Lekenpraatje promotie Josje Weusten bij het proefschrift De idylle voorbij. Verbeelding van moederschap in Nederlandse literatuur,
|
|
- Patricia van Dam
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Lekenpraatje promotie Josje Weusten bij het proefschrift De idylle voorbij. Verbeelding van moederschap in Nederlandse literatuur, Op 25 November 2011, Universiteit Maastricht (Slide) Geachte voorzitter, geachte leden van de corona, beste collega s, lieve familieleden, lieve vrienden. Ik ben blij dat jullie aanwezig zijn bij de verdediging van mijn proefschrift. In het komende kwartier zal ik mijn onderzoek kort voor jullie beschrijven. (Slide) Mijn proefschrift gaat over de verbeelding van moederschap in de Nederlandse literatuur van 1980 tot Een van de bekendste auteurs die zich met dit onderwerp bezig houdt, is Renate Dorrestein. Dit doet zij bijvoorbeeld in haar roman Een hart van steen, waarin een moeder na de geboorte van haar vijfde kind besluit haar kinderen en man te vermoorden om vervolgens zelfmoord te plegen. De nadruk op negatieve ervaringen van het moederschap, is typerend voor het oeuvre van Dorrestein. En zij staat hierin als romanschrijfster vandaag de dag niet alleen. We kunnen stellen dat het moederschap in hedendaagse fictionele Nederlandse literatuur dikwijls geproblematiseerd lijkt te worden. En het lijken vooral vrouwelijke auteurs te zijn die er over schrijven. (Slide) Daar staat tegenover dat moederschap in de maatschappelijke context, vandaag de dag vaak op een specifieke, normatieve wijze wordt geïdealiseerd. Het moederschap wordt sinds eind jaren zeventig, begin jaren tachtig beschouwd als iets waarvoor je, mede dankzij de introductie van de anticonceptiepil, bewust kunt kiezen. En dat, als er eenmaal voor gekozen is, maakbaar is. In deze context heeft het idee postgevat dat het moederschap wel leuk moet zijn! Er wordt daarbij doorgaans een bepaald type moeder verheerlijkt: de blanke, welgestelde middenklasse moeder met jonge kinderen. Zij maakt deel uit van een heteroseksueel kerngezin, waarin haar man kostwinner is. Zelf werkt zij niet of parttime. Van deze moeder wordt verwacht dat ze van het moederschap geniet. (Slide) Zij wordt daarbij verondersteld een symbiotische relatie met haar kind te hebben. Vanwege die relatie zou ze intuïtief juist handelen wanneer het haar kind betreft. Door de symbiose is wat leuk en goed is voor de moeder, dat immers ook voor het kind. De moeder moet dus simpelweg doen wat voor haar goed voelt. Als er zich onverhoopt toch problemen voordoen, dan dient ze die snel met hulp van professionals op te lossen. Haar geluk wordt daarmee als haar eigen verantwoordelijkheid gezien. De wijdverspreide aanwezigheid van dit ideaalbeeld, zorgt ervoor dat veel moeders het 1
2 moeilijk vinden om openlijk over onplezierige kanten van het moederschap te spreken. Hier rust in zekere zin een taboe op. (Slide) Het dwingende karakter van dit vertoog wordt vooral goed zichtbaar wanneer er niet aan voldaan kan worden. De hier afgebeelde advertentie waarmee het Fonds Psychische Gezondheid in 2005 aandacht vroeg voor postnatale depressies, is daarvan een voorbeeld. De zin Ik hoor nu te GENIETEN, maakt het normatieve karakter van het idee dat moederschap genieten is zichtbaar. De woorden suggereren immers dat dit beeld van een mistroostig kijkende moeder niet is zoals het hoort te zijn. (Slide) Wanneer we de idealisering van het moederschap in de Nederlandse maatschappij afzetten tegen de voorkeur voor het problematiseren ervan in fictionele literatuur, dan rijst de vraag hoe beiden zich tot elkaar verhouden. De vraag naar die verhouding staat centraal in mijn onderzoek. Het gaat mij in de eerste plaats om de betekenissen van fictionele literatuur. En daarbij gaat mijn aandacht uit naar de wijze waarop het type moederschap dat in de maatschappij doorgaans wordt geïdealiseerd, wordt behandeld in de literatuur. Het gaat in mijn boek dus vooral om de sociale functie van literatuur. (Slide) In navolging van literatuurwetenschapster Jane Tompkins wordt er gewerkt vanuit de aanname dat romans cultureel werk kunnen verzetten. Met die term verwijst Tompkins naar de manier waarop literatuur zich op de samenleving bezint. Tompkins is vooral geïnteresseerd in de betekenissen die romans bij hun lezers en critici hebben opgeroepen. Ook in dit onderzoek gaat de interesse uit naar het cultureel werk van literatuur. Het gaat daarbij echter niet in de eerste plaats om een analyse van betekenissen die door lezers en critici aan een roman zijn toegekend, maar om het betekenispotentieel dat de romans zelf herbergen. (Slide) Er wordt daarom niet gesproken van een onderzoek naar cultureel werk, maar naar het cultureel werkpotentieel van romans. Deze nieuwe term wordt hier mede geïntroduceerd, omdat ze uitdrukking geeft aan het feit dat de onderzoeker onvermijdelijk een rol speelt in de betekenissen die aan teksten kunnen worden toegekend. Door bepaalde vragen aan literaire teksten over moederschap te stellen, wordt immers een bepaald cultureel potentieel in deze bronnen geactiveerd. Ze worden als het ware aan het werk gezet. (Slide) Om de centrale onderzoeksvraag te beantwoorden, sta ik in mijn proefschrift allereerst stil bij de wijze waarop moederschap in de afgelopen dertig jaar in Nederland is geïdealiseerd. Dit doe ik aan de hand van bestaand en nieuw onderzoek naar opvoedkundige adviesboeken, vrouwentijdschriften, opvoedkundige tijdschriften, en reclame voor babyproducten. De nieuwe analyses betreffen onder andere het tijdschrift Ouders van Nu, promotiemateriaal van de winkelketen Prénatal, en advertenties van Maxi Cosi. Ik maak aannemelijk dat de genoemde rooskleurige benadering van het 2
3 moederschap eind jaren zeventig terrein wint. Saillant detail is dat die visie op het krijgen van kinderen zich de laatste jaren ook voorzichtig naar het vaderschap lijkt uit te breiden. (Slide) Dat het moederschap in de onderzochte bronnen geïdealiseerd wordt, betekent niet dat de representatie van moederschap in dit materiaal uniform is. Problemen worden eveneens zichtbaar gemaakt. Er lijkt dus ook aan het normatieve idyllische beeld van moederschap te worden geknaagd. Daarbij is een slag om de arm op zijn plaats. Veel probleemdiscoursen over moederschap worden namelijk ingeperkt door het idyllische vertoog. Om te beginnen worden problemen dikwijls als relatief gemakkelijk te managen afgeschilderd. Daarnaast wordt vaak juist het moederschap van vrouwen die niet aan het ideaaltype voldoen in een negatief licht gesteld. Het gaat dan bijvoorbeeld om moeders die niet-blank zijn, die niet tot een heteroseksueel kerngezin behoren of die niet parttime werken, zoals moeders met een migrantenachtergrond, homoseksuele moeders of moeders met een fulltime carrière. (Slide) Na de analyse van het maatschappelijke ideaal, verdiept dit proefschrift zich in de verbeelding van moederschap in literatuur. Daartoe breng ik eerst op kwantitatieve wijze de romans in kaart die er de afgelopen dertig jaar over moederschap én vaderschap zijn verschenen en hoe deze zijn ontvangen in vijf Nederlandse dagbladen. Het net wordt in dit deel van het onderzoek dus verder uitgegooid dan in de rest van het boek: hier wordt al het fictionele proza over ouderschap meegenomen. Dus niet alleen de boeken over moederschap en niet alleen literaire fictie. Zo krijgen we zicht op het landschap van fictioneel proza waarvan literatuur over moederschap deel uitmaakt. Met behulp van een analyse van meer dan 2000 beschrijvingen van prozawerken in de Nederlandse Centrale Catalogus zijn er 549 romans over ouderschap gelokaliseerd. Daarvan gaan er 148 over moederschap, waarvan er weer 90 als literair gelden. (Slide) Deze kwantitatieve analyse leverde verschillende inzichten op over de productie van boeken over moederschap én vaderschap. Ik licht er nu twee uit die over de onderzochte 90 literaire romans over moederschap gaan. Om te beginnen was het belangrijkste doel van de analyse van deze boeken om de aanname te onderzoeken dat het moederschap in literaire fictie hoofdzakelijk wordt geproblematiseerd. Dit blijkt in bijna 90% van de onderzochte literaire romans het geval. Daarnaast is onderzocht of het inderdaad vooral vrouwelijke auteurs zijn die zich in de literatuur met moederschap bezighouden. Deze hypothese werd eveneens bevestigd: 60,6% van de literaire werken is van vrouwelijke auteurs. Dit is een opmerkelijk groot aandeel, omdat beschikbare cijfers er op wijzen dat vrouwen de laatste decennia slechts een kleine dertig procent van het verschenen fictionele proza hebben geschreven. (Slide) De kwantitatieve analyse biedt de mogelijkheid om een indruk te krijgen van het soort literatuur dat er over moederschap wordt gepubliceerd en enkele aannames te onderzoeken, maar ze stelt ons niet in staat om de relatie van literatuur tot het 3
4 maatschappelijke moederschapsideaal goed te bestuderen. Daarvoor heb ik vier romans van vrouwelijke auteurs in detail geanalyseerd. Het zijn: De reis naar het kind van Vonne van der Meer, Nieuwe buren van Saskia Noort, Een hart van steen van Renate Dorrestein en Met onbekende bestemming van Maya Rasker. In de eerste twee romans is ongewilde kinderloosheid een belangrijk thema, in de laatste twee staan moeders die hun kinderen vermoorden centraal. (Slide) Voor de interpretatie van de romans is een methode gebruikt die is gebaseerd Maaike Meijer s theorie over intertekstualiteit en de structuralistische narratologie van Mieke Bal. Daarbij besteed ik veel aandacht aan genre-invloeden op romans. Daarmee wordt aangesloten bij de observatie dat literaire genres niet los kunnen worden gezien van hun maatschappelijke context. Literatuurwetenschappers Stephen Greenblatt en Jane Tompkins laten zien dat genres bij hun ontstaan vaak antwoorden op nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen zijn, die in bestaande genres niet kunnen worden verwoord. Om dezelfde reden worden bestaande genres aangepast of genres die uit de mode zijn geraakt opnieuw tot leven gewekt. Voortbordurend op deze inzichten wordt het, voor het beantwoorden van vragen naar de sociale betekenis van literatuur, van belang geacht om genreaspecten te onderzoeken. Dit kan ons inzicht in de wijze waarop een roman met die maatschappelijke context in dialoog gaat immers vergroten. (Slide) Uit de analyse van de romans, blijkt dat het ideaal van genieten in alle boeken op een kritische manier wordt gethematiseerd. Dit gebeurt onder andere door zichtbaar te maken dat de belangen van moeder en kind vaak botsen. In alle romans is het problematisch, wanneer een moeder doet wat voor haar goed voelt. In Nieuwe buren leidt het er zelfs toe dat een ongeboren kind wordt vermoord en een peuter zijn ouders verliest. In Een hart van steen en Met onbekende bestemming betekent het ook de dood van kinderen. De romans trekken de rooskleurige benadering van het moederschap, die een symbiose van moeder en kind veronderstelt, zo in twijfel. Een ander belangrijk resultaat van de romaninterpretaties is dat de introductie van premoderne en antimoderne genres en perspectieven een belangrijke rol blijkt te spelen in de ondermijnende werking van de romans. Zo wordt het idee van maakbaarheid, dat onderdeel is van het vertoog van genieten rondom moederschap, in Een hart van steen bekritiseerd door terug te grijpen op een genre uit de Griekse oudheid: de tragedie. In dit genre is er een belangrijke rol weggelegd voor het noodlot. Het door het noodlot geregeerde wereldbeeld uit de tragedie wordt in de roman in stelling gebracht tegen moderne ideeën van maakbaarheid en keuzevrijheid. (Slide) Tot slot. Door mijn onderzoek heb ik een kritische houding ontwikkeld ten aanzien van eenzijdige rooskleurige beelden van het krijgen en hebben van kinderen. Toen ik zelf voor het eerst in verwachting was, werd ik er niettemin door verrast dat ik niet enkel dolgelukkig was. Ik realiseerde mij toen hoe moeilijk het is om weerstand te bieden aan heersende vertogen. Met mijn onderzoek heb ik aandacht gevraagd voor die normerende invloed van de hedendaagse idealisering van het moederschap. Ik heb 4
5 laten zien dat literatuur en de analyse van literatuur daarbij een belangrijke maatschappelijke functie kan vervullen. (Slide) Hartelijk dank voor jullie aandacht. 5
Verslag onderzoek Wat Werkt - deel 3
Verslag onderzoek Wat Werkt - deel 3 ideeën van familie en bekenden bij het geven van steun Ervaringen en ideeën van familie en bekenden bij het geven van steun Jos de Kimpe Carlijn Nieuwenhuis FEBRUARI
Nadere informatieDepressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer
Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie en angstklachten tijdens de zwangerschap komen regelmatig voor. Toch wordt dit onderwerp nog vaak als taboe ervaren en is niet duidelijk welke
Nadere informatieEen kritiek op een geromantiseerd vertoog over moederschap
Een kritiek op een geromantiseerd vertoog over moederschap De moordende moeders in Dorresteins Een hart van steen en Raskers Met onbekende bestemming Josje Weusten 3 In dit artikel worden de verbeeldingen
Nadere informatiePresentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis
Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden
Nadere informatieInhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113
Inhoud Woord vooraf 7 Het allereerste begin 9 Oervaders 19 Israël als moeder 57 Wijsheid voor ouders en kinderen 83 Koninklijke vaders 113 Profetische opvoedkunde 145 Kinderen in zijn koninkrijk 177 Leerling
Nadere informatiePAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER. Interviewernummer : INTCODE. Module INTIMITEIT. (bij de vragenlijst volwassene lente 2002)
PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER Interviewernummer : INTCODE WZARCH INDID Module INTIMITEIT (bij de vragenlijst volwassene lente 2002) Personen geboren vóór 1986. Betreft persoonnummer : P09PLINE (zie
Nadere informatiePraktijk voor KinderMaud & Jeugd Psychologie Simons Elke ouder kent het: Doe ik het wel goed? gevoel! ÒIk sta je graag bij om twijfels over de opvoeding of ontwikkeling van je kind weg te nemen. Jullie
Nadere informatieNiet Normaal. Hetero s zijn niet normaal, ze zijn gewoon met meer.
LEIDRAAD VOOR BEGELEIDERS Niet Normaal Hetero s zijn niet normaal, ze zijn gewoon met meer. Het project Niet Normaal wil seksuele diversiteit bespreekbaar maken bij (Gentse) jongeren van 14 tot 18 jaar.
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik weet niet of het u is opgevallen, maar het trof mij dat de lezingen van vandaag vol tegenstellingen zitten: het begint al bij Jesaja 41: mensen zijn
Nadere informatieDe kunst om met jezelf te leven. Met praktische tips, humoristische verhalen, psychologische inzichten en prachtige afbeeldingen. Hannah Elisa Walsh
De kunst om met jezelf te leven Met praktische tips, humoristische verhalen, psychologische inzichten en prachtige afbeeldingen. Hannah Elisa Walsh 1 Voorwoord. Het idee voor dit boek kwam in mij op terwijl
Nadere informatieThema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema.
http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 16. Herhaling thema. Wat leert u in deze les? De woorden van les 12, 13, 14 en 15. Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente Den Haag
Nadere informatie3.6 Diversiteit is meer dan verschil in cultuur 91 3.7 Antwoorden uit de gezondheidswetenschappen
Inhoud Inleiding 7 1 Diversiteit in jouw leven 13 1.1 Identiteit 13 1.2 Sociale identiteit 15 1.3 Sociale deelidentiteiten 17 1.4 Multiculturele persoonlijkheden 20 1.5 Aspecten van persoonlijkheden 24
Nadere informatieLet op: Alleen gesproken woord geldt!
Spreekpunten staatssecretaris De Vries van Defensie ter opening van het congres Maak jezelf Zichtbaar op 11 maart 2010 te Den Haag. Let op: Alleen gesproken woord geldt! Dames en heren, We leven in het
Nadere informatieMANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN
Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe
Nadere informatieDe idylle voorbij Verbeelding van moederschap in Nederlandse literatuur
De idylle voorbij De idylle voorbij Verbeelding van moederschap in Nederlandse literatuur 1980 tot 2010 PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit Maastricht, op gezag van
Nadere informatieKarin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach.
Karin de Galan Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Ze heeft zich gespecialiseerd in het trainen van trainers en richtte in 2007 de galan school voor training op. Eerder werkte ze als
Nadere informatieJezus maakt mensen gelukkig
Eerste Communieproject 33 Jezus maakt mensen gelukkig Jezus doet wonderen In les 5 hebben we geleerd dat God onze Vader is. Wij zijn allemaal zijn kinderen. Alle mensen zijn broertjes en zusjes van elkaar!
Nadere informatierouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014
rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 Jacqueline van Meurs: geestelijk verzorger/consulent spirituele zorg Gerda Bronkhorst: oncologieverpleegkundige/verpleegkundig consulent palliatieve
Nadere informatieInhoud. Vechten voor wie je bent! Illustratie van een docent 11
Inhoud Vechten voor wie je bent! Illustratie van een docent 11 Leidinggevende wie ben je? Inleiding op het centrale thema 13 Dolf van den Berg, namens alle auteurs en andere betrokkenen Wie is het die
Nadere informatieHoe houden we de jongens binnenboord?
Verschenen op 10 juli 2009 in Haarlems Dagblad (onder de ietwat misleidende kop Jongens zijn slimmer dan meisjes ) Hoe houden we de jongens binnenboord? De achterstand van jongens in het onderwijs groeit.
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatieInleiding In mijn praktijk als orthopedagoog/gz-psycholoog komen natuurlijk ook ouders met een enig kind. Eerlijk gezegd zag ik hen tot nu toe niet als een aparte categorie. Voor mij is ieder mens uniek,
Nadere informatieGELOOFSVRAGEN EN LEVENSVRAGEN
WAAROM??? DAAROM!!! Soms sta je met je mond vol tanden, wanneer je kind je met een vraag overvalt. "Waarom zijn de bomen groen?", "Waarom regent het vandaag?" Waarom... waarom..., steeds weer waarom. De
Nadere informatieInner Child meditatie
De Inner Child meditatie Uit: Je Relatie Helen Een nieuwe weg naar heling van je relatievaardigheid Indra Torsten Preiss De Inner Child meditatie De Inner Child-meditatie is de meditatie bij uitstek om
Nadere informatiePromoveren: Geschikt / Ongeschikt?
Promoveren: Geschikt / Ongeschikt? Naam: Email: Is promoveren bij het Welten-instituut (Open Universiteit) iets voor mij? Vraag 1 van 15 Ik voldoe aan de eisen van voldoende vooropleiding om te promoveren,
Nadere informatieOm mee te beginnen: boekfragment en opdrachten
Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.
Nadere informatieBijlage Stoere Schildpadden
Bijlage Stoere Schildpadden Deze bijlage hoort bij de beschrijving van de interventie Stoere Schildpadden, zoals die is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies. Meer informatie: www.nji.nl/jeugdinterventies
Nadere informatieZelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W
Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument
Nadere informatie27 juni 2015. Onderzoek: Maatregelen tegen eenzaamheid
27 juni 2015 Onderzoek: Maatregelen tegen eenzaamheid Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek.
Nadere informatieHet Groninger Stadspanel over LGBT. Meningen over bi- en homoseksualiteit en transgender in Groningen stad
Het Groninger Stadspanel over LGBT Meningen over bi- en homoseksualiteit en transgender in Groningen stad Onderzoek en Statistiek Groningen heeft als kernactiviteiten instrumentontwikkeling voor en uitvoering
Nadere informatieWees wijs met licht. Leo Cheizoo. We begrijpen waarom kinderen bang zijn voor het donker, maar waarom zijn mensen bang voor het Licht?
Wees wijs met licht Leo Cheizoo We begrijpen waarom kinderen bang zijn voor het donker, maar waarom zijn mensen bang voor het Licht? Plato ISBN: 90-76564-63-9 NUR-code: 720 NUR-omschrijving: Esoterie algemeen
Nadere informatieJe bent jong en je wilt wat!
Je bent jong en je wilt wat! Logisch, je voelt je geen sukkel. Je bent jong, je zit vol energie en je wilt eruit halen wat er uit dit leven te halen valt. Plezier maken, feesten en doen waar je zin in
Nadere informatieDrie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven
Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar
Nadere informatieDe Vlaamse overheid b(r)ouwt een diverse werkvloer
De Vlaamse overheid b(r)ouwt een diverse werkvloer Holebi s & transgenders als collega s DIENST DIVERSITEITSBELEID Resultaten online enquête Om de situaties van homo s, lesbiennes, biseksuelen (holebi
Nadere informatieDe VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft)
De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft) Inleiding Veel mensen ervaren moeilijkheden om werk te vinden te behouden, of van baan / functie te veranderen. Beperkingen, bijvoorbeeld
Nadere informatieBASISCURSUS LENORMAND
BASISCURSUS BASISCURSUS BASISCURSUS Door RENÉE MERKESTIJN Door RENÉE MERKESTIJN Door Gebaseerd op het boek Lenormandkaarten van deze auteur. Gebaseerd op het boek Lenormandkaarten van deze auteur ebaseerd
Nadere informatieOnthaal 2014-2015 BACHELOR GESCHIEDENIS OPBOUW PROGRAMMA/MOTIVATIE
Onthaal 2014-2015 BACHELOR GESCHIEDENIS OPBOUW PROGRAMMA/MOTIVATIE Kennismaking Monitoren Charlotte Verrydt Katrien Philippen Tim Juwet Gemotiveerde keuze Doel van de sessie Motivatie is je brandstof om
Nadere informatieDocent Kunsteducatie in de schijnwerpers
Docent Kunsteducatie in de schijnwerpers Master-thesis over de werkwijze van de docent kunsteducatie in het VMBO en VWO Tirza Sibelo Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen Richting: Sociologie
Nadere informatieHet belangrijkste verhaal is eigenlijk een samenvatting van alles wat Hij gedaan heeft
Kunt u mij een (voor u) belangrijk verhaal over Jezus vertellen? Het belangrijkste verhaal is eigenlijk een samenvatting van alles wat Hij gedaan heeft Zijn twee belangrijkste geboden: Heb je God lief
Nadere informatieJohannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,
Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...
Nadere informatieFOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.
PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een
Nadere informatieDoel van Bijbelstudie
Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het
Nadere informatieDe bruiloft van Simson
De bruiloft van Simson Weet je nog waar de vertelling de vorige keer over ging? Over Simson, de nazireeër. Wat is een nazireeër? Een nazireeër is een bijzondere knecht van God. Een nazireeër mag zijn haar
Nadere informatiePresenteren & Promoveren Presentatietraining voor promovendi
Presenteren & Promoveren Presentatietraining voor promovendi Ik kon na de training echt vol vertrouwen, met rust en enthousiasme mijn proefschrift verdedigen! Spies&Spreken Glasfabriek, Daalsedwarsweg
Nadere informatieOpvoedingsondersteuning
Opvoedingsondersteuning Voor ouders van tieners met methodiek Geweldloos Verzet/Nieuwe Autoriteit Naima Annouri Jamal El Boujddaini Overzicht inhoud en methoden van Geweldloos Verzet Steun Actieve weerstand
Nadere informatieStellingen en normering leerlingvragenlijst
Stellingen en normering leerlingvragenlijst Expertsysteem ZIEN! voor het primair onderwijs 3.0 oktober 2014 ZIEN! is een product van, in samenwerking met ParnasSys ZIEN!PO leerlingvragenlijst 3.0 Stellingen
Nadere informatieOpeningsgebeden INHOUD
Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus
Nadere informatiezondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar
Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.
Nadere informatieCHECKLIST LEIDSTERVAARDIGHEDEN DE TAALLIJN
CHECKLIST LEIDSTERVAARDIGHEDEN DE TAALLIJN CHECKLIST LEIDSTERVAARDIGHEDEN Binnen de Taallijn staat de deskundigheidsbevordering van (toekomstige) leidsters centraal. De nadruk in de scholing ligt dan ook
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 1 maandag 14 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2012 tijdvak 1 maandag 14 mei 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 49 punten
Nadere informatieVaders zijn ook zwanger Een man en zijn negen maanden
Vaders zijn ook zwanger Een man en zijn negen maanden Eerste druk, oktober 2012 2012 Mark Schell Portretfoto: Heidy IJsveld isbn: 978-90-484-2682-9 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatiecommunicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren, besef het! (er is geen nooduitgang)
Workshop Taal, veel meer dan praten. Koolhof Coaching en Training Over de complexiteit van communicatie Onderwerp: Uitgangspunt: communicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren,
Nadere informatieLogin eduroam. r0xxxxxx@student.kuleuven.be. (Gebruik je studentennummer en KU Leuven-paswoord)
Login eduroam r0xxxxxx@student.kuleuven.be (Gebruik je studentennummer en KU Leuven-paswoord) Onthaal 2015-2016 BACHELOR GESCHIEDENIS OPBOUW PROGRAMMA/MOTIVATIE Kennismaking Monitoren Charlotte Verrydt
Nadere informatieSOCIALE VAARDIGHEDEN
RAPPORT SOCIALE VAARDIGHEDEN SCHOOLJAAR 2009-2010 NAAM: KLAS: Inleidend woord Dit is het nieuwe rapport sociale vaardigheden. Het sociaal functioneren op school vinden wij uitermate belangrijk. We willen
Nadere informatieWerken in een andere sector of branche: iets voor u?
Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Uw hele loopbaan blijven werken in dezelfde sector of branche? Voor veel werknemers is het bijna vanzelfsprekend om te blijven werken in de sector of
Nadere informatieBeertje Anders. Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2
Beertje Anders Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2 H. Vos Beertje Anders Wat zonlicht is voor bloemen, is een glimlach voor een beer. Beertje Anders en Beertje Bruin gaan bij oma spelen. Het was maar even
Nadere informatieGrafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29%
26 DISCRIMINATIE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het vóórkomen en melden van discriminatie in Leiden en de bekendheid van en het contact met het Bureau Discriminatiezaken. Daarnaast komt aan de orde
Nadere informatieWat was voor jou de belangrijkste reden om aan dit project mee te werken?
Carpe Diem! Afgelopen december vertrokken vijf Nederlandse dames naar het prachtige Zuid-Afrika om hier mee te werken aan een summerschool in een township in Hermanus. Dit is een project van People4Change,
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in dutch)
Samenvatting (Summary in dutch) 74 Samenvatting Soms kom je van die stelletjes tegen die alleen nog maar oog hebben voor elkaar. Ze bestellen hetzelfde ijsje, maken elkaars zinnen af en spiegelen elkaar
Nadere informatieStellingen en normering leerlingvragenlijst
Stellingen en normering leerlingvragenlijst Expertsysteem ZIEN! voor het primair onderwijs 2.0 juli 2012 ZIEN! is een product van, in samenwerking met ParnasSys ZIEN!PO leerlingvragenlijst 2.0 Stellingen
Nadere informatieZo n ouderschapsplan zegt dus niks
(//www.nrc.nl (http://www.nrc.nl/) Profiel # Zoeken " Menu! Zo n ouderschapsplan zegt dus niks Marit Tomassen Jurist Verplicht afspraken maken over kinderen na de scheiding is mislukt, stelt promovenda.
Nadere informatieHeer, U kent mij als geen ander U weet of ik zit of sta en U kent ook mijn gedachten voordat ik iets zeggen ga
Hieronder staan de teksten van nieuwe liedjes, zodat jullie ze thuis ook kunnen oefenen: 'k Heb Jezus nodig heel mijn leven 'k Heb Jezus nodig, heel mijn leven. 'k Heb Jezus nodig, dag aan dag, in m'n
Nadere informatieZand erover. verzoeningsviering voor de tweede graad. VAN IN 2013 Tuin van Heden.nu - Viering
Zand erover verzoeningsviering voor de tweede graad Zand erover Verzoeningsviering voor de tweede graad Vooraf in de klas Wat heb je nodig? - twee grote bladen papier, schrijf op het eerste blad het kernwoord
Nadere informatie77% 16% 7% tevreden neutraal ontevreden. 14% 22% 6% Familie Vrienden Buren
Sociaal contact en ondersteuning Sociale contacten in de eigen omgeving zijn voor een ieder in de samenleving vaak een basis voor deelname aan de samenleving. Sociale contacten kunnen mensen ondersteunen
Nadere informatie13 Jij en pesten. Ervaring
82 13 Jij en pesten Wat doe ik hier vandaag? P Ik word me ervan bewust hoe erg het is om iemand te pesten en gepest te worden. P Ik leer dat ik met anderen steeds weer respectvol moet omgaan. P Ik ken
Nadere informatie4 Rol sociale en nieuwe media in het onderwijs
4 Rol sociale en nieuwe media in het onderwijs 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk beschrijven we op basis van websurveys onder leraren, en de rol van sociale media (Facebook, Hyves, Twitter, Linkedin) 6 en
Nadere informatieWetboek van Schatjesland
Wetboek van Schatjesland Als je aardig kan zijn Dan is dat reuzefijn Alsof een kleurig lint mij aan jou verbindt maar als je scheldt dan ben je geen held en liggen we overhoop in een dikke knoop die je
Nadere informatieJe eigen nieuwjaarsbrief
Je eigen nieuwjaarsbrief Doelgroep Eerste, tweede, derde graad Aard van de activiteit De leerlingen schrijven zelf een nieuwjaarsbrief voor hun ouders. Vooraf Verzamel allerhande nieuwjaarsbrieven: tekstjes
Nadere informatieVerteld door Schulp en Tuffer
Verteld door Schulp en Tuffer Het allereerste kerstfeest Het allereerste kerstfeest Verteld door Schulp en Tuffer Vertaald en bewerkt door Maria en Koos Stenger Getekend door Etienne Morel en Doug Calder
Nadere informatieJezus en jij. Tekst: Willem de Vink. Illustraties: Arjan Wilschut, Timo Visser en Willem de Vink
Jezus en jij Tekst: Willem de Vink Illustraties: Arjan Wilschut, Timo Visser en Willem de Vink Vooraf Jezus en jij Minidagboek Vink, Willem de ISBN 978-90-8601-101-8 NUR 248, 707 Boekverzorging: Marian
Nadere informatieVoorbereidende les. Basisonderwijs. Educatieteam
Basisonderwijs Voorbereidende les (1) Introductie (2) Huiswerkopdracht (3) Bijlage 1 (4) Bijlage 2 Educatieteam Het educatie team bestaat uit jonge, gemotiveerde en bevlogen medewerkers die dichtbij de
Nadere informatieVragen pas gepromoveerde
Vragen pas gepromoveerde dr. Maaike Vervoort Titel proefschrift: Kijk op de praktijk: rich media-cases in de lerarenopleiding Datum verdediging: 6 september 2013 Universiteit: Universiteit Twente * Kun
Nadere informatieDiversiteit en beroepsvaardigheden Leer jezelf kennen Basishouding en diversiteit Discriminatie Gedrag bij diversiteit Pesten. Hoofdstuk 2: werken
Diversiteit en beroepsvaardigheden Leer jezelf kennen Basishouding en diversiteit Discriminatie Gedrag bij diversiteit Pesten Hoofdstuk 2: werken Werkwijze en opdrachten Boek en laptop nodig voor iedere
Nadere informatie1 Inleiding 11. 2 Wat is er met me aan de hand? 15. Typerend beeld 16 Kenmerken 18 Diagnostiek 30 Hoe vaak komt het voor? 35 Samenvatting 37
Leven met een antisoc stoornis.qxd 07-03-06 09:27 Pagina 7 Inhoud Voorwoord 1 Inleiding 11 2 Wat is er met me aan de hand? 15 Typerend beeld 16 Kenmerken 18 Diagnostiek 30 Hoe vaak komt het voor? 35 Samenvatting
Nadere informatieJe bent gestorven maar niet dood Je beeld verschijnt als ik wat sta te staren naar een pagina
Wanneer ik dood zal zijn, begraaf me dan niet op het kerkhof, niet in de tuin, ook niet in een urne op de schouw. Begraaf me in je hart, ik zal dan niet eenzaam zijn. Ik zal dicht bij jou blijven en jij
Nadere informatieNOOIT GENOEG DE KWETSBAARHEID VAN
TEKST: Annick Geets DE KWETSBAARHEID VAN NOOIT GENOEG Kwetsbaarheid is niet een kwestie van winnen of verliezen, maar een kwestie van inzien en accepteren dat beide bij het leven horen. Een kwestie van
Nadere informatieVraag 1 Corné geeft in deze scène feedback aan Mirjam. Leg uit waarom dit feedback is. Typ het antwoord in in het antwoordformulier.
Vragen bij Feedback geven en ontvangen Vraag 1 Corné geeft in deze scène feedback aan Mirjam. Leg uit waarom dit feedback is. Vraag 2 Welke twee functies heeft feedback en hoe herken je deze functies in
Nadere informatieBoekverslag Duits Die Leiden des jungen Werthers
Boekverslag Duits Die Leiden des jungen Werthers door Johann Wolfgang von Goethe Boekverslag door een scholier 2694 woorden 9 mei 2000 6,9 161 keer beoordeeld Auteur Johann Wolfgang von Goethe Eerste uitgave
Nadere informatieTERUGKOPPELING TEVREDENHEIDSENQUÊTE NOVEMBER 2014
TERUGKOPPELING TEVREDENHEIDSENQUÊTE NOVEMBER 2014 Beste ouders, Om te beginnen willen we alle 94 ouders die hebben bijgedragen aan het resultaat van deze tevredenheidspeiling hartelijk bedanken. U heeft
Nadere informatieWat zegt de Bijbel over vrouwen?
Wat zegt de Bijbel over vrouwen? [اهلونلدية - dutch [nederlands - revisie: Yassien Abo Abdillah bron: uwkeuze.nl Kantoor voor da'wa Rabwah (Riyad) 2014-1435 Islam voor iedereen ماذا يقول اإلجنيل عن النساء
Nadere informatieInhoud. Mijn leven. de liefde en ik
Inhoud Inleiding...3 Hoofdstuk 1 Gevoelens... 4 Hoofdstuk 2 Ontmoeten... 6 Hoofdstuk 3 Verliefd... 8 Hoofdstuk 4 Date... 10 Hoofdstuk 5 Verkering... 12 Hoofdstuk 6 Intimiteit... 14 Hoofdstuk 7 Seks...
Nadere informatieSoms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.
Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.
Nadere informatieHeeft een etiket wel voordelen voor uw kind? Heeft een etiket wel voordelen voor uw kind?
Ritalin maar er zijn ook bijwerkingen. Dit vindt ook kinderpsychiater van der Zuilen. Kinderpsychiater van der Zuilen: Onlangs is er vanuit de Universiteit van Amsterdam onderzoek gedaan naar de bijwerkingen
Nadere informatieHet instappen in de Paranormale Wereld
Het instappen in de Paranormale Wereld Eerste druk, 2014 2014 Johanna de Vos isbn: 9789048432189 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieBronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden. Inhoudsopgave Pagina. Bron 1 Design Marcel Wanders. 2. Bron 2 ADHD in de klas. 2
Bronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden Inhoudsopgave Pagina Bron 1 Design Marcel Wanders. 2 Bron 2 ADHD in de klas. 2 Bron 3 Recensie over Boijmans van Beunigen 3 Bron 4 Flip in de klas. 4 Bron
Nadere informatieDankwoord (Acknowledgements)
Dankwoord (Acknowledgements) Dankwoord (Acknowledgements) 245 Het heeft even geduurd maar daar ligt hij dan eindelijk, de gedrukte versie van mijn proefschrift! Ik kan me nog als de dag van gisteren herinneren
Nadere informatieWENSEN BIJ OVERLIJDEN NAAM:..
WENSEN BIJ OVERLIJDEN NAAM:.. Ine Kooi Uitvaartzorg, J. Wiersumstraat 26, 9981 JJ Uithuizen 0595-432277 / 06-21981877 info@inekooiuitvaartzorg.nl Waarom een wensenlijst? Bij leven en welzijn staan we niet
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieFianne Konings en Marjo Berendsen over Culturele instellingen en een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs door Jacolien de Nooij
Fianne Konings en Marjo Berendsen over Culturele instellingen en een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs door Jacolien de Nooij De publicatie van Fianne Konings, Culturele instellingen en een doorlopende
Nadere informatieOuderschap in Ontwikkeling
Ouderschap in Ontwikkeling Ouderschap in Ontwikkeling. De kracht van alledaags ouderschap. Carolien Gravesteijn Ouderschap in Ontwikkeling. De kracht van alledaags ouderschap. Carolien Gravesteijn Ouderschap
Nadere informatieDOPEN. Th ema s N i e u w L e v e n M a as tri ch t. Geloven = dopen
Th ema s N i e u w L e v e n M a as tri ch t DOPEN Geloven = dopen Op veel plekken in de bijbel wordt gesproken over dopen. Maar als je onbekend bent met dopen, waar moet je dan beginnen? We hopen dat
Nadere informatieBeroep Man Vrouw M/V Opmerking 1... 2... 3... 4... 5... 6... 7... 8...
1.2 Vul nu de tabel aan en kruis je antwoord aan. Beroep Man Vrouw M/V Opmerking 1.............................................. 2.............................................. 3..............................................
Nadere informatieBIJDRAGE HERDENKING 12 april 2015
BIJDRAGE HERDENKING 12 april 2015 Geachte dames en heren, lieve familie en vrienden, Op 12 april 1945 was ik hier ook. Ik ben Eva Weyl en was toen bijna 10 jaar. Ik herinner mij de bevrijding heel goed;
Nadere informatieENBO evaluatie nieuwsbrief digitaal
ENBO evaluatie nieuwsbrief digitaal 13-11-2012 Survey Statistieken Survey details Survey naam Naam afzender Talen Filter startdatum 04-10-2012 Filter einddatum 04-11-2012 Aantal vragen 8 Totaal via universele
Nadere informatieIk ga een grote uitdaging niet uit de weg. Taken die moeilijk zijn, vind ik veel leuker dan eenvoudige taken.
Ik ga een grote uitdaging niet uit de weg. Taken die moeilijk zijn, vind ik veel leuker dan eenvoudige taken. 2 5 Ik hoef niet aangespoord te worden om mijn taken te maken. Niemand hoeft mij te zeggen
Nadere informatieInhoud. Inleiding 7. Deel 1
Inhoud Inleiding 7 Deel 1 1 Niet-functionerende ouders 15 2 Het ongewenste kind 21 3 Dominante ouders 27 4 Parentificatie 35 5 Symbiotische ouders 41 6 Emotionele mishandeling 49 7 Lichamelijke mishandeling
Nadere informatieDe ijnmanager. Cartoons april 2012. Luc Timmers
De ijnmanager Cartoons april 2012 Luc Timmers Alle cartoons mogen gratis gekopieerd en verspreid worden Gratis? Jazeker! Tegenprestatie? De Lijnmanager Gratis is voor bijna niks Volg @Delijnmanager op
Nadere informatie