RBS MARKETS MAGAZINE

Transcriptie

1 RBS MARKETS MAGAZINE oktober 2011 Het begint met visie 4 Scenario s voor de wereldeconomie Beleg nooit zonder plan. Interview met beurskenner en beleggingstrainer Jim Tehupuring Pagina 10 Wijze lessen Top-10 Beleggersfouten Beleggers zijn ook maar mensen. Welke fouten moet u vermijden? Pagina 14 Aandelen Bodemvissen, loont dat? Never catch a falling knife? De cijfers zeggen iets anders. Pagina 20 Grondstoffen Op naar de dollar Is de opmars van de goudprijs onstuitbaar? Pagina 31

2 GEZOCHT! De Slimste Belegger 2011 SIGNALEMENT Handelt wereldwijd, in meer dan 250 onderliggende waarden Is op zoek naar kleine spreads en hoge liquiditeit Wil profiteren van stijgende en dalende koersen Deinst niet terug voor de hefboom PAS OP: Neemt gecalculeerde risico s RBS organiseert voor de vierde keer de beleggingscompetitie De Slimste Belegger. Herkent u zich in dit signalement? Speel dan mee met De Slimste Belegger 2011 (van 23 oktober tot 25 november) en maak kans op mooie prijzen. Nieuw dit jaar is o.a. de prijs voor diegene die het hoogste rendement behaald met in totaal minder dan 80 transacties en een prijs voor de Beste Transactie. Meer informatie vindt u vanaf 23 oktober op De Slimste Belegger handelt in Turbo s van RBS De Slimste Belegger is een beleggingscompetitie waarbij beleggers met virtueel geld kunnen ervaren hoe beleggen met de RBS Turbo werkt. Met een aanbod van ruim 2500 Turbo s op meer dan 250 onderliggende waarden is RBS marktleider op Euronext Amsterdam. Ga voor meer informatie vanaf 23 oktober naar Ga naar voor de brochure, het basisprospectus en de definitieve voorwaarden. The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm dan ook van de inhoud van dit document is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. Turbo s worden uitgegeven door The Royal Bank of Scotland N.V. en The Royal Bank of Scotland plc ( RBS ). Turbo is een geregistreerde merknaam van The Royal Bank of Scotland N.V.

3 RBS Markets Magazine oktober 2011 Editorial Noord en Zuid Jean-Paul van Oudheusden, RBS We schrijven eind september Zo n vier jaar na het uitbreken van de kredietcrisis lijken de gevolgen pas goed tot de wereld door te dringen. Daar waar minister Jan Kees de Jager in mei 2010 nog vol overtuiging sprak de Grieken betalen alles terug houdt hij nu rekening met een failliet van de Zuid-Europese staat. RBS econoom Jacques Cailloux noemt de gedachte dat Griekenland zonder besmettingsgevaar de euro verlaat een fantasie. De Europese regeringsleiders maken zich op voor een dusdanig significante vergroting van het Europese noodfonds EFSF dat de financiële markten stabiliseren bij het inzicht dat zowel Italië als Spanje tegen elke prijs gered zullen worden. Noord-Europa betaalt de prijs voor het jarenlang uitlenen van geld aan Zuid- Europa, zonder daar een realistische risicopremie voor terug te ontvangen. Waar ging het fout? Bij de totstandkoming van de euro daalden de risicopremies op obligaties van de Zuid-Europese landen in rap tempo tot net boven die van de Noord-Europese landen als Duitsland en Nederland. Een klein renteverschil bleef echter bestaan door het uitblijven van een verdere politieke en fiscale integratie. Beleggers zagen enerzijds een sterke Europese Monetaire Unie, die op weg was haar concurrentiepositie ten opzichte van de Verenigde Staten en het opkomende Azië te verstevigen. Anderzijds meenden ze tegelijkertijd een voor het gevoel risicoloos rendement te kunnen realiseren door relatief veel te beleggen in staatsobligaties van landen in de Europese periferie, zoals Griekenland, Portugal en Spanje. Zo heeft het kunnen bestaan dat deze landen jaar in jaar uit aan nieuwe financiering konden komen zonder dat er een prikkel bestond om in hun eigen land de begroting op orde te krijgen. Wat staat er nu te gebeuren? Een Grieks faillissement is onafwendbaar. De financiële markten schatten de kans in op 98 procent en zelfs de eerste politici spreken erover. Een herstructurering van de Griekse schulden is noodzakelijk. Gedacht wordt aan een kwijtschelding van 50 procent, om enerzijds de schuldeisers zo ver mogelijk tegemoet te komen en anderzijds de Grieken uitzicht te geven op een toekomst. Besmettingsgevaar ligt echter onmiskenbaar op de loer, want als de Grieken zo n kwijtschelding krijgen aangeboden zullen de Portugezen, Ieren en wellicht ook de Spanjaarden en Italianen graag zo n zelfde deal voorgeschoteld willen krijgen. Europese overheden kunnen daarom beter een Grieks faillissement zo lang mogelijk uitstellen om te trachten in een aantal andere landen eerst op eigen kracht de overheidsfinanciën op orde te krijgen. Wat betekenen de ontwikkelingen voor beleggers? De verandering van inzicht van de Europese regeringsleiders, zoals eerder geïllustreerd aan de hand van uitspraken van minister Jan Kees de Jager, zijn voor elke belegger een reden voor evaluatie van de portefeuille. In de obligatiemarkt is al vooruitgelopen op een renteverlaging door de Europese Centrale Bank van minimaal 50 basispunten, waardoor staatsobligaties van landen als Duitsland, Nederland, Finland en Oostenrijk worden gezien als een veilige haven, maar tegelijkertijd geen uitzicht bieden op een hoog rendement. Dat drijft beleggers vanzelf naar de risicovollere beleggingscategorieën als aandelen, onroerend goed en (landbouw)grondstoffen. Zelfs hedgefunds, die enige tijd uit de gratie waren, worden weer opgezocht. Deze vooruitzichten bieden voor RBS Markets Magazine een goede gelegenheid om onze nieuwe collega Jim Tehupuring bij u te introduceren aan de hand van een uitgebreid interview. Jim was eerder beleggingstrainer bij de Alex Academy, waar hij duizenden beginnende en ervaren beleggers wegwijs heeft gemaakt op de beurs. Zijn overstap benadrukt de wens van RBS om een nog grotere rol te spelen op het gebied van beleggerseducatie. Jim praat in het interview over het belang van een gedisciplineerde beleggingsstrategie. Daarnaast vindt u een uitgebreid artikel over de mogelijke routes die de wereldwijde beurzen vanaf het huidige moment in de tijd zouden kunnen nemen om u te helpen bij het ordenen van uw gedachten. En ook de gebruikelijke rubrieken zoals de technische analyse van Nico Bakker en de competitie BRIC tegen FADE ontbreken natuurlijk niet. Ik wens u wederom veel leesplezier. Namens het team van RBS Markets, Jean-Paul van Oudheusden 3

4 Inhoud RBS Markets Magazine oktober 2011 RBS MARKETS MAGAZINE Nieuws 6 Nieuws Verkiezingsrendementen De Amerikaanse aandelenbeurzen laten in verkiezingsjaren doorgaans een stijging zien. Dat betekent hogere koersen in Bent u de Slimste Belegger van 2011? Op 31 oktober start RBS Markets samen met IEX.nl met het beleggingsspel De Slimste Belegger. Speel gratis mee met virtuele euro s. 7 Aandelen 20 Markten Aandelen Is bodemvissen de moeite waard? Het antwoord op de vraag of een AEX -aandeel koopwaardig is nadat het aandeel sterk in waarde is gedaald. 20 Technische Analyse: Indices De visie van technisch analist Nico Bakker op de AEX, Dow Jones, Nikkei 225 en euro-dollar. 24 Indices 24 Indexoverzicht Weinig positieve resultaten tot nu toe in Winnaars zijn Thailand, Indonesië en Qatar. Ook de Amerikaanse Nasdaq staat nog in de plus. 27 Valuta Door alle problemen rond de euro vluchten beleggers naar andere valuta. De Britse pond, Noorse kroon en Zwitserse frank nader bekeken. 28 Grondstoffen 30 BRIC versus FADE De resultaten van de BRIC-landen zijn net iets minder slecht dan die van de oude wereldmachten. 29 Grondstoffen Is de olieprijs begonnen aan een neergaande trend terwijl de opmars van de goudprijs niet meer te stoppen lijkt en het grondstofoverzicht. 30 Technische Analyse: Grondstoffen De visie van technisch analist Nico Bakker op goud en olie. 33

5 RBS Markets Magazine oktober 2011 Inhoud Inhoud oktober 2011 Interview 10 Asset allocatie 16 Stick to your plan Discipline is volgens Jim Tehupuring de belangrijkste eigenschap van een goede belegger. Koersen en rendementen Royal Obligaties 36 Certificaten Ontwikkelde markten 37 Opkomende markten 37 Grondstoffen 38 Thema s 38 Vastgoed 39 Overig 39 Turbo s Aandelen 39 Indices 46 Grondstoffen 48 Obligaties 50 Valuta 50 Beleggingsfondsen 50 Het begint met visie RBS geeft u vier mogelijke toekomstscenario s voor de wereldeconomie met de bijbehorende keuzes voor beleggers. Educatie 14 Tien beleggersfouten Beleggers weten best hoe het moet, toch maken ze nog vaak standaardfouten. We hebben de tien bekendste fouten op een rij gezet. 14 Service 52 Beleggen in goud en zilver Met een hefboom beleggen in goud en zilver, dat kan met zowel Turbo s en Warrants. De verschillen op een rij. 52 Lezersvragen RBS geeft antwoord op al uw beleggingsvragen. 54

6 Nieuws RBS Markets Magazine oktober 2011 Indices Verkiezingsrendementen In het jaar voor en het jaar van Amerikaanse presidentsverkiezingen stijgen de aandelenkoersen doorgaans. In Amerika, maar ook in Europa. Met de crisis is het afwachten of dat deze keer ook zo is. Voor de beurs maakt het in ieder geval bijna niet uit of er een Republikein of een Democraat in het Witte Huis woont. Het duurt nog ruim een jaar voordat het 6 november 2012 is, de dag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen, maar de politici die graag willen meedoen aan deze race naar het Witte Huis bevechten elkaar al volop. En beleggers zouden ook alvast actie kunnen ondernemen. Een bekend fenomeen met betrekking tot Amerikaanse presidenten en de beurs is de zogeheten presidentiële cyclus. Amerikaanse Emerging markets beurzen presteren in verkiezingsjaren doorgaans beter dan normaal. Inderdaad heeft de Amerikaanse beurs sinds 1873 in verkiezingsjaren gemiddeld een hoger rendement behaald dan het jaarlijkse gemiddelde over de hele periode (respectievelijk 9,5 procent tegenover 8,1 procent (bron: ESBonline, 16 september 2011). Het is echter zo dat het jaar vóór de presidentsverkiezingen gemiddeld een nog hoger rende- ment oplevert. Overigens maakt het bijna niet uit of er een Republikein of een Democraat in het Witte Huis zit. Republikeinen hebben van oudsher de naam het economisch beter voor elkaar te krijgen, maar uit onderzoek blijkt dat de beursrendementen elkaar maar net ontlopen. Of dat dit jaar ook zo n goed pre-verkiezingsjaar is, blijft afwachten. De angst voor een dubbeldip zit er bij beleggers goed in. Zeker is dat beleggers opgelucht waren toen begin augustus bekend werd dat het Amerikaanse schuldenplafond verhoogd werd. Hiermee werd een hoop onzekerheid voor be- leggers weggenomen en wordt dit geen punt van discussie in Volgens wetenschappers is het meest voor de hand liggende argument voor de relatief goede beursjaren voor een verkiezing dat Amerikaanse presidenten geneigd zijn om in verkiezingsjaren de economie extra te stimuleren om zo de kans op herverkiezing te vergroten. Overigens merken we in Nederland ook de positieve effecten van de presidentiële cyclus. Doorgaans reageert de Amsterdamse beurs vertraagd net zoals de Amerikaanse en gezien deze hoge correlatie tussen Amerikaanse en Europese aandelenbeurzen is dit niet verwonderlijk. Wel lijkt de ontwikkeling van de Nederlandse beurs en economie enkele maanden achter te lopen op de Amerikaanse. (Bron: IEX.nl, 16 september 2011) Groeibriljant India De ogen van analisten en beleggers zijn, als het gaat om miraculeuze groeiverhalen, vooral gericht op China. Onterecht, want buurland India kan er ook wat van. De Indiase economie groeide in het tweede kwartaal van 2011 met 7,7 procent, in het eerste kwartaal was dit 7,8 procent. De Indiase economie heeft een klein beetje last van de wereldwijde malaise, maar is minder afhankelijk van de buitenlandse vraag, waardoor de groei op een hoger niveau kan blijven. Deze groei is echter vooral gedreven door de servicesector. Bijna de helft van de werkgelegenheid is in de agrarische sector, die jaarlijks slechts 2 à 3 procent groeit. Om de infla- tie net als in China een beetje binnen de perken te houden, heeft de centrale bank van India de rente half september met 25 basispunten verhoogd tot 8,25 procent. Het is de twaalfde(!) renteverhoging in het land sinds maart De inflatie kwam in augustus uit op bijna 10 procent, het hoogste niveau in bijna een jaar. Om de economische en bevolkingsgroei in goede banen te leiden, gaat India de komende jaren zeven nieuwe megasteden bouwen. Nu woont 70 procent van de Indiërs op het platteland, maar dat percentage zal naar schatting dalen tot zo n 55 procent in Deze steden komen tussen New Delhi en Mum- bai. De steden zullen deel uitmaken van een geplande industriële corridor tussen Delhi en Mumbai en het project gaat ruim 60 miljard euro kosten. De steden zijn nodig wegens de enorme bevolkingsgroei in Mumbai en New Delhi en als economische impuls. Naast de nieuwe steden komen er negen industriële zones, drie havens, zes vliegvelden, een snelweg en meerdere energiecentrales. De eerste fase moet in 2018 af zijn. Daarna is het plan om nog zeventien steden te bouwen. Vol- gens het ontwerp worden het duurzame steden, met veel groen, gebruik van regenwater, een lage CO 2-uitstoot, afvalverwerking en groene energie. Het is niet alleen de fysieke infrastructuur die groeit. Ook de digitale snelweg beleeft een groeispurt. Internetbedrijf Google verwacht dat het aantal internetters in India toeneemt van 100 miljoen nu tot 300 miljoen in Verder verwacht Google ook dat smartphones steeds goedkoper worden. India heeft momenteel na China de meeste internetgebruikers ter wereld. Al met al genoeg cijfers die bewijzen dat India aan een opmars bezig is en blijft. (Bronnen: IEX.nl, Telegraaf.nl, 16 september 2011) 6

7 RBS Markets Magazine oktober 2011 Nieuws Win superprijzen met Turbo s en warrants Wie is de Slimste Belegger van 2011? Op maandag 31 oktober start er een nieuwe ronde van het spannende beleggingspel De Slimste Belegger, georganiseerd door RBS Markets en beleggingsplatform IEX. Elke deelnemer aan dit spel krijgt een virtueel startkapitaal van euro. Hiermee kunnen zij hun portefeuille vullen met alle Turbo s en warrants die RBS Markets aanbiedt. En om in de prijzen te vallen, hoeven beleggers echt niet hele dagen achter het scherm te kruipen. Nieuw dit jaar is namelijk de prijs voor het beste rendement met een beperkt aantal transacties. Beleggers die juist wel intensief willen meespelen, kunnen tot maximaal vijftig transacties per dag doen en kunnen via Facebook en Twitter ondertussen iedereen op de hoogte houden van hun transacties. Of beleggers zichzelf terugvinden in de (top van de) ranglijsten, hangt ervan af of ze vanaf de eerste week meedoen en of ze resetten. Voor beleggers (met prima rendementen) die van die knop af kunnen blijven, is er ook een mooie prijs. Exotische onderliggende waarden Overigens zijn alle onderliggende waarden van de producten op een rij gezet in een overzicht, waardoor er beter zicht is op waarin precies wordt belegd en op het risico dat beleggers lopen. Voor het eerst zal ook zichtbaar worden bij welke broker of bank de beste beleggers zitten. Dat gaan we allemaal bijhouden. Beleggers kunnen dit jaar voor het eerst ook valutawarrants in portefeuille nemen. Een warrant is een instrument dat op een optie lijkt, maar uitgegeven wordt door RBS plc, en meer exotische onderliggende waarden heeft zoals goud en zilver. Met alle reuring in valutaland valt daar vast rendement te genereren. Op vrijdag 25 november is de laatste speldag en de prijzen worden zaterdag 26 november persoonlijk aan de winnaars uitgereikt op de Dag van de Belegger in de Rai in Amsterdam. Inschrijven voor de Slimste Belegger kan vanaf 24 oktober op slimste.iex.nl 7

8 Nieuws RBS Markets Magazine oktober 2011 Aandeel Goldman is geen goud (meer) waard Dividend Vette dividendtijden Het rommelt de afgelopen maanden behoorlijk rondom de voormalige zakenbank Goldman Sachs. Slecht nieuws heeft zijn weerslag op de koers van het bedrijf. Het aandeel dreigt zelfs onder de 100 dollar te gaan noteren, een grens die alleen tijdens de kredietcrisis werd doorbroken. De investeringsbank Goldman Sachs is ontstaan tussen 1870 en 1890 en is inmiddels uitgegroeid tot één van de meest toonaangevende banken ter wereld. Dit wil niet zeggen dat het aandeel van de bank alleen maar groene cijfers laat zien. Ook het aandeel van Goldman Sachs heeft enorm te lijden gehad onder de kredietcrisis. Op zijn hoogtepunt noteerde het aandeel van Goldman Sachs (31 oktober 2007) nog 247,92 dollar, een dik jaar later (20 november 2008) was daar nog maar 52 euro van over. Dit is een daling van 78 procent. Om tijdens de crisis in aanmerking te komen voor de ondersteuningsmaatregelen van de Amerikaanse overheid, veranderde de bank op 22 september 2008 van zakenbank naar financiële holding. Twee dagen later stapte superbelegger Warren Buffett in het aandeel, waarna de koers weer begint te klimmen. Een jaar later op 13 gemiddeld gezien, aandelen uit Europa, Australië en Azië meer dividend uitkeren dan Amerikaanse aandelen. Zo ligt het gemiddelde dividendrendement van de ontwikkelde markten MSCI EAFE Index op 3,4 procent terwijl het dividendrendement van de S&P 500 op 2,4 procent ligt. Veelal zullen Ameoktober 2009 was het aandeel gestegen tot 192,28 dollar. Na dit tijdelijke hoogtepunt begint het aandeel van Goldman Sachs rustig aan zijn waarde te verliezen. Op 12 september 2011 komt de koers van het aandeel heel even onder de 100-dollargrens, waarna het toch weer opveert en de dag afsluit op 102,25 dollar. In ongeveer elf maanden tijd heeft het aandeel 46,8 procent van zijn waarde verloren. Is hier een oorzaak voor? Ondanks dat de wereldwijde financials het de afgelopen jaren toch al zwaar hebben, speelt er bij Goldman Sachs nog iets belangrijks. Zo maakte de toezichthouder van de hypotheekmarkt in de Verenigde Staten begin september bekend dat zij zeventien banken heeft aangeklaagd in verband met het misleiden van Amerikaanse hypotheekbanken. De zeventien banken, waaronder Goldman Sachs, zadelden hypotheekverstrekkers als Fannie Mae en Freddie Mac in het verleden met enorme verliezen op waardoor zij bijna omvielen. Goldman Sachs is momenteel bezig met het treffen van een schikking om verdere strafvervolging te voorkomen. Wanneer de bank dan met tegenvallende cijfers komt over de eerste helft van 2011, terwijl concurrent Morgan Stanley het beter doet, lijkt naar beneden de enige richting te zijn voor de aandelenkoers van Goldman Sachs. Het is de vraag of de koers zich weer kan oprichten of dat zij onder de 100-dollargrens verdwijnt. Bron: The Guardian, RTL, VEB, 15 september 2011 Op de beurs gaat het niet goed, maar het is lang geleden dat bedrijven er financieel zo goed voor stonden. Veel bedrijven zijn lean en mean en zitten op een zak met geld. Zijn de vette dividendtijden aangebroken? Er zijn ergere dingen te bedenken voor een bedrijf dan teveel cash op de balans. Maar cash is niet aan het werk voor de onderneming of de aandeelhouders. Oplossingen om het dode geld te gebruiken zijn een overname doen, eigen aandelen inkopen bijvoorkeur als aandelen laag gewaardeerd zijn zoals nu of dividend uitkeren. Maar niet alle aandeelhouders zitten te wachten op dividend. In de Verenigde Staten is het bijvoorbeeld minder interessant om een dividenduitkering te doen. Uit onderzoek is gebleken dat, rikaanse bedrijven dan ook voor inkoop van eigen aandelen kiezen om hun aandeelhouders tevreden te houden. Bedrijven denk aan BHP Billiton, Telefonica, Total, Unilever en Vodafone met een hoge dividenduitkering staan momenteel in de belangstelling. Dit komt doordat het dividendrendement hoog is ten opzichte van rentetarieven en rente op obligaties. Aangezien de financiële markten momenteel allesbehalve stabiel zijn, kiezen beleggers voor inkomstengroei in plaats van waardegroei. Voor beleggers die zich focussen op dividendrendement, maar niet het risico van de volatiele economische markten willen lopen, is er een andere mogelijkheid. In augustus 2010 zijn dividendfutures,onder andere op de Eurostoxx 50, in de markt gezet. Deze futures houden zich alleen bezig met de uitkering van dividend en niet met de koers van het aandeel zelf. Deze future houdt alle dividenduitkeringen van een bepaalde index bij en stijgt of daalt naar mate er meer of minder dividend wordt uitgekeerd. Wanneer een belegger verwacht dat de aandelen in de AEX Index veel dividend zullen uitkeren, is het slim om long te gaan in een AEX dividend future. Indien verwacht wordt dat er weinig dividend zal worden uitgekeerd, gaat de belegger short. Op deze manier profiteert een belegger alleen van het dividendrendement en worden koersbewegingen buiten beschouwing gelaten. Bronnen: IEXProfs, 16 september

9 Handel 24 uur per dag*, 5 dagen per week, zonder transactiekostenn. Nieuw: iphone en Android app Met het online handelsplatform marketindex kunt u 24 uur per dag*, 5 dagen per week, zonder transactiekosten handelen. En met de marketindex iphone en Android app kunt u waar u ook bent een transactie doen. Zo kunt u gemakkelijk beleggen in de AEX, goud, olie, de euro/dollar en meer. Met een hefboom van 5 tot 50. Marketindex is uitsluitend geschikt voor actieve, ervaren beleggers met een hoge risicoacceptatiegraad. * Euro/dollar, goud en olie minimaal van maandag 02:30 uur tot vrijdag 23:00 uur; AEX maandag tot en met vrijdag van 08:00-22:00 uur. Kijk voor alle handelstijden per onderliggende waarde op rbs.nl/marketindex. Open nu een demo rekening op rbs.nl/marketindex of bel voor meer informatie Ga naar voor de brochure, de algemene voorwaarden marketindex en het document marketindex - belangrijke informatie over risico s waarin de voorwaarden en risico s staan beschreven. The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm dan ook van de inhoud van dit document is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. AEX en AEX-Index zijn geregistreerde merknamen van Euronext N.V. of haar dochterondernemingen en worden gebruikt met toestemming van Euronext Indices B.V. Euronext N.V. en Euronext Indices B.V. zijn op generlei wijze betrokken bij marketindex, noch wordt door hen enig advies gegeven over producten die verkrijgbaar zijn via marketindex.

10 Interview RBS Markets Magazine oktober 2011 Vergelijk beleggen met ondernemen en begin nooit zonder businessplan. Jim Tehupuring, fanatiek belegger sinds zijn middelbareschooltijd, werkt sinds deze zomer bij RBS. Hier gaat hij beleggers voorlichten en helpen bij het bedenken van nieuwe producten voor RBS Markets. Tehupuring heeft een achtergrond als beleggingstrainer, onder andere bij Alex Academy, en is een bekend columnist en tv-commentator. De belangrijkste regel voor beleggers volgens hem is gedisciplineerd te werk gaan. Een kennismaking met het nieuwe lid van de RBS Markets-familie. Jim Tehupuring: Het gaat niet om spreiding maar om overzicht in je portefeuille. 10

11 RBS Markets Magazine oktober 2011 Interview Voor zijn gevoel heeft Jim Tehupuring als beginnende belegger elke fout gemaakt die hij kon maken. Zijn eerste ervaringen als belegger tijdens zijn middelbareschooltijd waren positief, want winstgevend. Maar achteraf bleek dat ik weinig wist van wat ik aan het doen was. Bij mijn eerste trade een calloptie kocht ik vijf opties à 90 cent per stuk. Ik wist echter niet dat ik daarmee 100 onderliggende aandelen kocht. Aan het einde van de handelsdag waren de opties per stuk 3 gulden waard. Op mijn afschrift stond echter dat ik 450 gulden had geïnvesteerd en daar zo n 1500 gulden van gemaakt had. Die trade was dus veel groter dan ik dacht. Daarna volgde nog genoeg andere leermomenten en inmiddels werkt Tehupuring bijna tien jaar in de financiële sector. RBS: Welke eigenschap moet een belegger zeker hebben in deze markt? Jim Tehupuring: De huidige markt is met haar grillige bewegingen en grote onvoorspelbare uitslagen alles behalve makkelijk. Het scheelt als je dit als belegger in of al eens hebt meegemaakt. Als het goed is weet je dan dat het niet alleen maar rozengeur en maneschijn op de financiële markten is. De meeste beleggers denken dat hun succes afhankelijk is van de hoeveelheid beschikbare informatie, de snelheid van ordering of transactiekosten. De sleutel tot succes ligt echter veel dichter bij. Leren van je fouten, ze omzetten in beleggingsregels en je daar vervolgens aan houden. Om terug te komen op de vraag; gedisciplineerd te werk gaan dus. Dat klinkt voor iedereen altijd erg logisch, maar er zijn er maar weinigen die er ook daadwerkelijk in slagen. Stick to your plan heeft een grotere kans van slagen dan op basis van nieuws in emotie kopen en verkopen. Helaas is dit wat het gros van de beleggers doet. Ik kom nog te weinig beleggers tegen die mij hun plan van aanpak kunnen overhandigen. Vergelijk het met Als alle beleggers zich vooral zouden focussen op hun eigen beleggingen, dan zou dat een hoop paniek schelen. een ondernemer, die begint als het goed is ook met een businessplan. Op welke manier zouden beleggers van deze marktomstandigheden kunnen profiteren? Belangrijk is om te bepalen vanuit wie je denkt. Een belegger met of zonder posities. Laten we beginnen met de laatste. Indien je verwacht dat een economie uiteindelijk zal groeien is de categorie aandelen op dit moment erg aantrekkelijk. Niet omdat ik weet of dit de bodem is, maar relatief gezien zijn aandelen laag geprijsd. Daarnaast is het goed om te bedenken dat er meer is dan aandelen alleen. Er zijn zeer interessante obligaties te koop. Waarbij de meeste staatsobligaties in mijn beleving een te groot neerwaarts risico kennen. De belegger met posities moet niet te veel vasthouden aan de prijs die hij ooit heeft betaald. Vergeet de oorspronkelijke prijs en vraag je per positie af of je deze positie nu (tegen de huidige koers) ook zou aangaan als je cash bezat en geen positie had. Oftewel zie je daadwerkelijk opwaarts potentieel in de bestaande positie of zijn er alternatieven met een beter potentieel. Daarnaast is het bij de huidige hoge volatiliteit zeer lucratief om callopties te schrijven op aandelen in bezit. Door de grote uitslagen is het zeer interessant om een klein deel van het vermogen aan te wenden om speculatieve kortetermijnposities in te nemen. In geval van Turbo s is het wel zaak om niet te veel risico te nemen en stoploss-niveau s iets verder weg te kiezen. Wat valt je het meest op aan de markt van dit moment? Beleggen betekent altijd beslissingen nemen in onzekerheid bij aankoop van bijvoorbeeld een aandeel weet je het rendement pas zeker als je verkoopt maar de onzekerheid op de markten is momenteel wel erg groot. En iedereen bemoeit zich ermee. De politiek moet nu de economie redden, net als in En dat terwijl het economische belang het politieke zou moeten overschrijden. Wat is het verschil met twee, drie jaar geleden toen de politiek ingreep in het Nederlandse bankwezen? Toen was het een hypotheekcrisis die resulteerde in een bankencrisis. Inmiddels is het een landencrisis geworden. Omdat iedereen zich ermee bemoeit en overal wordt gespeculeerd op wat er allemaal zou kunnen gebeuren. Bijvoorbeeld als Amerika zijn hoogste kredietrating verliest. Beleggers zouden zich daar helemaal niet mee bezig moeten houden en zich vooral moeten concentreren op wat zulke gebeurtenissen zouden kunnen betekenen voor hun eigen portefeuille. Ze hebben immers in eigen hand wat het effect zou zijn als dit zou gebeuren en bepalen zelf het maximale risico dat ze lopen. Kernvragen zijn: Wat wil je met je portefeuille, welk rendement wil je behalen en welk risico wil je daarvoor lopen. En misschien hoort wat is je maximaal aanvaardbare verlies daar ook bij. Als alle beleggers zich vooral zouden focussen op hun eigen beleggingen, dan zou dat een hoop paniek schelen. Welke regels hanteer je zelf bij beleggen? Bij beleggen draait het vooral om risico. Dat klinkt niet erg sexy, maar is wel een realistische manier van beleggen. Als je als belegger focust op risico, dan komt rendement vanzelf, is mijn ervaring. Als je denkt dat je met beleggen snel rijk kunt worden, dan heb je het mis. Misschien kan je dan beter een lot kopen. Om van euro euro te maken, is lastig. Met het juiste risicomanagement kan je in ieder geval winst maken. De optie is nog steeds het meest favoriete beleggingsinstrument van Tehupuring. Dat heeft mede te maken met het risicoprofiel van het product. Met een optie kan je zelf een strategie opzetten of een productstructuur creëren. Daarnaast kan je op bijna elke markt terecht. Vooraf valt precies te berekenen wat het maximale risico is. Soms kun je zelfs uitrekenen wat de maximale winst zou kunnen zijn, maar het maximale verlies is in ieder geval ook in te schatten. Dit soort risicomanagement kan ook met een Turbo, een andere favoriet van Tehupuring. Echter, veel mensen nemen de Turbo s met de hoogste hefboom. 11

12 Interview RBS Markets Magazine oktober 2011 Wie is Jim Tehupuring? Jim Tehupuring deed zijn eerste beleggingservaring op als middelbare scholier. Zijn eerste trade was er eentje met opties. Zijn eerste winst was 300 procent, al bleek achteraf dat hij niet goed wist hoe een optie werkte. Na het Gymnasium studeerde hij Bedrijfskunde van de financiële sector aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij werkte eerst als beleggingscoach voor Elsevier Baard en daarna als beleggingstrainer van de Alex Academy. Hij coachte beleggers en ontwikkelde diverse cursussen. Door zijn commentaren op radio en televisie verwierf hij landelijke bekendheid onder beleggers. Deze zomer stapte hij over naar RBS Markets, onderdeel van Royal Bank of Scotland. Hij vervult daar de functie van Director Structures Retail Sales en houdt zich bezig met educatie (presentaties, workshops, veel contact met klanten) en productontwikkeling. Volg Jim Tehupuring op Twitter via Die geven het meeste kans op een maximaal rendement, maar kan ook het snelst uitgestopt worden. Door te kiezen voor een Turbo met een iets lagere hefboom omzeil je dat risico. Een Turbo -strategie combineren met opties, vindt Tehupuring als belegger helemaal ideaal. Dit is alleen niet de eenvoudigste manier van beleggen. Aan Tehupuring om de beleggers van RBS Markets deze fijne kneepjes van het beleggersvak bij te brengen. Let je bij een belegging in een aandeel van een bepaald bedrijf ook op wie er aan het roer staat? Als belegger kijk ik wel hoe lang een bestuursvoorzitter al op zijn stoel zit. Ik ben vooral geïnteresseerd in aandelen van bestuurders met een ondernemersbelang. Ik bedoel dat ze echt betrokken moeten zijn bij een bedrijf. Denk bijvoorbeeld aan Jan Aalberts, van industrieel concern Aalberts (zie ook het interview met Jan Aalberts in de vorige editie van RBS Markets Magazine). De topman moet het bedrijf op lange termijn goed laten groeien en op de beurs renderen. Daarom vind ik het helemaal geen slecht idee dat sommige bedrijven ervoor kiezen om bijvoorbeeld alleen halfjaarcijfers te publiceren en geen kwartaalcijfers. Een onderneming kan niet elk kwartaal topcijfers laten zien en de jacht hierop zorgt bij het bestuur en bij aandeelhouders teveel voor een kor- Jim Tehupuring: Bij beleggen draait het vooral om risico. tetermijnfocus. Ik kan me voorstellen dat beleggers wel eens gek worden van de hoeveelheid informatie die er elke dag op hen afkomt. Door meer focus in de portefeuille, beter nadenken en minder vaak transacties doen, is de kans op een positief rendement groter. Wat zouden beleggers kunnen leren van beleggingsjaar 2011? Het is nog niet voorbij, dus dat weten we pas echt over een paar maanden. Ik denk wel dat eens temeer duidelijk is dat risicomanagement belangrijk is. En als eerste wil je als belegger dat je portefeuille niet in waarde daalt. Dat is soms al lastig genoeg in onzekere tijden. Als tweede is groei en winst belangrijk. Wellicht dat 2009 en 2011 straks hele goede jaren zijn om aandelen te kopen. Denk echter niet dat je precies de bodem kunt timen, maar dat hoeft ook niet. Moneymanagement is veel belangrijker. Bedenk van tevoren hoeveel posities je in je portefeuille wilt en in welke sectoren. Stel, ik koop voor aandelen Philips en de koers stijgt van zeg 17 naar 25 euro. Wat doe je dan? Daarover moet je regels opstellen voor jezelf. Ik zou de helft van mijn positie verkopen. Dan kan de koers feitelijk Duidelijke bovenen ondergrenzen vaststellen en wat rekenwerk vooraf doen is veel effectiever dan elke dag een aandeel volgen. van 25 tot 9 euro zakken voordat ik verlies heb. Duidelijke boven- en ondergrenzen vaststellen - voor producten die dat niet al hebben en wat rekenwerk vooraf doen, is veel effectiever dan elke dag het aandeel Philips volgen en alle jaarverslagen uitpluizen. Maar alles valt of staat met consequent de regels volgen natuurlijk. Wat is jouw mening over spreiding. De laatste tijd komen beleggers daar een beetje van terug omdat er vaak teveel wordt gespreid zodat er onnodig overlap ontstaat in de portefeuille. Het gaat wat mij betreft niet om spreiding, maar om overzicht in je portefeuille. Als je tien tot twintig regels op je afschrift hebt staan, dan is dat voldoende voor een gebalanceerde portefeuille. Meer producten betekent meer kosten en het kost ook teveel tijd. Bovendien, spreiding over veel verschillende beleggingscategorieën werkt ook niet altijd. In 2008 gingen eerst aandelen onderuit en daarna ook de bedrijfsobligaties. Het is beter om moneymanagementregels toe te passen. Dat betekent wel dat je bij moet kopen als bijvoorbeeld je aandelendeel in de portefeuille sterk is gedaald. En daar moet je als belegger in onzekere tijden zoals nu wel tegen kunnen. Van wie neem jij dingen aan? Van succesvolle mensen. Dat hoeven niet alleen beleggers te zijn. Ondernemers en sportmensen hebben ook vaak een goed verhaal. Ik heb bijvoorbeeld gelezen over Michael Boogerd die elke dag zes uur trainde. Als hij zijn schema in vijf uur en 55 minuten af had, dan fietste hij een rondje extra om maar die zes uur vol te krijgen. Kijk, van de discipline van die sportman kunnen we als beleggers ook iets leren. In de beleggingwereld heb ik nog altijd bewondering voor mijn oude baas, de oprichter van Alex. Veel financials schermen nu met klantbelang eerst, maar bij hem ging en gaat de klant altijd voor. Ook toen dat geen trend was. Fleur van Dalsem 12

13 Slim inspelen op euro/dollar bewegingen? Zet een RBS Turbo op de euro/dollar De schuldencrisis in de V.S. en Europa is op dit moment de grote drijfveer voor de euro/dollar koers. Elk nieuwsbericht dat er op lijkt te wijzen dat een van beiden er relatief beter voorstaat kan de koers zeer snel laten stijgen of dalen. Wilt u profi teren van deze schommelingen? Maar dan met een extra versnelling? Met RBS Turbo s maakt u gebruik van een hefboom, waardoor het Turbo -rendement een veelvoud is van het rendement (positief/negatief) op de onderliggende waarde. Door de ingebouwde stoploss verliest u nooit meer dan uw inleg. Met RBS Turbo s kunt niet alleen profi teren van stijgingen. Zo kunt u met een RBS Turbo Short profi teren van een daling van de euro/dollar koers. Een belegging in Turbo s is risicovoller dan een directe belegging in de onderliggende waarde en uitsluitend geschikt voor actieve en ervaren beleggers. Beleg slim, beleg Turbo. Ga naar of bel (lokaal tarief) Ga naar voor de brochure, het basisprospectus en de definitieve voorwaarden. The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm dan ook van de inhoud van dit document is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. Turbo is een geregistreerde merknaam van The Royal Bank of Scotland N.V.. Turbo s worden uitgegeven door zowel The Royal Bank of Scotland N.V. als The Royal Bank of Scotland plc ( RBS ).

14 Chapeau Educatie RBS Markets Magazine oktober 2011 De tien meest gemaakte beleggersfouten Niet beleggen met geleend geld, beleg alleen in wat je snapt, focussen en winst én verlies durven nemen. Beleggers weten best hoe het moet, maar waarom maken ze dan nog vaak standaardfouten. Welke dat zijn? De meeste lijken verdacht veel op de zeven hoofdzonden; onder andere hebzucht, gulzigheid, gemakzucht. Beleggers zijn ook maar mensen. We hebben de tien bekendste fouten bij beleggen voor u op een rij gezet. Om nooit meer te vergeten. 1) Beleggen met geleend geld Het lijkt een i n ko p p e r- tje, maar het Legioleasedrama staat nog vers in ons geheugen. Beleg alleen met geld dat van u is én wat u voor langere tijd of geheel kunt missen. U weet immers niet of u ooit nog een cent van uw geïnvesteerde vermogen terugziet. En als u het dan geleend heeft, betaalt u rente en aflossing over geld dat niet eens meer van u is. Beleggen met geld dat u kunt missen, zorgt ervoor dat u s nachts ook lekker kan slapen. 2) Geen beleggingsdoel Waar doet u het allemaal voor? Het kan geen kwaad uzelf regelmatig af te vragen w a a r v o o r u b elegt. Waarschijnlijk bent u ooit begonnen met wat speelgeld om mee te oefenen op de beurs, maar is dat potje inmiddels gegroeid. Dat speelgeld kunt u altijd aanhouden. Leuk om snel mee in te kunnen springen op trends, nieuwe producten en wellicht (kortetermijn-) beleggingsproducten zoals Turbo s. Daarnaast is het slim uw portefeuille aan te passen aan uw behoeften en financiële doelen. Stel, over vijftien jaar wilt u met pensioen en dan wilt u deels inkomen uit uw beleggingen onttrekken. Dan zult u de eerste tijd offensiever beleggen en tegen het eind van uw horizon is het zaak om het vermogen te behouden. U moet dan dus uitkijken naar defensievere beleggingen. Het kan echter ook zo zijn dat u van uw (mogelijke) beleggingswinst over vijf jaar die oldtimer wilt kopen. Dan is uw horizon aanmerkelijk korter en moet u in kortere tijd proberen uw doel te bereiken. Dit heeft effect op de keuze van beleggingsproducten en de manier offensief, defensief of neutraal van beleggen. 3) Gebrek aan visie en strategie Waar denkt u d at d e markt naartoe gaat? Stem daar uw por tefeuille op af. U kunt nog zoveel tips krijgen elke dag en dan maakt het niet uit of die van de buurman, topman, analist of het beleggingsclubje zijn het is niet meer dan een zeer tijdelijke oplossing voor uw gebrek aan visie, aldus Jim Tehupuring van RBS. Als u vandaag advies krijgt over de aandelenmarkt en volgende week komt deze visie uit, wat is dan uw plan voor de week erop? Tips zijn prima te bespelen met speelgeld, maar bieden geen basis om op consistente wijze een portefeuille te onderhouden. Door veel te lezen in boeken of op (veelal gratis) beleggingssites ontwikkelt u zelf gevoel en visie voor beleggen. Gecombineerd met uw beleggingsdoel (die kennen de tipgevers immers niet), komt u tot een voor u ideale beleggingsportefeuille. Tehupuring: Houd er wel rekening mee dat uw visie vaak ook niet uitkomt. Dat hoort ook bij beleggen. Gewoon opnieuw proberen. 4) Te weinig verstand van beleggingssectoren of -producten Topbelegger Warren Buffett belegt alleen in aandelen van bedrijven die hij kent. Producten of d i e n s t e n waar hij geen verstand van heeft, die laat hij links liggen. Niet zo gek dat een van zijn favoriete beleggingen altijd Coca Cola was. Eind jaren negentig keken alle techbeleggers een beetje meewarig naar de oude meester. Hij miste de dikke winsten van de IT-boom op de beurs. In het nieuwe millennium kreeg Buffett het gelijk aan zijn zijde. De IT-bubbel barstte en de dotcomcrisis was een feit. Buffett won niks in de boom, maar verloor ook niet bij het barsten van de bubbel. Daarnaast zijn er in het verleden de nodige beleggers geweest die producten kochten zonder dat ze wisten wat ze precies kochten. Denk weer aan Legiolease. Ken uzelf hierin en zorg dat u als u bijvoorbeeld besluit om in opties te gaan beleggen goed voorbereid begint. 14

15 RBS Markets Magazine oktober 2011 Chapeau Educatie 5) Inconsequent zijn Als u belegt voor de lange termijn, doe dat dan ook. Kom dus niet aan het geld dat u voor lange termijn heeft geïnvesteerd en handel daar zeer beperkt mee. Schrik niet van een slechte beursdag, week of maand en gooi vooral niet steeds alles om in uw portefeuille. Dat kan op lange termijn uw horizon weer rechtgetrokken worden. Als u een verkeerde strategie heeft gekozen, kunt u die natuurlijk altijd wijzigen, maar wees niet te bang en gooi uw (langetermijn) portefeuille niet te snel overhoop. 6) Onvoldoende focus Wereldwijd zijn er honderdduizenden beleggingspro - ducten te koop. Marketeers zullen het niet nalaten om hun nieuwste producten op exotische en minder exotische beurzen aan te prijzen. Echter, u kunt niet alle markten volgen. Er is ook een enorm aanbod aan producten buiten aandelen. Denk aan trackers, Turbo s, Certificaten, opties. Om te voorkomen dat u door de bomen het bos niet meer kunt zien, zult u uw beleggingsuniversum moeten beperken. Leg voor uzelf vast welke indices of producten u (intensief) volgt. U mist kansen, maar maakt ook minder fouten door onoplettendheid. Kortom; laat u niet gek maken. Volgens Jim Tehupuring is er sprake van een gemiste kans als bijvoorbeeld een aandeel volgens zijn koopcriteria koopwaardig is en binnen zijn universum valt, niet door hem gekocht is. Bovendien, uit verschillende onderzoeken blijkt dat teveel spreiden niet werkt. Wie teveel spreidt eindigt onherroepelijk in de middenmoot. Het effect van stockpicking verwatert naarmate het aantal picks toeneemt. Hoe meer aandelen, hoe dichter u tegen de index aanschurkt, aldus Dr. Hoe op IEXProfs. nl op 18 maart ) Te lang blijven zitten P a p i e r e n w i n s t i s geen winst. Veel belegger s durven hun posities niet te verkopen uit angst dat ze rendement mislopen. Hebzucht speelt daarbij een grote rol. Aan de andere kant is te snel verkopen een van de meest gemaakte fouten bij beleggers. Wat is nu het juiste moment om een papieren winst om te zetten in keiharde euro s? Het beste is om vooraf een bovengrens en een ondergrens af te spreken met uzelf. Die grens kunt u fundamenteel of technisch vaststellen. Dus als een aandeel of beleggingsfonds boven een bepaalde koers noteert, u in ieder geval een deel van de positie ten gelde maakt. Met dat geld kunt u later altijd weer bijkopen als de koers een keertje daalt. 8) Angst om verlies te nemen. Het spreekwoord is niet voor niets cut you losses en let your profits run (zie 7, tot op zekere hoogte dan). Durf uw verlies te nemen als uw visie niet uitkomt. Vindt u dit moeilijk, beleg dan als een ondernemer, tipt Jim Tehupuring. Een goed koopman weet voordat hij inkoopt al tegen welke prijs hij een product weer van de hand wil doen. Mocht dit niet lukken, dan geeft hij korting, of verkoopt desnoods met verlies om te voorkomen dat hij zijn werkkapitaal kwijtraakt. Vraag uzelf dus steeds af wat u bereid bent te riskeren en wat uw maximaal toelaatbare verlies is. 9) Teveel emoties De punten 7 en 8 horen hier een beetje bij. Beleggers die teveel hun gevoel volgen, zijn de grootste bedreiging voor een goed rendement. Gek eigenlijk, dat vrouwen (gevoel) dan doorgaans toch betere beleggers zijn dan mannen. Maar dat komt omdat mannen meer risico nemen bij beleggen, net als in het verkeer. Probeer dus te beleggen met militaire precisie; volgens plan en zonder teveel afgeleid te worden door uw gevoel. U kunt uw emoties onder controle krijgen door uw beleggingsbeleid op papier vast te leggen. Volgens Tehupuring blijkt ook dat uit onderzoek in de Verenigde Staten dat mensen met een psychopatische stoornis betere beleggers zijn (Bechara & Loewenstein, 2005). Waarom? Hun emoties zitten hen niet in de weg. 10) Alleen vooruitkijken, niet evalueren Om te weten of uw beleggingsstrategie werkt, moet u wel af en toe terugkijken op transacties. Tehupuring: D o o r u w transacties te analyseren voorkomt u in de toekomst fouten uit het verleden en achterhaalt u waar uw eigen kracht ligt. Zo weet ik inmiddels van mijzelf dat ik zeer slecht presteer in een neergaande markt en dat een zijwaartse markt mij het beste ligt. Dat ik onder de streep meer rendement behaal door opties te schrijven dan door opties te kopen. Fleur van Dalsem en Jim Tehupuring 15

16 Asset allocatie RBS Markets Magazine oktober 2011 Het begint met visie Met de wereldeconomie op een kruispunt is het moeilijk beoordelen hoe de toekomst eruit gaat zien. Toch moet een belegger die verder kijkt dan alleen de dag van morgen daar wel over nadenken. Welke scenario s zijn er mogelijk en welke keuzes horen daarbij? We belichten vier van de vele mogelijke uitkomsten. Er zijn diverse scenario s denkbaar voor de wereldeconomie 16

17 RBS Markets Magazine oktober 2011 Asset Chapeau allocatie Blijft de euro bestaan? Krijgt Amerika de economie weer aan de praat? Welke rol gaan emerging markets spelen de komende tijd? De onzekerheden voor beleggers zijn nog niet zo vaak zó groot geweest als aan het begin van het tweede decennium van deze eeuw. Wie succesvol wil zijn met zijn beleggingen zal op z n minst gedeeltelijk een antwoord moeten formuleren op deze vragen. Er zijn diverse scenario s denkbaar voor de wereldeconomie en bij ieder scenario past weer een andere assetmix. Logisch, want in een diepe depressie zullen aandelen, obligaties en grondstoffen zich anders gedragen dan tijdens een sterke opleving. Zoals je er als belegger verstandig aan doet om niet al je eieren in hetzelfde mandje te leggen, is het ook niet per se nodig om alles op één scenario te zetten. Ten eerste hoeft wat je verwacht lang niet altijd uit te komen en ten tweede is het goed mogelijk dat je beleggingen zich in bepaalde scenario s anders gedragen dan je vooraf verwacht. Maar toch: het op een rijtje zetten van de mogelijke uitkomsten is een goed uitgangspunt voor iedereen die er een langere tijdshorizon dan slechts enkele dagen of weken op na houdt. We zetten er een aantal voor op een rij. 1. Europa en Verenigde Staten vermijden recessie Om te beginnen een positieve variant. Hoewel de overheden in Amerika en Europa nog een paar zware financiële puzzels moeten oplossen, zijn de bedrijven de afgelopen jaren relatief goed doorgekomen. De economische motor lijkt nu wat te sputteren, maar met een aantal goed gekozen stimuleringsmaatregelen zouden de Verenigde Staten en het grootste deel van Europa langs het randje van het ravijn kunnen scheren. Diverse analisten gaan uit van dit scenario. Zo n scenario van terugkerende economische groei zal een aantal kenmerken hebben. Ten eerste zullen bedrijven het goed blijven doen. Dat zou als alles gaat zoals je mag verwachten terug te zien moeten zijn in de aandelenkoersen. Wat wel weer hoog op de agenda komt staan in dit scenario is inflatie. Eerder dit jaar verhoogde de Europese Centrale Bank de rente in Europa al iets omdat het inflatiecijfer te hard opliep. Daarna is het inflatiegevaar onder invloed van de eurocrisis en het gesoebat over de Amerikaanse schuldenberg weer grotendeels geweken, maar in een oplevingsscenario zal vroeg of laat de inflatieangst weer opgeld doen. Bij de huidige lage rentes maakt een oplopende inflatie staatsobligaties steeds minder aantrekkelijk, aangezien de reële rente (het effectief rendement van de obligaties na aftrek van de inflatie) dan negatief dreigt te worden. Bij een terugkeer van de economische groei ligt het wel in de lijn der verwachtingen dat de prijzen van grondstoffen zullen oplopen. Als de industriële activiteit en de consumptie in de wereld toenemen, zal de schaarste in diverse grondstoffen weer gaan toenemen denk bijvoorbeeld aan industriële materialen en energie-gerelateerde Hoe houdt goud zich in economische groei? grondstoffen. Hoe een edelmetaal als goud zich zal gedragen in zo n scenario is moeilijker te voorspellen. De neiging om naar veilige financiële havens te zoeken is weliswaar minder sterk bij een goed draaiende economie, dat neemt niet weg dat er ook bij economische groeiscenario s nog altijd financiële onrust kan bestaan. En goud wordt ook vaak gezien als hedge tegen inflatie; een fenomeen dat juist in dit scenario wel weer eens de kop op zou kunnen steken. 2. Het einde van de euro Een drama-scenario, althans voor Europese politici, bankiers en een groot deel van de beleggers. Maar wel één om serieus in het achterhoofd te houden, want de verhoudingen in de eurozone zullen nog geruime tijd op scherp staan. Volgens sommige analisten is een einde van de euro zoals we die ruim tien jaar lang hebben gekend onvermijdelijk, dankzij de weeffouten die sinds de oprichting in de politieke en monetaire blauwdruk hebben gezeten. Anderen zijn minder fatalistisch: als Europa er in slaagt om tot een meer centraal geleide financiële politiek te komen, moet de euro de stor- 17

18 Chapeau Asset allocatie RBS Markets Magazine oktober 2011 Denk daarbij aan goud, andere valuta s, maar bijvoorbeeld ook aandelen en obligaties in regio s zonder grote schuldproblemen, zoals emerging markets. Ook staatsobligaties uit Amerika en uit het sterkst overgebleven euroblok zullen in eerste instantie populaire bestemmingen zijn. In dit scenario is het wel erg moeilijk om te voorspellen wat er in de nasleep gebeurt, aangezien de schokgolven en de naschokken groot zullen zijn. 3. Emerging markets fungeren als motor men kunnen doorstaan tenslotte staat de eurozone er als gehéél veel beter voor dan de probleemlanden afzonderlijk of concurrerende monetaire blokken als de Verenigde Staten en Japan. Maar daar is wel politieke wil voor nodig. Gezien de stemming onder het electoraat in landen als Duitsland en Nederland lijkt die wil momenteel ver te zoeken, dus er zijn zeker redenen om rekening te houden met het uiteenvallen ineens of geleidelijk van de eurozone. Dat zal grote gevolgen hebben. Als één of meer landen uitstappen zal dat ook betekenen dat de valuta s van die landen flink zullen op- of afwaarderen (al naar gelang wie er uitstapt) ten opzichte van de euro. Dat betekent ook dat de schulden van de zwakkere landen zeker moeten worden afgeschreven, wat waarschijnlijk weer dramatische gevolgen gaat hebben voor het internationale bankwezen. Een nieuwe, diepe, financiële crisis lijkt in zo n geval moeilijk te vermijden. Eén belegging om in zo n scenario niet te hebben zijn bankaandelen. En het lijkt ook niet echt bevorderlijk voor het algehele aandelensentiment, aangezien wankelende banken ook zorgen Val van de euro: diepe financiële crisis Terwijl Europa en de Verenigde Staten met grote problemen kampen, is er in andere delen van de wereld nog volop economische groei. Emerging markets als China, India en Brazilië hebben de pas er nog aardig in zitten, hoewel ook aan deze landen de financiële malheur niet helemaal ongemerkt voorbij trekt. Het grote voordeel dat deze landen hebben is hun relatief gezonde overheidsfinanciën. Economen spreken al langer over een ontkoppeling van deze opkomende economieën van de oude geïnvoor een afnemende geldstroom richting bedrijfsleven. Bij een dergelijk groot financieel fiasco is het te verwachten dat er in ieder geval in het begin een vlucht naar veilig geachte havens plaatsvindt. Westerse auto-industrie profiteert van groei emerging markets 18

19 RBS Markets Magazine oktober 2011 Asset Chapeau allocatie dustrialiseerde wereld. Voorheen gold de stelregel: als Amerika niest, krijgen emerging markets griep. Dat lijkt inmiddels niet meer op te gaan. De vraag is nu: zou het ook de andere kant op kunnen werken? De vier BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China) zijn bij elkaar al zo invloedrijk in de wereld dat ze wel eens als motor voor een vlot herstel in het westen zouden kunnen fungeren. Ze hebben daar zelf ook baat bij; deze landen zijn grote bezitters van Europese en vooral Amerikaanse valuta en obligaties. Een val van de euro of de dollar is niet in het belang van China, want dat ziet zijn reserves daardoor ernstig kelderen. In het algemeen geldt dat de opkomende economieën groot belang hebben bij het op peil blijven van de wereldhandel. Daar hebben ze krachtige handelspartners voor nodig. Kortom, er is een scenario denkbaar waarin de crisis in de oude economieën wordt verzacht door hulp uit de nieuwe wereld. Wat dat gaat betekenen voor aandelen- en obligatiemarkten is moeilijk te voorspellen. In ieder geval ligt het voor de hand dat emerging markets in zo n scenario op zichzelf interessante beleggingen kunnen zijn, maar ook westerse industrie met een sterke positie in die markten (denk aan luxe-goederen, auto s en degelijke) kan profiteren. Of dollar en euro-obligaties dan ook interessant zijn hangt er sterk van af of de Chinezen even kooplustig in deze valuta s blijven als ze eerder waren. Aangezien we in dit scenario uitgaan van hernieuwde groei van de wereldeconomie en met name in de opkomende landen liggen er wel kansen voor beleggers in grondstoffen. 4. Diepe depressie Stel nu eens dat de eurozone nog dieper in crisis raakt, de emerging marketsmotor stilvalt en de Amerikaanse economie bezwijkt onder een enorme schuldenberg en politiek geharrewar. Dan lijkt de enige uitkomst een lange, diepe economische neergang die in veel opzichten zal lijken op het schrikbeeld uit de jaren dertig van de vorige eeuw: de Grote Depressie. Een worst case-scenario, maar diverse economen houden er toch serieus rekening mee. De bezuinigingswoede die de hele wereld in zijn greep heeft werkt drukkend op de economische groei iets wat bijvoorbeeld in Griekenland, waar de economie volgens het laatste cijfer met ruim 7 procent in een jaar is gekrompen, al heel voelbaar is. Aan de andere kant zit er natuurlijk ook een grens aan de hoeveelheid stimuleringsgeld die een overheid in de economie kan pompen. Met name Amerika koos er vanaf de eerste dagen van deze crisis voor om fél te stimuleren, met een rente van 0 procent en financiële injecties van honderden miljarden. Dat had in eerste instantie het gewenste effect, maar inmiddels is de economische motor in de Verenigde Staten weer aan het sputteren. Tegen een mogelijke nieuwe ronde stimulering komt steeds meer verzet, omdat veel Amerikanen zich beseffen dat de rekening voor al dat stimuleringsgeld in de toekomst ooit zal moeten worden betaald. Kortom, als de economie niet uit zichzelf weer gaat herstellen zullen de Keynesianen, die depressie willen vermijden door te blijven stimuleren, het steeds moeilijker krijgen om medestanders te vinden. Als dat niet gebeurt wil dat niet meteen zeggen dat depressie onvermijdelijk is, maar wie scenario s doorneemt dient nu eenmaal ook de minder fraaie toekomstplaatjes onder ogen te zien. Eén lichtpuntje: een depressie is niet per se een slechte periode voor beleggers. Neem bijvoorbeeld het bekendste voorbeeld uit de geschiedenis, de Amerikaanse depressie van 1929 tot eind jaren dertig. Stel dat een van uw voorouders op het slechtst mogelijke moment, op het hoogtepunt van de Amerikaanse De Grote Depressie was een prima instapmoment beurs in 1929, was begonnen met beleggen, in de vorm van een maandelijkse inleg in de index (we hanteren even de toen al bestaande S&P 500). Pas 25 jaar daarna stond de index weer op of boven dat beginniveau. Dramatisch? Nee hoor. Na die 25 jaar was het totaalrendement op deze portefeuille namelijk een hele mooie 11,3 procent per jaar. Iedere maandelijkse aankoop gebeurde tegen een lagere koers dan de waarde aan het eind van die lange periode, dus met terugwerkende kracht was de Grote Depressie een prima instapmoment. Althans, voor beleggers met geduld en sterke zenuwen. Pieter Kort 19

20 Chapeau Aandelen RBS Markets Magazine oktober 2011 Bodemvissen, de moeite waard? Beurswijsheden als Buy the dip en Buy low, sell high worden in deze onzekere beurstijden weer van stal gehaald. Dalende koersen horen bij een (naderende) recessie, maar wat nu als de aandelenkoersen in korte tijd extreem in elkaar klappen? Hoe reageert de koers van een aandeel eigenlijk na een koersval van meer dan 20 procent? Loont bodemvissen? van zijn waarde. Na drie maanden leeft het aandeel weer op en noteert het maar liefst 78 procent hoger. Na een jaar noteert het aandeel maar liefst 96 procent hoger dan ten tijde van de koersval. Om het antwoord daarop meteen maar te geven: zeker. Uit eigen onderzoek blijkt dat het voor bodemvissers interessant is om te kijken of een aandeel koopwaardig is nadat een aandeel op een bepaalde handelsdag sterk in waarde is gedaald. Belangrijk hierbij zijn natuurlijk de reden van de daling en de toekomstverwachtingen van het bedrijf. De afgelopen tien jaar lijkt bodemvissen te lonen wanneer het gaat om bijvoorbeeld een mislukte fusie, fraude en recessie. Gebeurtenissen als tegenvallende resultaten en winstwaarschuwingen laten wisselende resultaten zien. Wat hebben we precies onderzocht? We hebben de rendementen van alle AEX -aandelen van de afgelopen tien jaar op een rij gezet. De aandelen die op één dag meer dan 20 procent van hun waarde verloren zijn eruit gepikt. Daarna hebben we gekeken naar de prestaties van deze aandelen tot maximaal een jaar na Bodemvissen: wat is het juiste instapmoment? de koersval. Op deze manier kan gekeken worden of het interessant is om aandelen te kopen op het moment dat een aandeel een vrije val heeft maakt. Oftewel, is bodemvissen de moeite waard? Als u deze aandelen kocht wel. Eind augustus 2001 vonden er fusiegesprekken tussen KPN en het Belgische Belgacom plaats. Helaas mislukt de fusie omdat de twee partijen het niet eens konden worden over de waardering van beide bedrijven. Vrijdag 31 augustus 2001 komt dit nieuws naar buiten waardoor de koers van het aandeel KPN in elkaar klapt. Het aandeel van het telecombedrijf moet 21,8 procent inleveren en noteert nog maar een schamele 2,80 euro. Na een maand is de koers nog niet hersteld van de klap en verliest het nog eens 4 procent Op 24 februari 2003 komt het boekhoudschandaal van Ahold aan het licht. Dochterbedrijf U.S. Foodservice blijkt te hebben gesjoemeld met inkoopkortingen en bonussen. Het bedrijfsresultaat van Ahold in de Verenigde Staten is hierdoor 500 miljoen dollar te hoog. De bekendmaking van deze fraude mist zijn uitwerking niet, op één dag verliest het aandeel liefst 63 procent van zijn waarde. De hierop volgende maand verliest het aandeel nog eens 6 procent, maar daarna begint het aandeel aan een explosieve opmars. Na drie maanden noteert Ahold 80 procent hoger, na zes maanden 130 procent waarna het aandeel na een jaar 119 procent hoger noteert. Een lucratieve belegging dus. Beleggers die het aandeel op 23 februari 2003 al in portefeuille hadden zullen hier echter anders over denken, zij hebben na een jaar nog steeds een verlies. Uitgeverij Wolters Kluwer maakt op 11 maart 2003 bekend dat de resultaten over dat jaar zullen tegenvallen. Op dit nieuws wordt heftig gereageerd waardoor het aandeel met ongeveer 20 procent daalt. Beleggers die het aandeel op het einde van die dag in hun portefeuille opnemen kunnen na een maand al een mooie winst noteren van 23 procent. De 20