Scriptie Geschiedenis Opkomst en ondergang van de kraakbeweging in Nederland

Transcriptie

1 Scriptie Geschiedenis Opkomst en ondergang van de kraakbeweging in Nederland Scriptie door een scholier 2046 woorden 29 juni ,8 33 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Kraakbeweging in Nederland. Inleiding Door de grote woningnood eind jaren 50, ontstond er grote onvrede onder de bevolking. Jongeren zagen hele huizenblokken jarenlang leeg staan, te wachten op de sloophamer. Eind jaren 60 begonnen, toen als protest tegen de woningnood de eerste georganiseerde kraakacties door Provo's en Kabouters. De omstandigheden voor het kraken werden in de jaren 70 gunstiger, waardoor het kraken immens populair en nooit meer weg te denken werd uit de geschiedenis van Nederland. De kraakbeweging in Amsterdam zal in mijn essay centraal staan, omdat het daar allemaal is begonnen, en het zich daar ook grotendeels heeft afgespeeld. Ik wil in dit essay uitzoeken hoe de krakersbeweging ontstond, en welke omstandigheden er voor zorgden dat de kraakbeweging als een pijl omhoogschoot. De grote vraag blijft: Hoe kan het dat de kraakbeweging met de explosie waarmee ze opkwam ook weer als een kaartenhuis in elkaar stortte? Ik probeer een antwoord te geven op deze vraag, door met behulp van het broeierige politieke klimaat en juridische vernieuwingen dat eind jaren 80 begin jaren 90 heerste te onderzoeken. Na de 2e wereldoorlog is er in Nederland sprake van een groot woningtekort. De verwoestingen en de jarenlange bouwstop hebben hun sporen achtergelaten. In grote steden worden leegstaande huizen stilletjes bewoond door mensen die geen huis meer hebben. Dit kruipen op huizen werd vaak oogluikend toegestaan. De eerste tekenen van de komst van de kraakbeweging in Nederland zijn aan te wijzen in 1964 in het Amsterdamse studentenblad Propria Cures. Onder de kop redt een pandje bericht het blad over de sanering van de wijk Kattenburg. De gehele wijk moet tegen de vlakte. Maar tussen het onbewoonbaar maken en het slopen van de wijk zit 3 jaar.een verslaggever van het blad ziet destijds hoe de net door de oorspronkelijke bewoners verlaten huizen door een ploeg gemeente arbeiders onbewoonbaar worden gemaakt. Hij noemt dit legaal vandalisme en stelt dat honderden studenten nog jarenlang op kattenburg zouden Pagina 1 van 5

2 kunnen wonen. Hij roept studenten op om mee te doen aan het onverklaarbaar bewoond panverbeuren. Er is dus veel onvrede onder jonge mensen over de moeilijke huisvesting. De ergernissen die er onder jongeren spelen rondom de woniningnood, worden nog eens vergroot doordat er in en rondom het centrum goed bewoonbare huizen en gebouwen worden gesloopt die lange tijd leeg hebben gestaan. In de zomer van 1965 laat voor het eerst de Provo-beweging wat van zich horen. Een jaar later in de zomer van 1966 komen zij met een actieplan, genaamd het Witte Huizenplan. Jongeren worden massal opgeroepen om leegstaande huizen te bezetten. Deurposten van leegstaande huizen worden witgeverfd om aan te geven dat iedereen die in woningnood zit, erin mag trekken. Het destijds leegstaand paleis op de Dam wordt gezien als het symbool van de Woningnood. Dit plan komt niet echt van de grond. Als er al gehoor aan wordt gegeven, dan gebeurd dat nog zonder enige ruchtbaarheid: van echt kraken van huizen wordt nog niet gesproken, je kruipt er nog steeds op. In de zomer van 1968 veranderd dit langzaam maar zeker. Er wordt een werkgroep opgericht op de universiteit van Amsterdam. De werkgroep ruimte gaat zich bezighouden met het zoeken naar alternatieve woonvormen. De eerste kraakacties als vorm van protest komen van de grond, maar doordat er nog weinig ervaring is, mislukt het meerendeel. Om in het vervolg de kraakacties wat beter voor te kunnen bereiden ontstaat het Kooperatief Woningburo de Kraker(doet het steeds vaker). De eerste echte kraakactie vindt plaats op 13 februari 1969 uit naam van De Kraker. Deze kraak is maar van korte duur, want gealarmeerd door de buurtbewoners staat al snel de politie voor de deur die ze er weer uitgooit. De eerste keer dat de gemeente toegeeft aan een door krakers bezet pand laat dan niet lang meer op zich wachten. Twee weken later, op 28 februari, wordt een 2e pand uit naam van De Kraker gekraakt. De gemeente geeft nu toe dat het nog onduidelijk is wat voor het pand in de plaats komt en de 25 krakers vinden er een onderkomen. Door deze toezegging van de gemeente schiet het fenomeen kraken de lucht in. Er is een nieuw type actievoerder ontstaan: De Kraker. Er wordt een kraakhandleiding gedrukt, kraakspreekuren gegeven; het aantal gekraakte woningen neemt in grote aantallen toe. De kraakbeweging krijgt zijn definitieve vorm in 1975 in Amsterdam, wanneer een aantal actiegroepen die zich onafhankelijk van elkaar bezighouden met woningnood en kraken, met elkaar gaan samenwerken. De reden van hun samenwerking heeft te maken met de dreiging van de eerste grootschalige ontruimingen in de Nieuwmarktbuurt. In de nieuwmarktbuurt werden voor het eerst op grote schaal panden bezet door krakers. De gemeente had grote bouwplannen om de stad te vernieuwen, waardoor een groot historisch gedeelte van de stad tegen de vlakte moest. Het ging hier vooral om de aanleg van een nieuwe metrolijn. Voor de eerste keer steunden buurtbewoners en krakers elkaar hier om de plannen voor de buurt te veranderen. Zij konden de metro niet tegenhouden, maar wisten de herinrichting van de buurt wel sterk te beïnvloeden: Pagina 2 van 5

3 de aanleg van een geplande vierbaansweg werd tegenhouden, er werden meer gebouwen behouden. Dit was de eerste grote geslaagde actie van de kraakbeweging. In de 2e helft van de jaren zeventig begint de kraakbeweging aan een onstuitbare opmars, die in 1980 zal leiden tot een ongekende protesten waardoor het kraken het middelpunt van de politiek en publieke belangstelling wordt. In het najaar van 1975 wordt duidelijk dat in het voorjaar van 1976 de anti-kraakwet zal worden behandeld door de 2e kamer. Dit werd gezien als een enorme dreiging, omdat deze wet het einde zou kunnen betekenen voor onderdak voor tienduizenden jongeren. Door de deze dreiging wordt besloten om het organisatieniveau van de beweging te verhogen, en het eerste Landelijke Kraakoverleg op 29 November 1975 is daarmee een feit. Vanaf 1978 groeit de professionaliteit van de beweging, en het aantal krakers zelf gestaag. Door de nog steeds aanwezige dreiging van de Anti-kraakwet wordt er steeds meer landelijk overleg gepleegd, waardoor het gehele organisatieniveau stijgt. De huizen- en kantorenmarkt klapt dat jaar in elkaar. Waardoor makelaars en huiseigenaren in de hoop op betere tijden hun panden langer dan normaal leeg laten staan. Niks staat een explosie van de kraakbeweging nog in de weg. Vanaf dat moment lijken Ontruimingen, rellen, vernielingen aan de orde van de dag. Er wordt en moet steeds vaker gebruik gemaakt worden van de Mobiele eenheid om panden te ontruimen. Met als hoogtepunt de Kroningsrellen Bijna tienduizend man politie, marechaussee en militairen moest voorkomen dat de kroning van koningin Beatrix op 30 april 1980 in Amsterdam uit de hand zou lopen. De binnenstad van Amsterdam was een vesting, er gold een pasjesregeling voor bewoners, scherpschutters waren geposteerd op de daken en het luchtruim boven de stad was verboden gebied. Een veldslag werd het, met honderden gewonden en miljoenen guldens schade. En met één hele grote verliezer: het gezag. 30 april 1980 ging niet de geschiedenis in als 'de kroning', maar als het kroningsoproer'. De historie van ons koninkrijk zou na deze dag niet meer dezelfde zijn. Na de kroningsrellen werd er een tweedeling zichtbaar binnen de kraakbeweging. Slechts een deel van de krakers wilden de weg van geweld en confrontatie opgaan. Vanaf dat moment rees de vraag op of het kraken om meer dan het actievoeren tegen de woningnood alleen ging. Er kwamen twijfels over de relatie tussen kraken en de woningnood. Er ontstonden conflicten binnen de kraakbeweging over de mate van geweld die er gebruikt werd. De ene groep prijsde het geweld, omdat daar veel aandacht mee getrokken werd, waardoor woningnood onder jongeren meer onder de aandacht van de bevolking kwam. Na 1982 begint het aantal kraakpanden te dalen. Door de interne conflicten en de verdergaande radicalisering van delen van de beweging, zakt de kraakbeweging in. De invoering van de leegstandwet op 1 januari 198 is een zware klap voor de beweging. Al vanaf het begin van de jaren 70 waren er pogingen gedaan om het de beweging een mes in de zij te steken. De Anti-kraakwet kwam echter nooit door de eerste kamer heen, omdat de wet niks deed aan de leegstand en dat ging de kamer in een tijd van woningnood te ver. De Leegstandwet moest zorgen voor meer balans tussen het bestrijden van het kraken aan de ene en het Pagina 3 van 5

4 aanpakken van de leegstand aan de andere kant.maar toen de wet eenmaal werd ingevoerd was die balans ver te zoeken. Er werd niks gedaan aan het aanpakken van de leegstand. De nieuwe generatie ging er de jaren na de invoering van de leegstandwet met frisse moed tegenaan, maar de invoering van de huisvestingingwet in 1993 en artikel 429 sexies Wetboek van Strafrecht betekende het langverwachtte nekschot voor de beweging. Artikel 429 hield stelt dat het kraken van woningen die korter dan een jaar leeg staan verboden wordt. Door de strafbaarstelling nam het aantal kraakbare panden dramatisch af, bovendien hadden de grote steden rond die tijd de naoorlogse inhaalslag op het gebied van de stadsinrichting en de volkshuisvesting zo goed als voltooid. Dat maakte het steeds moeilijker om vergeten panden te vinden die meer dan een jaar leeg staan. En eigenaren die hun panden langer dan een jaar leeg lieten staan, hadden vaak criminele bedoelingen. Witwaspraktijken speculatie bijv. Het massale kraken zoals dat in de jaren 70 en 80 kon worden gedaan, daar was nu voorgoed een einde aan gekomen. Wanneer er nog nieuwe panden werden gekraakt, leverden die ruimtes vaak niet langer dan een paar maanden onderdak aan. Het kraken werd hierdoor steeds onaantrekkelijker als manier om te wonen. Ondanks deze zware omstandigheden om te kraken, hoor je tot anno 2005 nog steeds dat er af en toe panden worden ontruimd. Het lijkt onwaarschijnlijk dat het kraken ooit zal verdwijnen., er zullen altijd wel jongeren die actie willen voeren, en voor korte of langere tijd in de beweging opgaan. En kraken blijft een manier van actievoeren. Conclusie De kraakbeweging ontwikkelde zich in de jaren 60 van een normale beweging voor jongerenhuisvesting, in een tegenbeweging voor de woningnood. Waarbij het kraakpand fungeerde als een ruimte waarbinnen geëxperimenteerd kon worden met woon-, werk- en leefvormen. De voorwaarden die rond 1978 voor een enorme bloei van de kraakbeweging konden zorgen waren de grote woningnood, een dreigende invoering van de Leegstandswet, een ingestorte huizen- en kantorenmarkt, toenemende werkloosheid met tegelijkertijd het zojuist ingevoerde recht op een bijstandsuitkering vanaf 16 jaar, de mogelijkheid om 'eeuwig' te studeren en niet te vergeten een toenemend maatschappelijk draagvlak voor de kraakacties. Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen waarom de kraakbeweging na 1987 instortte. Door de invoering van de Leegstandswet in 1987 word het kraken zelf steeds moeilijker. Krakers konden nu door eigenaren anoniem gedagvaard worden en het ene na het ander pand werd ontruimd. Ook de interne conflicten tussen in de kraakbeweging waren een belangrijke oorzaak dat het kraken steeds minder werd. Er ontstonden discussies tussen sub-bewegingen over het oorspronkelijke doel van de kraakbeweging. De morele vraag werd gesteld of er nog steeds werd gekraakt om de woningnood op te lossen, of meer om gewoon rumoer te maken. Nadat de mogelijkheden om een pand te kraken al waren verkleind in 1987 door de leegstandswet, werd Pagina 4 van 5

5 de speelruimte in 1993 en 1994 nog verder ingeperkt. Vanaf juli 1994 krijgen krakers te maken met artikel 429 sexies Wetboek van Strafrecht, waarin het kraken van woningen die korter dan 1 jaar leegstaan, verboden wordt. Door deze strafbaarstelling neemt het aantal kraakbare panden dramatisch af. Ook zijn er door het betere beleid op het gebied van volkshuisvesting en stadsinrichting nauwelijks nog leegstaande vergeten panden te vinden. Al jarenlang wordt nu het einde van de kraakbeweging aangekondigd. Menige ontruiming gaat de laatste jaren in de media gepaard met de mededeling dat het hier toch echt het laatste bolwerk betreft. Maar keer op keer blijken krakers zich verschanst te hebben in weer een volgend bolwerk. Echt uitsterven zal het kraken volgens mij nooit. Maar het is hoogst onwaarschijnlijk dat de neergaande lijn van de afgelopen jaren nog omgebogen kan worden. Kraken zal tot het einde der dagen blijven bestaan als een actievorm, die zijn hoogtijdagen al ver voorbij is. Als je de vraag zou stellen wat het uiteindelijke resultaat is van al die jaren strijd van de kraakbeweging, dan is die moeilijk te beantwoorden. De jongerenhuisvesting is na 1980 in een stroomversnelling gekomen onder de druk van de kraakbeweging. Hier kunnen jongeren nu van profiteren. Een hele generatie is daarmee betreft huisvesting daarmee geholpen, en de strijd die de beweging daarvoor heeft gevoerd is het waard geweest. Pagina 5 van 5