DE VOLKSKRANT Economie Het spel en de knikkers Frank Kalshoven

Transcriptie

1 7 Het spel en de knikkers Frank Kalshoven Flexibel studeren heeft de toekomst NR HANS WIJERS Debelegerde elite TienjaardeVolkskrantTop0laateenelite ziendiezichachterdeduinenheeft teruggetrokken. Crises en schandalen hebben haar in het defensief gedrukt, dekloofmetderestvannederlandisgroot. special de volkskrant top 0 pagina s 8-33 Illustratie Berto Martinez Afgaande op de eerste reacties is het een slecht plan om studenten de mogelijkheid te geven per vak te betalen. Supermarktmodelvoorstudieiseenziek idee, noteerden twee studenten wijsbegeerte in onze krant. Opleidingismeerdaneensnackautomatiek, opinieerde de baas van het master-onderwijs van de TU Eindhoven. Watishetplan?Enhoekanhet (nog) beter? Het was meer een aankondiging dan een plan, goedbeschouwd. De Universiteit van Amsterdam(UvA) geeft komend studiejaar duizend studenten de mogelijkheid per vak te betalen, in plaats van per studiejaar. Deze aankondiging werd gedaan in een stuk in deze krant, ondertekenddoordevoorzittervande studentenvakbond, de baas van deuvaéntweekamerleden,van elke coalitiepartij één. Het was nogal een ronkend verhaal geworden, waarin het dwangbuisstuderen van nu tegenover een toekomst werd gezet waarin de student zijn eigen dromen kan najagen. Tsja. Maar daaronder ligt een serieus vraagstuk, dat door deze gelegenheidscombinatie wel werd benoemd, maar niet consequent werd doordacht. De kwestie: hoe beroeps- en hoger onderwijs door de overheid worden bekostigd, en, in het verlengde hiervan, hoe deelnemers(hiervan een fractie mee-)betalen. Nu gaat dat zo: de overheid betaalt per deelnemer perjaar.en:dedeelnemerbetaalt,opzijnbeurt,ookperjaar collegegeld aan de onderwijsinstelling. Deze geldstromen sluitenaanbijderegeldatpublieke onderwijsinstellingen alleen onderwijs mogen aanbiedendatisingerichtophetbehalen van een einddiploma. Wat is het probleem? Dwangbuisstuderen? Mwoah. Die argumentatie richt zich op lekker door het onderwijssysteem gestroomde studenten die nu, naast hun studie, ook andere dingen willen doen: besturen, werken, ontplooien. Betalen per vakkandanhandigzijn.het komtmetrouwensvoordatdat danwelwatduurdermoetzijn. Vijftien losse vakken zijn duurder dan een heel studiejaar met vijftien vakken. Hoe dat ook zij, ditlijktmeniethetgrootste maatschappelijke vraagstuk. Datzitelders.Nietinhetinitiële, maar juist in het post-initiële onderwijs. Als we willen dat mensen meer(bij)leren gedurendehunwerkzameleven en ik hoef het verhaal over technologische vooruitgang, de hogere eisen die dit stelt aan werkenden en het doorwerken tot op steeds latere leeftijd niet en détail meer tevertellen,toch?--,danmoet henookdekanswordengeboden.ermoetvraagzijn,enook aanbod. De bekostiging van middelbare en hogere beroepsscholen en universiteiten verhindert dat nu. Het aanbieden van losse vakkenofmodulesisstrijdigmet diplomagericht onderwijs. En debekostigingiserdusookniet opingericht.alswewillendatde timmerman van jaar een module technisch tekenen kan volgen op een mbo-school; dat de hbo-juristevan40hetvakarbeidsrecht er even bij kan doen, of in stapjes wil toewerken naar een master; en dat de politicoloog die in het ontwikkelingswerk verzeild is geraakt een vak ontwikkelingseconomie volgt, danmoetditookmogelijkworden gemaakt. Dit is de betekenis van betalen pervak(ofmodule):hetmogelijk maken van post-initieel onderwijs door publieke onderwijsinstellingen. Staat dit eenmaal, dan lopen de reguliere studenten natuurlijk in een moeite door mee. Het betalen per vak helpt timmermannen en politicologen Maardiemoeite,datisnogwel wat hoor. Het modulair maken van onderwijs heeft grote consequenties voor de administratie, organisatie van het onderwijs en docenten die bij scholen werken. Klein beginnen is daarom niet zo gek. Anders dan de eerste reacties deden vermoeden, is het dus een prima plan om van scholen supermarkten te maken, of snackautomatieken of een concertgebouw voor wie een chiquere metafoor plezieriger vindt. Voor alle publieke onderwijsinstellingen. Vooral gericht opeenlevenlangleren.hetplan vandeuvaiseenpiepkleinbeginnetje met een doelgroep waarmee je niet zoveel verkeerd kunt doen, een experiment. Latenwehopendatheteen succes wordt. Frank Kalshoven is directeur van De Argumentenfabriek. Reageren? frank@argumentenfabriek.nl

2 8 Top 0: tien jaar elite-onderzoek De politiek-bestuurlijke elite in Nederland is een stabiel gezelschap. Afgelopen tien jaarsloegendezelftwijfelensomsdepaniektoe.maardezakenwordennogsteeds grotendeels op beproefde wijze geregeld. Holland is a club, not a country. Door Wilco Dekker en Ben van Raaij Research Remy Koens Illustraties Berto Martinez Verschanstineigenkring heefteliteaangezagingeboet Zomer. Een gedoogkabinetmetdepvv dreigt.oproerindepolitiek-bestuurlijke elite. Wilders in het centrum vandemacht?dat nooit. In achterkamertjeswordteenplangesmeed voor een kabinet op afstand, een soort zakenkabinet van ervaren lieden die het land kunnen redden. Op de lijstjes prominenten als Alexander Rinnooy Kan, Ad Scheepbouwer, Louise Fresco en Ben Verwaayen. Het plan sterft in schoonheid als blijkt dat de werkgevers er niks voor voelen.diezienindathettijdis Wildersinhetsysteemtebrengen.En danishetooksnelgedaan:hetkabinet-rutte I staat binnen een paar weken op het bordes. Een hele generatie elite kan haar wonden gaan likken. Het was een bijzonder moment in de recente geschiedenis. Een van de weinige situaties dat de Nederlandse elite haar dedain voor de politiek en haarzorgenoverhetlandwildeomzettenindaden.uitangstdathet zorgvuldig gekoesterde bestuurlijke systeem zou worden opgeblazen. Wantdeeliteíseenzorgvuldiggekoesterd systeem. Een relatief kleine groep van prominenten die, zonder veel democratische legitimatie, achter de schermen actief zijn in raden, besturenencommissiesenzohetbeleid kunnen beïnvloeden. Een stelsel van deelelites, financieel, bestuurlijk, cultureel, verbonden door een cultuur van verbinden en schikken. Stabiliteit is het toverwoord. Toen wijlen Morris Tabaksblat, de voormalige topman van Unilever, ooit na tien jaar buitenland weer in Nederland terugkeerde zei hij: Nederland is veranderd, maar de mensen zijn hetzelfde. Hijhadhetnu,tienjaarlater,opnieuw kunnen constateren. Holland is, zoals een ingevoerde het zei, nog steeds a club, not a country. Tochzijndeafgelopentienjaarook voor de elite bewogen jaren geweest. Met schandalen over bonussen en zelfverrijking, debatten over falend toezicht, de bankencrisis, de eurocrisis, de migratiecrisis. Die de elite en haarmanieromdezakenteregelen in het defensief hebben gebracht. Het woord elite heeft een slechte klank gekregen. Van een zelfingenomen kliek van Gutmenschen, mopperend over elke kritiek op topsalarissen of nevenfuncties. Verschanst in eigen kring. Met steeds minder contactmethenkeningrid,metdebevolking van Oranje en Geldermalsen. Er zijn fouten gemaakt, erkennen zeookbijdeelitezelf.menheeftzijn verantwoordelijkheid niet genomen, men heeft geen leiding gegeven, in de turbulentejarennafortuyneninde bankencrisis. We hebben de plank op allerlei fronten reusachtig misgeslagen, zei oud-rabo-topman Herman Ze komen elkaar voortdurend tegen, de invloedrijkste mensen van Nederland. In besturen, raden en commissies. Hoe groter het netwerk, hoe groter de invloed. Op volkskrant.nl/top0 wordtdeelitetotin detail ontleed. Plus een overzicht van de onderlinge netwerken op volkskrant.nl/ schaduwmacht TOP 0 VERANTWOORDING De Volkskrant Top 0 van invloedrijkste Nederlanders is gebaseerd op een netwerkanalyse. Zes vragen over de methode zie volkskrant.nl/top0. Wijffels tegen het SCP. En daardoor ingeboet aan gezag en vertrouwen. Ikmoetnumeermoeitedoenom dingen duidelijk te maken dan twintig jaar geleden, zei Elco Brinkman, tienjaargeledendenummervande eerste Volkskrant Top 0, vorig jaar in dezelfde SCP-publicatie. Je moet nu eerstoverhetbeeldheen:ah,hijhoort bijdeelite( )Datzeteenhordeop het debat. Je begint op achterstand. Jehebtalslidvandeeliteveelmeer afbreukrisico. Het burgemeesterschap is bijvoorbeeld een zware job geworden. Je ligt onder een vergrootglasenjegezagisnietmeervanzelfsprekend, zegt een ingewijde. En toezichthoudende functies zijn natuurlijk veel zwaarder geworden. Daar moet je tegenwoordig veel meer tijd aan besteden dan vroeger. Datheeftallestemakenmetderol vandemedia. Demediamakenalle zaken groot en alle mensen klein. Ondankseengrotecarrièrekunjehard vallen, merkte Louise Gunning, die na de Maagdenhuis-bezetting weg moest bij de Universiteit van Amsterdam. Loek Hermans, die vertrok als VVD-fractievoorzitter vanwege zijn falen bij zorgmoloch Meavita. En Ivo Opstelten, die als VVD-minister van Justitie opstapte om de Teevendeal. Toch laat een vergelijking tussen de eerstetop0uit06endievan veel overeenkomsten zien. Natuurlijk, de babyboomers zijn op weg naardeuitgangendevrouwen komen eraan. Er zijn minder bijbanen. Het klassieke old boys network brokkelt af door onder meer de internationalisering van het bedrijfsleven. Maar verder is veel hetzelfde gebleven,leertdeenquête.nogaltijdisde elite een overwegend mannelijk, academisch opgeleid gezelschap met een gemiddelde leeftijd van rond de 60enveelbijbanen.Endatisnietgek, zegt oud-scp-directeur Paul Schnabel: inelkmodernlandisdeelitegebaseerd op opleiding en senioriteit. Afkomst(lees adel en patriciaat) doeternogmindertoedantienjaar geleden. Opleiding is het criterium, in die zin is de meritocratie compleet. Je hoeft tegenwoordig echt geen lid van Minerva meer te zijn geweest. Gebleven, zoal niet vergroot, is de klooftusseneliteenvolk,doordeopmars van de diploma-democratie en de globalisering. De elite ziet zichzelf als progressiever, liberaler en kosmopolitischer dan de gemiddelde Nederlander. En overdrijft die tegenstelling ook. Er is ergernis over populisme, bijvoorbeeld in het migratiedebat. Twee andere constanten: de afkeer vangeertwildersen,vooralinhetbedrijfsleven, het dedain voor de politiek.vooreendeelvandeeliteblijft het zakenkabinet een droom. Slechts procent van de ondervraagden zegt het hardop. Maar eenderde is beschikbaar als het zover komt. AlleenJCisdenummerHansWijerstemachtig Wat heeft Hans Wijers dat iedereen hem wil hebben? De aanvoerder van de Volkskrant Top 0 van invloedrijkste Nederlanders gaat net zo makkelijk om metdetopvanhetbedrijfslevenalsmetdeoranjes. IsHansWijersdantochnietdeinvloedrijkste Nederlander? Zelfs de voormalig D66-minister, oud-topman van chemieconcern AkzoNobel en aanvoerder van de Volkskrant Top 0 werd dit jaar het slachtoffer van de Cruijff-revolutie bij Ajax. In de slangenkuil rond het clubicoon bleef ook de ervaren en gelouterde oudpoliticus, consultant en bestuurder niet overeind. Hij heeft gefaald als voorzitter, vond Johan Cruijff in De Telegraaf. Wijers( die krant lees ik niet ) stopte niet veel later als president-commissaris. Het is te belastend, zei hij onlangs tegen NRC Handelsblad. Ajax begon me buitenproportioneel veel tijd te kosten met alle gesprekken en vergaderingen. Ik heb ook nog andere functies, waarvoor ik de hele wereld over reis. Ikhebooknoganderefuncties is een understatement. Het cv van de 64-jarige Wijers telt ook zonder Ajax tal van toonaangevende posten. Hijis(metonderanderenABNAmrotopman Gerrit Zalm) commissaris van Shell, veruit het machtigste bedrijf van Nederland. Als presidentcommissaris van Heineken werkt hij nauw samen met de rijkste Nederlander, Charlene de Carvalho-Heineken, en haar familie. Hij is president-commissaris van het Concertgebouw, de huiskamer van de Nederlandse elite. HijiscommissarisbijHALTrust(de investeringsmaatschappij van de familievandervorm)enbijfarmaceut GlaxoSmithKline, naast het voorzitterschap van Natuurmonumenten. DeOranjeskunnenookaltijdeenberoepopdoenopdedemocraat. Wijers, die eerder Willem-Alexander wegwijs maakte in het internationale zakenleven, drukte als voorzitter van het Nationaal Comité Inhuldiging het omstreden Koningslied door, toen decomponisthet boosomallehilariteit wilde terugtrekken. Wat heeft Wijers dat iedereen hem wil hebben? Hans heeft veel ingangen, wanneer hij belt, neemt iedereen de telefoon op, merkte managementgoeroe en partijgenoot Hans WissemaeensopinHetFinancieeleDagblad.WijersiseenvandezeerweinigeninNederlanddiemetsuccesop het hoogste niveau actief waren in zowel de politiek als in het bedrijfsleven, bij AkzoNobel. Als riddervandevrijemarkt verruimde de econoom(rijksuniversiteit Groningen, 976) in het eerste paarsekabinetvanwimkokdewinkeltijden, brak prijsafspraken van advocaten en notarissen, liberaliseerde de taximarkt en weigerde met belastinggeld Fokker te redden. Daarna werdhijweerconsultantbijdeboston Consulting Group; van politiek meteenkleinep hethaagsegedoe moest de bewindsman niks hebben. Als topman boekte de geboren Zeeuw tussen03enooksuccesbijhet chemie- en verfconcern AkzoNobel, maar de uitverkoop van farmadivisie Organon aan het Amerikaanse MSD, dat de onderzoeksafdeling sloot, werd hem later zeer kwalijk genomen. Maar tegenslagen kleven Teflon- Hans nietaanendetopisblijmet hem als toezichthouder. Zo verlaagde hij vorig jaar tussentijds de prestatieeisen zodat een reeks topmanagers van Heineken toch in aanmerking kwamvooreenbonus.ditjaarkreeg de directie van Natuurmonumenten een extraatje van vijf duizend euro boven op het salaris van 39 duizend. Bonussen zijn verboden bij goede doelen, maar dit was een eenmalige gratificatie. Opmerkelijk: de directie haalde het beloofde ledenaantal niet. Enzoopereertdealgemeenals charmant omschreven nummer vandevolkskranttop0vaninvloedrijkste Nederlanders overal in decoulissenomhetlandleukeren beter te maken, althans zoals hij(en D66)datvoorzichziet.Wijerszelf vindt die invloed achter de schermen maar beperkt. Gevraagd naar zijn toenmalige tweede plek zei hij twee jaar geleden in het tv-programma Buitenhof dat in Nederland het kabinet de besluiten neemt, gecontroleerddoordekamerenooknogdoor depers. Danbenikmaareersteklasse-amateurs.

3 kom alles te weten over de elite op volkskrant.nl/top0 9 Elite stemt vooral liberaal Als ernutweedekamerverkiezingen worden gehouden, stem ik op: PvdA VVD CDA Weet niet D66 Overig GroenLinks 06 % devolkskrant. Bron: TNS Nipo Politieke voorkeur D66 is de favoriete partij van de top van Nederland geworden NR CORIEN WORTMANN-KOOL Traditioneel leunt de Nederlandse bestuurlijke elite op de vier middenpartijen, VVD, PvdA, CDA en D66. Maar toch is er de afgelopen tien jaar sluipenderwijs iets veranderd: D66 is inmiddels de favoriete partij van de top van Nederland, blijkt uit een enquête die TNS Nipo hield onder 400 invloedrijken. Tien jaar geleden stemde 7 procent van de bestuurlijke elite D66, goed voor een vierde plek, nu is het 34 procent. Daarmee gaan de Democraten aan kop, voor de VVD, CDA en PvdA. Gekeken naar partijlidmaatschap is de VVD eerste, gevolgd door CDA, PvdA en D66. Net als tien jaar geleden zijn zes op de tien ondervraagden lid van een politieke partij. Dat staat in geen verhouding tot de totale bevolking, daarvan is slechts,4 procent partijlid. Betekent dat dan ook dat het lidmaatschap van een partij en dan een van deze topvier onmisbaar is voor een benoeming in de top? Dat is de vraag, nu de burgemeestersposten niet meer verdeeld worden in Den Haag en nu vaker partijlozen worden benoemd; kijk naar Klaas Knot bij De Nederlandsche Bank. Maar zo over de duim denkt de Leidse hoogleraar Wim Voermans dat partijlidmaatschap nog steeds belangrijk is. Partijen zijn knooppunten van netwerken tussen openbaar bestuur, maatschappelijke organisaties en bedrijven. Als platform blijven ze belangrijk, de rekruterings- en netwerkfunctie blijft groot. Komt er dan niemand anders in beeld van buiten die traditionele partijen? Jawel, GroenLinks ers, en dan vooral de oud-fractieleiders. Paul Rosenmöller stijgt naar plek 3 omdat hij door minister Dijsselbloem is gevraagd voor de raad van toezicht van de Autoriteit Financiële Markten (AFM), Jolande Sap komt als commissaris van KPN en KPMG de Top0 binnen. En Femke Halsema staat daar nog steeds in, als onder meer de nieuwe voorzitter van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (als opvolger van VVD er Heleen Dupuis) TOP 0 INVLOEDRIJKSTE NEDERLANDERS () Hans Wijers (64 jaar) Bestuurder en commissaris (3) Niek Jan van Kesteren (63) Algemeen directeur VNO-NCW () Ben van Beurden (7) Bestuursvoorzitter Shell (4) Klaas Knot (48) President De Nederlandsche Bank (8) Feike Sijbesma (6) Bestuursvoorzitter DSM () Gerrit Zalm (63) Bestuursvoorzitter ABN Amro (6) Jeroen van der Veer (68) (7) Eberhard van der Laan (60) Burgemeester Amsterdam () Paul Polman (9) Bestuursvoorzitter Unilever (9) Jos Nijhuis (8) President-directeur Schiphol () Laura van Geest (3) Directeur Centraal Planbureau () Wiebe Draijer (0) Bestuursvoorzitter Rabobank (3) Ton Heerts (48) Voorzitter FNV (8) Frans van Houten () Bestuursvoorzitter Philips () Alexander Rinnooy Kan (66) Senator D66 (3) Kim Putters (4) Directeur Sociaal en Cultureel Planbureau () Ralph Hamers (49) Bestuursvoorzitter ING () Hans de Boer (60) Voorzitter VNO-NCW (4) Merel van Vroonhoven (47) Voorz. Autoriteit Financiële Markten (6) Hans Alders (63) Sterkste stijger van de Volkskrant Top 0 als nieuwe bestuursvoorzitter van het pensioenfonds ABP, een van de grootste beleggers ter wereld. CDA er, was tot vorig jaar vicevoorzitter van de EVP, de christen-democratische fractie in het Europees Parlement, met onder meer financiën en economie in haar portefeuille. Werd kort na haar vertrek na tien jaar Europa al commissaris van verzekeraar Aegon. Veel te snel, vonden Brusselse lobbywaakhonden die overstap. Was tot vorig jaar als CDAeuroparlementariër ook nog commissaris van Mercedes- Benz Nederland, bleek in de nasleep van de dieselgate. 3 4 (33) Jan Hommen (7) Bestuurder en commissaris (60) Kajsa Ollongren (48) Locoburgemeester Amsterdam (--) Marjan van Loon (49) President-directeur Shell NL (7) Louise Fresco (63) Bestuursvoorzitter Universiteit Wageningen () Boudewijn Poelmann (66) Eigenaar-directeur Novamedia (37) Wim Pijbes (4) Directeur Rijksmuseum (4) Piet Hein Donner (67) Vicevoorzitter Raad van State (7) Mariëtte Hamer (7) Voorzitter SER (3) Arnoud Boot () Econoom en bestuurder () Ed Nijpels (6) (9) Joop Wijn (46) Bestuurder ABN Amro (4) Roger van Boxtel (6) President-directeur NS (4) Dick Boer (8) Bestuursvoorzitter Ahold (46) Wim van der Leegte (68) Pres.-direc. en eigenaar VDL Groep () Corien Wortmann-Kool (6) Bestuursvoorzitter ABP (7) Annemarie Jorritsma (6) Fractievoorzitter VVD Eerste Kamer (9 )Jaap de Hoop Schefer (67) Oud-CDA-leider en bestuurder ()Annemiek Siderius-Fentener v. Vlissingen (4)Pres.-comm.SHV (67) Hans Vijlbrief () Thesaurier-gen. ministerie van Financiën (34) Allard Castelein (7) Pres.-direct. Havenbedrijf Rotterdam (90) Margot Scheltema (6) (40) Chris Buijnk (6) Voorzitter Ned. Vereniging van Banken (6) Marjan Oudeman (7) Voorzitter coll.v. bestuur Universiteit Utrecht (39)Pien Zaaijer (4) Pers.adv.koning Willem-Alexander en koningin Máxima (70) Jaap van Manen (6) (38) Antony Burgmans (68) (44) Richard van Zwol (0)Sec.-gen. Binn.Zaken en Konink. relaties n LEES VERDER OP PAGINA

4 Top 0: vrouwen en bijbanen Meer vrouwen,weinig allochtonen in de Top 0 Aandeel vrouwen en allochtonen, in procenten Vrouwen Allochtonen devolkskrant. Sekse & herkomst Vrouwen dringen door in de bestuurlijke elite, aantal allochtonen blijft achter NR 77 LILIAN MARIJNISSEN 9 vrouwen telt de Volkskrant Top 0 dit jaar, weer eentje meer dan in 4 en zelfs meer dan tien jaar geleden, bij de eerste lijst. Daarin was toenmalig FNV-voorzitter Agnes Jongerius de hoogstgenoteerde van de 9 vrouwen, op plek 4. Dit jaar is, net als vorig jaar, directeur Laura van Geest van het Centraal Planbureau de invloedrijkste vrouw, op plek. Ook de hoogste nieuwe binnenkomer, op 3, is een vrouw: Marjan van Loon, de nieuwe president-directeur van Shell Nederland. De toptien is dus nog het domein van heren op leeftijd. Niettemin hebben vrouwen succesvol de bestuurlijke elite weten binnen te dringen, met bijna procent. Dat komt vooral door de opmars van vrouwelijke commissarissen. Dat is weer het gevolg van het overigens geflopte wettelijk streefcijfer, dat had moeten resulteren in minimaal procent topvrouwen in het bedrijfsleven. Dat percentage bleef ver uit beeld, maar er werden de afgelopen jaren wel meer vrouwelijke commissarissen benoemd, wat ook is terug te zien in de lijst. Zorgelijker is de situatie bij allochtonen. Tien jaar geleden telde de eerste Volkskrant Top 0 twee allochtonen, toenmalig Forum-voorzitter Sadik Harchaoui en Aholdcommissaris Rene Dahan. Dit jaar zijn het er zes, onder wie de nieuwe burgemeester van Almere, Franc Weerwind, op plek 83, met zijn Rotterdamse collega Ahmed Aboutaleb als hoogste, op plek 68. Van twee naar zes in tien jaar tijd is zeker niet slecht voor het allochtone aandeel in de top, zegt hoogleraar Han Entzinger. Aan de andere kant is het nog wel een ondervertegenwoordiging: 3 procent allochtonen in de top is nog niet de helft van de verhouding bij de bevolking. Ook veelzeggend: het aandeel hogere kringen (adel, patriciaat, hogere burgerij) in de Top 0 is zeker drie keer groter. Niettemin is Entzinger niet pessimistisch over de toekomt, gezien het aanstormend allochtoon talent op de universiteiten. n VERVOLG VAN PAGINA (48) Wouter Bos ( jaar) Bestuursvoorzitter VUmc (43) Andre Knottnerus (64)VoorzitterWetenschap.RaadvhRegeringsbel. (--) Robert Jan van de Kraats () Financieel bestuurder Randstad () Louise Gunning-Schepers (64) Bestuurder en commissaris () Dick Benschop (8) Vicepresident joint ventures excellence Shell (6) Atzo Nicolaï () Bestuursvoorzitter DSM Nederland (0) Victor Halberstadt (77) Econoom en bestuurder (49) Elco Brinkman (67) Fractievoorzitter CDA Eerste Kamer (63) Herna Verhagen (49) Bestuursvoorzitter PostNL () Ab van der Touw (60) Bestuursvoorzitter Siemens NL (64) Michaël van Straalen (9) Voorzitter MKB Nederland Met haar jaar de nieuwe benjamin van de Volkskrant Top 0. Hoogst actieve ook op Twitter bestuurder van Abvakabo FNV, de vakbond voor onder meer de zorgsector. Dochter van voormalig SPleider Jan Marijnissen. Ik lijk ook op hem. Wij delen een gevoel voor rechtvaardigheid, houden allebei van duidelijkheid en hebben een bloedhekel aan vriendjespolitiek, mooie woorden en loze beloften, zei ze tegen het blad Binnenlands Bestuur. Sinds 03 raadslid voor de SP in Oss. Met haar komst als organiser (het organiseren van acties) zou de radicalisering van de Abvakabo zijn begonnen (6) Volkert Doeksen () Vicevoorzitter Carlyle Solutions (36) Hans Smits (6) President-commissaris KLM (4) Ben Verwaayen (63) Commissaris en investeerder (3) Ad Scheepbouwer (7) Investeerder (74) Harry van de Kraats (49) Algemeen directeur AWVN (76) Jaap Winter () Voorzitter college van bestuurvrije Universiteit (68) Barbara Baarsma (46) Directeur kennisontwikk. Rabobank (4) Maxime Verhagen (9) Voorzitter Bouwend Nederland (66) Harold Goddijn () Bestuursvoorzitter TomTom (3) Ahmed Aboutaleb (4) Burgemeester Rotterdam (8) Kees van Lede (73) (9) Tjibbe Joustra (64) Voorzitter Onderzoeksraad voor Veiligheid (4) Wim Kuijken (63) Presidentcommissaris De Nederlandsche Bank (0) Sigrid van Aken (4) Operationeel directeur Novamedia (--) Jacques van den Broek () Bestuursvoorzitter Randstad (44) Else Bos (6) Bestuursvoorzitter PGGM (8) Peter Elverding (66) Voorzitter curatorium VNO-NCW (87) Peter Wennink (8) Bestuursvoorzitter ASML (83) Paul Huijts (3) Secretarisgen. ministerie v. Algemene Zaken (78) Pauline van der Meer Mohr () (7) Paul Schnabel (67) Oud-directeur Sociaal en Cultureel Planbureau (6) Pamela Boumeester (7) (7) Hans de Jong (8) Directeur Philips Benelux (73) Willem van Duin () Bestuursvoorzitter Achmea (79) Albert Jan Maat (6) Voorzitter LTO Nederland (9) Jan Kees de Jager (46) Financieel directeur KPN (--) Frank de Grave (60) Voorzitter Orde Medisch Specialisten (86) Hans Kamps (63) Voorzitter Jeugdzorg Nederland (7) Lilian Gonçalves (69) Staatsraad () Thom de Graaf (8) Voorzitter Vereniging Hogescholen (99) Pauline Meurs (6) Voorzitter Raad vdvolksgezondh.en Samenleving (8) Kees van Dijkhuizen (60) Financieel bestuurder ABN Amro (8) Hélène Vletter-van Dort () Hoogleraar en bestuurder (--) Albert Röell (6) Bestuursvoorzitter KPMG (4) Tom Middendorp () Commandent der Strijdkrachten (97) Fons van Westerloo (69) (6) Willemijn Verloop (4) Oprichter Social Enterprise NL (96) Robert Reibestein (9) (9) Caroline Princen (49) Bestuurder ABN Amro (40) Janus Smalbraak (48) Bestuursvoorzitter Pon Holdings

5 kom alles te weten over de elite op volkskrant.nl/top0 3 Aantal bijbanen bestuurdersdaalt Aantal nevenfuncties devolkskrant. Bron: TNS Nipo Percentage Bijbanen Het is gedaan met die hausse aan nevenfuncties, totchagrijn van redelijk wat multibestuurders Meer dan twintig (!) nevenfuncties, kunt u het zich nog voorstellen? Wellicht niet, in het jaar dat kampioen bijbanen Loek Hermans moest opstappen als VVDaanvoerder in de senaat na een vernietigend rapport over de ondergang van zorgmoloch Meavita. Ten tijde van dat drama had Hermans een breed palet aan nevenfuncties en hij was de enige niet: 4procent gaf in 06 in een enquête van TNS Nipo onder de bestuurlijke elite aan meer dan bijbanen te hebben, een kwart had al dan niet naast de hoofdfunctie tot andere activiteiten. Dat leidde volgens het groeiende leger critici tot toezichthouders die uit tijdgebrek onderweg naar de vergadering op de achterbank nog even snel de enveloppe met stukken openden, met dramatische gevolgen, zoals bij onder meer woningcorporatie Vestia en hogeschool Inholland. Hoe anders is het nu.volgens de enquête van dit jaar heeft nog maar procent meer dan nevenfuncties. Ook de sector tot is sterk teruggelopen en zelfs 6 tot bijbanen is niet meer de norm: dat is nu 3 tot. Dat betekent dat de maatregelen tegen te veel bijbanen gewerkt lijken te hebben. In 3 besloot de Tweede Kamer op voorstel van SP er Ewout Irrgang dat net als in het bedrijfsleven ook in de semipublieke sector bijbanen voortaan het maximum is, waarbij een voorzitterschap dubbel telt. Het chagrijn over het beruchte amendement-irrgang is in de bestuurlijke elite nog steeds groot, zegt multibestuurder Ed Nijpels, de nummer van de Volkskrant Top 0. Er is onvrede en onbegrip over dit Berufsverbot voor professionele commissarissen. De wet rammelde ook nogal, maar deskundigen houden het erop dat het toch goed is dat het aantal bijbanen van bestuurders aan banden is gelegd. Niet dat daarmee nieuwe schandalen zijn uitgesloten, maar het risico is wel verkleind. NR 83 FRANC WEERWIND Illustraties Berto Martinez (--) Annemieke Nijhof (49 jaar) Bestuursvoorzitter Tauw () Manon Leijten (49) Secr.- generaal ministerie van Financiën (3) Bernard Wientjes (7) President-commisaris KPMG () Hans Wiegel (74) Oud-VVD-leider () Ton Büchner (0) Bestuursvoorzitter AkzoNobel (8) Peter van Mierlo () Bestuursvoorzitter PwC (7) Coen Teulings (7) Econoom en bestuurder (7) Joop van den Ende (73) Cultureel ondernemer (--) Laetitia Griith (0) Staatsraad (89) Kick van der Pol (66) Bestuurder (93) Peter Wakkie (67) (98) Yvonne van Rooy (64) Voorzitter Ned. Ver. v. Ziekenhuizen (--) Pieter Elbers (4) President-directeur KLM (3) Inge Brakman (4) (--) Ferdinand Grapperhaus (6) Bestuursvoorzitter Allen & Overy () Marjan Minnesma (49) Directeur stichting Urgenda () Jan Nooitgedagt (6) (3) André Rouvoet (3) Voorzitter Zorgverzekeraars NL () Mariëtte Patijn (48) CAO-coördinator FNV (8) Irene Asscher-Vonk (7) (4) Maarten Feteris () President Hoge Raad (9) Wout Dekker (9) President-commissaris Rabobank () Rijkman Groenink (66) Oud-bestuursvoorzitter ABN Amro (--) Annet Aris (7) (4) Alexander Wynaendts () Bestuursvoorzitter Aegon (--) José van Dijck () President KNAW (7) Marike van Lier Lels (6) (--) Henk Breukink (6) () Herman Bolhaar (60) Voorzit. College v. proc.-generaal (4) Gerdi Verbeet (64) (4) Joost van Heyningen Nanninga (69) Partner Egon Zehnder (--) Frits van Bruggen (6) Hoofddirecteur ANWB (9) Paul Rosenmöller (9) President-commissaris AFM () Jan Louis Burggraaf () Partner Allen & Overy (37) Alex Mulder (69) Oprichter USG People, filantroop (--) Annemarie van Gaal (3) Ondernemer en toezichthouder Een van de zes allochtonen in de Volkskrant Top 0, komt binnen op nummer 83 als de nieuwe burgemeester van Almere, de achtste stad van het land, als opvolger van Annemarie Jorritsma. Surinaamse achtergrond. Werd door AD de Leidse Obama genoemd bij zijn benoeming; Weerwind studeerde er bestuurskunde en ging bij het corps (Minerva) in 987, hetzelfde jaar als Willem- Alexander. D66 er. Was burgemeester van Velsen, waar hij al de Obama van Velsen werd genoemd. Geboren in Amsterdam, groeide op in Nieuw-Vennep. Begon zijn carrière in 00 als adjunct-gemeentesecretaris van Leiderdorp () Ineke Dezentjé Hamming (60) Voorzitter FME-CWM (33) Mirjam Sijmons (6) Directeur Arboned (34) Maarten Das (67) Voorzitter Heineken Holding (47) Baptiets Coopmans (0) Bestuursvoorzitter Ziggo (39) Annemieke Roobeek (7) (0) Mirjam de Blécourt () Partner Baker & McKenzie (9) Eelco Blok (8) Bestuursvoorzitter KPN (49) Daniel Ropers (43) Bestuursvoorzitter bol.com (--) Gijs van Dijk () Bestuurder FNV (48) Mick den Boogert (7) Bestuurderbeschermingsconstructies () Alexander Ribbink () Investeerder en bestuurder (36) Marry de Gaaij Fortman (0) Partner Houthof Buruma () Martijn Sanders (70) Voorzitter vereniging Rembrandt (--) Arno Visser (49) President Algemene Rekenkamer (9) Charlotte Insinger (0) Bestuurder n LEES VERDER OP PAGINA 3

6 3 Top 0: de falende elite Eenomissieinhetgedragvandeelite is haar gebrek aan reflectie, stelt INGcommissaris Henk Breukink. Want hoeveel verantwoordelijkheid neemt deeliteindezelastigetijdennuecht? Uitangstpraat detopvooral indewij-vorm Er wordt wat afgeklaagd in de bestuurlijke elite, zegt commissaris en coach Henk Breukink, de nummer6opdevolkskrant Top 0. Over de politiek, die achter de ontwikkelingen aanhobbelt en die makkelijk met de beschuldigende vingerwijstnaarpakwegdebankenof ProRail,zondernaardeeigenroltekijken.Enoverdemedia,diealtijdnegatief zijn en zaken uitvergroten. Fascinerend daarbij is dat bestuurders dan vaak praten in termen van we, zegt Breukink. Voetballers zeggen je, als ze het over zichzelf hebben. Je mist die goal, of je wordt gewisseld. Bestuurders praten in de we-vorm. Wij bankiers. Wij, de woningcorporaties. Hoe komt dat? Angst. Er is natuurlijk ongelooflijk veelfoutgegaanenhetgaatvooreen deel nog steeds fout. De bestuurlijke eliteisergaarzelendomdaarnaar buitentoewatvantevinden.omdat hetvandekantvanbestuurdersstil blijft, lopen er een paar miljoen professionals rond die gefrustreerd zijn overwateroverhunsectoroforganisatie wordt gezegd. Bestuurders reageren vaak hooguit defensief. Ze gaan indewe-vormpraten:wemoetenkijkenhoewedaaralssectormeeomgaan.dandenkik:ach,komop.verschuil je niet achter de sector, praat voor jezelf. Leg verantwoording af. Henk Breukink(6) is een typische vertegenwoordiger van de Nederlandse bestuurlijke elite(zie kader). Zijn vader was directeur van de Gazelle-fabriek. Breukink studeerde bedrijfseconomie in Groningen. Later ging hij werken bij Shell. Tegenwoordig heeft hij een coachingspraktijk voor bestuurders en is hij onder meer commissaris bij ING. Gezeten aan de keukentafel in zijn statige Haagse herenhuis legt Breukinkuitdathetlandschapvoordebestuurlijke elite de laatste tien jaar radicaalisveranderd.doordecrisisen schandalen is het vertrouwen in grote organisaties en hun leiders op een historisch dieptepunt beland. Door internet gaan de ontwikkelingen razendsnel en de maatschappelijke roep om transparantie is enorm. Bestuurders en toezichthouders leven in een vissenkom. Alles wat wij doen, is zichtbaar.datkunjeleukvindenof niet,maarloopernietvoorweg.accepteer dat het de werkelijkheid is. En doeerwatmee. NR 6 HENK BREUKINK Illustratie Berto Martinez n VERVOLG VAN PAGINA (--) Neelie Kroes (74 jaar) Oud-eurocommissaris (7) Willem Stevens (77) (3) Chris Fonteijn (60) Voorzitter Autoriteit Consument & Markt (--) Jan van Zanen (4) Burgemeester Utrecht (--) Heleen Kersten (0) Partner Stibbe (6) Yoeri Albrecht (48) Directeur De Balie Amsterdam (3) Loek Hermans (64) Oudfractievoorzitter VVD Eerste Kamer (--) Lenie Boeren () Chief Operational Oicer Robeco (--) Peter Gortzak (7) Hoofd beleid APG (7) Jozias v. Aartsen (67) Burgemeester Den Haag (6) Kees Storm (73) Oudbestuursvoorzitter Aegon (7) Joop Daalmeijer (69) Voorzitter Raad voor Cultuur (--) Lard Friese (3) Bestuursvoorzitter NN Group (--) Sven Smit (49) 3 Directeur McKinsey (7) Marleen Barth () Fractievoorzitter PvdA Eerste 4 Kamer (77) Gerard Kleisterlee (69) Oud-bestuursvoorzitter Philips (0) Angelien Kemna (8) Chief 6 Finance and Risk Oicer APG Groep 7 (--) Roland van der Vorst Directeur Freedomlab (--) Jolande Sap () 8 (74) Ila Kasem (48) 9 Directeur Van de Bunt (7) Piet Klaver (70) (8) Wim Kok (77) Minister van Staat (84) Ankie Broekers-Knol (69) Voorzitter Eerste Kamer Typische vertegenwoordiger van de Nederlandse bestuurlijke elite. Zijn vader was directeur van de Gazelle-fabriek. Breukink studeerde bedrijfseconomie in Groningen, waar hij lid was van het corps (Vindicat). Later ging hij werken bij Shell. De D66-stemmer heeft tegenwoordig een coachingpraktijk voor bestuurders en is commissaris bij ING, sinds dit jaar ook toezichthouder bij het Haagse Gemeentemuseum. Werd na de grote diplomafraude als puinruimer voorzitter van de raad van toezicht bij hogeschool Inholland. Moest twee semipublieke nevenfuncties opgeven door het amendement-irrgang voor de bijbanen (3) Jos Streppel (66) (83) Jacques Schraven (73) (8) Thessa Menssen (48) Financieel directeur BAM groep (8) Dick Sluimers (6) Oud-bestuursvoorzitter APG (--) Lilian Marijnissen () Caoonderhandelaar Abvakabo FNV (6) Cateautje Hijmans van den Bergh (4) Bestuurder en commissaris (79) Henk Schefers (67) (80) Femke Halsema (49) 80 Oud-politicus en bestuurder 8 (88) Paul van der Heijden (66) Bestuurder (--) Cathelijne Broers (47) Directeur 8 De Nieuwe Kerk/Hermitage A dam 83 (--) Franc Weerwind () Burgemeester Almere (7) Herman Wijfels (73) 84 Econoom en bestuurder (9) Ewald Kist (7) 8 (90) Ronald Prins (46) 86 Directeur Fox IT 87 (--) Bert Habets (44) Bestuursvoorzitter RTL Nederland (98) Guido van Woerkom (60) 88 Voorzitter Detailhandel Nederland (94) Pieter Broertjes (63) 89 Burgemeester Hilversum (76) Frits Bolkestein (8) Oudeurocommissaris en 90 VVD-leider 9 9 (--) Shula Rijxman (6) Bestuurder NPO (--) Jolanda Poots-Bijl (46) Financieel directeur Ordina (9) Karla Peijs (7) 93 (--) Hans Stoter (48) Chief investment oicer NN Investment 94 Partners (73) Camiel Eurlings (4) 9 Bestuurder IOC (93) Farid Tabarki (39) Oprichter-eigenaar Studio 96 Zeitgeist 97 (--) Robert-Jan van Ogtrop (9) Oprichter Circle Economy (69) Timo Huges (0) 98 Oud-president-directeur NS (--) Andree van Es (6) 99 Bestuurder 0 (--) Nout Wellink (7) President-commissaris PwC

7 33 kom alles te weten over de elite op volkskrant.nl/top0 Wie is toch die hoogopgeleide Volvo-rijdende Randstedeling? Advertenties Waren mensen minder boos geworden als de elite niet zo had gedoken? Want mensen zijn nog steeds heel boos. Dat is een hypothetische vraag, maar ik denk dat het antwoord ja is. Als je niet naar buiten gaat, hoe kun je dan verwachten dat het vertrouwen zich herstelt? Het is ook de manier waarop. Als we dan naar buiten komen we, de bestuurlijke elite hebben we de neiging de mensen uit te leggen hoe het zit. Maar als ik u iets uitleg, betekent het dat ik het begrijp, en u niet. Dat is niet meer van deze tijd. Het publiek is niet dom. Je moet niet uitleggen, maar toelichten wat je afwegingen zijn geweest. Het besturen van grote organisaties is de hele dag afwegingen maken. Onze samenleving is binair: het is of goed, of fout. Maar in werkelijkheid is er natuurlijk niets binair, dat weet het grote publiek ook wel. Wat we nu doen is de conclusies uitleggen, terwijl we de afwegingen moeten toelichten. Als je bereid bent je afwegingen te delen met het publiek, maak je veel meer kans op herstel van vertrouwen. Politicologie Rechten Politicologie 7 Geslacht 8, 70, 06 4, 9, Aantal avonden thuis per week Avonden thuis 0, , ,6 Religieuze achtergrond Katholiek 33 4 Geen Hervormd 06 Gereformeerd Overig 3 8 Autobezit 3 06 BM W Au di Dan zeggen de bestuurders in uw coachingpraktijk: ik kijk wel mooi uit, met die binaire samenleving, en die boze bevolking. Try harder, zeg ik dan. Wat kun je anders? Niet naar buiten treden? Dat is toch geen antwoord. Een deel van dat salaris is omdat niet iedereen het altijd met je eens zal zijn. Daar kun je soms nog wat van leren ook. Door te duiken maak je het alleen maar erger. Er zijn gelukkig steeds meer mensen die er zo over denken. Maar er zijn ook veel mensen die aarzelen, de bestuurders die in de we-vorm praten, die zoekende zijn. Wilco Dekker Ben van Raaij Vo lvo U bent zelf al sinds 07 commissaris bij ING, dus nog voor de crisis. We hebben ING ook niet gehoord. Ik zei al dat ik zelfkritisch moet zijn. Ik heb te lang geaccepteerd dat het een Rechten 9 4 Au di Dat had meer mensen in de financiële sector gesierd? Ja, en niet alleen daar. 06 lank, hoogopgeleid, religieus opgevoed, rechten of economie gestudeerd, lid geweest van het corps, wonend in de Randstad, rijdend in een Volvo, lid van D66 (of VVD, CDA, PvdA) en nog steeds vooral man: zie daar de dwarsdoorsnede van de Nederlandse bestuurlijke elite anno, zoals die naar voren komt uit een enquête die TNS Nipo in opdracht van de Volkskrant hield onder 400 invloedrijke Nederlanders. Van de personen die meewerkten van CEO s tot topambtenaren, van burgemeesters tot bankiers en van cultuurpausen tot vakbondsbazen heeft 89 procent een academische opleiding, vooral voltooid in Amsterdam. Leiden en Rotterdam. Slechts procent heeft geen universitaire opleiding afgerond. Zie daar de kloof tussen hoogopgeleiden en laagopgeleiden. Nog meer dan tien jaar geleden toen TNS Nipo een enquête hield bij de eerste Volkskrant Top 0 woont men in de Randstad, en dan vooral in Amsterdam. De elite is meer nog dan toen van goede komaf: bijna vier op de tien komen uit adel of hogere burgerij, ongeveer de helft uit de middenklasse. Men is nog steeds graag onder elkaar in sociëteit of eetclub. Verder nog iets veranderd? Jawel: Italië heeft Frankrijk verdrongen als favoriet vakantieland en naast Volvo, Audi, BMW rijdt nu 3 procent van de elite een milieuvriendelijke Tesla. B Topdrie studierichtingen BM W Waar ging het niet goed? Met enige zelfkritiek: de financiële sector heeft natuurlijk niet adequaat gereageerd. Er is nooit goed antwoord gegeven op wat zich daar allemaal afspeelde. Hier zie je wat de neiging van bestuurders is: we moeten als sector naar buiten. Maar dan gebeurt er nooit iets. Floris Deckers van Van Lanschot heeft destijds excuses gemaakt, ja. Het was mij niet helemaal duidelijk wat hij nou wilde, maar hij heeft tenminste een poging gedaan iets te zeggen. beter idee was om vanuit de sector te reageren. Dat is nooit echt gebeurd en in dat opzicht vind ik dat ik het beter had kunnen doen. Vo lvo Dat gebeurt nu te weinig? Ik zie veel traditionele communicatieafdelingen die hun leiding adviseren niet in de media te verschijnen. Want dan vestig je maar de aandacht op jezelf en dat moet je vooral niet willen, want ze maken er toch een negatief verhaal van. Maar door niet te praten, maak je het zeker niet beter. Er zijn ook goede communicatieafdelingen die proactief willen opereren, maar dan durft de leiding niet. Dat begrijp ik ook wel, maar als je de leiding hebt, moet je er staan op het moment dat het fout gaat. Ga naar buiten, zeg: luister, dit is niet goed gegaan. Zoals bij het UMC Utrecht onlangs, waar twee kno-artsen met verlof zijn gestuurd. Het duurde wel even, maar toen zei men: we hebben deze mensen, zonder ze te beschuldigen, gevraagd thuis te gaan zitten, zodat we objectief onderzoek kunnen doen naar wat er aan de hand is. Dan neem je de leiding. Niet weglopen voor het probleem of proberen het kleiner te maken, maar er wat aan doen. 3 DE ELITE TOT IN DETAIL ONTLEED VOLKSKRANT.NL/TOP0