BASISSCHOOL GROEP 7/8 ASTRONAUTENVOER
|
|
- Timo Kok
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 BASISSCHOOL GROEP 7/8 ASTRONAUTENVOER
2 Astronautenvoer Astronauten in het International Space Station (ISS) moeten eten en drinken. Maar wat kunnen ze meenemen? En hoe? In deze les gaan we daar samen over nadenken en beantwoorden we de volgende vragen: Welke etenswaren zijn het meest geschikt om mee te nemen in de ruimte. En wat maakt etenswaren geschikt voor een ruimtevlucht? OPDRACHT 1 LEES DEZE TEKST Eten tijdens een ruimtereis Het eten wordt aangevoerd in onbemande voertuigen. De bereiding is voor elk soort voedsel verschillend. Sommige etenswaren, zoals fruit, kunnen in hun natuurlijke vorm gegeten worden. Andere etenswaren, zoals macaroni met kaas worden gedroogd meegenomen. In het ruimteschip moet dat dan aangelengd worden met water voordat de astronauten ze kunnen eten. Er zijn geen koelkasten voor voedsel in de ruimte, dus ruimtevoedsel moet zo worden ingepakt dat het lang houdbaar is. Zeker als de astronauten langer wegblijven. Naar Mexico? Een van de favoriete voedingsmiddelen van astronauten is de tortilla. Tortilla s zijn voedzaam en bevatten veel koolhydraten. Ze nemen weinig ruimte in, omdat je ze plat r kunt leggen. Daarnaast zijn tortilla s prima ruimtevoedsel omdat ze niet zo erg kruimelen. Kruimels kunnen door de ruimte gaan zweven en de binnenkant van de ISS vervuilen. Dat is niet alleen vervelend, maar kan zelfs gevaarlijk zijn. De kruimels kunnen instrumenten beschadigen. Lang vers Tortilla s kun je makkelijker beleggen dan bijvoorbeeld twee stjes brood. En ze blijven langer vers. De tortilla s van de NASA gaan bovendien niet schimmelen en ze kruimelen ook niet. Zo kunnen er geen kruimels in de apparaten komen. Deze speciale tortilla s worden met minder water dan normaal klaargemaakt. Ook worden ze verpakt in plastic zakken waar de zuurstof uit is. Zo blijven ze in het ISS ongeveer 18 maanden goed! WAT GA JE DOEN? In deze les ga je etenswaren voor een lunch uitkiezen en testen. Daarbij let je erop dat ze geschikt zijn om mee op ruimtereis te gaan. Eerst ga je bedenken aan welke eisen het eten moet voldoen, dan ga je testjes bedenken en uitvoeren.
3 OPDRACHT 2 JOUW VOORSPELLING Bij het kiezen van eten, houdt men rekening met een aantal factoren. Het eten moet bijvoorbeeld makkelijk te eten zijn, het moet er lekker uitzien, het moet goed te verpakken zijn, het moet licht zijn en het moet niet teveel kruimelen. Kun je al een beetje raden welk eten geschikt is en welk eten niet? Schrijf hieronder jouw voorspelling op. Vul het volgende overzicht in. Nu gaan jullie in groepjes van drie of vier onderzoeken of je voorspelling klopt. DIT HEB JE NODIG PER GROEPJE: - Verschillende soorten eten om te testen - (Keuken)weegschaal Weetje WATERDRUPPELS Los water zweeft in het ISS rond als druppels en bollen. Komt het in apparatuur terecht dan kan er kortsluiting ontstaan! Astronauten moeten dus heel voorzichtig zijn. Geen douche, maar vochtige doekjes. En experimenten in bijvoorbeeld de in Nederland gemaakte, afgesloten handschoenenkast!
4 OPDRACHT 3 BRAINSTORM Denk samen met de leerkracht en de rest van de klas na over het soort eten dat astronauten echt mee kunnen nemen in de ruimte. OPDRACHT 4 EIGENSCHAPPEN Leg het eten van jullie groepje in het midden van de tafel en bespreek waarom je dit eten hebt meegenomen. Maak samen met je groepje een lijst van eigenschappen die eten geschikt maken voor de ruimtereis. Deze eigenschappen ga je straks testen. Test 2 Op welke eigenschap ga je testen? Hoe willen jullie dat testen? Test 3 Op welke eigenschap ga je testen? Aan deze eisen moet het eten voldoen om mee te mogen in de ruimte: Hoe willen jullie dat testen? Voer de testjes uit en schrijf de uitkomsten in de onderstaande tabel. OPDRACHT 5 TESTEN Hoe kun je testen of het eten aan de eisen voldoet? Maak samen met je groepje minimaal drie testjes die je zou kunnen toepassen op het eten dat jullie hebben meegebracht. TIP Je hebt gelezen dat kruimelen, verpakking en voedingswaarde per gewicht belangrijk zijn. Maar je kunt ook op andere dingen testen. Eten Getest op Resultaat geschikt voor de ruimte? Test 1 Op welke eigenschap ga je testen? Hoe willen jullie dat testen? EXTRA INFO * Leuke website over ruimtestations * Algemene informatie over het ISS * Laat de positie van het ISS boven de aarde live zien.
5 OPDRACHT 6 PRESENTEREN Wijs één leerling uit jouw groepje aan die aan de rest van de klas mag uitleggen welk voedsel jullie hebben getest, welke testjes jullie hebben gedaan en wat jullie hebben ontdekt. Bespreek met de hele klas de verschillende uitkomsten. Leg het eten dat geschikt is voor een lunch in de ruimte bij elkaar. Leg het andere eten opzij. DROGEN, VRIESDROGEN OF BESTRALEN Om aan alle eisen te voldoen, wordt veel van het ruimtevoedsel behandeld. Meestal betekent dat dat het vocht eruit wordt gehaald. Vocht zorgt er namelijk voor dat eten kan bederven. Door eten te verhitten, verdampt het vocht dat erin zit en blijft het langer houdbaar. Wil je het dan alsnog opeten, dan hoef je er alleen maar warm water aan toe te voegen! Verdampen is niet de enige manier om eten lichter en langer houdbaar te maken. Vlees wordt lang houdbaar gemaakt door het vooraf te bereiden en luchtdicht te verpakken. Het drinken van astronauten wordt gevriesdroogd door al het vocht eruit te halen. Koffie, thee en prikloze sinaasappel- en citroendrankjes worden eerst bevroren en daarna in een kamer met heel droge lucht gezet. Door de droge lucht verdampt het vocht, en blijft er van het drankje niets anders over dan een poedertje. Dorst? Water toevoegen en drinken maar! Op de tentoonstelling zie je allerlei astronautenvoedsel.
6 EXTRA OPDRACHT Je weet nu welke etenswaren het meest geschikt zijn om mee te nemen naar de ruimte. Zou jouw lievelingseten geschikt zijn om in de ruimte te eten? Vul hieronder vijf van jouw favoriete etenswaren in en denk na of je ze mee zou kunnen nemen. Favoriet eten Geschikt Waarom wel/niet Weetje TEMPERATUUR Het is meestal 23 tot 27 graden Celsius in het ISS. En ook nog vochtig. Vers voedsel bederft er snel. Op zich zou je het dan beter in de koelkast kunnen leggen? Maar vergeet het maar, want die kost teveel stroom! Die stroom wordt opgewekt met zonnepanelen. Wist je dat Nederland veel zonnepanelen voor ruimtetoestellen maakt?
7 Nederland en vracht naar het ISS Nederland doet zeker voor een klein land veel aan ruimtevaart. Nee, we hebben geen eigen NASA, dat is voor ons een maatje te groot. Maar we werken wel samen binnen Europa. Ons land is een van de oprichters van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. En daarnaast gebeurt het ook dat we meedoen aan projecten van aparte landen, zoals Japan, Amerika, Rusland en Italië. Onze kracht Waar zijn we goed in? Eigenlijk in alles waarvoor je heel bijzondere kennis moet hebben. Zoals onderdelen voor de besturing van satellieten, instrumenten voor ruimtetelescopen en laboratoriumspullen voor het ruimtestation. Er is nog veel meer, want Nederlandse wetenschappers doen ook onderzoek naar het weer en klimaat, met behulp van metingen door satellieten. Of ze kijken naar de vorming van landschappen op Mars. Op de expositie kom je nog veel meer tegen over Nederland en de ruimtevaart! grootste vrachtboten worden in Europa gemaakt. Ze heten ATV en dat is een Engelse afkorting voor geautomatiseerd transporttoestel. Hij kan wel 8000 kilogram meenemen. Dat is veel meer dan de Progress met 2600 kilogram. De Europese ATV is een vrachtboot voor het ISS. De grootste vestiging van ESA is het wetenschap- en techniekcentrum ESTEC in Noordwijk. Vrachtboten In deze les kijk je naar astronautenvoedsel. Maar hoe komen astronauten nu aan nieuwe voorraden? Vroeger ging dat vaak mee met de Space Shuttle. Maar die vliegt sinds kort niet meer en het duurt nog ren voordat de Amerikanen een nieuw bemand ruimteschip hebben. Astronauten komen en gaan met Russische capsules waar je maar net met z n drieën in past. Er is nauwelijks extra ruimte om iets anders mee te nemen. En bovendien wordt zo n Soyuz-capsule dan ook te zwaar. Dus worden tegenwoordig de meeste voorraden zoals voedsel, maar ook water, zuurstof, brandstof en reserveonderdelen aangevoerd met onbemande toestellen. Dat kunnen volgepakte Soyuz-capsules zijn (ze heten dan Progress vooruitgang, Soyuz betekent eenheid). Sinds kort kan een Amerikaans bedrijf het ook, met een Dragoncapsule. Ook de Japanners hebben zoiets. Maar de Vrachtboot ATV De ATV wordt gelanceerd met een Europese Ariane 5-raket vanaf de Europese lanceerbasis bij Kourou. Dat ligt in Frans Guyana, niet ver van Suriname. Vrijwel elk ar gaat er wel een ATV naar het ISS. Hij koppelt automatisch en blijft maanden achtereen aan het ISS vastzitten. Astronauten kunnen erin en hebben daarvoor geen ruimtepak nodig. Ze zijn tijden bezig met het uitladen en netjes opbergen van de lading. Klusjes En het mooie is dat de lege ATV daarna weer wordt gevuld met afval. Als hij vol is, koppelt hij los en vliegt hij de dampkring in. Daar verbrandt alles. De ATV doet nog iets. Er zitten motoren aan. Terwijl hij aan het ISS vastzit, worden die aangezet. Het hele ruimtestation krijgt daardoor een extra zet en komt in een wat hogere baan terecht. Waarom dat nodig is? Op de hoogte waar het ISS vliegt, is nog een heel klein beetje lucht. Daardoor remt het ruimtestation een beetje af en zakt de baan. Af en toe een duwtje, en het probleem is opgelost. Zo zie je dat de ATV heel veel klusjes verzorgt.
8 Weetje Op de expositie A Human Adventure vind je een uitgebreide tentoonstelling over Nederland en ruimtevaart. En het gave is: je kunt zelf veel proeven doen! Test jezelf als astronaut, leer de sterrenhemel kennen en buig je over droge rivieren op Mars! De zonnepanelen van de ATV worden getest in de fabriek. Stroom De ATV heeft zonnepanelen aan boord voor de eigen stroomvoorziening. Die panelen komen uit Nederland. Ze zijn extra sterk gemaakt voor deze zware vrachtboot. De zonnepanelen laden voortdurend de batterijen op, en die leveren de stroom voor aan boord. Door de zonnepanelen is de ATV breed: van het ene puntje van een zonnepal naar het andere is bijna 22 meter. Indrukwekkend, maar leveren die panelen nu veel stroom? Wel, genoeg voor het toestel natuurlijk. Maar op die stroom zou je geen huishouden kunnen laten draaien. De panelen zouden net één flinke straalkachel aan de praat kunnen houden. André Kuipers bezig met het uitladen van de ATV. OPDRACHT 7 HOEVEEL VOEDSEL? Hoeveel voedsel moet er mee? Dat ga je proberen te berekenen. Stel eens dat elke astronaut per dag 500 gram drooggewicht aan eten en poeder voor drinken verbruikt. De verpakking rekenen we daar dan bij. Er zijn meestal drie astronauten in het ISS. Hoeveel kilogram verbruiken ze samen per dag? OPDRACHT 8 HOEVEEL STROOM? De hoeveelheid stroom die elektrische spullen per seconde verbruiken, wordt gemeten in Watt, genoemd naar een Engelse wetenschapper. De zonnepanelen van het ISS leveren 3800 Watt. Ga thuis eens uitzoeken hoeveel stroom wordt gebruikt door... een gewone gloeilamp Het ISS is het hele ar (365 dagen) bemand. Hoeveel kilogram verbruiken ze samen in een ar? een broodrooster een straalkachel Twee weken per ar zijn er drie extra astronauten aan boord. Reken uit wat die verbruiken en tel dat bij het vorige antwoord op. Je weet nu ongeveer hoeveel voedsel er per ar naar de ruimte gaat! Reken uit hoeveel van deze apparaten per keer op de ATV-panelen zouden kunnen werken.
9 WIN EEN SPACEPAKKET Wat is er mooier dan de ruimte in geschoten te worden? Doe mee met de spaceshuttlewedstrijd en maak zelf een spaceshuttle. Zo maak je kans op een fantastisch Spacepakket voor de hele klas! DOE MEE MET JE KLAS! WAT MOET JE DOEN? Maak samen met je klasgenoten een shuttle. Van papier, hout, plastic alles mag! Schiet deze shuttle de lucht in en maak er een stoer filmpje van. Upload het filmpje vóór 1 december 2013 op Drie klassen worden daarna uitgenodigd om in de kerstvakantie naar Jaarbeurs Utrecht te komen. Een deskundige jury zal dan de winnende klas kiezen. Worden jullie de sterren van de spaceshuttle-wedstrijd? HET SPACEPAKKET BESTAAT UIT: Het Space Bookazine van Know How, een spacetastisch boek waarin je alles leest over de ruimte De enige, echte ruimtevaartspecial van Donald Duck Een echte NASA-pen! Met deze pen kun je onder water en in de ruimte schrijven. Plus: hij gaat wel 100 ar mee. Deze lessen zijn verzorgd door: Samenstelling en tekst: Nick Kivits Jetty Koster Mirthe Niehoff Simone Ruitenbeek Helena Vis Advisering en tekst: Niek de Kort Vormgeving: GoDutchDesign, Vianen Beeld: NASA
Pak voor de activiteit Hoe eten astronauten? de foto van de etende astronaut uit de bijlage.
Mensen in de ruimte GROEP 5-6 58 50 minuten 1 en 23 Pak voor de activiteit Hoe eten astronauten? de foto van de etende astronaut uit de bijlage. De leerling: weet dat voedsel in de ruimte gaat zweven weet
Nadere informatieHet International Space Station. ISS (juni 2006)
Het International Space Station ISS (juni 2006) Sverre Kolman groep 6 - Marijke; De Blijberg 18 maart 2012 1 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Inleiding 3 Hoofdstuk 2: De geschiedenis van de ruimtevaart 4 Hoofdstuk
Nadere informatieVoedsel bewaren. Lesinfo. 1.1. Doelstelling. 1.2. Benodigdheden. 1.3. Inleiding
Lesinfo Voedsel bewaren 1.1. Doelstelling De kinderen aantonen dat het belangrijk is om voedsel op de juiste manier te bewaren en een verband kunnen leggen tussen voedingsmiddelen en de geschikte bewaarmethode.
Nadere informatieLEVEN OP MARS MIDDELBARE SCHOOL KLAS 1/2
LEVEN OP MARS MIDDELBARE SCHOOL KLAS 1/2 Reis naar Mars Van alle planeten in ons zonnestelsel ligt Mars het dichtst bij ons. Toch is er nog nooit iemand geweest. Maar misschien gaat dat snel veranderen
Nadere informatieAstronautenpak groep 7-8
Astronautenpak groep 7-8 Een ontwerper van een astronautenpak houdt zich bij het ontwerpen van een pak met andere dingen bezig dan de laatste mode. Honderden kilometers buiten de dampkring hebben astronauten
Nadere informatieWEET IK WIL IK WETEN GELEERD
Mission X: Train als een Astronaut DE ENERGIE VAN EEN ASTRONAUT Hand-out voor leerlingen Naam van leerling In deze les leer je gezonde voeding te kiezen, hoe je een gezond lichaamsgewicht kunt behouden
Nadere informatieLicht in de ruimte. lesidee voor bovenbouw PO. colofon: info@ruimtevaartindeklas.nl www.ruimtevaartindeklas.nl
Licht in de ruimte lesidee voor bovenbouw PO colofon: auteur: Wendy van den Putte, Science Center NEMO, Amsterdam info@ruimtevaartindeklas.nl www.ruimtevaartindeklas.nl Inhoud Lesopzet... 3 Materialenlijst...
Nadere informatieMeten = weten Instructie voor leerkrachten
Meten = weten Instructie voor leerkrachten Dit opdrachtenblad Meten = Weten is ontwikkeld als een voorproefje voor het lespakket Zonnepanelen op school. Het opdrachtenblad is zelfstandig te gebruiken.
Nadere informatieHeb je wifi in de ruimte?
Lesbrief bij het boek Heb je wifi in de ruimte? van André Kuipers Vind jij de ruimte spannend? Zou je zelf een reis naar de ruimte willen maken? Dan heb je vast het boek Heb je wifi in de ruimte? gelezen.
Nadere informatieUit welk land komt deze raket?
Uit welk land komt deze raket? Raketten Vgroep 5-6 57 tijdsduur 45 minuten kerndoelen 1, 50 en 54 lesdoelen De leerling: herkent de vlaggen van Nederland, België, Zweden, Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië
Nadere informatieHoofdstuk 4 Wonen in de ruimte
Hoofdstuk 4 Wonen in de ruimte In de ruimte wonen is heel vreemd, totdat je eraan gewend bent. Het ruimtestation draait in anderhalf uur één keer rond de aarde. De bemanning ziet dus zestien keer per dag
Nadere informatiehoge stroming Fase Ontdek en onderzoek
Groep 7 & 8 Team van maximaal 4 leerlingen Leerling materiaal TECHNIEK TOERNOOI hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek Verdeel de rollen Je werkt in een groepje van vier leerlingen. Iedereen in je groepje
Nadere informatieEen vreemde planeet groep 5-8
Een vreemde planeet groep 5-8 Hoe weten we wat voor weer het is op Mars? Of uit welk materiaal de ringen van Saturnus bestaan? De leerlingen onderzoeken in deze les zelfgemaakte planeten. Ze leren dat
Nadere informatieEen gezonde lunch. Een gezonde lunch. Ontbijt en energie
Een gezonde lunch Een gezonde lunch Ga met folders van het Voorlichtingsbureau voor de Voeding een gezonde lunch voor jezelf maken. Zoek daarvoor eerst uit wat er precies in een gezonde lunch moet zitten.
Nadere informatieFossiele brandstoffen? De zon is de bron!
Energie 5 en 6 3 Fossiele brandstoffen? De zon is de bron! Filmpjes werkblad Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: weten dat fossiele brandstoffen hele oude resten van planten zijn. kunnen een
Nadere informatieEindexamen vmbo gl/tl Nederlands 2011 - I
Tekst 1 Verkeerschaos dreigt in het heelal 5 10 15 20 25 30 35 40 (1) Kortgeleden beleefde de ruimte zijn eerste serieuze verkeersongeluk. Op ongeveer 800 kilometer boven Siberië kwamen een Amerikaanse
Nadere informatieVoor het welzijn van kind en school. Klas 3!
Voor het welzijn van kind en school Klas 3! Wat is energie Energie heb je nodig om iets te doen. Je hebt het nodig om een auto mee te kunnen laten rijden, een huis mee te verwarmen of een fabriek mee te
Nadere informatieDagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?
Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je
Nadere informatieZonnepanelen op school. Team 1: Meten Onderzoek naar de opbrengst van zonnepanelen. Jullie gaan meten wat zonnepanelen aan energie opbrengen
Zonnepanelen op school Team 1: Meten Onderzoek naar de opbrengst van zonnepanelen Jullie gaan meten wat zonnepanelen aan energie opbrengen 1. SAMENWERKEN IN EEN TEAM Jullie gaan samenwerken in een team.
Nadere informatieRuimteschip Aarde. Jouw werkbladen. In de klas. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam:
Ruimteschip Aarde Jouw werkbladen In de klas Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Ruimteschip Aarde Groep 5-7 Leerlingen In de klas versie 10-2013 1 Ruimteschip Aarde
Nadere informatieKoffie. Inhoud. 1.Waar komt koffie vandaan. 1. Waar komt koffie vandaan
Koffie Inhoud 1. Waar komt koffie vandaan 2. Hoe groeit koffie 3. Oogsten 4. Het mengen en branden 5. 10 uur koffietijd 6. Volksdrank 7. De verpakking 8. Cafeïne en cafeïnevrije koffie 9. Koffiemolens
Nadere informatieEen goede vangst! Een goede vangst 2014 - http://omwb.braintrigger.nl
Een goede vangst! Om fijn te leven maak je veel gebruik van energie. Bijvoorbeeld om eten te koken, of om te spelen met een spelcomputer. Maar ook om het huis te verwarmen of jezelf te vervoeren. Voor
Nadere informatie5 manieren om Samsam te gebruiken
Vraag de leerlingen waarom dit zeepje de vorm van een waterdruppel heeft.* Vertel dat handen wassen de makkelijkste manier is om te voorkomen dat bacteriën en ziektes zich verspreiden. Kinderen die regelmatig
Nadere informatieOpdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst
Opdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst BEWAREN EN BEHOUDEN Wij vinden het heel normaal dat de supermarkt vol eten ligt. Vandaag, morgen, volgende week en daarna. Dat is mogelijk doordat
Nadere informatieKernvraag: Hoe ziet een afkoelingsgrafiek eruit?
Kernvraag: Hoe ziet een afkoelingsgrafiek eruit? Naam leerling: Klas: http://www.cma-science.nl Activiteit 1 Een kopje thee Je hebt een kopje warme thee, maar je bent druk bezig een computerspel te spelen.
Nadere informatieTeam 5: Natuur. Onderzoek naar de natuurlijke zonnecel
Zonnepanelen op school Team 5: Natuur Onderzoek naar de natuurlijke zonnecel Jullie gaan onderzoeken of de plant een zonnecel is en wie daar gebruik van maken 1. SAMENWERKEN IN EEN TEAM Jullie gaan samenwerken
Nadere informatielesbrieven water verzamelen avonturenpakket de uitvinders en de verdronken rivier leerlingen werkblad Lesbrief 1:
lesbrieven leerlingen werkblad Lesbrief 1: water verzamelen Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan
Nadere informatieOntwikkel je eigen ijsje!
v Ontwikkel je eigen ijsje! In dit stappenplan lees je precies wat je hiervoor moet doen! Het beste ijsje wint! Werkblad 2, 3 en 4 1 Werkblad 2 Eisen aan ijs Welke ijsjes ken je? Schrijf er zoveel mogelijk
Nadere informatieTHEMA 1 MENS & AARDE. LES 1 De aarde als systeem. Deze les gaat over: Bij dit thema horen ook:
Powered by ESA NEMO NSO SPACE EXPO WNF THEMA 1 MENS & AARDE LES 1 De aarde als systeem Deze les gaat over: Onderdelen van systeem aarde Aanvoer voedsel en afvoer van afval in het ISS Bij dit thema horen
Nadere informatieDe mens verovert de ruimte
Hugo Vanderstraeten Russen eerst Voor de Russen was dit het derde ruimtesucces op rij. In 1957 hadden ze het eerste ruimtetuig, de Spoetnik I, in een baan om de aarde gebracht. De Spoetnik I, de eerste
Nadere informatieWe wensen jullie veel succes en een leuke en leerzame Eureka Cup!
Space exploration gaat over ruimtevaart. Nergens is techniek zo belangrijk als in de ruimtevaart. De allernieuwste technieken worden gebruikt in spaceshuttles en marslandertjes. Nieuwe materialen worden
Nadere informatieworkshop Wie Wat Bewaart
workshop Wie Wat Bewaart Wetenschappelijk thema: voortschrijdend inzicht Elk van de vier workshops van De Jonge Akademie on Wheels heeft een wetenschappelijk thema, waarmee belangrijke algemene aspecten
Nadere informatieWhat s up Zuiderzeeland? aardrijkskunde, praktische opdracht
What s up Zuiderzeeland? Aardrijkskunde praktische opdracht praktisch onderzoek in zuiderzeeland 4 HV Naam: Klas: In dit onderdeel ga je zelf met je groepje op onderzoek. Je hebt geleerd dat Waterschap
Nadere informatieOntwerp je eigen prefabhuis
Ontwerp je eigen prefabhuis Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding Wist jij dat er in Nederland iets meer dan 7 miljoen huizen staan? Tegenwoordig worden de meeste
Nadere informatieDrankenbord. Opdracht 6A. Opdracht
Opdracht 6A Drankenbord Opdracht Doel: Introductie: 15 min. Aan de hand van het drankenbord leren kinderen: Hoeveel suiker er in hun favoriete drankje zit; Hoelang je moet wandelen of fietsen om de drankjes
Nadere informatieLespakket over verantwoorde voeding voor mens, dier en milieu. Lerarenhandleiding Groep 7 & 8
Lespakket over verantwoorde voeding voor mens, dier en milieu. Lerarenhandleiding Groep 7 & 8 kunnen de definitie van voeding benoemen. weten wat de vier hoofdbestanddelen van voeding zijn en wat de functie
Nadere informatieAVONTURENPAKKET DE UITVINDERS
LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 1: WATER VERZAMELEN Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan
Nadere informatieEen goede vangst! Opdracht van Domein en Knaapen Groep: een goede vangst - http://domein.braintrigger.nl
Een goede vangst! Om fijn te leven maak je veel gebruik van energie. Bijvoorbeeld om eten te koken, of om te spelen met een spelcomputer. Maar ook om het huis te verwarmen of jezelf te vervoeren. Voor
Nadere informatieHet kiemen van zaden
Het kiemen van zaden Dit Werkblad is van... Bij deze opdrachten gaan we in een aantal weken het ontkiemen van zaden volgen. We hebben daarvoor bonen uitgekozen, omdat dit zaden zijn, waarbij de ontkieming
Nadere informatiePOWER LINE. Lesmateriaal plus proeven over elektriciteit. Een lespakket van Zoleerjemeer
POWER LINE Lesmateriaal plus proeven over elektriciteit Een lespakket van Zoleerjemeer POWER LINE Colofon Zoleerjemeer Een uitgave van Zoleerjemeer www.zoleerjemeer.nl 2013 A. Elsinga, alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieDe mens verovert de ruimte!
Gerwin De Decker Astronowat? Geschiedenis van de astronomie Heel lang geleden al dachten mensen na over de beweging van de hemellichamen. Ze gebruikten die om wat op aarde gebeurde te verklaren of om voorspellingen
Nadere informatieSpreekbeurt over ZOUT
Wat is zout? Zout zit in bijna alle voedingsmiddelen die we eten. Zelfs in die producten waarin je het helemaal niet verwacht, zoals zoete koeken en zoete drop. Zout geeft smaak aan het eten. En het zorgt
Nadere informatieTeken een architect. Lees het volgende verhaal:
Teken een architect Lees het volgende verhaal: Een architect heeft een hele dag nagedacht over een nieuwe brug die gebouwd moet worden. Via de brug moet het verkeer, ook zware vrachtwagens, over een brede
Nadere informatieEen glas water uit de ijskast en met ijsklontjes wordt op tafel gezet. De buitenkant wordt nat. Waarom?
Docentversie (24/05/2012) Natte Glazen Benodigdheden -glazen -ijsklontjes -koud water in kan of thermos of plastic flessen -maatbeker -weegschaal Een glas water uit de ijskast en met ijsklontjes wordt
Nadere informatieONTDEK HET ZELF...EN LAAT JE NIETS WIJSMAKEN!
GOED GROEIEN ONTDEK HET ZELF...EN LAAT JE NIETS WIJSMAKEN! LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT 1&2 Ontdek het zelf UITDAGING ONDERZOEK WAT EEN PLANT NODIG HEEFT OM NOG BETER TE GROEIEN. INLEIDING Een van de leukste
Nadere informatieThema Op het werk. Demet TV. Lesbrief 8. De eerste werkdag
Thema Op het werk. Demet TV Lesbrief 8. De eerste werkdag Deze les gaat over de eerste werkdag. gaat voor het eerst werken bij een snoepfabriek. Hij komt binnen en maakt kennis met de chef. De chef vertelt
Nadere informatieZoeken naar leven. Jouw werkbladen. In de klas. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam:
Zoeken naar leven Jouw werkbladen In de klas Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In de klas versie 04-2014 1 Zoeken naar leven
Nadere informatieZweven en zwaartekracht
Leerkrachtinformatie - pag 1 Zweven en zwaartekracht Doelgroep Dit educatieve programma is bestemd voor groep 5 t/m 8. Onze begeleiders stemmen de opdrachten af op het niveau van uw groep. Geef relevante
Nadere informatieWat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje
AFVAL Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje Zoek meer informatie op de computer en bekijk filmpjes over het onderwerp (achterin deze lesbrief staan websites en links voor filmpjes) Overleg
Nadere informatieLes over tussendoortjes
Les over tussendoortjes Groep 7 en 8 Leerdoel Na de les weten de kinderen: - wat gezonde tussendoortjes zijn. - waarom we beter gezonde tussendoortjes kunnen eten dan de gangbare. - waarvoor tussendoortjes
Nadere informatieDoktor Proktor lesbrief groep 3-4. behorend bij de verteltheatervoorstelling: 'Doktor Proktor's Schetenpoeder' door Marjo Dames/ Sterk-Verhaal
Doktor Proktor lesbrief groep 3-4 behorend bij de verteltheatervoorstelling: 'Doktor Proktor's Schetenpoeder' door Marjo Dames/ Sterk-Verhaal 1 Voorbereiding Samen met uw groep gaat u naar de Verteltheatervoorstelling
Nadere informatieIntroductie Ruimtemissie Rosetta
Introductie Ruimtemissie Rosetta klas 1-2 Tien jaar kostte het ruimtesonde Rosetta om op de plaats van bestemming te komen: komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko: een reis van bijna 6,4 miljard kilometer. Rosetta
Nadere informatieantwoorden en uitleg bij Micropia-onderwijsmateriaal primair onderwijs (groep 7-8)
antwoorden en uitleg bij Micropia-onderwijsmateriaal primair onderwijs (groep 7-8) onzichtbaar leven In dit document vindt u de vragen uit het Micropia-opdrachtenboekje voor de bovenbouw van het primair
Nadere informatieSheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen?
Afval the Game Docentenhandleiding les 2 Duur Voor deze les hebt u ongeveer 80 minuten nodig. Leerdoelen De kinderen hebben in de vorige les geleerd dat het belangrijk is om plastic te scheiden, zodat
Nadere informatieTafel met laatje en stoel Etui en papieren op tafel, evt. speelgoed/mooi blaadje o.i.d. Schilderstape Lege dozen Lege jerrycan o.i.d.
Titel van deze les: De piloot, dat ben jij! Uitdaging: Zelfstandig werken Denkwolk onderwerp: Zelfstandig werken blz. 22 Vakgebied(en): Psycho-educatie, drama Doelgroep (OB/MB/BB): MB/BB Maker: Marloes
Nadere informatielezen veilig leren Kinderboekenweektip Voorbereiding Les 1 - kookboeken en recepten Benodigde materialen Werkwijze
veilig leren lezen Kinderboekenweektip 2009 Auteur: Josée Warnaar Het thema van de kinderboekenweek is Aan tafel! - Eten en snoepen in kinderboeken. In deze tip bakt u met de kinderen letterkoekjes. Het
Nadere informatieDuurzame elektriciteit in het EcoNexis huis
Werkblad 1, mbo Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis Inleiding De wereldbevolking groeit al jaren vrij stevig. En de wereldwijde behoefte aan energie groeit mee: we kúnnen simpelweg niet meer zonder
Nadere informatieInleiding VOOR JE HET WEET, MAAK JE DE LEKKERSTE MAALTIJDEN IN EEN SCHONE EN OPGERUIMDE KEUKEN!
Inleiding Of je nu een goede kok bent, of nog geen ei kunt bakken, de is een belangrijke plek in je huis. Dit boek vertelt de belangrijkste dingen over thuis koken. Zodat je veilig en gezond eten kunt
Nadere informatieElektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit
Energie 5 en 6 2 Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit Doelen Begrippen Materialen De leerlingen: begrijpen hoe elektriciteit en stroom ontstaan, als een brandstof wordt
Nadere informatieGezond thema: DE HUISARTS
Gezond thema: DE HUISARTS 1. Wat gaan we doen? Praten over de huisarts en wat de huisarts doet. Nieuwe woorden leren over de huisarts. Het gesprek met de huisarts oefenen. 2. Wat vind ik van? Als je een-op-een
Nadere informatie8 5 Aarde en heelal. Lees de vragen over de planeten in de tabel hieronder. Vragen over de planeten. Aarde Maan Mars
Lees de vragen over de planeten in de tabel hieronder. Vragen over de planeten. Aarde Maan Mars Is er water? ja beetje ja (vooral ijs!) Kunnen er planten groeien? ja nee nee Kunnen er dieren leven? ja
Nadere informatieIJS FABRIEK IJS GEZOND?
IJS FABRIEK IJS GEZOND? Rekenen voor vmbo-groen en mbo-groen Colofon RekenGroen. Rekenen voor vmbo- groen en mbo- groen Module IJsfabriek IJs gezond? Leerlingtekst Versie 1.0. November 2012 Auteurs: Monica
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieVitamines zitten in kleine hoeveelheden in je eten en drinken. Je hebt het halve alfabet aan vitamines: A, B, C, D, E, K.
Testlab Er zitten heel veel voedingsstoffen in gezonde producten. Dat hebben jullie in de film gezien. Nou ja gezien? Voedingsstoffen zijn niet zichbaar in producten, maar we kunnen ze wel aantonen. Daar
Nadere informatieLesbrief les 1 groep 5 en 6 Fit zijn is fijn
Lesbrief les 1 groep 5 en 6 Fit zijn is fijn Lesdoelen De kinderen zijn zich bewust van het belang van gezond eten. De kinderen ervaren het belang van regelmatig bewegen. De kinderen krijgen inzicht in
Nadere informatieSnel, sneller, snelst Raketten
V Snel, sneller, snelst Raketten groep 3-4 37 tijdsduur 60 minuten kerndoelen 1 en 55 lesdoelen De leerling: weet dat je een raket nodig hebt om naar de ruimte te gaan weet dat een raket een motor en brandstof
Nadere informatieOnderzoeksboekje. Klas: Namen:
Onderzoeksboekje Klas: Namen: De onderdelen van de onderzoekscyclus: 1. Introductie 2. Verkennen 3. Opzetten onderzoek 4. Uitvoeren onderzoek 5. Concluderen 6. Presenteren 7. Verdiepen/verbreden 2 Science
Nadere informatielesbrieven avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel leerlingenbestand Lesbrief 1: Opdracht 1: Maak een energieweb
lesbrieven leerlingenbestand Lesbrief 1: Sunny Opdracht 1: Maak een energieweb Opdracht 2: Teken Sunny de elektrische auto Opdracht 3: De zonnetoren avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel Opdracht
Nadere informatiePapier maken in de klas
Energieneutraal 2040 Aalsmeer - Amstelveen - Diemen - Ouder-Amstel - Uithoorn Groep 5 t/m 8 Informatieblad + Docentenhandleiding De regio zit vol energie! www.natuurmilieuweb.nl Overzicht Colofon COLOFON
Nadere informatieGROEP 5 EN 6 HOEZO AFVAL?
GROEP 5 EN 6 Daar zit veel moois in! DIA 1 Doelen van deze les: Je leert op welke manieren je afval opnieuw kunt gebruiken. Je leert wat een circulaire economie is. Je bedenkt hoe je minder afval kunt
Nadere informatieinhoud IK ZEI JE TOCH BOB: EET NIET TEVEEL BRUINE BONEN.
De ruimtevaarder inhoud Inleiding 3 1. Het werk van de ruimtevaarder 4 2. Hoe word je ruimtevaarder? 6 3. Het ruimtepak 8 4. Wonen in de ruimte 11 5. Ruimteweetjes 13 6. Filmpjes 15 Bronnen en foto s 16
Nadere informatieAVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN HET ZONNEWIEL
LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 1: SUNNY Opdracht 1: Maak een energieweb Opdracht 2: Teken Sunny de elektrische auto Opdracht 3: De zonnetoren AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN HET ZONNEWIEL Copyright
Nadere informatie1 TECHNOLOGISCHE OPVOEDING LEERKRACHTENFICHE. Hoofdthema: elektriciteit / energie Onderwerp : Eenvoudige stroomkring maken Doelgroep: 2 e graad
1 TECHNOLOGISCHE OPVOEDING LEERKRACHTENFICHE Hoofdthema: elektriciteit / energie Onderwerp : Eenvoudige stroomkring maken Doelgroep: 2 e graad Timing: 1 á 2 lestijden De les in het kort: De leerlingen
Nadere informatieCentrum afgekort ISS.
Projectblok 2 leven in de ruimte - Verblijf in de ruimte - het project ISS - elektriciteit aan boord - snelheid in de ruimte - leven in de ruimte Inleiding In het eerste deel heb je iets geleerd over de
Nadere informatieGetsie...bedorven! Bederf. Micro-organismen en hygiëne. Kies de juiste namen bij de tekeningen
Getsie...bedorven! Bederf Laat enkele producten bederven. Dit zijn: vochtig sneetje brood op een schoteltje onder een bekerglas een beetje melk in een open bekertje in het lokaal een stukje vlees op een
Nadere informatieFlesvoeding praktische tips
Flesvoeding praktische tips In deze folder vindt u informatie over flesvoeding. Soorten flesvoeding Als u van tevoren al weet dat u kunstvoeding wilt gaan geven, kunt u voor de bevalling alvast de voeding
Nadere informatieFenomena. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam: Fenomena Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 01-2016 1
Fenomena Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Fenomena Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 01-2016 1 Fenomena Welkom bij Fenomena! Deze hele
Nadere informatiezich wast last kan hebben van misselijkheid gewichtsloos is om in de kleding van een astronaut te werken
Mensen in de ruimte GROEP 3-4 38 55 minuten 1 en 55 Tip. Voer deze les uit in de gymzaal. De leerling: zich wast last kan hebben van misselijkheid gewichtsloos is om in de kleding van een astronaut te
Nadere informatiedag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op
RUIMTE Naam: dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op www.schooltvbeeldbank.nl 1. Planeten Uit hoeveel planeten bestaat ons zonnestelsel? De aarde en dan nog.. planeten. (vul aantal in)
Nadere informatieAuditieve oefeningen bij het thema: de ruimte
Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte Boek van de week: 1; Een hapje maan 2; De ruimte 3; Papa pak je de maan voor mij 4; Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende vragen: Wat staat er op
Nadere informatieWaterrijk. 1. Aanzetten. 1.a Waterrijk
1. Aanzetten Waterrijk 1.a Waterrijk Jij gaat aan de slag met het dossier Waterrijk. Welke onderdelen van het dossier ga jij maken? Overleg met je docent. GA IK DOEN STAP ONDERDEEL TIJD BESCHRIJVING 2
Nadere informatieWat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje
ENERGIE Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje Zoek meer informatie op de computer en bekijk filmpjes over het onderwerp (achterin deze lesbrief staan websites en links voor filmpjes) Overleg
Nadere informatieSpeklappen en rookworsten
Opdracht 1 Deze opdracht doe je in een groepje van vier. Nodig: A3-papier, zwarte stift. Om vlees te kunnen eten, worden er dieren geslacht. In jouw gemeente waren er vanaf 1850 veel slachterijen en vleesfabrieken
Nadere informatieDOEL VAN HET ONDERZOEK:
Opdracht door een scholier 1682 woorden 18 november 2001 7,4 74 keer beoordeeld Vak ANW De opdracht: Al heel lang denken mensen na over een bemande vlucht naar de planeet Mars. Zo n ruimtereis naar Mars
Nadere informatieVerwonderen STICHTING KIND EN VOEDING. Groep 7 en 8
Verwonderen Groep 7 en 8 Leerdoel De kinderen: - Verwonderen zich over voedsel. - Denken na over smaak. - Ze leren de hoofdsmaken en zintuigen (opnieuw) kennen en ervaren. - Ontdekken wat de rol is van
Nadere informatieMilieuopdrachten Sarahs Wereld
Milieuopdrachten Sarahs Wereld Om de wereld milieuvriendelijker te maken, heeft Sarah zeven milieutips. 1. De ruil je rijk! tip 2. De koop tweedehands! tip 3. De kijk uit wat je koopt! tip 4. De haal het
Nadere informatieLesbrief over Leerplicht
Lesbrief over Leerplicht Donderdag 19 maart 2015: Dag van de Leerplicht! Leerplicht? Hoezo? Ik ga toch gewoon naar school!? Ja, voor de meeste kinderen in Nederland is het de gewoonste zaak van de wereld
Nadere informatieInhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!
1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk
Nadere informatieEnergieteams groep 7 8
Energieteams groep 7 8 Als de problemen en oplossingen voor klimaatverandering helder zijn, kun je de leerlingen van groep 7 en 8 energieteams laten vormen. Ieder team krijgt een eigen missie! Hieronder
Nadere informatieSmaakpolitie. Steunpunt Smaaklessen. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Steunpunt Smaaklessen 25 November 2013 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/41637 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs
Nadere informatieDe lamp. Copyright Vakcollege Groep B.V. 2011. Alle rechten voorbehouden.
De lamp Copyright Vakcollege Groep B.V. 2011. Alle rechten voorbehouden. De lamp Met lampen is het als met schoenen; ze zijn vanzelfsprekend en je ziet ze overal. Pas als de stroom een keer uitvalt, merk
Nadere informatieweet dat een zonnepaneel net als een batterij energie levert weet waar een auto aan moet voldoen om op zonnepanelen een auto die op zonneenergie
Gebruik de zon GROEP 7-8 72 65 minuten 1, 42, 44 en 45 De leerling: weet dat de zon gebruikt kan worden om bruikbare elektrische energie op te wekken kan voorbeelden noemen waarbij energie van de zon gebruikt
Nadere informatiewww.praktischtechniek.nl
D. Bekijk nu de andere zaklampen. Vul de tabel in. Werken alle zaklampen? Ja / nee Omdat: Welke zaklamp schijnt het langst? Techniekkit: Noord Nederland Domein: Energie omzetting Competentie: Ontwerpen
Nadere informatieINLEIDING Bovendien vervuilen diezelfde energiebronnen onze planeet!
INLEIDING Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen: koken, verwarmen, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel verschillende
Nadere informatieONTDEK HET ZELF...EN LAAT JE NIETS WIJSMAKEN!
LEKKER DRINKEN ONTDEK HET ZELF...EN LAAT JE NIETS WIJSMAKEN! LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT 3&4 Ontdek het zelf UITDAGING ONDERZOEK HOE JE VAN EEN PLANT MEERDERE PLAN- TEN KUNT MAKEN, OFTEWEL HOE JE EEN PLANT
Nadere informatieVriendschap. Basisonderwijs
Basisonderwijs Wist je dat er wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar vriendschappen? Wereldwijd zijn wetenschappers daarmee bezig, ook bij de Universiteit Leiden. Bij het Brain & Development Onderzoekscentrum
Nadere informatieWat erin zit, staat erop! Etiketten
Wat erin zit, staat erop! Etiketten Zoek uit welke informatie er zoal op etiketten staat door tien verschillende verpakkingen te bestuderen. Maak een indeling van de categorieën informatie. Probeer er
Nadere informatieGroep 8 - Les 4 Duurzaamheid
Leerkrachtinformatie Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid Lesduur: 30 minuten (zelfstandig) DOEL De leerlingen weten wat de gevolgen zijn van energie verbruik. De leerlingen weten wat duurzaamheid is. De leerlingen
Nadere informatieVeilig eten voorkom een voedselinfectie
Veilig eten voorkom een voedselinfectie Elke dag lopen 2.000 Nederlanders een voedselinfectie op. Slechte hygiëne is meestal de oorzaak. Je kunt er flink ziek van worden: denk aan diarree, braken en koorts.
Nadere informatieBUIKVET WORKSHOP LES 2
BUIKVET WORKSHOP LES 2 De beste eet momenten voor een slanke buik Welkom bij de tweede les van de buikvet workshop. Of je nu een vrouw bent die in de overgang zit, of net bevallen bent van je eerste kindje,
Nadere informatie