Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Vluchtelingenbeleid De situatie in voormalig Joegoslavië Nr. 556 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 19 januari 2001 In het algemeen overleg met de vaste commissie van Justitie van Uw Kamer op 11 januari 2000 met betrekking tot het gevoerde beleid aangaande Turks-Koerdische asielzoekers en Kosovo, heeft mijn ambtsvoorganger, op voorstel van de heer Wijn, toegezegd een evaluatie van het toelatings- en terugkeerbeleid inzake Kosovo op te stellen 1. Met deze brief wil ik deze toezegging gestand doen. Aanloop tot het uitbreken van de Kosovo-crisis Het staakt-het-vuren dat was overeengekomen in het Holbrooke-Milosevic akkoord van 13 oktober 1998 werd in december 1998 door geen van beide partijen nog langer in acht genomen. Openlijke gewelddadigheden braken uit, die escaleerden in het begin van Onmiddellijk nadat de verificatiemissie van de OVSE in Kosovo (Kosovo Verification Mission) zich op 19 maart 1999 had teruggetrokken, verhoogden het Joegoslavische leger en veiligheidstroepen het tempo van hun offensief, in een kennelijke poging het Kosovo Bevrijdingsleger (UCqK) een vernietigende slag toe te dienen. Volgend op de weigering van de regering van de Federale Republiek Joegoslavië om een voorgestelde vredesovereenkomst voor Kosovo te ondertekenen, begon de NAVO op 24 maart 1999 haar luchtcampagne. De regering van de Federale Republiek Joegoslavië kondigde hierop de staat van oorlog af. Joegoslavische en Servische troepen hebben vervolgens een groot deel van de etnisch Albanese bevolking van Kosovo uit hun huizen verdreven. Honderdduizenden van hen kwamen terecht in Albanië, Macedonië en Montenegro. Internationale hulpactie 1 Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr Een grootschalige internationale hulpactie kwam snel op gang door het bieden van financiële en materiele steun ten behoeve van opvang in de regio. Daarnaast werden in het kader van het door de UNHCR en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) uitgevoerde Humanitaire Evacuatie Programma etnische Albanezen overgebracht vanuit Macedonië KST50900 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2001 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

2 naar deelnemende landen. Deelnemende landen waren onder andere alle West-Europese landen, enkele Oost-Europese landen, Turkije, de Verenigde Staten, Canada en Australië. Hieronder zal ik nog uitgebreid ingaan op het Humanitaire Evacuatie Programma. Gevoerde beleid ten aanzien van etnische Albanezen afkomstig uit Kosovo In verband met de algehele situatie in Kosovo is besloten om met ingang van 21 april 1999 etnische Albanezen uit Kosovo in aanmerking te laten komen voor een voorwaardelijke vergunning tot verblijf (vvtv) onder gelijktijdige toepassing van artikel 15e, tweede lid Vreemdelingenwet (Vw). Voor een vvtv kwamen in aanmerking etnische Albanezen uit Kosovo die zich ten tijde van dit besluit reeds in de Nederlandse asielprocedure bevonden, de humanitaire evacués en etnische Albanezen die eerst na 21 april 1999 een verzoek om toelating als vluchteling hadden ingediend. Eveneens werd besloten tijdelijk een versoepeld visum regime te voeren voor etnische Albanezen uit Kosovo met eerste graad familie in Nederland die alhier legaal verbleven. Dit regime hield in dat het ontbreken van reisdocumenten en de mogelijke niet tijdige terugkeer naar het land van herkomst niet werden tegengeworpen bij de visumaanvraag. Aan de overige voorwaarden diende onverkort te worden voldaan. Naar aanleiding van de ontstane slechte humanitaire situatie in de buurlanden heeft de UNHCR een oproep tot assistentie doen uitgaan aan de internationale gemeenschap hetgeen heeft geleid tot het Humanitaire Evacuatie Programma uit Macedonië. Op grote schaal werd aan de UNHCR oproep gehoor gegeven, ook door Nederland. Op 20 april 1999 heb ik Uw Kamer geïnformeerd over de opname in Nederland van 2000 evacués uit Macedonië. De overkomst naar Nederland van een tweede groep van 2000 evacués uit Macedonië is op 7 mei 1999 aan Uw Kamer gemeld. Alle evacués vielen onder het vvtv-beleid. Het beleid ten aanzien van personen afkomstig uit Kosovo is op 16 juli 1999 gewijzigd naar aanleiding van de sterk verbeterde situatie na de terugtrekking van het Joegoslavische leger en de ontplooiing van de United Nations Administrative Mission in Kosovo (UNMIK) en de United Nations Kosovo Force (KFOR) in Kosovo. Het vvtv-beleid werd beëindigd. Toepassing van artikel 15e, tweede lid Vw kwam te vervallen. Dit betekende dat de aanvragen om toelating als vluchteling alsnog inhoudelijke behandeling behoefden, indien betrokkene aangaf niet vrijwillig terug te willen keren. Eveneens werd besloten het verruimde visumbeleid te beëindigen. Het Humanitaire Evacuatie Programma In het kader van genoemd Humanitaire Evacuatie Programma heeft Nederland in totaal 4085 (inclusief in Nederland geboren kinderen) etnische Albanezen opgenomen. Doel van dit programma was genoemde etnische Albanezen tijdelijk op te nemen en, nadat de situatie in de Federale Republiek Joegoslavië weer was verbeterd, deze mensen weer terug te laten keren. Vanaf 25 april 1999 zijn de eerste humanitaire evacués naar Nederland gekomen. Bij de selectie werd intensief samengewerkt tussen medewerkers van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA), de IOM en de UNHCR. De ruim 4000 evacués zijn door twee missies, bestaande uit medewerkers van de IND en het COA, aangevuld met IND-tolken, voor Nederland gese- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

3 lecteerd. Uitgaande van de voordrachten door de UNHCR waren de belangrijkste selectiecriteria: de aanwezigheid van familie in Nederland; medische aandoeningen die ter plekke niet of bijna niet te behandelen waren; overige kwetsbare gevallen. Deze missies vonden plaats eind april/begin mei en eind mei/begin juni De kwaliteit en efficiënte werkwijze, ook in internationale vergelijking, van deze missies werd door de internationale hulpverleners ter plekke geprezen. Opvang van de evacués Na aankomst in Nederland zijn de evacués ondergebracht in vier hier te lande speciaal opgerichte opvangcentra, de Kosovaren Opvangcentra (KOC s), te Ermelo, Ter Apel, Arnhem en Raamsdonksveer. Ook bij andere centra werd ruimte specifiek voor opvang van deze groep gecreëerd, te weten in Luttelgeest, Leersum en Markelo. Door de betrokken gemeenten zijn versneld de voorwaarden vervuld om de opvang ook optimaal te faciliteren. Daar de evacués bij binnenkomst in bezit werden gesteld van een vvtv, heeft een aanzienlijk deel van hen de mogelijkheid gehad te verhuizen naar een woning in een gemeente. Dit is echter nimmer gestimuleerd met het oog op de mogelijk snel veranderende situatie in het herkomstgebied en de daaraan verbonden mogelijke terugkeer. Inmiddels is alleen het opvangcentrum te Arnhem nog specifiek bezet met Kosovaren. Door de stichting Pharos is een opzet ontworpen om te komen tot traumaverwerking middels zelfhulpgroepen voor vrouwen afkomstig uit Kosovo. Ten einde te zijn voorbereid op acute en complexe medische problemen werd het noodhospitaal onder het Academisch Ziekenhuis Utrecht in gereedheid gebracht. Hiervan is geen gebruik gemaakt. Terugkeer Reeds in juni 1999, direct na het terugtrekken van het Joegoslavische leger uit Kosovo, hebben etnisch Albanezen aangegeven te willen terugkeren naar Kosovo. In juli 1999 heeft er een eerste inventarisatieronde onder de evacués plaatsgevonden over terugkeer naar Kosovo. Deze inventarisatieronde is uitgevoerd door de IND in samenwerking met het COA. Ongeveer 900 mensen gaven aan zo snel mogelijk naar Kosovo terug te willen keren. De eerste chartervlucht is uitgevoerd op 20 juli In het totaal hebben er 25 vluchten plaatsgevonden, de laatste is uitgevoerd op 24 mei Vanwege de krappe personeelssterkte binnen de IOM is door IND medewerkers, die ook aan de evacuatiemissies hadden deelgenomen, assistentie verleend bij het samenstellen van de passagierslijsten, bij de afhandeling van de chartervluchten op de luchthaven Rotterdam Airport en bij de begeleiding van de vluchten naar Macedonië. Het feit dat de IND medewerkers en de terugkerende evacués elkaar ten dele al kenden werd als positief ervaren. Naast vertrek per charter zijn velen per lijndienst vanuit Nederland naar Macedonië vertrokken. Dit betroffen vaak groepjes van 25 tot 35 personen per vlucht. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

4 Het IOM-terugkeerbureau, de Minister van Ontwikkelingssamenwerking, de IND en het COA hebben faciliteiten aangeboden om terugkeer te bewerkstelligen. Deze faciliteiten bestonden uit: de bestaande IOM-terugkeerregeling die tegemoetkoming betreft voor het eerste levensonderhoud; 1250 gulden per alleenstaande; 1750 gulden voor een gezin met twee kinderen en 200 gulden per elk volgend kind, jonger dan 18 jaar. een extra vergoeding voor herinrichtingskosten in Kosovo, beschikbaar gesteld door de Minister van Ontwikkelingssamenwerking. De vergoeding bestaat uit 1000 DM per volwassene en 500 DM per kind, jonger dan 18 jaar, met een maximum van 4000 DM per gezin. transport van verblijfplaats in Nederland naar luchthaven, gebruik van chartervliegtuigen en begeleiding op de vluchten naar Macedonië, en vervoer per bus naar Pristina. verschaffen van reisdocumenten, ic. EU-documenten ter facilitering van de transit in Macedonië. Deze faciliteiten zijn neergelegd in een door de IND in augustus 1999 ontworpen folder, welke op grote schaal is verspreid in de opvangcentra. Om de terugkeer van de evacués een nieuwe impuls te geven heeft de IOM, in overleg met de IND, in maart 2000 een nieuwe, aangepaste, terugkeerfolder ontwikkeld. Er zijn twee componenten toegevoegd aan de reeds bestaande Kosovo-terugkeerregeling. De terugkeerders wordt de mogelijkheid geboden om extra bagage mee te nemen. Door de IOM is aan de doelgroep de mogelijkheid geboden om gebruik te maken van de bemiddeling van de Mother Theresa Society in Kosovo. Deze stichting is er in het bijzonder op gericht personen te begeleiden, die vanwege gebrek aan met name huisvesting en medische zorg problemen zien bij hun terugkeer. Beide extra faciliteiten werden beëindigd op 31 augustus Dit om terugkeer tijdens de zomer te stimuleren. Het einde van de regeling met betrekking tot de financiële bijdrage voor herinrichtingskosten was voorzien voor 31 december Gelet op de belangstelling die nog steeds binnen de doelgroep bestaat is besloten de regeling te verlengen tot 31 december In maart 2000 zijn alle nog in Nederland verblijvende personen afkomstig uit Kosovo in het bezit van een vvtv door de IND per brief benaderd met het verzoek om aan te geven of men voornemens was om op korte termijn binnen enkele maanden terug te keren naar Kosovo. Degenen die dat voornemen hadden, werd verzocht zich te melden bij de IOM en hun asielverzoek zou niet verder worden behandeld. Een aantal van 321 personen, waaronder 201 evacués, heeft zich sedert medio april 2000 gemeld bij de IOM voor terugkeer. Van de personen die zich niet hebben gemeld bij de IOM voor terugkeer, wordt het nog openstaande asielverzoek momenteel met voorrang afgehandeld. Van de 4000 naar Nederland overgebrachte evacués zijn er 4 toegelaten als vluchteling, is aan 31 personen een vergunning tot verblijf verleend en zijn er 2 in Nederland overleden. In totaal hebben ongeveer 3000 personen Nederland verlaten. In totaal verbleven er op 1 november 2000 nog ongeveer 1000 humanitaire evacués in Nederland. Dit betekent dat het merendeel van de thans nog in Nederland verblijvende humanitaire evacués in afwachting is van de beschikking in eerste aanleg of de beslissing op het ingediende bezwaarschrift. De IOM ontvangt momenteel nog slechts enkele aanvragen voor terugkeer per week. De inschatting is dat in deze winter weinig evacués zullen terugkeren naar Kosovo. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

5 Rol van NGO s Bijzonder en uniek aspect in dit terugkeerprogramma is de rol die NGO s is toebedeeld. Gesprekken met de NGO Cordaid (Catholic Organisation for Relief and Development) en de Mother Theresa Society, hebben geleid tot een samenwerkingsverband met het COA en de IOM. Dit heeft geresulteerd in de hierboven vermelde assistentie bij de terugkeer van Kosovaren. Ook Vluchtelingenwerk heeft positief gereageerd op dit initiatief. De IOM is in het voorjaar van 2000 een samenwerkingsverband aangegaan met Cordaid. Cordaid hield zich ter plaatse reeds bezig met de wederopbouw van Kosovo. De IOM heeft via Cordaid contacten gelegd met de Mother Theresa Society. De Mother Theresa Society heeft voor een periode van een half jaar (februari/augustus 2000) opgetreden als intermediair (counsellor) tussen de in Nederland verblijvende Kosovaren en verschillende in Kosovo gevestigde hulporganisaties. De Mother Theresa Society heeft zich met name ingespannen om in Nederland verblijvende Kosovaren, die de wens hebben geuit om terug te keren, te assisteren bij en te informeren over huisvesting en medische voorzieningen. Deze bemiddeling heeft ertoe geleid dat een tiental gezinnen 60 à 70 personen is voorzien van huisvesting, waardoor zij konden terugkeren. Daarnaast heeft men in een aantal gevallen informatie verschaft over de situatie op medisch gebied in Kosovo. Gedwongen terugkeer In november 1999 heeft Duitsland een Memorandum of Understanding (MOU) afgesloten met de UNMIK over zowel de vrijwillige als de gedwongen terugkeer van etnische Albanezen naar Kosovo. Zwitserland heeft op 6 april 2000 als tweede land een MOU met de UNMIK afgesloten. Nederland onderhandelt thans met de UNMIK over een soortgelijke overeenkomst, waarmee de reeds bestaande werkafspraken met de UNMIK zouden worden geformaliseerd. Het belang van een dergelijke MOU ligt vooral op het gebied van de gedwongen terugkeer naar Kosovo. In de periode van maart 2000 tot 1 november 2000 zijn 41 etnische Albanezen uitgezet naar Kosovo. Deze uitzettingen hebben in goed overleg plaatsgevonden met de UNMIK. Het betrof hier overigens geen personen die in het kader van het Humanitaire Evacuatie Programma naar Nederland zijn gekomen, maar illegaal in Nederland verblijvende personen of personen met criminele antecedenten. Om de terugkeer van in Nederland verblijvende Kosovaren over land mogelijk te maken, heeft Nederland verzocht om toetreding tot een transitovereenkomst die Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Italië, Hongarije, Slovenië, Kroatië, Bosnië en Herzegovina en Albanië op 21 maart 2000 hebben ondertekend. Verwacht wordt dat binnen afzienbare tijd Nederland zich kan aansluiten bij deze overeenkomst. Samenvatting Naar aanleiding van de crisis in Kosovo en met de uitvoering van het Humanitaire Evacuatie Programma heeft Nederland, samen met de andere deelnemende landen, een efficiënte en goed gecoördineerde hulpactie uitgevoerd. In combinatie met het gevoerde beleid, een vvtvbeleid op grond van artikel 15e, tweede lid Vw en een efficiënt terugkeer beleid, kan worden gesteld dat de uitgevoerde evacuatie en latere terugkeer naar Kosovo goed is verlopen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

6 De twee selectiemissies die ter plaatse in Macedonië de organisatie van de evacuatie op zich hadden genomen zijn bijzonder efficiënt geweest. In minder dan vier weken zijn de ruim 4000 evacués naar Nederland overgebracht. De samenwerking tussen de IND en het COA tijdens de missies is zeer goed verlopen. Gezien de capacitaire noodsituatie voor wat betreft opvangplaatsen voor asielzoekers ten tijde van de crisis, is het een niet onaanzienlijke prestatie geweest dat het COA en de betreffende gemeenten er in geslaagd zijn om opvang te organiseren op zeer korte termijn voor ruim 4000 evacués. Een pakket van maatregelen heeft ervoor gezorgd dat de belemmeringen voor veel evacués om terug te keren, konden worden opgeheven. Gebleken is dat de gevolgde doelgroepbenadering, waarbij werd ingespeeld op wensen die de terugkeer vergemakkelijken, effectief is geweest. Het samenwerkingsverband met NGO s in Nederland maar ook in Kosovo is van onschatbare waarde gebleken. Wellicht dat in de toekomst deze werkwijze ook op andere doelgroepen toegepast kan worden. Van de ruim 4000 evacués die in 1999 naar Nederland zijn overgebracht zijn er ongeveer 3000 naar Kosovo teruggekeerd. Ongeveer 1000 evacués verblijven nog in Nederland. Daarnaast zijn er 600 Kosovaren, niet behorend tot de groep van evacués, uit Nederland vertrokken. De samenwerking met de IOM en het Ministerie van Buitenlandse Zaken, de IND en het COA is zeer goed verlopen. Eveneens is bij de organisatie van terugkeer de goede samenwerking en de coöperatieve opstelling van de UNMIK als positief ervaren. De belangrijkste motieven om (nog) niet naar Kosovo terug te keren zijn nog steeds de gebrekkige gezondheidszorg en het ontbreken van (voldoende) huisvesting. De IOM ontvangt momenteel nog slechts enkele aanvragen voor terugkeer per week. De inschatting is dat in deze winter weinig evacués zullen terugkeren naar Kosovo. Aan de thans nog hier te lande verblijvende personen afkomstig uit Kosovo kan ingevolge de wettelijke bepaling hieromtrent een inhoudelijke beoordeling van hun asielaanvraag niet onthouden worden. Deze asielaanvragen zullen dan ook eerst moeten worden afgehandeld. Wel zal een actief verwijderingsbeleid worden gevoerd voor de afgewezen uitgeprocedeerde asielzoekers afkomstig uit Kosovo. De Staatssecretaris van Justitie, N. A. Kalsbeek Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr