BAAC - BILAN RAPPORT 2011/B1463. Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek. in opdracht van Arcadis

Transcriptie

1 BAAC - BILAN RAPPORT 2011/B1463 Vught (NB), De Braacken Archeologisch bureauonderzoek in opdracht van Arcadis

2

3 Rapport-ID Titel Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek. ISSN Rapportnummer 2011/B1463 Aantal pagina's 28 Opdrachtgever Arcadis Contactpersoon opdrachtgever Mw. A. den Hartog Onderzoekskader Nieuwbouw Projectleider BAAC Mw. M. Mostert Auteur(s) Mw. M. Mostert, dhr. C. Verbeek Kaarten en afbeeldingen Dhr. W. van der Voort Datum definitief Digitale versie ja Verzending definitief aan Mw. A. den Hartog, RCE Akkoord BAAC Dhr. C. Verbeek Seniorarcheoloog Datum Paraaf A: Graaf van Solmsweg 103 P: 5222 BS s - Hertogenbosch T: (073) F: (073) E: denbosch@baac.nl W: A: Postbus 2015 P: 7420 AA Deventer T: (0570) F: (0570) E: deventer@baac.nl W: BAAC 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch databestand of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave dient men zich tot de uitgever te wenden.

4

5 Inhoudsopgave Voorwoord...7 Samenvatting Inleiding Administratieve gegevens project Ligging van het plangebied Huidig en toekomstig gebruik Bureauonderzoek Onderzoeksmethode Geologie en landschap Historische situatie Bekende archeologische waarden Verwachtingsmodel en vraagstelling Conclusie en advies Literatuur...25 Bijlage 1: Overzicht archeologische perioden...27 Bijlage 2: Overzicht geologische perioden...28 Figuren Fig. 1: Ligging van het plangebied in de regio...12 Fig. 2: Huidig grondgebruik in plangebied en omgeving...13 Fig. 3: Het plangebied op de bodemkaart (bron: Archis II)...16 Fig. 4: Ansichtkaart van de oude villa op De Braacken...19 Fig. 5: Het plangebied op het minuutplan van circa Fig. 6: Het plangebied op de IKAW met ARCHIS-waarnemingen en AMK-terreinen...21

6

7 Voorwoord Per 1 januari 2010 is Fontys Bilan opgegaan in het archeologisch onderzoeksbureau BAAC bv en daarmee is deze rapportage een uitgave van BAAC bv. Wanneer u vragen en/of opmerkingen met betrekking tot dit rapport heeft, kunt u contact opnemen met BAAC bv. Onze contactgegevens vindt u voorin dit rapport. Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 7

8 Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 8

9 Samenvatting Op 28 november 2007 verleende Bureau van Arcadis aan BILAN opdracht voor een archeologisch bureauonderzoek in het plangebied De Braacken in Vught in de gelijknamige gemeente (provincie Noord-Brabant). Volgens de IKAW heeft het plangebied, gezien de bodemkundige situatie, een middelhoge tot hoge archeologische verwachting. Omdat de bebouwde kom van Vught op de bodemkaart niet is gekarteerd is het onduidelijk welk bodemtype in het plangebied aanwezig zijn. Wanneer er duinvaaggronden of haarpodzolgronden aanwezig zijn is de archeologische verwachting middelhoog, wanneer de bodem uit hoge zwarte enkeerdgronden bestaat is de verwachting hoog. Het plangebied wordt zeker vanaf het begin van de negentiende eeuw gevormd door het landgoed De Braacken. Op dit landgoed was bebouwing aanwezig, dat verschillende keren werd vervangen voor nieuwbouw op ongeveer dezelfde locatie. De rest van het plangebied bleef onbebouwd en was voor een deel bebost. Binnen het plangebied is daarom slechts een deel van de bodem met zekerheid verstoord. De geplande nieuwbouw zal plaatsvinden op een locatie waar, zover bekend, geen eerdere verstoringen hebben plaatsgevonden. Er zijn slechts enkele waarnemingen bekend en die alle gedaan zijn in de buurt van de stadskern van Vught, meer dan een halve kilometer van het plangebied. Deze waarnemingen bestaan voornamelijk uit sporen van bewoning uit de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd. Er is echter weinig archeologisch onderzoek uitgevoerd in Vught, waardoor het aantal waarnemingen klein is. Gezien de resultaten van het bureauonderzoek is het niet mogelijk om een nauwkeurig archeologische verwachting te bepalen. Het is niet bekend welk type bodem er in het plangebied aanwezig is en doordat er weinig archeologisch onderzoek in Vught is uitgevoerd ontbreken waarnemingen in de directe omgeving van het plangebied. Om de archeologische verwachting te verfijnen wordt geadviseerd een inventariserend veldonderzoek in de vorm van een karterend booronderzoek uit te voeren om de intactheid van het bodemprofiel en het bodemtype te bepalen en eventueel aanwezige archeologische waarden op te sporen. Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 9

10 Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 10

11 1 Inleiding Op 28 november 2007 verleende Arcadis aan BILAN opdracht voor een archeologisch bureauonderzoek in het plangebied De Braacken in Vught in de gelijknamige gemeente (provincie Noord-Brabant). De aanleiding voor dit onderzoek was de voorgenomen nieuwbouw op de locatie. Hierbij zullen bodemverstorende activiteiten plaatsvinden waardoor een archeologisch onderzoek noodzakelijk is. Doel van het onderzoek was het vaststellen van de archeologische verwachting van het plangebied. Dit onderzoek bestond uit een bureauonderzoek. De projectleiding was in handen van mw. M. Mostert. De verantwoordelijke overheid werd gevormd door de gemeente Vught. Het onderzoek werd uitgevoerd volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA 3.1). 1.1 Administratieve gegevens project Datum gunning 28 november 2007 Opdrachtgever Arcadis Uitvoerder BILAN BILAN projectcode B1463 Provincie Noord-Brabant Gemeente Vught Plaats Vught Toponiem De Braacken Straat Loyolalaan Coördinaten hoeken N: / O: / Z: / W: / Oppervlakte plangebied circa 1 ha Kaartblad 45C CIS meldingnummer Verantwoordelijke overheid Gemeente Vught KNA-versie 3.1 Beheer en plaats van documentatie BILAN 1 1 Binnen twee jaar na afronding van het veldwerk zal de onderzoeksdocumentatie, conform de eisen van het depot, worden overgedragen aan het Depot Bodemvondsten Noord-Brabant. Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 11

12 1.2 Ligging van het plangebied Het plangebied ligt in de bebouwde kom van Vught (Noord-Brabant), ten noordwesten van de oude kern, en wordt gevormd door het landgoed De Braacken. Het gebied bevindt zich tussen de Loyolalaan, de Aert Heymlaan en de spoorweg in en is in totaal circa 1 ha groot. Fig. 1: Ligging van het plangebied in de regio. Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 12

13 1.3 Huidig en toekomstig gebruik Het plangebied bestaat uit het landgoed De Braacken dat deels bebouwd is met een zorgcentrum. Het oostelijke deel van het terrein is geheel bebost. In de toekomst zal nieuwbouw worden gerealiseerd. Door geluidsbelasting van de nabijgelegen spoorlijn en autosnelweg zal het nieuwe gebouw zo dicht mogelijk aan de Layolalaan worden ingepland. Het aanwezige bos zal worden gerespecteerd en op de niet beboste delen van het terrein zal, tussen het gebouw en de bestaande kapel, een grote natuurlijke waterpartij worden gerealiseerd. Fig. 2: Huidig grondgebruik in plangebied en omgeving. (bron: Google Earth) Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 13

14 2 Bureauonderzoek 2.1 Onderzoeksmethode Tijdens het bureauonderzoek werd aan de hand van bestaande bronnen informatie verzameld en geanalyseerd omtrent bekende archeologische, (cultuur-)historische en landschappelijke waarden. Als bronnen werden gebruikt: het Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS II), de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW), de Archeologische Monumenten Kaart (AMK), de Cultuurhistorische Waardenkaart Noord- Brabant (CHW), topografische, historische, geologische, geomorfologische en bodemkundige kaarten, relevante literatuur en bronnen, de cultuurhistorische vereniging van s-hertogenbosch en internetsites. Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek werd een verwachtingsmodel opgesteld, de veldwerkmethode bepaald en werden daarvoor onderzoeksvragen geformuleerd. 2.2 Geologie en landschap Het plangebied ligt in het centrale dekzandlandschap in de Roerdalslenk 2. De Roerdalslenk, ook wel Centrale Slenk genoemd, is een tektonisch dalingsgebied dat door breuken, de Feldbiss / Breuk van Vessem en de Peelrandbreuk, wordt begrensd. Ten zuidwesten en noordwesten ligging de tektonische opheffingsgebieden (horsten) van respectievelijk het Kempisch Hoog en de Peelhorst. In het vroegpleistoceen en het begin van het middenpleistoceen raakte de Roerdalslenk gevuld met overwegend grove zanden en grind (Formatie van Sterksel) aangevoerd door de Rijn en Maas. Door de tektonische opheffing en kanteling van de Peelhorst werden de grote rivieren in het Cromerien 3 gedwongen hun loop naar het oosten te verplaatsen en kwam een einde aan de fluviatiele sedimentatie in de slenk. Gedurende de ijstijden (glacialen) van het midden- en laatpleistoceen (Elsterien, Saalien en Weichselien) werd de Roerdalslenk geleidelijk opgevuld met afzettingen van meer lokale oorsprong (Formatie van Boxtel 4 ). Deze afzettingen kunnen globaal worden onderverdeeld in Brabants leem, fluvioperiglaciale afzettingen (smeltwaterafzettingen) en eolische afzettingen (löss en dekzand). Al deze afzettingen hebben in de Roerdalslenk een dikte van 15 tot (soms) 45 meter. Brabants leem is in perioden met permafrost 5 ontstaan uit door de wind aangevoerd materiaal waaruit door dooiwaterstroompjes de fijne deeltjes werden uitgewassen, die vervolgens werden afgezet in ondiepe vochtige depressies (dooimeren). Fluvioperiglaciale afzettingen, oftewel verspoelde dekzand- en rivierafzettingen, ontstonden wanneer aan het begin en eind van de glacialen, en dan voornamelijk in de zomermaanden, veel smeltwater vrijkwam. Dit water werd afgevoerd door een Buitenhuis et al Zie bijlage 2 voor een overzicht van de geologische perioden. Voorheen Formaties van Eindhoven en van Twente. Bodem die tot op grote diepte permanent bevroren is. Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 14

15 systeem van verwilderde geulen en beken, waarbij materiaal van het hogergelegen Kempisch Hoog en Peelhorst naar de lager gelegen Centrale Slenk werd verplaatst. De afzettingen die hierbij tot stand kwamen, bestaan uit min of meer gelaagde zanden, met eventueel leemlagen en/of planten- en houtresten. Door het ontbreken van vegetatie werd in de droge en zeer koude glacialen door de wind sediment verplaatst en elders weer afgezet. In het Pleniglaciaal (middenweichselien) werd zo het Oudere dekzand als een deken over het vrijwel vegetatieloze landschap afgezet. Het Oudere dekzand is vaak horizontaal gelaagd met lemige banden. Door de aanwezigheid van een grindrijk niveau, de zogenaamde Laag van Beuningen, dat is ontstaan door uitblazing van fijnere delen 6, kan onderscheid worden gemaakt in het Ouder dekzand I en II. In het laatglaciaal (laatweichselien) was de begroeiing weer wat dichter waardoor de verstuiving een meer lokaal karakter had en het zogenaamde Jonger dekzand werd afgezet in de vorm van langgerekte, voornamelijk ZW-NO georiënteerde ruggen. Het Jonger dekzand is meestal niet gelaagd. Gedurende de interstadialen 7 zijn plaatselijk leemlagen, veenlaagjes of bodems gevormd. Zo vond gedurende het Allerød-interstadiaal op de hogere terreindelen bodemvorming plaats, die nu nog te herkennen is als een grijswitte laag met houtskoolresten. Deze zogenaamde Laag van Usselo bevindt zich tussen het Jonger dekzand I 8 en het Jonger dekzand II 9. Aan het einde van het Weichselien en in het Holoceen werd het klimaat een stuk milder. Het systeem van ondiepe, verwilderde geulen en beken veranderde hierdoor in meanderende beken, die zich aanvankelijk in het landschap insneden. In de beekdalen werden zand en klei afgezet en vond lokaal veenvorming plaats (Boxtel Formatie; Singraven Laagpakket 10 ). Door de toenemende vegetatie kwam een eind aan de natuurlijke zandverstuivingen en raakten de dekzandruggen gefixeerd. Door het toedoen van de mens, door kappen, branden en ontginnen, konden plaatselijk opnieuw verstuivingen optreden (Boxtel Formatie; Kootwijk Laagpakket 11 ). Ook de bodemvorming, die door het mildere klimaat op grote schaal plaatsvond, is grotendeels antropogeen beïnvloed 12. Op de AHN 13 wordt het beeld verstoord door de aanwezigheid van bomen binnen het plangebied. Daarom is het niet mogelijk om een eventueel aanwezig reliëf te achterhalen. Op de geomorfologische kaart 14 is de bebouwde kom, en daarmee het plangebied, niet gekarteerd. Op basis van extrapolatie van omliggende gebieden bevindt het Een zogenaamde dessert pavement. Relatief warme periode binnen een glaciaal. Afgezet in het Oude Dryas-stadiaal. Afgezet in het Jonge Dryas-stadiaal. Voorheen Formatie van Singraven. Voorheen Formatie van Kootwijk. Buitenhuis 1991, Teunissen van Manen 1985, Bisschops et al. 1985, Berendsen Actueel hoogtebestand Nederland, te raadplegen via Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 15

16 plangebied zich waarschijnlijk in een gebied met lage landduinen met bijbehorende vlakten en laagten (3L8) in groter geheel van (ten dele verspoelde) dekzanden (3L5, 3K14, 2M9) en beekdalbodems (2M24, 2R7) rondom de Dommel. Op de bodemkaart 15 is het plangebied ook niet gekarteerd. Op basis van extrapolatie blijkt dat het plangebied mogelijk ligt in een gebied met haarpodzolgronden, leemarm en zwak lemig fijn zand (Hd21) met grondwatertrap VII 16,in een gebied met duinvaaggronden, leemarm en zwak lemig fijn zand (Zd21) met grondwatertrap VII* 17 of in een gebied met hoge zwarte enkeerdgronden, leemarm en zwak lemig fijn zand (zez23) met grondwatertrap VI of VII 18. Ten noorden van de bebouwde kom van Vught bevindt zich een gebied met gooreerdgronden, leemarm en zwak lemig fijn zand (pzn21). In het beekdal van de Dommel bevond zich een samengestelde bodemeenheid van beekeerdgronden, lemig fijn zand en leek-/woudeerdgronden, lemig fijn zand met zavel- of kleidek, 15 à 40 cm dik (pzg23/ prn59). Fig. 3: Het plangebied op de bodemkaart (bron: Archis II) Geomorfologische kaart van Nederland 1: Bodemkaart van Nederland 1: Gemiddeld hoogste grondwaterstand > 80 cm mv, gemiddeld laagste grondwaterstand > 160 cm mv. Droger deel van grondwatertrap VII. Grondwatertrap VI: Gemiddeld hoogste grondwaterstand cm mv, gemiddeld laagste grondwaterstand > 120 cm mv. Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 16

17 Haarpodzolgronden zijn voornamelijk ontwikkeld in jong dekzand. Een aanzienlijk deel van de deze gronden in bebost. Veelal hebben ze dan een eenmalige bewerking een 20 à 30 cm dikke, heterogene bovengrond. Het zijn humuspodzolgronden met een humeuze A-horizont die dunner is dan 30 cm. Daaronder bevindt zich een 15 tot 35 cm dikke B-horizont. De begrenzing van de B-horizont is meestal scherp, hoewel het plaatselijk een grillig verloop kan hebben met uitstulpingen in de C-horizont. De C-horizont is grijsgeel van kleur en heeft soms enkele roestvlekken en/of dunne ijzerhoudende laagjes. Duinvaaggronden komen voor in reliëfrijke stuifzandgebieden op de flanken van de Peelrug, die vrij recent zijn ontstaan door verwaaiing van dekzand. In dergelijke gebieden komen hoog opgestoven heuvels en uitgestoven laagten naast elkaar voor, waardoor op korte afstand grote hoogteverschillen en verschillen in de dikte van de stuifzandlaag kunnen voorkomen. Het stuifzand bestaat over het algemeen uit leemarm, matig fijn zand met een losse pakking. Door ingestoven humus is het stuifzand vaak gelaagd met afwisselend donkere bandjes, laagjes met een fletse kleur en blonde, humusloze laagjes. Op begroeide plaatsen hebben de gronden een dunne (< 10 cm), humusarme A-horizont waarop meestal een enkele centimeters dikke O-horizont (strooisellaag) voorkomt. Plaatselijk kan in het stuifzand een zeer zwakke ontwikkelde, recent gevormde (bruine) podzol-b-horizont voorkomen. De onbegroeide gronden hebben geen A-horizont. Onder het stuifzand bevindt zich het onverstoven dekzand dat een dichtere pakking heeft. Hierin is vaak nog een humuspodzol aanwezig. Indien het stuifzand ligt op uitgestoven gronden, is het oorspronkelijke podzolprofiel en meestal ook een deel van de C-horizont weggestoven. Aangezien de gronden weinig waarde voor de landbouw hebben, zijn ze over het algemeen geheel bebost met plaatselijk onbegroeide oppervlakten levend stuifzand. Hoge zwarte enkeerdgronden 19 bevinden zich over het algemeen rondom oude dorpen en worden gekenmerkt door een humeuze bovengrond, het esdek, van 50 cm of dikker. Het esdek is ontstaan door eeuwenlange bemesting met potstalmest. Door variaties in de aard (soort plaggen, percentage minerale bestanddelen) en de hoeveelheid van de gebruikte mest, de duur van de ophoging en de oorspronkelijke ligging (nat of droog) vertoont het esdek grote verschillen in dikte, kleur, humusgehalte en textuur. Het esdek is vaak opgebouwd uit meerdere lagen. De bouwvoor (Aaphorizont), de recent geploegde laag, is meestal 20 à 30 cm dik en bestaat uit donkergrijsbruin tot zwart matig humeus zand. Daaronder bevindt zich vaak een of meerdere lagen (Aa-horizont), die over het algemeen lichter is en minder organische stof bevat. Op de overgang van het plaggendek naar de onderliggende natuurlijke ondergrond kan een lichtgrijsbruin gekleurde fossiele cultuurlaag (Ab-horizont) voorkomen van voor de introductie van de plaggenbemesting. Deze laag wordt gekenmerkt wordt door een vuilgrijze, onnatuurlijke kleur en de aanwezigheid van 19 De Bakker & Schelling 1989, Damoiseaux Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 17

18 scherven en is vaak sterk aangetast door latere grondbewerking of grotendeels opgenomen in het plaggendek. Vaak is onder het esdek nog een restant van het oorspronkelijke bodemprofiel aanwezig. Indien sprake is geweest van een snelle ophoging, bijvoorbeeld als gevolg van egalisatiewerkzaamheden ten tijde van de ontginning, dan zal onder het esdek nog een intacte A-horizont aanwezig zijn van het oorspronkelijke bodemprofiel (het oude loopvlak). Deze laag onderscheidt zich door een hoger humusgehalte en een wat donkerder kleur. Door verploeging is de oorspronkelijke A-horizont echter meestal opgenomen in het esdek. Indien de oorspronkelijke bodem bestond uit een podzolbodem kunnen dieper nog een onverstoorde B- en/of BC- horizont voorkomen. Op grotere diepte gaat de B- of BC-horizont over in het moedermateriaal (de C-horizont). Lage enkeerdgronden 20 worden evenals hoge zwarte enkeerdgronden gekenmerkt door een esdek van 50 cm of meer, maar hebben een hoge grondwaterstand (grondwatertrap III of lager). De gronden komen voor in de beekdalen. Door egalisatiewerkzaamheden bij de ontginning is het oorspronkelijke bodemprofiel snel buiten het bereik van de ploeg gekomen, waardoor deze nog grotendeels intact aanwezig is onder het esdek. De oorspronkelijke A-horizont bestaat door de natte context meestal uit een sterk humeuze tot moerige, zeer donkergrijsbruine tot zwarte laag met direct daaronder de C-horizont. 2.3 Historische situatie Op de plaats waar de oost-west georiënteerde weg uit Tilburg, de noord-zuid georiënteerde weg van Eindhoven en de oude weg uit Den Dungen samenkomen en gezamelijk in noordelijke richting naar 's Hertogenbosch leiden, heeft zich de baannederzetting Vught ontwikkeld. Vught wordt voor het eerst vermeld in 1028 als Fughte. Oorspronkelijk is het ontstaan als voordenederzetting op de grens van zandgronden naar de lager gelegen Maasvallei, op een oeverwal nabij de Dommel. Tegenwoordig is één van de twee driehoekige dorpspleinen nog herkenbaar aanwezig, samen met de vrijstaande kerktoren uit 1560 en de Sint-Lambertuskerk uit circa Door de nabije ligging bij vestingstad 's Hertogenbosch hebben vele notabelen hier al in de late Middeleeuwen diverse kastelen en landhuizen opgetrokken 21. Ook De Braacken is één van deze landgoederen. Op dit landgoed was een landhuis aanwezig. In 1891 werd een nieuwe villa gebouwd (afb. 4), die nadat zij in 1950 als opvangcentrum voor repatrianten uit Indonesië had gediend, in 1956 is afgebroken. Daarna is het landgoed in gebruik genomen als zorgcentrum en is het tegenwoordige bejaardentehuis gebouwd De Bakker & Schelling 1989, Damoiseaux fietsroute Vught, Bilan Informatie van de website Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 18

19 Fig. 4: Ansichtkaart van de oude villa op De Braacken (bron: Op historische kaarten uit het begin van de negentiende eeuw 23 bevindt het plangebied zich buiten de bebouwde kom van Vught en wordt De Braak genoemd. Tussen de bebouwde kom van Vught en het ten westen hiervan gelegen plangebied lag in de buurt van de kern van Vught een agrarisch gebied met weiden. De bebouwing van De Braak bevond zich toen in het midden, met daaromheen percelen met een ronde vorm. Langs de wegen en in het noordelijke deel van het plangebied waren de percelen rechthoekig. De wegen rondom het plangebied hebben op het minuutplan de volgende namen; in het oosten de Middelste Beestepad, in het westen de Braaksche Beestepad en in het zuiden de Heikantsche Straat. Gedurende de negentiende eeuw 24 veranderde er weinig in het plangebied. Direct ten zuiden ervan werd een spoorweg aangelegd. Op de kaarten uit deze periode is duidelijk zichtbaar dat een deel van het landgoed, rondom de bebouwing, is bebost. In de twintigste eeuw 25 groeit Vught en komt het plangebied aan de westelijke rand van de kern te liggen Minuutplan, Grote Historische Atlas. Grote Historische topografische Atlas. Topografische kaart 1967, Grote Provincie Atlas, Topografische Atlas. Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 19

20 Fig. 5: Het plangebied op het minuutplan van circa Op de Cultuurhistorische Waardenkaart26 van de provincie Noord-Brabant zijn de dorpskern gebieden van met Vught een en hoog het zuidelijke gewaardeerde gelegen historische Vught Tuindorp geografie. Het aangegeven plangebied als ligt buiten deze twee gebieden. Direct ten westen van het plangebied bevindt zich, aan van de Loyolalaan 28, een monumentaal woonhuis uit Er zijn bij de provincie Noord-Brabant geen ontgrondingsgegevens bekend Bekende archeologische waarden Op de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) is het plangebied, door de ligging in de bebouwde kom, niet gekarteerd. Door middel van extrapolatie blijkt dat het plangebied verwachting heeft, die waarschijnlijk te relateren een is middelhoge aan de tot hoge bodemkundige archeologische situatie. Uit het plangebied zelf zijn tot op heden geen archeologische vondsten of waarnemingen uit Archis bekend (fig. 5). Er is weinig archeologisch onderzoek uitgevoerd in Vught. In de directe omgeving29 van het plangebied zijn waarnemingen bekend Te raadplegen op MIP-monument HT Ontgrondingskaart van de Provincie Noord-Brabant. In een straal van circa 1,5 km. Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 20 wel enkele archeologische

21 Fig. 6: Het plangebied op de IKAW met ARCHIS-waarnemingen en AMK-terreinen. Op circa 50 m ten westen van het plangebied staat in Archis een waarnemingsnummer vermeld (ARCHIS-waarnemingsnr ). Deze waarneming is echter gebaseerd op informatie uit een oud archief en voorzien van een globale vindplaats. De waarneming bestaat uit funderingen uit de zestiende/zeventiende eeuw, die in eerste instantie als Romeins hypocaustum waren aangezien. Circa 700 m ten noordoosten van het plangebied zijn bij niet-archeologische graafwerkzaamheden resten van een klooster(complex) uit de late Middeleeuwen Nieuwe Tijd aangetroffen, bestaande uit een beerput en funderingen (ARCHISwaarnemingsnr ). Door een particulier is, op circa 800 m ten oosten van het plangebied, een Romeinse munt gevonden, een as uit de midden Romeinse Tijd (ARCHIS-waarnemingsnr ). Ook op circa 1100 m ten zuiden van het plangebied is een muntvondst gedaan (ARCHISwaarnemingsnr ), een zilveren denarius uit de vroeg Romeinse Tijd. Deze munt is echter in van elders aangevoerde grond aangetroffen. In de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn enkele archeologische opgravingen in de omgeving van het plangebied uitgevoerd. Hierbij zijn op 950 m ten zuidoosten van het plangebied sporen van een vroegmiddeleeuwse kerk aangetroffen (ARCHISwaarnemingsnr ). Op circa 970 m ten oosten van het plangebied zijn sporen Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 21

22 van een laatmiddeleeuws klooster(complex) aangetroffen (ARCHIS-waarnemingsnr ). Circa 1 km ten zuidoosten van plangebied is bij niet-archeologische graafwerkzaamheden op 120 cm mv een loden Keltisch wiel gevonden (Archiswaarnemingsnr ). Dit amulet of talisman is in de vroege Middeleeuwen gedateerd. Op circa 1200 m ten noordoosten van het plangebied is een waarneming bekend waarvan de vindplaats niet nauwkeurig bekend is (Archiswaarnemingsnr ). Deze waarneming bestaat uit een bronzen hielbijl uit de midden- tot late Bronstijd. Circa 1300 m ten zuidoosten van het plangebied is in 1990 een wegtracé uitgegraven, waarbij een laat middeleeuwse waterput, laat-middeleeuws vondstmateriaal en vroegmiddeleeuws aardewerk en een bronzen riemtong zijn aangetroffen (Archiswaarnemingsnr ). In de directe omgeving van het plangebied zijn geen archeologische monumenten bekend, maar op circa 1400 en 1600 m ten oosten van het plangebied zijn wel twee monumenten bekend. Op 1400 m bevindt zich een terrein met sporen van bewoning uit de ijzertijd en de Romeinse Tijd (Monumentnr. 4184). Het andere monument bestaat uit een terrein met een kasteel uit de dertiende eeuw (of ouder) (Monumentnr ). Navraag bij de cultuurhistorische vereniging van s-hertogenbosch 30 extra informatie op. leverde geen 3 Verwachtingsmodel en vraagstelling Het plangebied heeft, vanwege de ligging in een gebied met haarpodzolgronden of duinvaaggronden, een middelhoge archeologische verwachting. Op basis van de bodemkaart is echter moeilijk vast te stellen wat voor type bodem er in het plangebied aanwezig is. Op de historische kaarten uit het begin van de negentiende eeuw is te zien dat ten zuiden van het plangebied bebouwing aanwezig is. De gebieden ten noorden van deze bebouwing zijn voornamelijk in gebruik als akkers. Waarschijnlijk zijn op deze plaatsen enkeerdgronden ontstaan, waardoor de bodem in het plangebied mogelijk tot de hoge zwarte enkeerdgronden gerekend kan worden. In dat geval zal de archeologische verwachting hoog zijn. Het plangebied bestaat uit het landgoed De Braacken dat tegenwoordig in gebruik is als zorgcentrum. Op kaartmateriaal uit de negentiende eeuw blijkt dat de oude bebouwing van het landgoed op ongeveer dezelfde locatie lag als het huidige bejaardentehuis. Het overige deel van het terrein was onbebouwd en deels bebost. 30 Cultuurhistorische vereniging De Bosboom, informatie van mw. A. van den Berselaar Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 22

23 Er zijn geen archeologische waarnemingen bekend in, of in de directe omgeving van, het plangebied, maar wel enkele binnen een straal van circa 1,5 km. Van een deel van de waarnemingen waren de exacte locatie en de vondstomstandigheden niet bekend omdat de informatie afkomstig is uit archieven. De overgebleven waarnemingen bestonden voornamelijk uit sporen uit de Middeleeuwen, in de vorm van de restanten van een kerk, kloosters en een waterput. Daarnaast zijn er enkele losse vondsten gedaan, zoals twee Romeinse munten en een vroegmiddeleeuwse amulet of talisman. Op circa 1,5 km afstand van het plangebied zijn twee archeologische monumenten bekend, een middeleeuws kasteel en een terrein met bewoningssporen uit de ijzertijd en de Romeinse Tijd. Het plangebied is zeker vanaf het begin van de negentiende eeuw ingericht als landgoed met enkele gebouwen. Het plangebied en het daarbijbehorende grondgebruik hebben in de daaropvolgende eeuwen weinig veranderingen ondergaan. 4 4 Conclusie en advies Volgens de IKAW heeft het plangebied, gezien de bodemkundige situatie, een middelhoge tot hoge archeologische verwachting. Omdat de bebouwde kom van Vught op de bodemkaart niet is gekarteerd is het onduidelijk welk type bodem er in het plangebied aanwezig zijn. Wanneer er duinvaaggronden of kaarpodzolgronden aanwezig zijn is de archeologische verwachting middelhoog, wanneer de bodem uit hoge zwarte enkeerdgronden bestaat is de verwachting hoog. Het plangebied wordt zeker vanaf het begin van de negentiende eeuw gevormd door het landgoed De Braacken. Op dit landgoed was bebouwing aanwezig, dat verschillende keren werd vervangen voor nieuwbouw op ongeveer dezelfde locatie. De rest van het plangebied bleef onbebouwd en was voor een deel bebost. Binnen het plangebied is daarom slechts een deel van de bodem met zekerheid verstoord. De geplande nieuwbouw zal plaatsvinden op een locatie waar, zover bekend, geen eerdere verstoringen hebben plaatsgevonden. Er zijn slechts enkele waarnemingen bekend en die alle gedaan zijn in de buurt van de stadskern van Vught, meer dan een halve kilometer van het plangebied. Deze waarnemingen bestaan voornamelijk uit sporen van bewoning uit de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd. Er is echter weinig archeologisch onderzoek uitgevoerd in Vught, waardoor het aantal waarnemingen klein is. Gezien de resultaten van het bureauonderzoek is het niet mogelijk om een nauwkeurig archeologische verwachting te bepalen. Het is niet bekend welk type bodem er in het plangebied aanwezig is en doordat er weinig archeologisch onderzoek in Vught is uitgevoerd ontbreken waarnemingen in de directe omgeving van het plangebied. (secretaris). Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 23

24 Om de archeologische verwachting te verfijnen wordt geadviseerd een inventariserend veldonderzoek in de vorm van een karterend booronderzoek uit te voeren om de intactheid van het bodemprofiel en het bodemtype te bepalen en eventueel aanwezige archeologische waarden op te sporen. Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 24

25 5 Literatuur De Bakker 1989 H. de Bakker en J. Schelling. Systeem van bodemclassificatie voor Nederland. De hogere niveaus. Wageningen BILAN 2005 BILAN. Fietsen in de vuurlinie. Cultuurhistorische fietsroute Vught. Vught Bosch 2005 J.H.A. Bosch. Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode. Archeologie Leidraad 3. SIKB/ CvAK. Gouda Buitenhuis 1991 KNA 3.1 A. Buitenhuis, et al. Geomorfologische gesteldheid van Midden en Oost Noord-Brabant. Rapport 121. Wageningen CCvD (SIKB). Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA). Versie 3.1. Gouda Stiboka 1981 Stichting voor Bodemkartering. Bodemkaart van Nederland. Schaal 1: Toelichting bij kaartblad 45 West s-hertogenbosch. Wageningen Tol, Verhagen en Verbruggen 2006 A. Tol, J.W.H.P. Verhagen en M. Verbruggen. Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: Karterend booronderzoek Kaarten ARCHIS II ARCHIS II, Registratie- en informatiesysteem van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten, te raadplegen op Bodemkaart Stichting voor Bodemkartering. Bodemkaart van Nederland 1:50.00, Blad 45 West s-hertogenbosch. Wageningen Grote Historisch topografische Atlas Historische Atlas Noord-Brabant. Chromotopografische Kaart des Rijks 1:25.000, Den Ilp [607 Vught, verkend 1896, herzien 1905]. CHW Cultuurhistorische waardenkaart Noord-Brabant, te raadplegen op Versie 26 september Geomorfologische kaart Stichting voor Bodemkartering en Rijks Geologische Dienst. Geomorfologische kaart van Nederland 1:50.000, Blad 45 s-hertogenbosch. Wageningen- Haarlem Google Earth Google Earth 2006, geraadpleegd op Grote Historische Atlas Grote Historische Atlas van Nederland, deel 4. Zuid-Nederland :50.000, kaartblad 38 (45-III) [1837/38], Groningen Minuutplan Kadastrale kaarten (ca ) te raadplegen op Kaartblad Vught, sectie B, Het Dorp, blad 2. Topografische kaart 1963 Departement van Defensie, Topografische Dienst. Topografische kaart van Nederland, No 45 C s Hertogenbosch. Geheel herzien Delft Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 25

26 Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 26

27 Bijlage 1: Overzicht archeologische perioden Periode Paleolithicum Paleolithicum Vroeg Paleolithicum Midden Paleolithicum Laat Mesolithicum Mesolithicum Vroeg Mesolithicum Midden Mesolithicum Laat Neolithicum Neolithicum Vroeg Neolithicum midden Neolithicum Laat Bronstijd Bronstijd Vroeg Bronstijd Midden Bronstijd Laat IJzertijd IJzertijd Vroeg IJzertijd Midden IJzertijd Laat Romeinse Tijd Romeinse Tijd Vroeg Romeinse Tijd Midden Romeinse Tijd Laat Middeleeuwen Middeleeuwen Vroeg Middeleeuwen Vroeg A Middeleeuwen Vroeg B Middeleeuwen Vroeg C Middeleeuwen Vroeg D Middeleeuwen Laat Middeleeuwen Laat A Middeleeuwen Laat B Nieuwe Tijd Nieuwe Tijd A Nieuwe Tijd B Nieuwe Tijd C Onbekend Tot 8800 vc Tot C C C vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc 12 vc 450 AD 12 vc 70 AD AD AD AD AD AD AD AD AD AD AD AD 1500 heden AD AD 1850 heden Code PALEO PALEOV PALEOM PALEOL MESO MESOV MESOM MESOL NEO NEOV NEOM NEOL BRONS BRONSV BRONSM BRONSL IJZ IJZV IJZM IJZL ROM ROMV ROMM ROML XME VME VMEA VMEB VMEC VMED LME LMEA LMEB NT NTA NTB NTC XXX Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 27

28 Bijlage 2: Overzicht geologische perioden Periode C-14 jaren voor heden Holoceen Postglaciaal Subatlanticum Subboreaal Atlanticum Boreaal Preboreaal heden heden heden Pleistoceen Weichselien Late Dryas Allerød Bolling 2,3 mlj Eemien Saalien Vught (NB), De Braacken. Archeologisch bureauonderzoek, p. 28