Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst Jaarverslag 2010

Transcriptie

1 Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst Jaarverslag 2010

2 1 Skopje

3 2 Skopje Stad Skopje 3

4 4 Skopje Skopje 5

5 6 Skopje Skopje 7

6 8 Bilbao Bilbao 9

7 10 Bilbao Bilbao 11

8 12 Vitoria Gasteiz Vitoria Gasteiz 13

9 14 Leeds Leeds 15

10 16 Leeds Leeds 17

11 18 Liverpool Liverpool 19

12 20 Liverpool Liverpool 21

13 22 Liverpool Liverpool 23

14 24 Liverpool Liverpool 25

15 26 Liverpool Liverpool 27

16 28 Manchester Manchester 29

17 30 Manchester Manchester 31

18 32 Marseille Tussen modder en model - Stedenbouw van onderop 33 Tussen modder en model - Stedenbouw van onderop door Tijs van den Boomen Nederland was altijd het land van de tekentafels, maar de regelzucht en de crisis hebben de topdownplanning lamgelegd. Wat kunnen we leren van andere landen? Voorbeelden van stedenbouw van onderop uit het krimpende Liverpool en de booming Balkan. In het centrum van Pristina, de hoofdstad van Kosovo, egaliseert een graafmachine een hoekperceel. Het terrein is zo klein dat de machine er nauwelijks kan keren, het is een van de laatste vrije stukken in het dichtbebouwde stadshart. Vol trots laat eigenaar Qazim Babatinca de bouwtekeningen zien. Vier verdiepingen zal het huis gaan tellen dat hij hier samen met zijn broer bouwt, het ontwerp en de vergunningen hebben hem vijftienduizend euro gekost. Ik wilde het legaal doen en dat is duur, zegt hij. Waarom al die moeite, wil ik weten, hier bouwt toch iedereen illegaal? Hij grinnikt: Ik heb blijkbaar te lang in Londen gewoond, dan pas je je toch aan. Na de capitulatie van de Serviërs in 1999 kwam in Pristina een overweldigende bouwexplosie op gang. Kapitaal was er genoeg, afkomstig van Kosovaarse Albanezen die in het buitenland werken en van de georganiseerde misdaad. Toezicht ontbrak, toen het hoofd stadsplanning in 2000 probeerde een dam op te werpen tegen de illegale bouwsels werd hij simpelweg vermoord. Pristina roept gemengde reacties op bij het gezelschap architecten, stedenbouwers, critici en kunstenaars dat op uitnodiging van het fonds BKVB deelneemt aan de studiereis What s up, what s down Cultural Catalysts in Urban Space. Afkeer van de wildgroei en lelijkheid, maar ook bewondering voor de vitaliteit en misschien zelfs wel jaloezie op de ongebreidelde mogelijkheden. Omdat Nederland geen echte grote steden heeft, kiest de studiereis bewust voor secondary cities, steden die net als Amsterdam van de tweede orde zijn. In twee weken tijd doen we negen Europese steden aan die een ingrijpende transformatie doormaken. Wat kan Nederland van deze steden leren, welke inspiratie bieden ze? Want Nederland, met zijn roemruchte traditie op het gebied van ruimtelijke ordening en stedenbouw, is op zoek naar nieuwe bakens. De Nederlandse planningsmachine is vastgelopen in zijn eigen complexiteit en regelzucht. Dat een nieuw perspectief ontbreekt, werd tijdens de kabinetsformatie nog eens pijnlijk duidelijk. Bij de nieuwe indeling van de ministeries is de ruimtelijke ordening geheel geëlimineerd: tegenwoordig hebben we alleen nog het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Gedwongen door de economische crisis zijn bovendien veel plannen in de ijskast gezet en het is de vraag of ze daar ooit weer uitkomen. De tijd van de masterplanning is in ieder geval voorbij, er wordt tegenwoordig steeds vaker gepraat over bottom-upplanning, spontane planvorming en tijdelijke invullingen. Maar niemand weet nog goed wat dat betekent, een eeuw tekentafeldenken schud je niet zo makkelijk van je af.

19 34 Tussen modder en model - Stedenbouw van onderop Tussen modder en model - Stedenbouw van onderop 35 In Pristina is het wilde wonen de afgelopen decennia heel letterlijk genomen: complete wijken verrezen hier illegaal. Maar turbo urbanism, zoals de Duitse stedenbouwer Kai Vöckler het noemt, is geen exclusief Kosovaars verschijnsel, het heeft opgeld gedaan op de hele Balkan. Grote, internationale investeerders komen er nauwelijks aan te pas. Vaak delen grondeigenaar en aannemer het risico en houden ze na oplevering allebei één verdieping voor zichzelf, de rest van het gebouw wordt verkocht of verhuurd. En wat er uiteindelijk in komt een winkel, kantoor, werkplaats of woning dat is afhankelijk van de markt. Een architect komt er zelden aan te pas, het is al heel wat als een constructeur zich over de deugdelijkheid van het plan mag buigen. Zo n ongeplande, onbeteugelde verstedelijking brengt natuurlijk grote problemen met zich mee, zoals de sloop van cultureel erfgoed, overbelaste infrastructuur, burenruzies, een schrijnende gebrek aan voorzieningen en een moedeloos stemmende smakeloosheid. Maar het is verrassend dat de bouwwoede niet zoals bijna overal elders ter wereld tot sloppenwijken heeft geleid. Neem de wijk Shutka in Skopje, de hoofdstad van het land dat vanwege de Griekse gevoeligheden officieel de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië heet. Shutka is de enige zigeunerwijk die ik ooit bezocht waar je als vreemdeling noch als sinterklaas wordt binnengehaald, noch op een afwijzende of zelfs dreigende reactie stuit. Je lijkt gewoon niet opgemerkt te worden. De wijk met 20 tot 50 duizend inwoners niemand weet ook maar bij benadering hoeveel mensen er echt wonen is een mengelmoes van vervallen houten huizen en protserige villa s, lege percelen en betonnen huizen, kleine winkeltjes en gepleisterde panden van drie verdiepingen in alle kleuren van de regenboog. Er rijden ezelwagens en zelfgebouwde brombakfietsen, maar ook Mercedessen en bestelbusjes. Zelfwerkzaamheid is de motor achter deze wijk en het resultaat is van een fleurige vitaliteit. Albanië, waar het proces van het turbo urbanism al in de jaren negentig van start ging, is inmiddels de volgende fase ingegaan. En hier vinden we een antwoord op de vraag hoe om te gaan met zulke spontane wijken. Meer dan de helft van de hoofdstad Tirana is illegaal gebouwd, zo ook de wijk Bathore, die in de vroege jaren negentig ontstond doordat boeren uit het noorden van Albanië massaal naar de stad trokken. Bathore werd een begrip in Albanië, het werd zelfs een werkwoord: de verbathorisering van het land, zoals we in Nederland de vervinexing hebben. Inmiddels is de wijk vol en wonen er 70 tot 80 duizend mensen. Op het eerste gezicht is het moeilijk voor te stellen dat de wijk illegaal gebouwd is. Hij is misschien wat chaotisch in Nederlandse ogen, maar de huizen zijn groot en goed onderhouden, er zijn scholen en winkels, en de wegen zijn verhard en breed genoeg voor bussen. De illegale bewoners volgden het slotenpatroon van het braakland dat hier lag. Maar hoe zorgden ze ervoor dat er ruimte overbleef voor de infrastructuur, waren ze zo goed georganiseerd? De wegen zijn later toegevoegd, vertelt Dritan Shutina, directeur van Co-Plan, een non-gouvernementele organisatie die inhoudelijke steun kreeg van het Nederlandse Institute for Housing and Urban Development Studies en geld van Cordaid. Letterlijk met de poten in de modder heeft Co-Plan het stedenbouwkundig plan voor Bathore gemaakt. Planning gaat niet over tekenen, maar over het opsporen van mensen en het bij elkaar brengen van belangen. Drie jaar kostte het om de bewoners te overtuigen van de noodzaak een deel van hun grond af te staan voor wegen. We enquêteerden ze over de vraag wat ze het belangrijkste vonden en iedereen zei: De toekomst van mijn kinderen. Daar hebben we op ingespeeld, we zeiden: Als je kind ziek wordt, hoe moet de ambulance hier dan komen om het naar het ziekenhuis te brengen? Het was praten, praten, praten en dat was niet altijd makkelijk, de tribale leefwijze zat de bergbewoners nog in het bloed, ze hadden bijna allemaal een geweer onder hun bed liggen. Drie jaar kostte het, maar het lukte, mede omdat Co-Plan niet alleen het stratenplan opzette, maar ook de strijd aanbond met de gemeente om de wijk als geheel te legaliseren. Aanvankelijk stuitte dit streven op ongeloof bij de machthebbers: de wijk moest eenvoudig van de kaart verdwijnen, maar inmiddels weten politici dat ook de bewoners van Bathore potentiële stemmers zijn. Bovendien is elke straat die wordt aangelegd en elke school die wordt gebouwd onvermijdelijk een stap richting legalisering. Bathore was het eerste project van Co-Plan, dat inmiddels in heel Albanië actief is. Aan de basis van de organisatie staan nog steeds sociaal werkers, maar de werkzaamheden omvatten tegenwoordig ook de masterplanning van complete steden en een nationale ruimtelijke agenda. In 2006 richtte Co-Plan zelfs een particuliere universiteit op, dit jaar studeren aan deze Polis University de eerste dertig studenten af. Het is juist deze verbinding tussen hoog en laag, tussen model en modder en tussen bewoners en politiek die het werk van Co-Plan inspirerend maakt. Lullen, maar ook poetsen. Co-Plan houdt zich niet alleen bezig met de onstuimige groei van het land, maar ook met krimp: het platteland en de kleine steden van Albanië lopen namelijk leeg. Voor echte voorbeelden van krimp een probleem waarvoor ook Nederland de komende decennia gesteld wordt leidt de studiereis echter naar Noord-Engeland. Al vanaf midden vorige eeuw neemt de bevolking van de bakermat van de industriële revolutie dramatisch af. Zo liep het aantal inwoners van Liverpool terug van 850 duizend tot 440 duizend, bijna een halvering. Het dieptepunt van de crisis lag in de jaren tachtig, sindsdien zit de stad economisch en cultureel weer in de lift. Tenminste, als je naar het centrum kijkt. Al vanaf 1998 organiseert de stad de vermaarde Liverpool Biennial, een succes dat in 2008 uitmondt in de uitverkiezing tot culturele Hoofdstad van Europa. In datzelfde jaar krijgt het hart van de stad een shopping mall van 25 voetbalvelden: meer dan 160 winkels, veertien bioscopen en een compleet busstation. De pakhuizen aan de haven staan er strak gerenoveerd bij, het stralend moderne gebouw voor het Museum of Liverpool is bijna klaar. Om het geheel nog meer cachet te geven is het centrum omzoomd door grote parken met fraaie hoogteverschillen die je uitzicht bieden op de stad. Navrant detail: de heuvels zijn gemaakt van het puin van de

20 36 Tussen modder en model - Stedenbouw van onderop Tussen modder en model - Stedenbouw van onderop 37 uitgestrekte arbeiderswijken die hier vroeger lagen. Verder naar het oosten staan deze wijken deels nog overeind. In Anfield bijvoorbeeld, waar verlaten panden van twee verdiepingen zich straat na straat aaneenrijgen. De ramen zijn dichtgelast met stalen platen, op elk pand hangt een waarschuwingsbordje voor inbrekers: Alle voorwerpen van waarde zijn verwijderd. De stadsvernieuwing is hier krakend tot stilstand gekomen: een deel van de wijk is geëgaliseerd, maar nu ontbreekt zelfs het geld om de rest van de panden te slopen zo n euro per stuk. De spookhuizen liggen letterlijk op een steenworp afstand van het wereldberoemde voetbalstation van FC Liverpool, waardoor de verlaten straten eens in de twee weken stampvol geparkeerde auto s staan. Op uitnodiging van de Liverpool Biennial werkt de Nederlandse kunstenares Jeanne van Heeswijk twee jaar lang in Anfield. Om de lethargie te doorbreken laat Van Heeswijk, die bekend staat om haar sociale interventies, werkeloze jongeren een ideaal woonblok ontwerpen én bouwen. Ze heeft inmiddels al vrijwilligers geregeld en een kavel waar vroeger 24 huizen stonden, nu is ze in gevecht om de balken en bakstenen uit slooppanden te mogen gebruiken. Sloopbedrijven willen die namelijk zelf houden, in Londen zijn ze gewild bij de renovatie van luxe appartementen. Van Heeswijk is een ster in het tackelen van praktische problemen, maar de vraag blijft of haar interventie is opgewassen tegen de massieve schaal van verloedering en leegstand. Do it yourself is een prachtig uitgangspunt, dat bovendien goed past bij de punktraditie van deze streek, maar op de lege vlaktes van Anfield kan het ook moedeloos stemmen. Toch steunen de actieve buurtbewoners van de Anfield and Breckfield Steering Group het plan. We hebben geen andere keuze dan optimistisch blijven, zegt een van de vrijwilligers, doelend op het feit dat het herstructureringsplan, dat acht jaar geleden is goedgekeurd en dat voorziet in de sloop van ruim huizen, uit hun eigen koker kwam. Meer vechtlust vinden we bij een groep oude bewoonsters van de veel kleinere wijk Granby, die dicht tegen het centrum van Liverpool ligt. Ook Granby staat op de nominatie gesloopt te worden, al vijftien jaar, en halve straten zijn dichtgespijkerd. Hier overweegt het eigen-woningbezit en in elke straat wonen nog wel een paar mensen die weigeren zich uit te laten kopen. Om de buurt op te fleuren schilderde een groepje oude bewoonsters een paar panden op en toen dat aansloeg vroegen ze iedereen in de buurt de huizen naast en tegenover hen een verfbeurt te geven. Op deze studiereis hebben we het al vaker gezien: verf als middel voor sociale rehabilitatie, of op zijn minst ter decoratie. Met als toppunt Tirana, waar burgemeester Edi Rama hele wijken bont liet schilderen. Inmiddels heeft zijn project internationale kunstenaars als Olafur Eliasson gelokt. Oké, er zitten mooie werken bij, maar een inspirerende manier om de stad nieuw leven in te blazen is het allang niet meer. Het is precies wat de naam al zegt: het façadeproject. In Granby is echter meer aan de hand, juist omdat bewoners zich niet laten ringeloren door de wetten en normen van de moderne kunst en ongegeneerd op zoek zijn gegaan naar troost en lieflijkheid. Daarbij schuwden ze het cliché niet en dus zijn de blinde gevels beschilderd met kinderlijke gordijnen en brievenbussen, maar ook met sterren en bloemen in alle kleuren van de regenboog. Aan het project is geen kunstcommissie te pas gekomen, geen workshop, geen masterplan, geen analyse, niets. En het resultaat is pure poëzie, het doet denken aan een licht dementerende vrouw die zich heeft opgemaakt en weer even het kokette meisje wordt dat ze vroeger was. De ingreep past perfect bij de Victoriaanse wijk met zijn lage huizen met erkers, bij de goed geproportioneerde straten, de oude bomen en de minieme voortuintjes. Het legt de kwaliteit ervan bloot, je ziet het voor je dat de gentrification hier op gang komt. Je waant je in de Jordaan, vlak voordat die werd ingenomen door jonge professionals. Dat beeld wordt nog eens verstrekt door de aanhangwagentjes met plantjes die her en der op de stoep staan en de boerenmarkt die de dames elke eerste zaterdag van de maand organiseren. Je kunt in de buurt geen verse groente meer krijgen, luidt hun kordate motivering. Of de actievoersters-op-leeftijd in staat zullen zijn de bulldozers tegen te houden? Ze wanhopen vaak, maar tegelijk weten ze dat de leefbaarheid nu al sterk is verbeterd. Elk jaar dat ze volhouden vergroot de kans dat de buurt wordt herontdekt en het nieuwe leven van onderop op gang komt. Een recept is hun pretentieloze activisme niet, wel een begin. De tegenstellingen tussen Noord-Engeland en de Balkan is groot: dramatische neergang versus explosieve groei. Op kleinere schaal vinden beide processen echter ook in Nederland plaats. In 2040 zal meer dan de helft van de Nederlandse gemeentes zijn gekrompen. De afname van de bevolking speelt het sterkst aan de randen van het land: Noordoost-Groningen, Zuid-Limburg, en Zeeuws-Vlaanderen verliezen volgens het CBS samen 150 duizend inwoners. De bevolking van Parkstad Limburg waarvan Heerlen en Kerkrade deel uitmaken zal dan met vijftien procent gedaald zijn. Tegelijkertijd blijven de Randstad en Midden-Nederland hart sterk groeien, met een bevolkingstoename van ruim 35 procent is Utrecht de sterkste groeier. Maar zelfs de meest succesvolle steden kampen tegelijk met neergang. Neem Amsterdam: de stad als geheel groeit met een achtste, maar op dit moment is de stadvernieuwing in de naoorlogse westelijke tuinsteden geheel tot stilstand gekomen. Een soortgelijk verschijnsel zie je op extreme schaal in Liverpool: een booming center en stervende buitenwijken. De vraag is wat Neerland kan leren van de bezochte steden. De voorbeelden van grootschalige krimp zijn weinig bemoedigend. In een stadsdeel als het Amsterdamse Nieuw-West, waar kale vlaktes getuigen van de duizenden woningen die zijn gesloopt, kun je niet verwachten dat bewoners zelf het initiatief nemen om de verloedering een halt toe te roepen. Evenmin is het reëel te denken dat kunstprojecten het tij kunnen keren. Maar als je inzoomt zijn er weldegelijk kansen: op buurtniveau, of zelfs op blokniveau, kunnen de energie en strijdlust van bewoners aangrijpingspunten bieden. Kunst kan daarbij een rol spelen, maar alleen als ze niet zichzelf centraal stelt, maar inspeelt op

21 38 Tussen modder en model - Stedenbouw van onderop de lokale gemeenschap. Spontane verstedelijking ligt in het verlengde daarvan: nu de grote projectontwikkelaars en bouwcombinaties afhaken moeten lokale initiatieven en kleine investeerders de ruimte krijgen. Maar dat kan alleen als we afstappen van een vast eindbeeld: erken dat het onmogelijk is om vast te leggen hoe een gebied er in pakweg 2030 uit moet zien. Heel langzaam begint dat besef door te dringen in beleidskringen. Zo pleitte de Amsterdamse wethouder Maarten van Poelgeest onlangs voor stedenbouw van onderop. In de nota Na de bouwstop verstandig verder verwees hij het plan voor de Sluisbuurt op het Zeeburgereiland naar de prullenbak. In plaats daarvan zal het gebied voorlopig met tijdelijke functies worden gevuld en langzaam groeien naar een definitief programma. ( ) Om dit te faciliteren is een nieuw plan in ontwikkeling onder de noemer Sluisbuurt- Vrijstaat. Misschien moet Van Poelgeest het Albanese bureau Co-Plan in de arm nemen om het proces te begeleiden en te zorgen voor een goede verbinding tussen top en bottom, tussen up en down. Dat zou bovendien een fraai staaltje van omgekeerde ontwikkelingshulp zijn. Dit verhaal verscheen op 5 januari 2011 in De Groene Amsterdammer Zie voor meer informatie: studiereis.fondsbkvb.nl

22 Marseille 41

23 42 Marseille Marseille 43

24 44 Marseille Marseille 45

25 46 Prishtina Prishtina 47

26 48 Tirana Tirana 49

27 50 Tirana Tirana 51

28 52 Tirana Tirana 53

29 54 Tirana Tirana 55

30 56 Tirana Inhoudsopgave 57 Beeldkatern Studiereis 1 Tussen modder en model - Stedenbouw van onderop 33 Voorwoord Intendanten a Intendant documentaire fotografie b Intendant strips c Programmamanager culturele diversiteit Pilotprojecten SUBSIDIES Spoor 1 Stimuleringssubsidies 1.1 Stimuleringssubsidies a Inleiding b Overzichten c Gebruik basisstipendium 69 Spoor 2 Internationalisering 1.2 Buitenland ateliers a Tijdelijke buitenland ateliers b Tijdelijke buitenland ateliers voor ontwerpers Binnenland atelier Stichting het Van Doesburghuis Studiereis Pépinières Européennes pour Jeunes Artistes 77 Spoor 3 Bijzondere Projecten 1.8 Tijdelijke regelingen/ Samenwerkingen a TAX-videoclipfonds b Gamefonds c Kunstenaars en School d Ontwerpen voor Televisie e KulturA f Prijs voor de Jonge Kunstkritiek g Promoveren in de kunsten h Poëzie op het Scherm i Artis Leerstoel j Vrije Ruimte Zuidas k Hollandse Meesters l Rietveld Research Residency m Expeditie RUHR n Masterclasses Bezwaar- en beroepsprocedures Publieksgerichte activiteiten en communicatie Horizontale verantwoording Fondsbestuur en Fondsbureau 102 Bijlage 1 Toekenningen Spoor 1, 2 en Bijlage 2 Commissieleden Spoor 1, 2 en Jaarcijfers 180

31 58 Voorwoord Voorwoord 59 VOORWOORD 2010 was een belangrijk jaar voor het Fonds BKVB. Allereerst was het een opluchting dat met de uitspraak van de rechtbank de fraudezaak uit 2009 afgesloten kon worden. De rechter vonniste in deze streng: de dader kreeg een hogere straf dan de maximumstraf die de officier van justitie had geëist. Daardoor luidde het uiteindelijke vonnis vijf jaar gevangenisstraf. Ten tweede heeft het interim bestuur eind 2010 na rijp beraad het besluit genomen te fuseren met de Mondriaan Stichting. Deze fusie moet in de zomer van 2011 haar beslag hebben gekregen opdat het nieuwe fonds de tijd krijgt zich in een nieuwe constellatie op de toekomst voor te bereiden. Dat deze toekomst anders zal zijn dan de praktijk van de afgelopen jaren is zeker. Een als gevolg van de crisis door het ministerie van OCW opgelegde majeure bezuiniging ligt in het verschiet, ten laatste per 1 januari 2014, maar ook zullen alternatieven voor subsidiëring van productie en continuering van de beroepspraktijk ontwikkeld moeten worden. Het nieuwe fonds zal zich hier op dienen toe te rusten. De in opdracht van het ministerie van OCW ingestelde visitatiecommissie die in 2010 het Fonds BKVB (net als de andere cultuurfondsen en de sectorinstituten) aan de hand van een vast protocol doorlichtte, oordeelde positief over het voornemen tot fusering. Wel merkte zij in haar eindrapport op dat het beter ware geweest als vormgeving en bouwkunst er breder bij betrokken waren. Het eindoordeel van de visitatiecommissie over het Fonds BKVB is goed en dat is de hoogst haalbare kwalificatie. Het Fonds was ook verheugd dat de visitatiecommissie in haar rapport drie nieuwe beleidsontwikkelingen als best practices uitlichtte: Fonds Live, de commissievergadering op locatie in de regio, en de intendanten. Over die visitatiecommissie en haar bevindingen meer op de volgende pagina s van dit jaarverslag. Het aantal aanvragen is blijven stijgen: in 2010 was het totaal aantal aanvragen Dat is weliswaar 173 minder dan in 2009, maar toen was het hoge aantal aanvragen te verklaren door de verwerking van ruim 800 aanvragen voor een basisstipendium oude stijl en voor Fonds BKVB Live die al in 2008 waren ingediend. Het toenemend aantal aanvragen past in een langere lijn: het aantal is ten opzichte van 2007 en daarvoor structureel met circa 850 toegenomen. In de voor de visitatie opgestelde zelfevaluatie merkte het Fonds BKVB op dat dit een te grote werkdruk met zich meebracht voor de hier niet op berekende personeelsformatie. In 2010 is de formatie dan ook vergroot om het groeiend aantal aanvragen op tijd en met alle vereiste zorgvuldigheid te kunnen verwerken. Het Fonds sluit niet uit dat als deze trend zich voortzet het maatregelen moet bedenken om al aan de poort te kunnen selecteren zodat het aantal te behandelen aanvragen afneemt. Ook in 2010 heeft het Fonds BKVB zijn samenwerking met anderen gecontinueerd en vernieuwd. Hierdoor zijn discipline- en instellingenoverschrijdende projecten als Hollandse Meesters, 4Art en Poëzie op het Scherm mogelijk geworden. In de essayreeks verschenen publicaties van Edzard Mik en Jorinde Seijdel; het succesvolle intendantenproject culturele diversiteit werd afgesloten met tentoonstellingen en met de boekpresentatie van 6(0) Ways in het Museum voor Moderne Kunst Arnhem; de bekroning van het boek Bladeren door het Amerikaanse landschap verguldde ook de studiereis waar het boek het eindresultaat van was. Elders in dit jaarverslag uitgebreid meer over deze en andere activiteiten van het Fonds BKVB, de projectbeschrijvingen en subsidietoekenningen. De activiteiten van het Fonds BKVB vloeien voort uit zijn drie sporen beleid: de stimuleringssubsidies (spoor 1), de internationalisering (spoor 2 en de bijzondere projecten (spoor 3). Dit beleid staat in het teken van de noemer van het beleidsplan : De kunstenaar centraal. Onderzoek en reflectie in tijden van internationalisering. In de dagelijkse praktijk lopen de drie sporen in elkaar over en maken zij een veelzijdige kunstproductie mogelijk op zowel regionale, nationale als internationale schaal. Voor de overzichtelijkheid is ook in dit jaarverslag gekozen voor een driedeling: in het eerste deel worden de drie sporen beleidsinhoudelijk en cijfermatig toegelicht, in het tweede deel worden de toekenningen, projecten en activiteiten per spoor genoemd en kort toegelicht. In het derde deel worden alle betrokken commissieleden genoemd. Zie voor de grondslagen van de werkwijze van het Fonds BKVB, de beoordelingscriteria en de regelingen de website: De foto s aan het begin van deze publicatie zijn een weerslag van de interdisciplinaire studiereis die halverwege het jaar werd ondernomen naar secondary cities in Europa. Medereiziger Tijs van den Boomen beschrijft de onderzoeksthema s die in deze steden werden bestudeerd. De geschiedenis leert dat mensen in onzekere tijden eerder terugblikken dan vooruit kijken. Een jaarverslag biedt daar alle ruimte toe, het is qualitate qua de verslaglegging van een recent verleden. Wie nu vooruit wil kijken en wil weten wat de toekomst behelst, raadplege regelmatig de site van het Fonds BKVB voor het laatste nieuws over de voortgang van de fusie, de mogelijke gevolgen van de bezuinigingen en de dagelijkse, veranderende activiteiten van het Fonds BKVB. Wat die toekomst ook moge brengen, het Fonds BKVB zal zich in welke vorm dan ook blijven inzetten voor de kunstenaar en zijn werk. Lex ter Braak directeur Fonds BKVB

32 60 1. SUBSIDIES - Spoor 1 Stimuleringssubsidies - Inleiding 1. SUBSIDIES - Spoor 1 Stimuleringssubsidies - Inleiding SUBSIDIES SPOOR 1 STIMULERINGSSUBSIDIES 1.1 Stimuleringssubsidies 1.1.a Inleiding Stimuleringssubsidies hebben tot doel de hedendaagse beeldende kunst, vormgeving en/of bouwkunst te bevorderen. Het aantal aanvragen voor alle drie de disciplines blijft binnen de stimuleringssubsidies structureel toenemen. In 2010 werden in totaal aanvragen door de commissies stimuleringssubsidies beeldende kunst, vormgeving en bouwkunst beoordeeld. Zeker als in ogenschouw wordt genomen dat de stijging van het aantal aanvragen in 2009 en 2008 te verklaren was door Fonds BKVB Live en het aangekondigde einde van de regeling basissubsidies, is het aantal aanvragen van 2010 opmerkelijk groot. Het Fonds BKVB heeft verschillende subsidiemogelijkheden voor beeldend kunstenaars, vormgevers, architecten en bemiddelaars. Naast subsidies voor starters (startstipendia) en bijdragen ter bevordering van de artistieke ontwikkeling (basisstipendia en praktijksubsidies), kunnen bij alle disciplines aanvragen ingediend worden voor een bijdrage werkbudget (een bijdrage in de kosten van de uitvoering van een artistiek werkplan nieuw werk, onderzoek, reis- of werkperiode in binnen- of buitenland), een studiebeurs of een publicatiesubsidie. Bijna de helft van het aantal aanvragen (1.042) in 2010 betrof een bijdrage werkbudget die in 337 gevallen (32%) live werden ingediend. De keuzemogelijkheid om een bijdrage werkbudget schriftelijk of via een mondelinge presentatie aan de commissie voor te leggen, is inmiddels bij aanvragers bekend. De werkgroep die de live aanvragen beoordeelt, vergaderde gemiddeld één keer per week. Eind 2010 is besloten om vanaf 2011 de live aanvragen door de reguliere commissie stimuleringssubsidies te laten beoordelen. De flexibele bijdrage werkbudget laat vooral een sterke stijging zien binnen de beeldende kunst. Subsidiëring op maat, onderbouwd met een begroting en offertes, voorziet in een steeds grotere behoefte. Daarnaast valt op dat met name beeldend kunstenaars een bijdrage werkbudget aanvragen voor een internationaal project, reis, tentoonstelling en/of werkperiode in het buitenland. Binnen de beeldende kunst ligt dit percentage aanmerkelijk hoger (46%) dan bij vormgeving (21%) en bouwkunst (27%). In deze percentages is de studiebeurs, die aangevraagd kan worden voor een (vervolg)opleiding in het buitenland, buiten beschouwing gelaten. Bij beeldende kunst lijkt er een sterke stijging te zijn in het aantal aanvragen en toekenningen van basisstipendia. De cijfers geven echter een vertekend beeld, omdat basisstipendia oude stijl (die in 2009 nog werden verstrekt) niet zijn meegerekend in het aantal van Een populaire subsidievorm binnen de disciplines vormgeving en bouwkunst zijn de startstipendia: bijna de helft van alle aanvragen (44%) van ontwerpers betreft een startstipendium (ter vergelijking: bij beeldende kunst ligt dit percentage op 19%). Onder jonge, veel- belovende ontwerpers, of het nu gaat om mode- of grafisch vormgevers, productontwerpers, striptekenaars of architecten, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten, is een toenemende belangstelling zichtbaar voor het startstipendium die gelijke tred houdt met de stijging van het aantal studenten die een vormgevings- of architectuuropleiding volgen. In 2010 werden 109 publicatiesubsidies aangevraagd, 22 meer dan in Daarbij zaten opvallend veel plannen voor fotoboeken, bijna de helft van de aanvragen en toekenningen. Dit heeft ongetwijfeld te maken met de grote (inter) nationale belangstelling voor fotografie in het algemeen en fotoboeken van Nederlandse fotografen in het bijzonder. Maar ook het programma van de intendant documentaire fotografie heeft een impuls gegeven, net als manifestaties zoals het Weekend van het Fotoboek dat in het Nederlands Foto Museum in Rotterdam wordt gehouden. In 2010 heeft het Fonds BKVB op initiatief van de intendant tijdens deze manifestatie een eenmalige vergadering van de commissie Publicatiesubsidies belegd, waar 12 fotografen live hun plan voor een fotoboek aan de commissie konden presenteren. In mei 2010 wijdde de commissie beeldende kunst een volledige vergadering aan aanvragen van kunstenaars uit Brabant. De vergadering werd gehouden bij het brabants kenniscentrum kunst en cultuur (bkkc) in Tilburg. Bij de beoordeling van de aanvragen waren twee vertegenwoordigers van het bkkc aanwezig om eventueel extra informatie te verstrekken over het werk van de aanvragers. Het experiment kwam voort uit gesprekken van het Fonds BKVB en het bkkc over de criteria die het Fonds BKVB hanteert bij de beoordeling van subsidie-aanvragen. De vraag was of meer kennis over de regionale situatie van een aanvrager zou leiden tot een ander oordeel van de commissie. Omgekeerd kon het bijwonen van een vergadering het bkkc meer inzicht verschaffen in de adviezen die het kunstenaars geeft bij het indienen van een aanvraag. Over het geheel genomen werden er geen grote verschillen in de beoordeling geconstateerd. Dit experiment zal als voorbeeld dienen voor andere regio s. Het Fonds BKVB benadert een aantal andere provincies om daar een vergelijkbare vergadering te plannen.

33 62 1. SUBSIDIES - Spoor 1 Stimuleringssubsidies - Overzichten beeldende kunst 1. SUBSIDIES - Spoor 1 Stimuleringssubsidies - Overzichten beeldende kunst b Overzichten stimuleringssubsidies BEELDENDE KUNST aantallen / honoreringspercentage aantal % aantal % aantal % startstipendia positief 68 24% 75 28% 67 22% negatief 213 * totaal basisstipendia positief 125 ** 36% 70 46% negatief 219 *** 81 totaal ******** flexibele bijdrage werkbudget positief 270 **** 57% % % negatief 206 ***** totaal * standaard bijdrage werkbudget positief % 84 37% 54 negatief totaal (waarvan 1 na toekenning teruggetrokken) bijdrage werkbudget bemiddelaars positief 22 63% 13 57% negatief totaal studiebeurzen positief 13 65% 9 47% negatief 7 10 totaal publicatiesubsidies positief ****** 43 49% 38 54% negatief ******* totaal tot 2009 onderdeel van aparte regeling 35% tot 2009 waren dit bemiddelaarssubsidies tot 2009 onderdeel bijdrage werkbudget aantal % aantal % aantal % totaal positief 651 ** 42% % % negatief 873 *** totaal ** inclusief 2 herbeoordelingen die positief zijn geworden *** inclusief 8 herbeoordelingen die negatief zijn gebleven In 14 gevallen adviseerde de subcommissie op formele grond af te wijzen. 165 aanvragen werden om diverse redenen niet in behandeling genomen, waarvan 8 na een bezwaarschrift toch aan de commissie werden voorgelegd. Fig 1 percentage van totaal aanvragen stimuleringssubsidies beeldende kunst Publicatiesubsidies 6% Studiebeurzen 1% Bijdrage werkbudget bemiddelaars 2% Standaard bijdrage werkbudget 18% Startstipendia 19% Basisstipendia 23% * inclusief 4 herbeoordelingen die negatief zijn gebleven ** inclusief 2 herbeoordelingen die positief zijn geworden *** inclusief 8 herbeoordelingen die negatief zijn gebleven **** inclusief 16 oude Fonds BKVB LIVE aanvragen waarvan de hoogte van de subsidie in 2010 definitief werd vastgesteld. Tevens inclusief 1 herbeoordeling die positief is geworden ***** inclusief 2 herbeoordelingen die negatief zijn gebleven ****** inclusief 2 herbeoordelingen die positief zijn geworden ******* inclusief 1 herbeoordeling die negatief is gebleven ******** exclusief basisstipendia uit oude regeling basissubsidies Flexibele bijdragewerkbudget 31%

34 64 1. SUBSIDIES - Spoor 1 Stimuleringssubsidies - Overzichten vormgeving 1. SUBSIDIES - Spoor 1 Stimuleringssubsidies - Overzichten vormgeving 65 VORMGEVING aantallen / honoreringspercentage aantal % aantal % aantal % startstipendia positief 62 * 27% 39 21% 49 31% negatief 166 ** totaal aantal % aantal % aantal % totaal positief % % % negatief totaal praktijksubsidies positief 14 25% 15 47% 24 negatief totaal % 56 aanvragen werden om diverse redenen niet in behandeling genomen 5 aanvragers hebben zich terug getrokken bijdrage werkbudget (flexibel) positief 40 *** 38% 33 40% 89 50% negatief totaal 105 ***** bijdrage werkbudget (standaard) positief 44 **** 47% 25 36% 22 59% negatief totaal 94 ***** Fig 1 percentage van totaal aanvragen stimuleringssubsidies vormgeving Publicatiesubsidies 2% Studiebeurzen 5% Bijdrage werkbudget bemiddelaars 2% bijdrage werkbudget bemiddelaars positief 8 61% 1 negatief 5 0 totaal 13 1 studiebeurzen positief 17 57% 6 40% negatief 13 9 totaal tot 2009 waren dit bemiddelaarssubsidies tot 2009 onderdeel bijdrage werkbudget Standaard bijdrage werkbudget 18% Startstipendia 43% publicatiesubsidies positief 10 91% 3 33% negatief 1 6 totaal 11 9 tot 2009 beoordeeld met beeldende kunst Flexibele bijdragewerkbudget 20% * inclusief 1 herbeoordeling die positief is geworden ** inclusief 1 herbeoordeling die negatief is gebleven *** inclusief 1 herbeoordeling die positief is geworden **** inclusief 1 herbeoordeling die positief is geworden ***** inclusief Fonds BKVB LIVE aanvragen Praktijksubsidies 10%

35 66 1. SUBSIDIES - Spoor 1 Stimuleringssubsidies - Overzichten bouwkunst 1. SUBSIDIES - Spoor 1 Stimuleringssubsidies - Overzichten bouwkunst 67 BOUWKUNST aantallen / honoreringspercentage aantal % aantal % aantal % startstipendia positief 25 37% 22 34% 16 negatief totaal % aantal % aantal % aantal % totaal positief 65 43% 67 50% 50 39% negatief totaal praktijksubsidies positief 4 29% 9 38% 7 negatief totaal % 10 aanvragen werden om diverse redenen niet in behandeling genomen 10 aanvragers hebben zich om diverse redenen terug getrokken bijdrage werkbudget (flexibel) positief 15 65% 6 67% 24 negatief 8 * 3 42 totaal 23 ** % Fig 1 percentage van totaal aanvragen stimuleringssubsidies bouwkunst bijdrage werkbudget (standaard) positief 3 10% 11 73% 1 negatief totaal 29 ** 15 3 bijdrage werkbudget bemiddelaars positief 4 67% 4 100% negatief 2 0 totaal 6 ** 4 studiebeurzen positief 7 88% 7 88% negatief 1 1 totaal % tot 2009 waren dit bemiddelaarssubsidies tot 2009 onderdeel bijdrage werkbudget Bijdrage werkbudget bemiddelaars 4% Standaard bijdrage werkbudget 18% Studiebeurzen 5% Publicatiesubsidies 7% Startstipendia 43% publicatiesubsidies positief 7 64% 8 100% 2 negatief totaal % * inclusief 1 herbeoordeling die negatief is gebleven ** inclusief Fonds BKVB LIVE aanvragen *** één aanvrager heeft zich teruggetrokken Flexibele bijdragewerkbudget 14% Praktijksubsidies 9%

36 68 1. SUBSIDIES - Spoor 1 Stimuleringssubsidies - Overzichten - Totalen stimuleringssubsidies 1. SUBSIDIES - Spoor 1 Stimuleringssubsidies - Gebruik basisstipendium 69 Totalen stimuleringssubsidies (beeldende kunst, vormgeving, bouwkunst) Totaal aantal aanvragen beeldende kunst vormgeving bouwkunst totaal startstipendia basisstipendia bijdrage werkbudget (flexibel) bijdrage werkbudget (standaard) bijdrage werkbudget bemiddelaars studiebeurzen praktijksubsidies publicatiesubsidies totaal aantal aanvragen Totaal aantal aanvragen uitgesplitst in startstipendia 26% 33% 31% basisstipendia 16% 10% - bijdrage werkbudget (flexibel) 27% 24% 52% bijdrage werkbudget (standaard) 18% 20% 12% bijdrage werkbudget bemiddelaars 2% 2% - studiebeurzen 3% 3% - praktijksubsidies 3% 3% 3% publicatiesubsidies 5% 5% 1% totaal aantal honoreringen totaal aantal afwijzingen gemiddeld honoreringspercentage 41% 38% 38% In 2010 werden 223 aanvragen om diverse redenen niet in behandeling genomen. Vergaderingen Commissie Stimuleringssubsidies beeldende kunst 121 vormgeving 43 bouwkunst 17 totaal c Gebruik basisstipendium Stand van zaken toekenningen op 31 december 2010 Op 31 december 2010 maakten kunstenaars gebruik van een basisstipendium. Het gaat daarbij zowel om basisstipendia oude als nieuwe stijl. Van de kunstenaars die op deze datum nog geld van een basisstipendium op de rekening courant hebben staan, gaat het bij 540 kunstenaars om een eerste basisstipendium, bij 324 kunstenaars om een tweede, bij 314 kunstenaars om een derde, bij 224 kunstenaars om een vierde, bij 16 kunstenaars om een vijfde en bij 27 kunstenaars om een productiesubsidie. Gebruiksduur van een basisstipendium Het basisstipendium werkt volgens een rekening-courantsysteem waarbij de aanvrager zelf bepaalt wanneer hij het nodig acht een deel van het bedrag op te nemen. Van de basisstipendia die op 31 december volledig waren opgebruikt, heeft meer dan de helft van de aanvragers (2.110) langer met het stipendium gedaan dan de minimale periode van 2 jaar. Er waren zelfs 535 kunstenaars die er langer dan 6 jaar mee hebben gedaan. Beroepsmatigheidstoets Als een kunstenaar 4 jaar na toekenning van een basisstipendium nog beschikt over een restantbedrag moet worden getoetst of hij nog werkzaam is als beeldend kunstenaar of vrije vormgever. In 2010 is deze formele toets gestuurd naar 89 kunstenaars. Op 8 kunstenaars na, waarvan de procedure nog loopt, zijn alle beroepsmatigheidstoetsen geretourneerd en positief beoordeeld. Integrale herbeoordeling na 8 jaar Indien een kunstenaar 8 jaar na toekenning nog steeds aanspraak wil maken op het restantbedrag van het basisstipendium, wordt het artistiek functioneren door de werkgroep opnieuw beoordeeld voordat er verdere verstrekkingen kunnen plaatsvinden. Dit betekent dat hij opnieuw een aanvraag moet indienen. In 2010 ontving 1 kunstenaar een verzoek voor een herbeoordeling. De hernieuwde aanvraag is nog niet binnen.

37 70 1. SUBSIDIES - Spoor 2 Internationalisering - Buitenland ateliers 1. SUBSIDIES - Spoor 2 Internationalisering - Buitenland ateliers 71 Spoor 2 internationalisering 1.2 Buitenland ateliers Het Fonds BKVB stelt ateliers beschikbaar in artists in residence plekken (AiR s) in binnen- en buitenland: New York, Berlijn, Parijs, Banff (Canada), Istanbul, Stockholm, Rome, Cairo, Beijing, Willemstad (Curaçao), Brussel, Tokio, Leipzig, Rio de Janeiro en Den Helder. Met het verblijf in een van deze ateliers wil het Fonds BKVB beeldend kunstenaars, vormgevers, architecten en/of bemiddelaars in de gelegenheid stellen om in een andere omgeving en/of cultuur hun werk te verdiepen en daarop te reflecteren. Een verblijf schept tevens mogelijkheden om internationale contacten op te doen of deze uit te breiden en voor het ontwikkelen van een nieuwe markt. Uit het aantal aanvragen blijkt dat het aanbod in een behoefte voorziet. De adviescommissie Buitenland ateliers ontving in totaal 338 aanvragen, een stijging van 20% ten opzichte van De ateliers in New York, Berlijn, Rio de Janeiro, Parijs en Brussel waren bijzonder populair, maar ook voor het nieuwe atelier Air Berlin Alexanderplatz in Berlijn werden veel aanvragen ingediend. In 2010 ging de samenwerking met de nieuwe residency Air Berlin Alexanderplatz van start. Berlijn blijft onverminderd een stad met grote aantrekkingskracht op (internationale) kunstenaars. AIR Berlin Alexanderplatz, is opgericht door de kunstenaars Susanne Kriemann en Aleksander Komarov. Zij willen met deze AiR de nadruk leggen op productie van kennis in plaats van productie van kunstwerken wat vaak het uitgangspunt is van andere residencies. Zij doen dit door de residenten inhoudelijk en praktisch te ondersteunen met een uitgebreid en gericht netwerk. Een essentieel onderdeel hiervan zijn de Salon-avonden, waar de residenten in contact komen met theoretici, kunstenaars, architecten, ontwerpers en curatoren. Tijdens de Salons wordt over sociologische en politieke thema s gediscussieerd die in relatie staan tot het werk van de betreffende resident. Het appartement, dat als woonruimte en studio dient, bevindt zich op de 10e etage van een modernistisch DDR Plattenbau complex uit de jaren 60. Omdat voor het eerste jaar de tijd te kort was om via een advertentie kunstenaars op te roepen een aanvraag in te dienen, heeft het Fonds BKVB in samenspraak met de oprichters van Air Berlin Alexanderplatz in 2010 curator Steve Rushton en het duo Lonnie van Brummelen/Siebren de Haan in de gelegenheid gesteld om als pré-residenten in deze residency te verblijven. Omdat de omgeving waar de Project Studio Berlijn was gevestigd zijn culturele karakter heeft verloren, is besloten deze projectstudio onder te brengen bij het Künstlerhaus Bethanien dat in 2010 naar een nieuwe locatie verhuisde. Het Künstlerhaus is nu gevestigd in een oude Lichtfabriek, waarin 3 grote tentoonstellingsruimten en 25 studio s zijn gerealiseerd. Delphine Courtillot en Katja Mater zijn in 2010 in de gelegenheid gesteld om als pre-resident hier ieder vier maanden te verblijven. De AiR Platform Garanti in Istanbul heeft laten weten hun residency programma te veranderen en meer op adhoc basis met het Fonds BKVB te willen blijven samenwerken. Gezien de bijzonder positie van Istanbul als scharnierpunt tussen Oost en West heeft het Fonds BKVB contacten gelegd met een andere AiR in Istanbul. Het kunstenaarsinitiatief PiST/// is in 2006 opgezet door de kunstenaars Didem Özbek en Osman Bozkurt en is gevestigd in de wijk Pangalti aan de Europese kant van de stad, niet ver van de Beyoglu wijk. Naast het organiseren van tentoonstellingen, discussies en performances biedt PiST/// vanaf 2011 ook een aantal residencies aan. Istanbul heeft een grote aantrekkingskracht op veel Europese kunstenaars, maar andersom is het voor Turkse kunstenaars vanwege visa problemen en gebrek aan financiële middelen moeilijk om naar andere landen te reizen. Door locale en internationale kunstenaars, ontwerpers, architecten en bemiddelaars met elkaar in contact te brengen, kunnen er interessante uitwisselingen en samenwerkingsvormen ontstaan. De eerste residencies van het Fonds BKVB bij PiST/// worden in 2011 aangeboden. Tijdens de Wereldtentoonstelling in Shanghai werd bij de sluitingsceremonie van het Dutch Culture Center (DCC) het werk Treehugger van Edwin Zwakman opgeleverd en tijdens een groot media event aan de stad geschonken. Het werk is voortgekomen uit de residency periode van Zwakman in de Project Studio China in Deze residency werd mede mogelijk gemaakt met een bijdrage uit het HGIS-Cultuurprogramma van de Ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken. De realisatie van het kunstwerk in een van de grootste parken van Shanghai is tot stand gekomen in samenwerking met het NCAF (Netherlands China Art Foundation) en het DCC.

38 72 1. SUBSIDIES - Spoor 2 Internationalisering - Buitenland ateliers 1. SUBSIDIES - Spoor 2 Internationalisering - Tijdelijke buitenland ateliers - Tijdelijke 73 buitenland ateliers voor ontwerpers Overzicht selectie periode Aantal vergaderingen: 18 aanvragen positief Künstlerhaus Bethanien, Berlijn 44 1 Projectstudio Berlijn 24 3 Platform Garanti, Istanbul 7 1 ISCP, New York 40 1 Banff Centre for the Arts, Canada 11 1 IASPIS 17 2 Atelier Holsboer, Parijs 39 2 (duo) Townhouse Gallery, Cairo 7 3 (waarvan 1 duo) Projectstudio Rome 12 1 Pojectstudio China, Beijing 10 2 Capacete, Rio de Janeiro 25 2 Instituto Buena Bista (IBB), Curaçao 19 4 Arts Initiative Tokyo, Tokio 16 1 Wiels, Brussel 26 2 LIA, Leipzig 20 2 AIR Berlin Alexanderplatz 21 3 Totaal a Tijdelijke buitenland ateliers Jaarlijks biedt het Fonds BKVB naast zijn vaste ateliers een aantal tijdelijke buitenland ateliers aan in samenwerking met Trans Artists. Deze tijdelijke ateliers worden in principe een keer aangeboden, maar bij veel belangstelling kan besloten worden de plek in een ander jaar opnieuw aan te bieden of deel uit te laten maken van het reguliere aanbod. In 2010 vond de selectie plaats van 15 aanmeldingen voor de 5 tijdelijke buitenland ateliers bij AiR s in het Midden- Oosten en Afrika. Het betrof de volgende ateliers: - Ashkal Alwan in Beirut, Libanon - ZCAC in Addis Abbeba, Ethiopië - Doual Art in Douala, Kameroen - Kuona Trust in Nairobi, Kenia - Greatmore Studios in Kaapstad, Zuid- Afrika. Niet alle residencies in Afrika verliepen zoals verwacht. Uit de ervaringen van residenten bleek dat de cultuurverschillen vaak groot zijn en dat deze soms tot wederzijdse misverstanden hebben geleid. In een geval was het project dat de AiR had opgezet wellicht te ambitieus voor een residency van drie maanden. Bij een aantal residenten waren de hitte en andere opvattingen over hygiëne oorzaak van fysieke problemen. Dit betekent dat zowel het Fonds BKVB als de residenten zich moeten realiseren dat een residency in Afrika niet voor iedereen geschikt is, een verblijf aldaar een flexibele houding van de resident vergt en dat er een intensievere voorbereiding aan vooraf moet gaan. Overzicht Aantal vergaderingen: 1 Positief 8 Negatief 7 Totaal 15 In 2010 is in samenspraak met Trans Artists de keuze gemaakt voor een nieuwe ronde van vijf tijdelijke buitenland ateliers die in april 2011 worden aangeboden. Met dit aanbod wil het Fonds BKVB inspelen op de groeiende belangstelling van kunstenaars, vormgevers, architecten en bemiddelaars in Nederland voor de Baltische staten en Oost Europa. Er zijn contacten gelegd met jonge AiR s die nog niet zo bekend zijn, maar opvallen door hun activiteiten en ambities. Uit gesprekken met deze AiR s is gebleken dat er grote behoefte is aan contacten met de internationale kunstwereld en aan uitwisseling van ideeën en inspiratiebronnen. Begin 2011 zal in de volgende AiR s een werkperiode van 3 maanden worden aangeboden: - Art Center VEF in Riga, Letland - Nida Art Colony in Neringa, Lithouwen - AIR Bukarest in Roemenië - Proekt Fabrika in Moskou, Rusland - Public Room in Skopje, Macedonia 1.3.b Tijdelijke buitenland ateliers voor ontwerpers In 2010 heeft het Fonds BKVB ook een aantal tijdelijke buitenlandateliers specifiek voor ontwerpers en bemiddelaars aangeboden in samenwerking met Trans Artists. Met dit initiatief wordt enerzijds de interesse voor een nieuwe mogelijkheid voor ontwerpers getoetst: een designer in

39 74 1. SUBSIDIES - Spoor 2 Internationalisering - Tijdelijke buitenland ateliers 1. SUBSIDIES - Spoor 2 Internationalisering - Tijdelijke buitenland ateliers voor ontwerpers 75 voor ontwerpers - Binnenland atelier residence. Anderzijds hoopt het Fonds in deze tijd van economische crisis en hernieuwd sociaal engagement ontwerpers te stimuleren hun horizon te verbreden en locatiegericht en zelf initiërend ontwerpend onderzoek te doen. Uitgangspunt bij de keuze van de ateliers was dat ze zoveel mogelijk de breedte en diversiteit van de verschillende vakgebieden bestrijken en dat ze zich bevinden in wereldsteden waar ruimtelijke opgaven over de transformatie van de stad manifest zijn. Deze tijdelijke ateliers worden in principe een keer aangeboden. Het Fonds beraadt zich of de designer in residence wordt voortgezet en/of de ateliers in het reguliere aanbod worden opgenomen. Er werden plekken aangeboden bij: Capacete (São Paulo) Het Fonds BKVB werkt al een aantal jaren samen met Helmut Batista, de directeur van Capacete in Rio de Janeiro. Onlangs breidde de organisatie haar activiteiten uit naar São Paulo. De historische, stedelijke en sociale context van deze metropool wordt door Capacete beschouwd als een belangrijk laboratorium voor ontwerpend onderzoek. De residency bevindt zich in het bekende modernistische Copangebouw (de Wave) ontworpen door Oscar Niemeyer als hotelcomplex met culturele voorzieningen en meer dan 1500 appartementen. Gertrude Contemporary Art Spaces (Melbourne) Meer dan 800 kunstenaars, curatoren en schrijvers maakten al gebruik van het Gertrude Contemporary Art Spaces, een non-profit-organisatie met een galerie voor hedendaagse kunst en actief als artist-in-residence. In Australië staat duurzame stedenbouw al sinds de jaren zeventig hoog op de politieke agenda; de sense of urgency dat hergebruik in plaats van sloop het klimaat minder belast, werd al vroeg een van de speerpunten van het overheidsbeleid. Vooral in Melbourne zijn de vele facetten van duurzame gebiedsontwikkeling merken zichtbaar die de stad de kwalificatie de meest leefbare stad van de wereld heeft opgeleverd. Gyeonggi Creation Center (Ansan City) Het Gyeonggi Creation Center is gelegen aan de westkust van Zuid-Korea op het eiland Seongam in Ansan City, een middelgrote stad met een grote immigrantenbevolking uit andere Aziatische steden. In het voormalig scholencomplex zijn een museum voor moderne kunst, studio s, tentoonstellingszalen en workshopruimtes ondergebracht. Het kunstencentrum wordt mede gefinancierd door de provincie die de regio profileert als groene enclave en het gebied heeft bestemd voor ecotoerisme. In 2020 zal hier de West Coast Marine Tourism Complex verrijzen: een maritiem gebied met een cultureel themaen vrijetijdspark. Red de Residencias Artisticas LOCAL (Bogota) Red de Residencias Artisticas LOCAL is het residency programma van de Universidad Nacional in Bogota, de grootste universiteitscampus van Columbia. De residency maakt deel uit van het masterprogramma Architectural Design waarin vraagstukken als ecologie en duurzaamheid aan bod komen in het licht van het streven van de overheid om te investeren in de openbare ruimte, infrastructuur, scholen en openbaar vervoer. Bogota met ruim 7 miljoen inwoners heeft zich de laatste decennia tegen de achtergrond van corrupte besturen, illegale annexatie van vrijwel alle openbare ruimte en gewapende conflicten tussen drugskartels ontwikkeld tot lichtend voorbeeld van stedelijke vernieuwing. Tokyo Wonder Site (Tokio) Tokyo Wonder Site is gevestigd in het hippe Aoyama district. Als internationaal platform richt het zich niet alleen op kunstenaarspraktijken, maar ook op stedelijke vraagstukken. De traditionele (landschaps)architectuur van Japan vormt al eeuwen een onuitputtelijke bron van inspiratie. De moderniseringsgolf van begin jaren 90 bracht de moderne architectuur in Japan tot ongekende hoogte die in het westen nog ondenkbaar was. Hoewel Tokio nog steeds een cultstatus heeft, hebben de omringende Aziatische landen met hun snelgroeiende steden de metropool op allerlei fronten ingehaald en wordt de stad steeds meer gewaardeerd om haar bijna dorpsachtige karakter. Cemeti Art House (Yogyakarta) Cemeti Art House in Yogyakarta is al lange tijd actief als galerie voor hedendaagse Indonesische kunst. Met tentoonstellingen en interdisciplinaire projecten waarbij de wisselwerking met de omgeving, kunstenaars, ontwerpers en publiek centraal staat, heeft het centrum een actief artist in residence programma. Yogyakarta wordt beschouwd als hét culturele centrum van Java en als belangrijke universiteitsstad. De uitbarstingen van de Merapi vulkaan hebben veel schade aan de stad toegebracht. De bevolking weet zich hiervan steeds weer te herstellen en er is sprake van een opmerkelijke revival van de culturele scene. Het aantal aanmeldingen voor de zes residencies was hoog: in totaal werden 42 aanvragen ingediend. Een speciale werkgroep van de Commissie Stimuleringssubsidies deed de voorselectie en de artist-in-residence plek maakte uit een shortlist de uiteindelijke keuze. Er werden elf kandidaten, deels duo s en deels individuele aanvragers, geselecteerd voor een verblijf verspreid over het jaar 2011 voor een periode van 2 à 3 maanden. Overzicht Aantal vergaderingen: 1 Positief 11 * Negatief 31 Totaal 42 * één aanvrager heeft zich teruggetrokken 1.4 Binnenland atelier Complementair aan het internationaal beleid zal het Fonds BKVB ook een beperkt aantal binnenlandateliers opzetten waar naast Nederlandse kunstenaars ook buitenlandse kunstenaars gebruik van kunnen maken. Pompgemaal Den Helder Vanaf 2009 is het Pompgemaal Den Helder, dat bij wijze van pilotproject als eerste binnenlandatelier werd ontwikkeld, opgenomen in het reguliere aanbod van kunstenaarsateliers van het Fonds BKVB. Op basis van de ervaringen van de eerste kunstenaars die in het atelier verbleven werd in 2010 het vroeg 20e eeuws waterpompgemaal in gebruik genomen voor een continue programmering, waarbij periodieke openstellingen van het gebouw en de presentatie van het hier gemaakte werk altijd onderdeel