Zesde jaargang No. 3. BES-eilanden Change. magazine

Transcriptie

1 Zesde jaargang No. 3 Change magazine Saba, St Eustatius en Bonaire nieuwe Nederlandse gemeenten EEZ: economisch gereedschap voor ecologische bloei Naast hei, bos en duin nu ook Hollands koraal BES-eilanden Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt akt door Change BES EILANDEN Change BES DEFINITIEF.indd :02

2 FOTO S: SHAPE, FOTOGRAFEN VOOR NATUURBEHOUD Colofon Change Magazine wordt thematisch samengesteld en verschijnt drie tot zes keer per jaar. Vormgeving Jacqueline Elich, Coen Mulder, Monique Willemse Redactieadres (Directeur ICIS-Universiteit Maastricht), FOTO S: SHAPE, FOTOGRAFEN VOOR NATUURBEHOUD Synergos Communicatie Drs. Joop Oude Lohuis (teamleider Postbus 5171 Klimaat en Mondiale Duurzaamheid, PBL), Colofon 2000 CD Haarlem Prof. Dr. Pavel Kabat (Wetenschappelijk Hoofdredactie Uitgever Tel: Directeur onderzoekprogramma Klimaat Change Magazine Baud wordt Schoenmaeckers thematisch Vormgeving Gerda ten Den Redactieadres (Directeur ICIS-Universiteit Maastricht), voor Ruimte), Ir. Annemarie van der Rest samengesteld en verschijnt drie tot zes Jacqueline Elich, Coen Mulder, Monique Synergos Communicatie Drs. Joop Oude Lohuis (teamleider Chef Redactie Lithografie (Manager Health, Safety and Environmental keer per jaar. Willemse Postbus 5171 Klimaat en Mondiale Duurzaamheid, PBL), Maartje Smeets Nederlof, Heemstede Affairs, Shell Nederland), Mr. Sandra 2000 CD Haarlem Comité van aanbeveling Prof. Dr. Pavel Kabat (Wetenschappelijk Hoofdredactie Uitgever Korthuis (lid Directieraad, VNG), Prof. Dr. Ir. Redactieraad Druk Tel: Dr. Ton Akkerman (LNV kwartiermaker Directeur onderzoekprogramma Klimaat Baud Schoenmaeckers Gerda ten Den Pier Vellinga (Voorzitter onderzoekprogramma Kennis voor Klimaat), Prof. Namens het ministerie van LNV hebben Thieme Media Services BES eilanden), Prof. Dr. Frans Berkhout voor Ruimte), Ir. Annemarie van der Rest Chef Redactiezitting in de redactieraad: Ton Akkerman, Lithografie (Directeur Instituut voor Milieuvraagstukken, Oplage (Manager Health, Safety and Environmental Dr. André van der Zande (Secretaris- Maartje Smeets Robert Jan Croonen, Hayo Haanstra, Nederlof, Heemstede VU), Toon Bullens (Voorzitter Federatie Affairs, van exemplaren Shell Nederland), Mr. Sandra Comité van aanbeveling Generaal, Ministerie LNV), Porf. Dr. Ir. Chris Myronne Heckmann, Carel Heringa, Onderlinge Verzekeringsmaatschappijen), Korthuis (lid Directieraad, VNG), Prof. Dr. Ir. Redactieraad Druk Dr. Ton Akkerman (LNV kwartiermaker Zevenbergen (Directeur Dura Vermeer Henk Groenewoud, Reinder Schaap, Dit nummer is gedrukt op FSC Drs. Daan Dijk (Adjunct-directeur Pier Vellinga (Voorzitter onderzoekprogramma Prof. Kennis voor Klimaat), Prof. Namens het ministerie van LNV hebben Thieme Media Services BES eilanden), Prof. Dr. Frans Berkhout Business Development BV). Mariska Bottema, Roelof Jan Donner, gecertificeerd papier en verpakt in Duurzaamheid, Rabobank Nederland), zitting in de redactieraad: Ton Akkerman, (Directeur Instituut voor Milieuvraagstukken, Cathrien de Pater. Oplage composteerbare biofolie Dr. Ing. Jan Willem Erisman (unitmanager Dr. André van Coverfoto der Zande (Secretaris- Robert Jan Croonen, Hayo Haanstra, VU), Toon Bullens (Voorzitter Federatie van exemplaren Biomassa, Kolen & Milieuonderzoek, Generaal, Ministerie Henkjan LNV), Kievit Porf. Dr. Ir. Chris Myronne Heckmann, Aan dit Carel nummer Heringa, werkten mee Onderlinge Verzekeringsmaatschappijen), ECN), Johan van de Gronden (algemeen Zevenbergen (Directeur Dura Vermeer Henk Groenewoud, Daniëlle Reinder van Gils, Schaap, Ruud Koornstra, Dit nummer is gedrukt op FSC Drs. Daan Dijk (Adjunct-directeur directeur Wereld Natuur Fonds), Hayo Business Development BV). SCS-COC EH Mariska Bottema, Anita Roelof Wouters. Jan Donner, gecertificeerd papier en verpakt in Duurzaamheid, Rabobank Nederland), Prof. Haanstra (coördinator Klimaatbeleid, Cathrien de Pater. composteerbare biofolie Dr. Ing. Jan Willem Erisman (unitmanager Coverfoto Bladcoördinatie Ministerie LNV), Prof. Dr. Pim Martens Biomassa, Kolen & Milieuonderzoek, Henkjan Kievit Aan dit nummer Antoinette werkten Kleinhaarhuis mee ECN), Johan van de Gronden (algemeen Daniëlle van Gils, Ruud Koornstra, directeur Wereld Natuur Fonds), Hayo SCS-COC EH Anita Wouters. 2 BES EILANDEN Change Haanstra (coördinator Klimaatbeleid, Bladcoördinatie Ministerie LNV), Prof. Dr. Pim Martens Antoinette Kleinhaarhuis Change 2 BES BES EILANDEN DEFINITIEF.indd Change Change BES DEFINITIEF.indd :02

3 voorwoord Biodiversiteit ver weg en toch dichtbij Caribisch Nederland, een begrip dat tot de verbeelding spreekt. Sinds oktober 2010 zijn de zogenaamde BESeilanden Bonaire, St Eustatius en Saba bijzondere gemeenten van Nederland. Daarmee houden de Nederlandse Antillen op te bestaan. De eilanden herbergen een onschatbare ecologische rijkdom zowel onder water als op het land. Schildpadden, kreeften, walvissen, dolfijnen, koraal, flamingo s, een oneindig lijkende rij met tropische plantensoorten. Nederland krijgt dus in het jaar van de biodiversiteit een nog grotere verantwoordelijkheid voor de rijkdom aan natuur. Sinds 2009 is het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) druk bezig met de voorbereiding van de overgang van de Antilliaanse eilanden naar Nederland. Dit alles gebeurt in nauwe samenwerking met de lokale bevolking. De LNV kwartiermaker op de eilanden heeft samen met het Haagsche departement ervoor gezorgd dat de eilanden aangesloten zijn bij het natuurbeleid en de bijbehorende wetgeving. Op deze basis kan de Minister verantwoordelijkheid nemen voor bijvoorbeeld de vergunningen voor de handel in bedreigde diersoorten. Sinds oktober is het kantoor van LNV voor de eilanden op Bonaire open. De komende tijd zal er extra aandacht zijn voor de speciaal te beschermen gebieden, visserij, handhaving, onderzoek en monitoring. Sinds 1 september geldt voor de Antillen de Exclusieve Economische zone (EEZ). Deze zone omvat 12 mijl tot 200 mijl vanaf de eilanden. Deze zone herbergt veel biodiversiteit en is een belangrijk visgebied. In de buurt van St Eustatius en Saba ligt in deze zone prominent de Sababank. Deze bank bevat indrukwekkende koraal. Het is zo belangrijk dat LNV het gaat aanwijzen als een speciaal te beschermen gebied. De kustwacht kan pas dan de passerende en ankerende tankerschepen weren die het koraal beschadigen of de visvangst belemmeren. Dit magazine geeft een kijkje in de keuken van de imponerende rijkdom van de BES-eilanden en laat ook de kansen en bedreigingen zien voor mens en dier, in dit nieuwe stukje Nederland. U zult, net als ik, onder de indruk raken van Saba, St. Eustatius en Bonaire. Veel leesplezier. Anita Wouters Directeur Generaal Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Change BES EILANDEN Change BES DEFINITIEF.indd :03

4 inhoud 8 Nieuw hoofdstuk voor Saba, St. Eustatius en Bonaire Wat betekent de nieuwe status van de eilanden voor de bewoners en de band met Nederland? 12 De natuur in al haar verscheidenheid Van nevelwoud tot zoutkoepels. De eilanden verschillen net zoveel van elkaar als het waddengebied van Zuid-Limburg. 22 Vissers op de eilanden zijn afwachtend Jullie willen de natuur beschermen, maar wie beschermt de vissers? 28 Zelfde dans op verschillende ritmes Er zal geen situatie ontstaan van economie versus ecologie. 32 Van hei en bos naar mangrove en koraal Welke rol zien Nederlandse natuurorganisaties voor zichzelf weggelegd op de eilanden? 36 Saba, the unspoiled Queen Geen jetset, geen fancy jachthaven. The Unspoiled Queen is nog vrijwel onaangeroerd door de 21e eeuw. 4 BES EILANDEN Change Change BES DEFINITIEF.indd :03

5 redactioneel 2 Colofon 3 Voorwoord 5 Redactioneel 6 Overzichtskaart Caribisch gebied 8 Nieuw hoofdstuk voor Saba, St. Eustatius en Bonaire 11 Wist u dat. 12 De natuur in al haar verscheidenheid 16 St. Eustatius: Ruwe diamant 20 Hoe Nederland zijn koraal beschermt 22 Vissers op de eilanden: van zelfregulering naar internationale verdragen 24 Kustwacht kan groter gebied nog doelmatiger controleren 26 Internationale verdragen waken over biodiversiteit 27 Opinie Ruud Koornstra 28 Zelfde dans op verschillende ritmes 32 Van hei en bos naar mangrove en koraal Ecologische goudmijn Wuivend koraal en tropisch nevelwoud, zeeschildpadden en flamingo s. En dat allemaal in Nederland. Op werden Saba, St. Eustatius en Bonaire als gemeenten officieel onderdeel van de BV Nederland. Voor u ligt een special van Change Magazine over de ongekend rijke natuur van die nieuwe eilandgemeenten. En de mogelijkheden die dit biedt een halt toe te roepen aan de teruggang van de soortenrijkdom op aarde. Speciaal voor dit nummer ben ik afgereisd naar de eilanden. Eerste stop: Saba. De folders beschrijven het eiland als een paradijselijke schoonheid van een haast maagdelijke ongereptheid. De folders liegen niet. Vanaf het kleinste internationale vliegveld ter wereld kijk ik tegen een mysterieuze berg aan, zijn top in de wolken, het domein van een feeëriek nevelwoud. Het eiland ademt rust, de tijd lijkt te hebben stil gestaan. Geen jetsetters, geen fancy jachthaven. Maar schijn bedriegt. Want de 21e eeuw is gearriveerd op Saba en beheerste vooruitgang is nodig om de kostbare natuur ook de komende eeuwen te behouden. St. Eustatius, in de volksmond liefkozend Statia genoemd, is de volgende stop. De aanvliegroute doet haast surrealistisch aan. Mijn blik op het tropisch woud met reuzenbomen in de vulkaankrater wordt gekruist door een olietanker voor de kust. Onder water heeft koraal zich genesteld op de scheepswrakken: het oudste dateert uit 1700, het jongste wrak ligt er vier jaar. Statia biedt volop mogelijkheden voor duurzame ontwikkeling, mits er op een goede manier en met respect voor de lokale kennis wordt samengewerkt. De reis gaat zuidwaarts, naar het benedenwinds gelegen duikersparadijs Bonaire. Met zijn bijna inwoners het grootste en meest toeristische van de drie eilanden. Is er bovenwinds op Saba en Statia altijd koelte, op Bonaire is het warm en droog. Het Nationaal Park Washington Slagbaai herbergt woestijn, cactussen, strand, zoutvelden, koraalfossiel, poelen, basaltzuilen een leguanenbos en flamingo s. Aan de kust verrijzen nieuwe villa s en hotels. Duurzaam beleid is nodig om de ontwikkelingen voor zowel economie als ecologie in goede banen te leiden. Dit nummer werpt een ander licht op wat voorheen de Nederlandse Antillen heette. Het gaat over de prachtige natuurlijke rijkdom van de eilanden met in gedachten dat de VN met dit jaar van de Biodiversiteit niet voor niets de noodklok luidt. De BV Nederland heeft samen met zijn nieuwe gemeenten de kans het verschil te maken tussen verdere achteruitgang van de natuur en het toeroepen van een halt daaraan. Het ministerie van LNV, dat meewerkte aan deze uitgave, wil daar een belangrijke bijdrage aan leveren. Baud Schoenmaeckers Hoofdredacteur redactie@changemagazine.nl 36 Saba: The unspoiled Queen 40 Overzicht organisaties Change BES EILANDEN Change BES DEFINITIEF.indd :03

6 Nederland krijgt er drie Caribische gemeenten bij Bonaire Oppervlakte: 38 km lang, 4 tot 11 km breed Inwoners: inwoners Natuur: Bonaire heeft niet alleen jungle en onderzeese natuur, maar ook cactusbossen. Op beschermde stranden leggen zeeschildpadden eieren. 6 gebieden zijn door Bird Life International aangemerkt als Important Bird Area s. Geschiedenis: Nederlanders namen Bonaire in 1636 in. Eind 17 e eeuw werden Afrikaanse slaven naar het eiland gebracht om te werken. In 1816 werd Bonaire onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden. Referendum: 60 procent was voor aansluiting bij Nederland. HANS LEIJNSE 6 BES EILANDEN Change Change BES DEFINITIEF.indd :03

7 REDACTIE Saba Oppervlakte: 13 vierkante kilometer. Inwoners: ongeveer 1500 Natuur: Slapende vulkaan, onder meer bedekt met nevelwoud. Onderzees bevinden zich grote aantallen zuilkoralen. De Sababank is een belangrijk onderzees ecosysteem, onder meer kraamkamer voor walvissen. Geschiedenis: Sporen van Arawak en Caribische Indianen. In 1640 arriveerden Nederlanders. Tussen 1632 en 1816 wisselde het eiland 12 keer van eigenaar. In 1816 werd het definitief onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden. Referendum 2004: 86 procent stemde voor een rechtstreekse band met Nederland. REDACTIE St Eustatius Oppervlakte: 32 vierkante kilometer Inwoners: 3400 Natuur: Stranden waar zeeschilpadden eieren leggen, mariene parken met klompkoraal. Op het eiland loopt steppe over in tropisch bos met bijzondere ecosystemen en zeldzame plantsoorten als de Statia Morning Glory. Geschiedenis: Nederlanders namen St. Eustatius (Statia) in 1636 in bezit. Gedurende 17 e en 18 e eeuw groot handelscentrum met bewoners. Eind 18 e eeuwe zette neergang in. Referendum 2005: 75 procent van de Statianen koos voor behoud Nederlandse Antillen. Change BES EILANDEN Change BES DEFINITIEF.indd :03

8 Nederland heeft drie nieuwe parels van gemeenten. Op kregen de Caribische eilanden Saba, St. Eustatius en Bonaire een nieuwe status, die ze nauwer aan het verre Holland verbindt. Wat betekent dat voor de eilanden, de bewoners en de band met Nederland? DOOR MAARTJE SMEETS EN DANIELLE VAN GILS HENKJAN KIEVIT Nieuw hoofdstuk voor Saba, Bonaire en St. Eustatius Voor de bewoners van de eilanden heeft de nieuwe status van hun thuis behoorlijke gevolgen. Gevolgen die gunstig zijn, zoals een zorgverzekering voor iedereen. Maar ook gevolgen die, gevoelsmatig lastiger zijn om mee om te gaan, zoals meer regels op gebied van milieu en bouwen. Een deel van de bewoners stemde bij referenda over de nieuwe status dan ook niet zonder meer in met de veranderingen. Er was en is de nodige scepsis ten opzichte van de Nederlanders die, soms in merkbaar grote getalen, opduiken in bestuurskamers, als bewoners of als ondernemers. Respect Aan hen de taak het respect van de lokale bevolking te verdienen. Dat de samenwerking niet vanzelf vlekkeloos gaat blijkt uit het opzetten van een bestemmingsplan voor St. Eustatius. Een Nederlands bedrijf was ingeschakeld om de basis voor dit plan op te stellen. De uitkomst stuitte echter op grote weerstand bij de Statianen. Het zou goed zijn als dit plan niet vanaf een Nederlandse kantoortafel wordt gemaakt, maar op Statia zelf, in samenwerking met de lokale bevolking, bestuurders, natuurbeheerders, vissers en ondernemers, zo verwoordt Statiaan Charles liever geen achternaam het heersende gevoel van onbehagen. Loop een keer bij een lokale ondernemer binnen, praat met de mensen van het toeristenbureau, met de onderwijzers. Dan wordt zo n plan breed gedragen en heeft het kans van slagen. Charles spreekt de hoop uit dat zijn eiland wordt opgelift in de vaart van de komende veranderingen. Hoe belangrijk goede samenwerking en draagkracht is blijkt ook bij het tot stand komen van het plan voor de Exclusieve Economische Zone (EEZ), waarbij het ministerie van LNV een actieve rol speelt.de EEZ is bedoeld om de economie te stimuleren en tegelijkertijd de biodiversiteit te beschermen. (Zie ook pag. 20 Hoe Nederland zijn koraal beschermt ). Biodiversiteit Waar de bevolking de clichématige regelzucht van de Nederlanders deels vreest, lijkt de rijke land- en zeenatuur vooral gebaat bij meer regulering. Natuurbeschermers op de eilanden hopen op meer 8 BES EILANDEN Change Change BES DEFINITIEF.indd :03

9 Bonairiaanse ouderen tijdens een excursie vanuit het bejaardenhuis naar Washington Slagbaai National Park FOTO KAREN WINONA VAN DIJK ondersteuning en middelen vanuit Nederland voor onderzoek en monitoring. Zo zijn zij beter in staat kennis van de natuur op te bouwen en die dus nog beter te beschermen. Want de natuur is voor de eilanden van onschatbare waarde. Zo is tachtig procent van de inkomsten van Bonaire afkomstig uit duiktoerisme. Natuurbehoud dient dus een groot economisch belang. Gezaghebber van Bonaire Glenn Thodé zegt daarover: Er zal geen situatie ontstaan van economie versus ecologie, ze zullen altijd hand in hand gaan. Wij als bestuurders zorgen dat Bonaire zijn ecologische waarden behoudt. Alleen dan kunnen we de economie vooruit helpen. (Zie ook pag. 28 Zelfde dans op verschillende ritmes ). Een soort nieuwe gemeenten Maarten Beks, senior beleidsmedewerker Bestuursbureau van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten bezoekt de eilanden regelmatig om het bestuur bij te staan bij de gaande veranderingsprocessen. Hoewel de band met Nederland nauwer is, zijn de eilanden als gemeente niet vergelijkbaar met gemeentes in de Hollandse polder. Beks: Saba, St. Eustatius en Bonaire krijgen de status van openbaar lichaam. Dat betekent dat zij niet volledig aan de gemeentewet hoeven te voldoen. Dat is ook logisch, want in de gemeentewet staan bijvoorbeeld bepalingen over spoorverbindingen. Het lijkt me dat dat niet van toepassing is op de eilanden. In het verleden had bijvoorbeeld Flevoland de status van openbaar lichaam. Dat nieuwe land is geleidelijk geëvolueerd naar een provincie met zijn eigen gemeenten. Een dergelijke ontwikkeling voorziet Beks niet voor de eilanden. Het zullen denk ik nooit Koningin Juliana ondertekent op 15 december 1954 het Statuut voor het Koninkrijk met Suriname en de Antillen in de Ridderzaal in Den Haag. SPAARNESTAD PHOTO/NFP De geschiedenis van de eilanden en Nederland Koningin Juliana zette op 15 december 1954 haar handtekening onder het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. Dat Koninkrijk bestond voortaan uit drie afzonderlijke landen: Suriname, de Nederlandse Antillen en Nederland. In 1975 werd Suriname onafhankelijk en elf jaar later kreeg Aruba een status aparte. Intussen ontstond er een scheefgroei tussen het grote Curaçao en de kleine eilanden, die vonden dat zij te weinig te zeggen hadden. Aan deze situatie kwam op 10 oktober 2010 een eind toen Bonaire, Saba en St. Eustatius gemeenten van Nederland werden. St. Maarten en Curaçao worden autonome landen binnen het Koninkrijk. Change BES EILANDEN Change BES DEFINITIEF.indd :03

10 KAREN WINONA VAN DIJK Springen van hoge kliffen op Bonaire is een populair tijdverdrijf onder jongeren. Wet- en regelgeving Nederlandse wetgeving zal de Antilliaanse geleidelijk vervangen, op een paar aanpassingen na. De bijstandsuitkering zal bijvoorbeeld lager zijn dan in Nederland. De bevolking krijgt kiesrecht voor de Tweede Kamer en het Europees Parlement. Nederland zal er op toezien dat de eilanden zich aan bepaalde financiële eisen houden. Ook is Nederland verantwoordelijk voor politie en justitie op de drie eilanden. Het gemeenschappelijk Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba blijft, onder een nieuw naam, belast met de rechtspraak op de eilanden. Door de Wet openbare lichamen Bonaire, St. Eustatius en Saba (WolBES) worden de eilanden bijzondere Nederlandse gemeenten. De wet beschrijft onder andere de bestuurlijke inrichting, de samenstelling en bevoegdheid van besturen en toezicht op de openbare lichamen. Op 10 oktober 2010 zijn de nieuwe staatkundige verhoudingen bekrachtigd. gemeenten worden zoals wij die in Nederland kennen. Daarvoor hebben ze simpelweg te weinig bestuurskracht en capaciteit. Natuurlijk is de context ook heel anders en de afstand tot andere Nederlandse bestuurslagen is groot. En vanuit Saba rij je niet even naar Den Haag als je iets met een rijksambtenaar wil overleggen. St. Eustatius, Bonaire en Saba vallen rechtstreeks onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van binnenlandse zaken en koninkrijksrelaties. Ze hebben dus niet te maken met een provincie, die taken uitvoert zoals het onderhoud van regionale wegen. Ze hebben geen buurgemeenten waar ze problemen samen mee kunnen aanpakken en ze ontberen ondersteunende lichamen als waterschappen. De eilanden hebben kortom nog steeds een heel uitzonderlijke positie. Niet onderling inwisselbaar We moeten ook niet vergeten dat de eilanden onderling ontzettend veel verschillen, zegt Beks. Het idee lijkt te bestaan dat het gaat om een rijtje inwisselbare eilanden naast elkaar met mooie zandstranden. Niets is minder waar. De culturele verschillen zijn enorm. Inwoners vrezen dan ook dat zij onder de noemer BES-eilanden over een kam geschoren zullen worden. Door goed te luisteren naar de inwoners van de afzonderlijke eilanden kunnen we voorkomen dat dit gebeurt. Vraag blijft wat de inwoners zullen merken van de nieuwe status. Beks verwacht dat er meer geld beschikbaar komt voor zaken als onderwijs, gezondheidszorg, natuurbeheer en afvalverwerking. Maar meer geld brengt ook meer regels met zich mee. Zo zullen scooter- en motorrijders op de KAREN WINONA VAN DIJK eilanden een helm moeten gaan dragen, zoals de Nederlandse verkeersregels voorschrijven. Maar ook het lozen of dumpen van giftige vloeistoffen of asbest zal aan banden worden gelegd. Op gebied van ruimtelijke ordening en afvalverwerking worden inmiddels de nodige stappen gezet. Op zowel Saba, St. Eustatius als Bonaire wordt met het ministerie van VROM gekeken naar mogelijkheden om de verwerking van afvalstoffen te verbeteren. Ook staat een sanering van de bestaande stortplaatsen en een goed werkend afvalscheidingsysteem op de agenda. Waken voor eenrichtingsverkeer Volgens Beks moeten Nederlandse ambtenaren er voor waken dat er eenrichtingsverkeer ontstaat. Dit kan de lokale angst voor regelzucht door buitenstaanders aanwakkeren. Hij heeft goede hoop dat de samenwerking in de praktijk vruchtbaar zal zijn. Als er eenmaal contacten zijn gelegd De jonge Bonairiaan Kevin Paula bekijkt de folder van STINAPA Je rijdt vanuit Saba niet even naar Den Haag als je iets met een rijksambtenaar wil overleggen tussen Nederlandse ambtenaren en bestuurders of ondernemers ter plekke, dan blijken die ook duurzaam te zijn. Men blijft onderling contact houden, ook als de een weer in Nederland zit en de ander nog op St. Eustatius of Saba. Een arrogante opstelling door Nederlanders is uit den boze, zegt Beks. We moeten niet vergeten dat wij als Nederlandse ambtenaren ook veel kunnen leren van de bestuurscultuur op de eilanden. Beleidsmakers en bestuurders komen vaak geïnspireerd terug uit de Cariben als ze zien hoe de contacten tussen eilandbestuurders en de bevolking zijn. In pak m beet Nieuwegein kijkt niemand op of om als de wethouder over straat loopt. Op Bonaire wordt de gedeputeerde (evenknie van Nederlandse wethouder) door iedereen aangeklampt. Niet alleen de kleine afstand tussen burger en bestuur is een goed voorbeeld voor Nederlanders. Ook van de eilandmentaliteit kunnen Nederlanders iets leren, vindt Beks. De gang van zaken op de eilanden toont aan dat je niet alles hoeft vast te leggen in regels en richtlijnen om te zorgen dat dingen goed lopen. Soms is het beter in meer vrijheid te opereren zodat er ruimte blijft voor flexibiliteit en improvisatie. 10 BES EILANDEN Change Change BES DEFINITIEF.indd :03

11 Saba de enige plek van Nederland is waar mensen in de tuin mogen worden begraven? Het eiland heeft een uitzondering gekregen op de Wet op de lijkbezorging; Lang geleden keerden Sabanen terug naar het eiland om te worden begraven; Curaçaoers vanaf 10/10/10 officieel een inburgeringscursus moeten doen; Nederland een unieke gekko erbij heeft onlangs ontdekt op Saba; Op de Sababank dit jaar acht nieuwe diersoorten zijn ontdekt; Saba de meeste klimaatzones ter wereld per km2 heeft: steppe/ savanne, primair lager oerwoud, secundair hoger oerwoud, nevelwoud; Nederland het kleinste internationale vliegveld ter wereld heeft Saba; Nederland nieuwe buren heeft gekregen: de Verenigde Staten, Frankrijk en Venezuela; Op 1600 inwoners de meeste godsdiensten per hoofd van de bevolking zijn: methodisten, 7 de dag adventisten, hindoes, moslims, RK; Nederland naast balkenbrij en bloedworst, ook sabapot aan zijn nationale gerechten kan toevoegen met varkenskop en organen als basis; Stembureau Den Haag buitenposten heeft op ruim 7000 kilometer afstand; Je sneller vanuit Amsterdam op Bonaire (7800 km) bent dan vanuit Saba (1200 km); Nederland een dusdanig effectieve GKMB-afdeling (Gele Koorts en Muskietenbescherming) heeft, dat er op Saba geen muggen te vinden zijn; De grootste boom van Nederland, de silk cotton seiba, op St. Eustatius staat; Het aantal natuurparken in Nederland is verdrievoudigd door de nieuwe status van de BES-eilanden; Nederland te maken heeft met invasieve soorten die afkomstig zijn uit lozingswater van olietankers; Nederland naast hei, bos en duin, nu ook tropisch regenwoud en koraal heeft; Nederland een wereldkampioen windsurfer heeft op Bonaire; St. Eustatius de enige plek is in de wereld waar de St. Eustatius Morning Glory te vinden is een zeldzame plant die elke morgen kort bloeit; Urker vissers overzeese collega s hebben waar ze geen concurrentie van hoeven te vrezen; Nederland zijn eigen kreeftenvangstvloot heeft op Saba en St. Eustatius; De Nederlandse vulkanen op St. Eustatius en Saba nog altijd actief zijn maar al meer dan een eeuw slapen; Amsterdam van zijn troon is gestoten: de tweede haven van Nederland ligt op St Eustatius (qua tonnage); Nederland er een held bij heeft: Simon Bolivar heeft met behulp van onze overzeese landgenoten Bolivia bevrijd; St. Eustatius het land is dat het meest van eigenaar wisselde tussen 1636 en 1816 hebben 22 landen zich ontfermd over de Historical Gem of the Carribean ; De nummer vier van de beste locaties ter wereld om te duiken nu in Nederland ligt Saba; Zo n 200 verdragen moeten worden aangepast nu de Nederlandse Antillen niet meer bestaan (sinds ) en de BESeilanden gemeenten zijn van Nederland; Op Bonaire s werelds eerste onderwaterfoto s zijn genomen (1939) en hier ook de eerste onderwatercamera s zijn ontwikkeld; De eerste aanmeerboeien voor duikers op Bonaire zijn ontwikkeld door Captain Don en dat die nu overal ter wereld worden gebruikt; De kleinste vogel van Nederland, de Antillian Crested Hummingbird, in het St. Eustatius National Park leeft. Change BES EILANDEN Change BES DEFINITIEF.indd :26

12 DRIE EILANDEN, DRIE ENTITEITEN, ÉÉN NATUURBEHEERKOEPEL De natuur in al haar verscheidenheid Van nevelwoud en zoutkoepels tot koraalzuilen. De drie eilanden Saba, St. Eustatius en Bonaire hebben niet alleen elk een eigen bevolking, cultuur, taal en bestuur. De onderlinge verschillen op gebied van natuur zijn net zo groot als tussen het waddengebied en het Limburgse heuvelland. DOOR BAUD SCHOENMAECKERS EN MAARTJE SMEETS Zo groot als de culturele en bestuurlijke verschillen zijn tussen de drie eilanden, zo groot is ook de verscheidenheid aan natuurlijke rijkdommen. Maar er is goede samenwerking op gebied van natuurbeheer, zegt Kalli De Meyer, directeur van de Dutch Caribbean Nature Alliance (DCNA). Een mooi voorbeeld voor het besturen van de eilanden, zegt ze met een knipoog. DCNA is de koepel van natuurparken van de voormalige Antillen en Aruba en ondersteunt het beheer van de parken, promoot duurzaam beleid en geeft educatie en voorlichting. Koningin Beatrix is beschermvrouwe van de stichting die sinds 2008 een van de beneficianten is van de Postcodeloterij. Geen hands-off beleid De natuurparken op de drie eilanden vormen een grote bron van inkomsten. Meer (natuur)toerisme levert meer geld op, maar de ruimte daartoe is beperkt. De Meyer: Toeristen moeten gebruik kunnen maken van de parken want dat levert geld op. Maar met meer toeristen neemt ook de druk op de natuur toe. Hierin zoeken we voortdurend een goed evenwicht. De exploitatie moet nú duurzaam gebeuren om op lange termijn nog steeds de vruchten van de natuur te kunnen plukken. Zonder te dramatiseren stelt ze vast: Koraal heeft plaats gemaakt voor hotels. Afvalwater mocht ongezuiverd worden geloosd. Voeg hierbij een stijging van de watertemperatuur en het koraal wordt ziek of sterft af. Eenmaal vernietigd, komt het nooit meer terug. Gekapt regenwoud op St. Eustatius voor eeuwig verdwenen. Niet alleen voor behoud van biodiversiteit, ook vanuit economisch perspectief is daarom belangrijk de waarde van de natuur te waarborgen. De economische groei laat op Bonaire zijn sporen na. De Meyer: Het zand van de duinen van Bonaire is in het verleden gebruikt voor bouw. Een natuurlijke kustbescherming, een koraalstenen dijk, is afgegraven en het stenen materiaal is fijngemalen tot bouwzand. Natuurlijk moet er 12 BES EILANDEN Change Change BES DEFINITIEF.indd :03

13 DOS WINKEL De Noordkant van Lac Bay, onderdeel van het Bonaire Nationaal Marine Park. Lac is een ondiepe baai met mangrovebossen, kreken, een barrièrerif en zeegrasvelden waar zeeschildpadden zich voeden. Het ministerie van LNV onderzoekt wat de draagkracht is van dit gebied omdat de druk door toerisme, erosie, sedimentatie en het vee toeneemt. Met STINAPA wordt aan een herstelplan voor de mangrovebossen gewerkt. Het Wereld Natuurfonds heeft geld ter beschikking gesteld zodat iemand kan worden aangenomen als mangrovewachter. gebouwd kunnen worden, maar importeer dan de bouwmaterialen. Dat is nu duurder, maar het laten verdwijnen van niet te herstellen natuur zorgt voor nog hogere, verborgen kosten in de toekomst. Schakel Een wettelijk kader en bestuurlijke regelgeving zijn onontbeerlijk voor duurzaam natuurbeheer en exploitatie. Daarom zijn we blij dat de Eilandverordening Natuurbeheer sinds 1 september 2010 van kracht is en dat het Ruimtelijk Ontwikkelingsplan binnenkort door het bestuur op Bonaire wordt aangenomen, zegt Elsmarie Beukenboom, directeur van Stichting Nationale Parken Bonaire, STINAPA. Beheer en bescherming liggen dicht bij elkaar. Ik vind dat activiteiten voor de gebruikers voorrang hebben. Zij betalen immers. Aan bescherming van de natuur komt Beukenboom door een tekort aan mensen en geld niet toe. De regelgeving moet worden aangepast. In onze grotten leven vleermuizen. De vleermuizen zijn beschermd, de grotten niet. Als het Ontwikkelingsplan wordt aangenomen hoop ik dat beide de status beschermd krijgen. De vleermuis is van groot belang voor het eiland omdat het beestje als enige voor de verspreiding van cactussen zorgt die een onmisbare schakel vormen in de voedselketen. Ik zeg niet dat Importeer bouwmaterialen en laat natuurlijke bronnen in tact. Anders gaat een belangrijke bron van inkomsten van de eilanden verloren Change BES EILANDEN Change BES DEFINITIEF.indd :03

14 toeristen niet meer de grotten in mogen, maar ik wil weten wat de effecten zijn. Op basis van wetenschappelijke informatie kan beleid worden gemaakt. Dit geldt voor het beheer van de parken, zowel boven als onder water, op alle drie de eilanden. klimaatverandering Een verandering die zijn effect laat voelen is klimaatverandering. Bonaire en Statia hebben laag gelegen delen die de verwachte stijging van de zeespiegel van 0,18 tot 0,59 m de komende eeuw niet aankunnen. Volgens Beukenboom is de stijging op Bonaire nu al merkbaar; de weg in het zuiden van het eiland staat sinds enkele jaren drie maanden per jaar onder water. Vroeger was het regenwater waardoor de weg onderliep, nu is het zout zeewater. De koraalstenendijk die het zuidelijk gebied vroeger beschermde is verdwenen. Het land ligt laag en de natuurlijke bescherming is verdwenen. Zowel op Bonaire als St. Eustatius dreigen grondwater en vele onderwaterbronnen te verzilten door de stijgende zeespiegel. Adaptatiebeleid De verwachte extremen in neerslag en droogte hebben direct negatief effect op Een schadelijke schoonheid: de Lion Fish De Lion Fish, in de volksmond ook wel koraalduivel genoemd, is afkomstig uit de Indische oceaan. Het is een invasieve soort die een bedreiging vormt van de biodiversiteit van de koraalriffen. De Lion Fish heeft in dit gebied geen natuurlijke vijanden. De vis legt elke maand gemiddeld eitjes die de stroming snel over de wateren van het Caribisch gebied verspreidt. Het beest eet grote hoeveelheden jonge koraalvissen waardoor de visstand achteruit gaat. En door de ideale leefomstandigheden, groeit de vis in de Caribische wateren harder dan zijn voedsel. DCNA roept op de beesten te vangen en te doden, en melding te maken als er een is gesignaleerd. Aan een grondige aanpak wordt gewerkt. de watervoorraad en -kwaliteit. Sinds 2002 is het warmer en droger geworden op de eilanden. Dit beïnvloedt bijvoorbeeld de groei van de bergvegetatie op Saba en Statia. Bomen worden geremd in hun natuurlijke koelproces, wat een directe bedreiging is van het nevelwoud op Saba. Door veranderende temperatuur en luchtvochtigheid zal een aantal soorten uitsterven omdat ze, letterlijk, geen kant op kunnen. Het aantal stormen zal naar verwachting met ruim 66 procent toenemen, evenals de intensiteit ervan. Kusterosie, koraalafslag en het wegslaan van kustecosystemen, mangroves en stranden waar bedreigde zeeschilpadden hun eieren leggen Biodiversiteit op drie eilanden Koraal Saba De hellingen van de 887 meter hoge Mount Scenery is rijkelijk begroeid met varens, citroen- en bananenbomen, bergpalmen en orchideeën. De savanne onderaan de flanken eindigt als een tropisch regenwoud op de top. De natuur op Saba is misschien wel de best bewaarde op aarde. Het eiland heeft geen stranden, maar de onderwaterwereld is adembenemend. Met dertig gecontroleerde duiklocaties behoort Saba tot de top onder wereldwijde duikbestemmingen. Het water is kristalhelder. Dit zorgt voor een prachtig zicht op koraalsoorten, de bontgekleurde sponzen en de toverachtige pinnacles die als dunne naalden recht overeind staan. De pijlstaartrog, waterschildpad en verpleegsterhaai hebben hier hun habitat. Bijzonder zijn de warmwaterbronnen, de mysterieuze lavatunnels en de lavarotsen van het Ladder Labyrinth doolhof. HANS LEIJNSE 14 BES EILANDEN Change Change BES DEFINITIEF.indd :03

15 Klimaatverandering is al merkbaar: De hoofdweg tussen de haven en Salina Vlijt staat de laatste jaren drie maanden per jaar onder water zijn het gevolg. Dit is een bedreiging van de inkomsten van het voor eilanders zo belangrijke toerisme. Door de stijging van de watertemperatuur, naar verwachting van het IPCC tussen 1,4 en 3,2 o C deze eeuw, neemt het aantal koraalziektes toe, verbleekt koraal en sterft het af. Hoewel er nog weinig over bekend is, wordt een relatie gelegd met het bleken van het koraal en de verzuring van het zeewater. Door de toename van het CO 2 - gehalte in de atmosfeer nemen oceanen steeds meer CO 2 op. Ook neemt door de watertemperatuurstijging op sommige plekken in zee het zuurstofgehalte af, wat tot vissterfte leidt. Alterra, onderdeel van de Wageningen Universiteit en Researchcenter, voert in opdracht van het ministerie van LNVonderzoek uit naar de effecten van klimaatverandering op de eilanden. In een voorpublicatie geeft het instituut aan dat de eilanden zich kunnen aanpassen op het gebied van landgebruik, zonering en natuurbeheer. Aan de oorzaken van klimaatverandering kunnen wij niks doen. Wel kunnen we onze eilanden robuust maken, zegt De Meyer. Eén maatregel levert snel resultaat en dient meerdere doelen. Beukenboom: Zet op alle eilanden het loslopend vee vast en zorg voor voer voor de dieren. Gebrek hieraan is de reden dat de beesten vrij rondlopen. Met de komst van een waterzuiveringinstallatie kunnen we het nodige voer produceren voor de dieren. (Zie ook pag. 32 Van hei en bos naar mangrove en koraal ). De eilanden worden weer groener als het grazend vee minder vrij rond loopt. Het microklimaat verandert en bomen krijgen kans te groeien. Grondwater wordt beter vastgehouden, erosie vermindert. De ontwikkeling van de landbouw krijgt een goede basis. En het vee vreet de mangrovebossen, de natuurlijke bescherming tegen de oprukkende zee, niet langer kaal. Het is dan ook van belang om de ontwikkelingen op de eilanden in samenhang te bezien. Met gebruikmaking van lokale kennis en mogelijkheden, kunnen de nieuwe Nederlandse gemeenten duurzaam groeien. Elsmarie Beukenboom director@stinapa.org Kalli de Meyer director@dcnanature.org Bruine pelikaan MIRO ZUMRIK St. Eustatius St. Eustatius is zowel boven als onder water rijk aan verscheidenheid. Waar de onderzeese gebieden van Saba worden gekenmerkt door zuilenkoraal, heeft Statia klompkoraal. De zeeschildpad voedt zich er in de velden zeegras. Ook de bedreigde reuzenschelp de Queen Conch hoort in de onderwater wereld van Statia. Vogels als de bruine pelikaan nestelen op het eiland. Op de bodem van de vulkaankrater komen bedreigde dier- en plantsoorten voor zoals de Red Bellied Racer slang en de Lesser Antillean leguaan. Ook de al verdwenen geachte plant Statia Morning Glory is nog te vinden op het eiland. HENKJAN KIEVIT Bonaire Mangrovebos Bonaire heeft met zijn mangrovebossen en zoutkoepels weer heel andere kenmerken. Het eiland heeft droge gebieden waar vele cactussoorten zich thuis voelen. Vleermuizen die in grotten huizen zorgen voor de verspreiding van de cactussen. De roze flamingo is een belangrijk symbool van het eiland, maar ook parkieten en papegaaien zijn er in groten getale te vinden. Duikers vergapen zich op Bonaire aan de gekleurde koraalriffen en sommige stranden zijn nestplaatsen voor zeeschilpadden. Change BES EILANDEN Change BES DEFINITIEF.indd :03

16 Feiten St Eustatius: Oppervlakte: acht kilometer lang, drie kilometer breed Inwoneraantal: 3400 Ligging: 150 mijl van Puerto Rico, 38 mijl ten zuiden van St. Maarten, 17 mijl ten zuidwesten van Saba Afstand tot Nederland: kilometer Vliegafstand tot St. Maarten: 15 minuten Op de kaart gezet door: Columbus in 1493 Bezetting: 22 keer van hand tot hand gegaan Van Nederland: voor het eerst in 1636 Economisch hoogtepunt: 17de en 18de eeuw, inwoners, belangrijkste handelscentrum van de Cariben Bijnaam toen: The Golden Rock Bijzonderheid: erkende als eerste buitenlandse natie de VS op 16 november 1776 Godsdiensten: tien Groene leguaan 16 BES EILANDEN Change Change BES DEFINITIEF.indd :03

17 ST. EUSTATIUS Ruwe diamant CHRISTIAN KONIG HANS LEIJNSE Een duikersparadijs dat overgaat in betoverende natuurparken. Een bewandelbare krater met bomen zo groot als secoia s. St. Eustatius heet liefkozend Statia en is zoals de folder zegt The Caribbean s hidden treasure. Met een natuur van ongekende diversiteit heeft Nederland er een ruwe diamant bij die uitnodigt te worden geslepen tot een waardevolle glinstersteen. DOOR BAUD SCHOENMAECKERS De DHC 6 van de Caribische luchtvaartmaatschappij Winair vliegt op 3600 meter hoogte. De daling is ingezet en de topsnelheid van 133 knopen daalt in rap tempo naar nog geen 30. Met 22 passagiers aan boord is het tweemotorige propellervliegtuigje aan zijn maximum. Waar de Caribische zee versmelt met de Atlantische oceaan kleurt het water diepblauw. Een schouwspel van een lyrisch stemmende schoonheid. Tot de blik een bunkerende olietanker kruist en een serie olie opslagtanks het netvlies beroert. Welkom op St. Eustatius. De olie-industrie is een vreemde eend in de prachtige Statiaanse natuurbijt. Maar zij is ook belangrijk voor het eiland, zegt Kate Walker. Walker is sinds mei 2010 directeur van STENAPA; de Stichting Nationale Parken van St. Eustatius. Deze stichting beheert 33 vierkante kilometer natuur- en zeegebied op en om het eiland. Olieoverslag is de belangrijkste economische activiteit op St. Eustatius en levert voor de lokale economie meer op dan de inkomsten uit toerisme. De grootste private werkgever is Statia Terminals, een olieterminal van het Amerikaanse bedrijf NuStar. Ook steunt NuStar het onderwijs en zorgt het voor goede educatie voor zijn personeel. Walker: Ik ben dus blij dat ze er zijn, maar het is hoe zal ik het zeggen, vreemd in een omgeving van ongerepte natuur. Zwem je oog in oog met een zeeschildpad, kom je boven, kijk je tegen de romp van een olietanker aan. Ankergelden STENAPA heeft de opdracht van het eilandbestuur het beheer van de parken boven en onder water te verzorgen. De kosten hiervoor worden deels opgebracht door NuStar. De schepen voor de kust betalen het eilandbestuur ankergeld gebaseerd op hun tonnage. Een deel hiervan gaat naar STENAPA. Door onduidelijkheid over de overeenkomst tussen NuStar en het bestuur zit STENAPA al tijden met een gat in de begroting. NuStar denkt mee over een oplossing en heeft daar al een positief begin aan gegeven door op 6 september een donatie te doen van tienduizend dollar voor operationele zaken. Walker is er erg blij mee. Juist in het dagelijks beheer van de stichting en de parken zit het grootste tekort. Andere bronnen van inkomsten zijn duikers, plezierjachten en wandelaars. De stroom toeristen is niet heel groot volgens Walker. Maar toch hebben we het afgelopen jaar 800 wandelpassen en 950 duikerspassen verkocht. Sinds 1998 heeft het gebied Quill de status van Nationaal Park. Overige delen van het eiland staan op de lijst van beschermde gebieden die vallen onder het gezag van het eilandbestuur. Er is nu discussie over de ontwikkeling van Venus Bay. Het huidige bestuur wil er toeristische accommodaties bouwen en er gaan geruchten over een golfbaan. Nederlandse beleidsmakers zijn voor de ontwikkeling van Statia. Een golfbaan achten zij echter niet de juiste weg. Op de geplande plek zijn unieke endemische soorten gevonden. De aanleg is een grote aanslag Kate Walker: Zwem je oog in oog met een zeeschildpad, kom je boven, kijk je tegen de romp van een tanker aan Change BES EILANDEN Change BES DEFINITIEF.indd :03

18 Jessica Berkel: Mensen gaan ervan uit dat wat zij als kind aan natuur kenden, er straks vanzelfsprekend ook is voor hun kleinkinderen. Ongeacht hoe ze ermee omgaan op het milieu en de baan belemmert de doorgang naar het park Boven. Bovendien is de verwachting dat de inkomsten voor het eiland gering zullen zijn, omdat er niet echt een markt voor golfers is op Statia. Ecologisch natuurwonder Ecotoerisme is de weg die Statia zou moeten bewandelen. Dat vinden niet alleen Nederlandse beleidsmakers en STENAPA, maar ook NuStar en de meeste van de 3300 bewoners van het eiland. Statia heeft bijzondere bomen, slangen, zeeschildpadden, vogels, walvissen en vissen. Het is omringd door koraalriffen en velden zeegras waarmee de zeeschildpad zich voedt. Op het eiland zijn woestijnachtige gebieden met cactussen die overgaan in regenwoud en oerbos. Het plaatje voldoet aan het cliché van het paradijselijke tropische eiland. Er zijn complete ecosystemen en habitats waarin de meest uitzonderlijke soorten planten en dieren voorkomen. Ook bedreigde soorten zoals de red bellied racer slang, de lesser antillean leguaan, de reuzenschelp queen conch en de bruine pelikaan voelen zich er thuis. Of soorten waarvan men dacht dat ze al waren verdwenen, zoals de plant de Statia Morning Glory, zegt Walker. Deze plant is de meest zeldzame in het Nederlandse koninkrijk. In de parken zijn bij de laatste telling enkele jaren geleden, 14 soorten gevonden die op de IUCN (International Union for the Conservation of Nature) wereldlijst van met uitsterven bedreigde planten en dieren staan, en 108 op de CITES-lijst. (Zie ook pag. 26 Internationale verdragen waken over de biodiversiteit ). Dit aantal soorten zal toenemen als de parkmanager de financiering rond heeft voor een nieuwe inventarisatie. Walker: Als er voldoende geld is kunnen we bovendien een goed systeem voor monitoring opzetten. Willen we het park kunnen blijven beheren, dan moeten we een goed beeld hebben van de huidige situatie: Wat is het aantal soorten op en rond het eiland? Wat zijn de bedreigingen, waar komen die vandaan en hoe kunnen we de natuur daartegen wapenen? Loslopend vee en woekerplant Van de mogelijke bedreigingen waar Walker het over heeft, zijn er twee direct aanwijsbaar: loslopend vee en een alles overwoekerend plantje met de mooie naam Coralita. De loslopende geiten, schapen, koeien en ezels moeten worden omheind want ze eten alles kaal. Het vee heeft eigenaren en men weet wie ze zijn, maar zodra er schade ontstaat is niemand bereid verantwoordelijkheid te dragen. De meeste beesten worden niet verzorgd en lopen al etend doelloos rond, zegt Gay Soetekouw. Zij woont 21 jaar op het eiland, schrijft over de geschiedenis van Statia en zet historische wandelingen uit. De loslopende dieren zijn nu eerder een plaag, terwijl ze een uitstekende bron van inkomsten zouden kunnen zijn. Ze leveren vlees, melk en huiden. Nu importeert Statia die producten. Op het eiland staat een ongebruikt slachthuis dat moet worden gerenoveerd. Daarnaast zijn een koelhuis en een veterinaire dienst nodig om te kunnen voorzien in eigen vlees en melk. Verdwijnende vegetatie en erosie Het vrij rondlopende vee vreet de bestaande begroeiing op. Jonge loten krijgen geen kans om tot wasdom te komen. De oorspronkelijke vegetatie verdwijnt en erosie neemt toe. Heeft een plant de aanslag door de geiten overleefd, dan is daar de Coralita die haar verstikt. Het verdwijnen van de oorspronkelijke vegetatie maakt het voor leguanen en verschillende vogelsoorten moeilijk om voedsel te vinden. Uiteindelijk is dit ook een bedreiging voor de natuurparken als geheel. Het is kortom de hoogste tijd, ook voor de politiek, hierin actie te ondernemen, stelt Soetekouw. Want het probleem laat zich niet makkelijk oplossen. Soetekouw: Coralita nestelt zich graag in omheiningen. Heb je het vee met een hek buiten weten te houden, zit het weer vol met Coralita. Eén storm blaast zo n topzwaar hek om en het loslopend vee heeft weer vrij toegang tot de dan nog niet kaal gevreten natuur en tuinen. Historisch bewustzijn De eilandbewoners zijn trots op hun geschiedenis en (veelal slaven-) afkomst. Statia was in de 17de en 18de eeuw hét handelscentrum van de regio. Voorspoed en welvarendheid vielen het eiland met ruim inwoners ten deel. Het was een vrije haven vanaf 1756 (gratis doorvoer) en nam de plaats van Curaçao over als voornaamste slavenhandelspost. In zijn hoogtijdagen eind 18de eeuw werd het eiland The Golden Rock genoemd. Restanten van deze glorietijd zijn terug te vinden in zee scheepswrakken vormen opmerkelijke attracties voor duikers. En op het land is permanent een groep archeologen bezig. Het resultaat is enkele tienduizenden gevonden voorwerpen. Mede door dit verleden, heerst er nu een vreemde mengeling van het zal mijn tijd wel duren en wat zou ik me druk maken, ik ben gelukkig met wat ik heb. Coralita of Mexican Creeper, is een invasieve soort, afkomstig uit Mexico en Midden-Amerika. Daar wordt het plantje gekweekt voor zijn weelderige, nectarrijke bloemen en zijn wortels die diep onder de grond groeien, zich snel verspreiden en naar pinda s smaken. Op Statia groeit de plant snel en is het een bedreiging voor alle (inheemse) soorten. De plant is internationaal erkend als een plaag, maar een adequate bestrijding is er niet. Irrigatie De vruchtbare vulkanische grond spoelt door de hierboven beschreven oorzaken- 18 BES EILANDEN Change Change BES DEFINITIEF.indd :04

19 weg. Een doeltreffend irrigatiesysteem zou de landbouw die in het verleden heeft plaatsgevonden weer in ere kunnen herstellen. De noodzaak hiertoe is steeds nijpender. De erosie zorgt ervoor dat de bodem water niet kan vasthouden en de vruchtbare toplaag verdwijnt. Een van de mogelijkheden zou zijn om het netwerk van zogenaamde cisterns, ondergrondse watertanks, in ere te herstellen. De aanleg van een waterleidingnetwerk is ook een optie, maar is erg kostbaar. Het is eenvoudiger de bestaande cisterns schoon te maken en een systeem op te zetten dat de waterkwaliteit garandeert. Soetekouw raadt Nederlanders aan te luisteren naar de Statianen en in de historie van het volk en het eiland te duiken. Neem het goede van Statia met respect voor en kennis van de cultuur, en combineer dat met de expertise van Nederland. Leg geen puur Nederlandse benadering op. Er is juist veel winst te behalen uit de onderlinge cultuurverschillen. Zij hoopt dat de verwachte toestroom van Nederlanders niet de goede kant van de mentaliteit van de mensen op Statia verandert. Hun gastvrijheid, hartelijkheid, tevredenheid, eensgezindheid. Het is aan de Nederlanders ervoor te waken dat er geen weerstand tegen hen ontstaat. Sommige Statianen vinden toch al dat Nederlanders alle banen wegpikken. De optimistische Soetekouw heeft nog een advies voor Nederland. Er zijn ongetwijfeld veel prioriteiten. Maar zet onderwijs op de allerhoogste plek. Vanaf nu: goed onderwijs, structureel, onmogelijk vroegtijdig te onderbreken. Hieraan heeft het de laatste tien, 15 jaar geschort. Dat is heel jammer want kennis is vooruitgang. Rangers Educatie en bewustmaking zijn en blijven daarom speerpunten van STENAPA. Manager van het mariene park Jessica Berkel zegt daarover: Veel mensen denken dat wat zij als kind aan natuur hadden, er straks vanzelfsprekend ook is voor hun kinderen en kleinkinderen, ongeacht hoe ze ermee omgaan. En dat is natuurlijk niet zo. Daarom maakt STENAPA onderwijsprogramma s en laten we zien wat de waarde is van natuurbeheer voor het eiland. Voor de kinderen hebben we een junior rangerprogramma. We nemen ze mee op wandeltochten en laten ze de zee bestuderen. Daarnaast geven we voorlichting op scholen, delen we folders uit en hangen we posters op bij het vliegveld. Turtle Bay laat zien wat de gevolgen zijn van deze aanpak. Dit jaar telt de strook strand 51 schildpadnesten: 39 van de groene schildpad, 11 van de Leatherbecks. Auto s mogen niet op het strand, afgravingen zijn verboden en honden moeten aan de lijn. Waarde Om het ecotoerisme een impuls te kunnen geven, zal Statia flink aan de bak moeten. Dat betekent afrekenen met het zwerfvuil en meer oog krijgen voor de waarde van de leefomgeving. Een Amerikaanse onderzoeker heeft berekend dat het rif rond Statia, los van de onschatbare natuurlijke waarde, een economische prijskaartje heeft van tussen de acht en twaalf miljoen dollar. Dit is bepaald op basis van gesprekken met hotel-en winkeleigenaren en lokale vissers. Door een prijs aan het rif te hangen hoopt STENAPA beter in staat te zijn de activiteiten te managen en beleidsmakers te overtuigen van het belang van behoud van het rif als bron van inkomsten. De bestaande accommodaties vragen om renovatie en de belangrijkste boulevard heeft een opknapbeurt nodig. Als er financiering voor te vinden is, zou restauratie van de eeuwenoude pakhuizen aan de boulevard het eiland zijn vroegere grandeur terug kunnen geven. (zie kader Historisch bewustzijn). Gay Soetekouw: Plant- en diersoorten waarvan men dacht dat ze al langverdwenen waren, voelen zich thuis op Statia St. Eustatius National Parks Visitor Centre Gallows Bay, St Eustatius Tel: manager@statiapark.org Change BES EILANDEN Change BES DEFINITIEF.indd :24

20 EXCLUSIEVE ECONOMISCHE ZONE Hoe Nederland zijn koraal beschermt Hoe moet Nederland omgaan met zijn pas verworven zeenatuurschoon? Met zijn honderden kilometers koraal waar vissers hun brood verdienen? De Exclusieve Economische Zone dient als economisch gereedschap én ter bescherming van de biodiversiteit. DOOR BAUD SCHOENMAECKERS In het gebied van de voormalige Nederlandse Antillen was nog geen EEZ, een Exclusieve Economische Zone (zie kader). Dit is wel nodig en tevens een wens van de eilanden, zegt LNV Kwartiermaker Ton Akkerman. De EEZ moet een duurzame ontwikkeling van de zeegebieden rond de nieuwe Nederlandse gemeenten Bonaire, Saba en St. Eustatius (Statia) garanderen. En dat is noodzakelijk, want met deze eilanden heeft Nederland enkele van s werelds mooiste en tevens meest kwetsbare natuurgebieden te beheren; mariene parken waar duizenden vissoorten, krabben en kreeftachtigen hun voedsel vinden tussen kleurrijk en wuivend koraal. In dit gebied (zie kaart) met zijn rijke biodiversiteit conflicteren activiteiten: er wordt gevist, er vindt recreatie plaats, de koralen zijn kraamkamers voor vissoorten en tankers gooien er hun ankers uit. Vervuiling, vernieling en uitsterven van soorten zijn het gevolg. Samen met beleidmaker Hayo Haanstra van LNV, reisde Akkerman in augustus de eilanden af om het managementplan voor de EEZ te presenteren en input te krijgen voor de volgende versie. Haanstra: We geven uitleg, praten met direct betrokkenen, met de bestuurders, de vissers, handhavers en natuurbeheerders. En we luisteren vooral, vult Akkerman aan: We nemen opmerkingen, ideeën, zorgen en onzekerheden van de betrokkenen mee. Het uiteindelijke managementplan is er een waar alle partijen zich in kunnen vinden. We hebben er altijd de mond vol van, maar ik denk dat we hier daadwerkelijk bezig zijn een breed draagvlak te creëren voor dit plan, stelt Akkerman. Je moet het ook zien als een proces om op korte termijn de Sababank de status te kunnen geven van Particularly Sensitive Sea Area (PSSA) - speciaal beschermd kwetsbaar zeegebied. (zie kader). Sababank en jaar van de biodiversiteit Het managementplan geeft de kaders, de doelen, de beleidsprioriteiten en strategieen weer om de Sababank en de gebieden rond Statia en Bonaire duurzaam te managen. Ook geeft het handvatten voor administratie, personele bezetting, financiën en het biedt concrete actiepunten. Haanstra: Het plan sluit naadloos aan op ons biodiversiteitbeleid, op onze rol als partij in de Conventie voor Biodiversiteit en op onze inbreng in het VN jaar van de biodiversiteit - dit jaar dus. Hiermee hebben we een instrument om de wereldwijde teruggang en afbraak van biodiversiteit op, in ieder geval deze plek, tegen te gaan. HANS LEIJNSE Sababank Hoofdrolspeler in de EEZ is de Sababank, een onderwateratol. De Bank ligt zes kilometer ten zuiden van Saba (zie kaartje). De totale oppervlakte van dit onderzeese plateau is 2200 km 2. Het water is er slechts 20 tot 40 meter diep en het voedselrijke koraal is kraamkamer van duizenden vissoorten en dus een walhalla voor vissers. De wateren zijn sinds begin twintigste eeuw bevist door voornamelijk Sabaanse vissers. Het gebied kreeg pas internationale aandacht toen in de jaren zeventig veel van de landen in de Cariben door instelling van een EEZ hun wateren gingen controleren. De Sababank viel niet onder een EEZ en er kon onbeperkt worden gevist. De Nederlandse Antillen ondertekenden in 1993 een Exclusieve Visserij Zone (EFZ) waardoor zij jurisdictie kregen over de territoriale wateren tot twaalf zeemijl uit de kust. Hiermee werd slechts twintig procent van de Sababank beschermd. Sinds 1 september van dit jaar is de EEZ voor de drie eilanden van kracht en wordt het gebied tot tweehonderd zeemijl gecontroleerd. Noodzakelijk omdat al in 1994 bleek dat de Bank overbevist was. Vanaf dat moment mochten vissers bijvoorbeeld niet meer vangen dan kiloton queen conch, kroonslakken. Dit was overeengekomen in het CITES-verdrag (de Convention on the International Trade of Endangered Species). Maar de visserij ging door, ook door grote buitenlandse trawlers met sleepnetten en de kroonslak is nu een bedreigde diersoort. Het beperkt aantal studies gaf aan dat er idealiter geen nieuwe visvergunningen moeten worden uitgegeven tot er een goed systeem voor monitoring is opgezet en er meer capaciteit is voor handhaving van bestaande regels. 20 BES EILANDEN Change Change BES DEFINITIEF.indd :04