelmatig te bewegen versterkt u uw spieren en verkleint daarmee de kans op vallen en dus de kans op botbreuken. Tevens draagt beweging bij aan een snellere en betere spijsvertering waardoor de kans op bijvoorbeeld verstoppingen in de darmen kleiner wordt. Bovendien slaapt u lekkerder na een actieve dag en kunt u de volgende dag fitter en meer ontspannen beginnen. Verder heeft voldoende lichaamsbeweging een gunstige invloed op het lichaamsgewicht. Aangezien overgewicht vaak samen gaat met een hoge bloeddruk, suikerziekte en een hoog cholesterolgehalte, is het erg belangrijk om het lichaamsgewicht onder controle te houden om zo het proces van slagaderverkalking te vertragen. Meer bewegen vergt vaak een verandering van uw bestaande leefstijl. Enige zelfdiscipline is dan ook vereist. Het is echter van groot belang voor de behandeling van claudicatio intermittens dat u naast een actievere leefstijl nog een aantal gewoonten verandert die bijdragen aan een optimaal resultaat van de looptraining. 6.2 Niet roken Roken veroorzaakt een voortdurende prikkeling van de binnenkant van de slagaders, waardoor de vaatwand beschadigt en slagaderverkalking zich veel sneller zal ontwikkelen. In tabaksrook zit koolmonoxide, het gas dat we allemaal wel kennen van kolendampvergiftiging. Koolmonoxide neemt de plaats in van zuurstof, waardoor je uiteindelijk kunt stikken. In de bloedvaten gebeurt precies hetzelfde: het bloed kan minder zuurstof opnemen. Bovendien verhoogt roken de stroperigheid van het bloed, het bloed wordt dikker. Stroperig bloed kan minder gemakkelijk door de kleine spiervaatjes stromen. Roken heeft om eerdergenoemde redenen een negatieve invloed op de resultaten van looptraining. Uit onderzoek is gebleken dat de pijnvrije loopafstand van vaatpatiënten die gestopt zijn met roken 40% meer verbetert vergeleken met vaatpatiënten die nog roken. Verder is het effect van dotterbehandelingen of vaatoperaties bij rokende patiënten veel minder groot dan bij niet rokende patiënten, omdat de behandelde slagaders door roken veel sneller weer dicht gaan zitten. Voor een optimaal resultaat van de behandeling van claudicatio intermittens is het dan ook zeer belangrijk dat u stopt met roken! Voor hulp bij het stoppen met roken verwijzen wij u graag door naar Stivoro, telefoon ( 0,10 per minuut). Indien u beschikt over Internet kunt u via of de algemene internetpagina pagina.nl meer informatie vinden over hulp bij stoppen met roken. 6.3 Gezonde voeding en gewicht Gezonde voeding is van belang om het cholesterolgehalte en lichaamsgewicht onder controle te houden. Een te hoog LDL-cholesterol is, zoals al eerder opgemerkt, schadelijk voor de vaatwand. Probeer daarom verzadigde vetzuren te vermijden. Het lichaam kan deze vetten moeilijk verbranden waardoor ze achter blijven in het bloed en zo het cholesterolgehalte verhogen. Vetten die in de koelkast hard worden, zoals roomboter en margarine, bevatten veel verzadigde vetzuren. Gebruik daarom bij voorkeur (olijf-)olie om in te bakken

19 Gezonde voeding kan er tevens voor zorgen dat u op het juiste gewicht blijft. Over gewicht moet voorkomen worden. Niet alleen belemmert overgewicht het bewegen, maar ook is overgewicht een belangrijke risicofactor voor hoge bloeddruk en suikerziekte. Verkeerde drinkgewoonten kunnen ook bijdragen aan overgewicht. Zo bevatten alcoholische dranken wel calorieën, maar nauwelijks voedingsstoffen en bevatten de meeste frisdranken veel suiker. Wees dus matig met het gebruik van alcohol en drink light frisdranken of water. Kortom, eet matig en gezond: niet te vet, niet te zoet, niet te zout en vooral NIET TE VEEL! Voor meer informatie over gezonde voeding verwijzen wij u graag door naar het Voedingscentrum, telefoon of De Hart&Vaatgroep 1. Voorlichting In diverse voorlichtingsbrochures en op Internet wordt informatie verstrekt over verschillende vaataandoeningen en hun behandelings(on)mogelijkheden. Daarnaast verschijnt vier keer per jaar het blad Vida, het leefstijl-magazine van De Hart&Vaatgroep, waarin actuele informatie wordt gegeven. 2. Lotgenotencontact Voor de verschillende ziektebeelden organiseert De Hart&Vaatgroep huiskamerbijeenkomsten: leden met dezelfde vaataandoening ontmoeten elkaar bij een lid thuis. Op deze bijeenkomsten worden ervaringen en tips uitgewisseld. Indien gewenst kan het secretariaat ook bemiddelen in telefonische opvang door lotgenoten. 3. Kwaliteitsbevordering Om de kwaliteit van zorg voor vaatpatiënten te verbeteren en de belangen van groepen vaatpatiënten te behartigen, neemt De Hart&Vaatgroep deel aan relevante overlegsituaties en bestaan er contacten met betrokken beroepsorganisaties. Weekformulier looptraining Van tot 20 Laatst gemeten maximale loopafstand: Aantal meters gelopen Route Etappe 1 Etappe 2 Etappe 3 Etappe 4 1 Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag 2 3 Maximale loopafstand na deze week: 30 31

20 32