Het FEDERAAL PLAN ARMOEDEBESTRIJDING. de onmogelijkheid een juiste strijd te voeren met de verkeerde wapens

Transcriptie

1 Het FEDERAAL PLAN ARMOEDEBESTRIJDING of de onmogelijkheid een juiste strijd te voeren met de verkeerde wapens BAPN Belgisch Netwerk Armoedebestrijding v.z.w. Vooruitgangstraat 333/ Brussel - België tel: site: BAPN vzw pagina 1 van 20 november 2012

2 Inhoud Inleiding Armoedebestrijding in België Coördinatie en communicatie... 6 Coördinatie en overleg met alle overheden in ons land... 6 Samenwerking en dialoog met alle actoren en met de armen zelf... 6 Sensibilisering van iedereen en onderzoek voor een duurzaam beleid Monitoring en opvolging... 9 Ontwikkeling van een coherent, dynamisch en geïntegreerd monitoringsinstrument... 9 De opvolging verzekeren via het netwerk van federale armoedeambtenaren Het federaal plan armoedebestrijding Strategische doelstelling I: De sociale bescherming van de bevolking verzekeren Armoederisico Een sterke sociale bescherming om armoede te voorkomen De strijd tegen fiscale en sociale fraude Strategische doelstelling 2: Terugdringen van kinderarmoede Strategische doelstelling 3: De toegang tot de arbeidsmarkt verbeteren door een sociale en professionele activering Strategische doelstelling 4: De strijd tegen dakloosheid en slechte huisvesting opvoeren Strategische doelstelling 5: Het recht op gezondheid waarborgen Tenslotte BAPN vzw pagina 2 van 20 november 2012

3 Inleiding Het federaal plan armoedebestrijding, waarmee de Staatssecretaris van armoedebestrijding Maggie De Block de strijd tegen armoede wil aanknopen is een feit. Met dit plan wil de Staatssecretaris, en met haar de hele regering - althans dat blijven we hopen - de armoede terugdringen en de doelstellingen waartoe de regering zich engageerde (o.a. in het kader van de Europa 2020-strategie) verwezenlijken. 118 maatregelen om armoede tegen te gaan, zo wordt gezegd en geschreven. Samen met mensen in armoede en hun verenigingen en netwerken, verspreid over alle hoeken en uithoeken van dit land, nam het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding (BAPN) dit plan onder de loep. De maatregelen die er in staan. En de maatregelen die er niet in staan. We willen immers benadrukken dat het armoedebestrijdingsbeleid niet los kan gezien worden van het algemene beleid dat door de (diverse) regering(en) gevoerd wordt. Om effectief aan armoedebestrijding te kunnen doen, dient dit op alle beleidsdomeinen een prioriteit te zijn. Dient er een sterke focus te zijn op het verkleinen van de kloof tussen arm en rijk, op het wegwerken van sociale uitsluiting. Dit vraagt een beleid dat sterkere herverdelingsmechanismen tot stand brengt, dat erop toeziet dat sociale bescherming voor iedereen versterkt wordt en dat onderbescherming bestreden wordt. Dit vraagt een beleid dat ernaar streeft dat iedereen jong, oud, blank, gekleurd, werkend, niet werkend -- ongeacht zijn of haar statuut of situatie een menswaardig leven kan leiden. BAPN is ongerust bij het constateren van tendensen in Europa en België waarbij besparingen de zwaksten treffen, en - onder het mom van budgettaire discipline - maatregelen genomen worden die de armoede doen toenemen. De recente hervorming van de werkloosheidsuitkeringen is hiervan een treffend voorbeeld. Het plan is af. Maar plannen dienen uitgevoerd en waar nodig bijgestuurd te worden. We hopen met deze bijdrage de uitvoering en de nodige bijsturing gunstig te beïnvloeden. BAPN vzw pagina 3 van 20 november 2012

4 1. Armoedebestrijding in België Wat is armoede? De hier geciteerde definitie van Jan Vranken wordt al jaren, zeker in Vlaanderen, door diverse experts, academici, verenigingen, ervaringsdeskundigen, mensen in armoede, sociaal werkers gehanteerd en geprezen. Ze raakt de kern van de zaak en is ook erg bruikbaar in het maken van analyses en het zoeken naar oplossingen. Ook de benadering van armoedebestrijding vanuit een streven naar het realiseren van de sociale grondrechten, wordt als zinvol en zelfs noodzakelijk ervaren. BAPN is dan ook verheugd dat de Staatssecretaris (en met haar de federale regering) vertrekt vanuit een sterk kader, dat ook door de mensen in armoede en hun verenigingen wordt gedeeld. Helaas hebben we bij het lezen van dit plan soms de indruk dat men gaandeweg deze definitie en deze benadering af en toe vergeet, of deze af en toe wegstopt als ze in tegenspraak blijkt met andere te realiseren doelstellingen. Vertrekken van een goede definitie van armoede en dan maatregelen ter bestrijding van armoede voorstellen die niet stroken met dit uitgangspunt is wishful thinking. Of het dient in ieder geval iets anders dan armoedebestrijding. Het armoedebestrijdingsbeleid in België wordt vaak een voorbeeldfunctie toegekend, zeker in Europees perspectief. Eén van de sterktes hierin is de actieve, gestructureerde participatie van mensen in armoede, via hun verenigingen, in Vlaanderen, Brussel en Wallonië. Deze verenigingen werken samen binnen regionale netwerken en binnen BAPN. Er is een jarenlange sterke traditie van actieve opvolging van het beleid, mét mensen in armoede. Die traditie heeft er ook voor gezorgd dat mensen empowered worden, mondiger worden, expertise ontwikkelen, inzichten verwerven en delen. Naast de zinvolle dialoog gevoerd door een aantal verenigingen waar armen het woord nemen binnen de werkgroepen van het Steunpunt armoedebestrijding, bestaat dit uit een enorm uitgebreid netwerk met zeer brede en diepe vormen van dialoog, participatie en beleidsinput. Binnen BAPN wordt het armoedebeleid op de voet gevolgd, met actieve participatie van heel veel mensen in armoede en hun verenigingen, diverse thema s die uitgediept worden, participatie aan diverse vormen van het beleid, dialoog met beleidsverantwoordelijken, academici Zo wordt ook door BAPN (dus steeds samen met mensen in armoede) de dialoog binnen het Belgisch Platform tegen Armoede en Sociale Uitsluiting EU 2020 actief aangegaan. Het is dan ook erg jammer dat bij de opmaak van dit plan zo weinig gebruik gemaakt werd van deze expertise. De consultatievergadering van 22 juni 2012, in dit plan vermeld, is geenszins voldoende om te kunnen spreken van een nauwe betrokkenheid van de stakeholders. Er kwam erg weinig feedback op de geschreven input van BAPN, ingediend in aanloop van deze consultatievergadering, noch vinden we veel inhoudelijke insteken door diverse experts gegeven, terug in dit plan. Na de consultatievergadering is er geen verdere terugkoppeling, opvolging geweest. Dit is een gemiste kans. We hopen dat deze bij een eerstvolgende evaluatie/bijsturing toch gegrepen wordt. BAPN vzw pagina 4 van 20 november 2012

5 Aanbeveling 1 : De staatssecretaris organiseert tijdig een overleg met de mensen in armoede en hun verenigingen en netwerken, gecoördineerd door BAPN, voor de opvolging, evaluatie en bijsturing van dit plan. Op dit overleg wordt de stand van zaken meegedeeld, geeft BAPN concrete voorstellen ter versterking van dit plan en geeft de Staatssecretaris feedback welke voorstellen opgenomen kunnen en zullen worden, welke niet, en welke de redenen hiertoe zijn. BAPN vzw pagina 5 van 20 november 2012

6 2. Coördinatie en communicatie Coördinatie en overleg met alle overheden in ons land De Staatssecretaris geeft aan dat ze het netwerk van federale armoedeambtenaren zal versterken en verankeren. Dit is een positieve actie, een dergelijk netwerk kan de continuïteit in de strijd tegen armoede versterken. Opdat de armoedeambtenaren en dit netwerk enige slagkracht zouden kunnen hebben, dienen er toch een aantal bijkomende garanties ingebouwd te worden. Aanbeveling 2 : Het netwerk van federale armoedeambtenaren heeft op regelmatige basis overleg met de diverse stakeholders waaronder de actoren op het terrein, o.a. BAPN. De staatssecretaris en haar kabinet volgen dit overleg actief op en bieden een antwoord op daar vastgestelde knelpunten en signalen. Samenwerking en dialoog met alle actoren en met de armen zelf Zoals hierboven reeds aangehaald is een sterke dialoog en samenwerking met mensen in armoede en hun verenigingen een noodzakelijke voorwaarde om überhaupt successen te kunnen boeken in het kader van armoedebestrijding. Mensen in armoede blijven de grootste experts wat betreft het al dan niet doelmatig zijn van een actie en maatregelen. Zij ondervinden aan den lijve en signaleren nieuwe evoluties, problemen, uitdagingen die zich stellen. Zij kennen het best mogelijke oplossingspistes en doorprikken vaak goedbedoelde maar inefficiënte strategieën. Het inzetten van deze kennis, inzicht en expertise kan maar indien men daar de nodige omkadering voor biedt. Indien er op lange termijn gedegen gewerkt kan worden op diverse dossiers, wordt de brug gemaakt van individuele ervaringen naar collectieve analyses en besproken, onderzochte, getoetste oplossingsstrategieën. Dit vraagt van BAPN een sterke dossierkennis, het overbrengen van deze kennis naar alle betrokkenen binnen de werkgroepen, een tijdsintensieve investering in kwetsbare mensen, vorming van alle deelnemers, opbouwen van concrete dossiers Dit vereist een lange termijn kader en een sterke personeelsinzet. De middelen van BAPN zijn in 2012 afgebouwd ten opzichte van de jaren ervoor. Dit laat zich gevoelen en is een te grote kost ten nadele van een sterk participatief armoedebestrijdingsbeleid. Aanbeveling 3 : De staatssecretaris en BAPN contacteren elkaar proactief omtrent hangende dossiers en hebben hierover op regelmatige basis overleg. Aanbeveling 4: De staatssecretaris verzekert de continuïteit van BAPN op langere termijn en zorgt voor een werkbaar budget dat vertrekt van een werking zoals er kon zijn in Toch dient ook opgemerkt dat mensen in armoede en hun verenigingen en netwerken aangeven dat ze reeds jaren actief participeren aan het armoedebeleid, steeds deelnemen aan overlegvergaderingen, sterk onderbouwd advies verlenen... Zonder dat dit steeds leidt tot het gewenste resultaat, of zelfs zonder dat er steeds zicht is op het resultaat tout court. Mensen hebben het gevoel dat ze wel gehoord worden, maar er niet geluisterd wordt. Dat ondanks participatieve BAPN vzw pagina 6 van 20 november 2012

7 structuren de beleidsmakers vaak het advies van mensen in armoede naast zich neer leggen en beslissingen nemen die armoede nog versterken. BAPN en haar leden investeren heel veel in overleg en dialoog en we zijn ervan overtuigd dat dit ook erg belangrijk is om te komen tot een sterk armoedebestrijdingsbeleid. Maar dit kan enkel de nodige vruchten afwerpen indien ook aan een aantal randvoorwaarden wordt voldaan: - BAPN krijgt de kans om het overleg terdege voor te bereiden met mensen in armoede (voldoende budget, tijdig ontvangen van agenda en documenten ) - De dialoogmomenten zijn toegankelijk voor mensen in armoede (taal, tempo) - Beleidsmakers met beslissingsbevoegdheid zijn aanwezig - Er is een bindend karakter, minimaal in de zin van vereiste terugkoppeling (welke adviezen zijn opgevolgd, welke niet, wat zijn de redenen ) Aanbeveling 5 : BAPN engageert zich om actief te blijven participeren aan het Belgisch Platform, om daar concrete voorstellen en input op tafel te leggen. De federale regering engageert zich om hier ook steeds feedback op te bezorgen. De Staatssecretaris neemt dit op waar het haar bevoegdheden betreft, de collega ministers waar het hun bevoegdheden betreft. Sensibilisering van iedereen en onderzoek voor een duurzaam beleid Terecht zet de Staatssecretaris in op sensibilisering en onderzoek. De barometer kan hierbij een sterk instrument zijn. Daarnaast is er ook nood aan een bredere vormings- en sensibiliseringscampagne. De input en actieve bijdrage hierbij van mensen in armoede is onontbeerlijk. Diverse vormingsprojecten in het verleden, waarbij mensen in armoede zelf ook vorming gaven aan beleidsmakers, administratie, personeel en leerlingen van scholen, ziekenhuizen tonen duidelijk dat een relatief korte vorming een mentaliteitswijziging kan teweegbrengen met een lange termijn effect. Een zeer goede investering lijkt ons. Aanbeveling 6 : De Staatssecretaris maakt middelen vrij voor vormings- en sensibiliseringsprojecten rond armoede, met directe participatie van mensen in armoede Een jaarlijks sterk sensibiliseringsmoment is 17 oktober, de Werelddag van Verzet tegen Armoede. BAPN organiseert op die dag steeds een nationale manifestatie, met een sterk sensibiliserend karakter. De voorbereiding en organisatie van de dag gebeurt via een intensief proces met betrokkenheid van vele verenigingen en hun netwerken, gecoördineerd door BAPN. De manifestatie kent een sterke betrokkenheid van het bredere middenveld en een uitstraling oa. via persaandacht naar de publieke opinie. Deze organisatie vergt tijd en middelen. Tijd en middelen die niet vervat zitten in de algemene werkingsmiddelen. In het verleden werd deze campagne gedragen door de Nationale Loterij, in 2012 was dat niet het geval. Noodgedwongen moest daardoor de algemene werking van BAPN op halve krachten verder draaien, wat een zeer ongunstige situatie was. Aanbeveling 7 : De Staatssecretaris en met haar de federale regering garanderen dat BAPN de nodige middelen ontvangt om het sensibiliserend evenement, de jaarlijkse 17 oktober manifestatie, te organiseren. BAPN vzw pagina 7 van 20 november 2012

8 Het is erg positief dat de regering meer zichtbaarheid zal geven aan het aspect armoede in de geïntegreerde impacttest. Om hier effectief een sterk instrument van te maken dat beleidskeuzes mee in de juiste richting kan (bij)sturen, dient het mogelijk effect van alle beleidsmaatregelen op de strijd tegen armoede in kaart gebracht te worden; dit kan uitgewerkt worden in een geïntegreerde armoedetoets. Hierbij dient beroep gedaan worden op de expertise van beleid en administratie, van de onderzoekswereld én van mensen in armoede en hun verenigingen. Aanbeveling 8 : Er wordt een federale armoedetoets ontwikkeld, waarin de ervaring en expertise van mensen in armoede mee wordt opgenomen. Deze armoedetoets maakt onderdeel uit van de geïntegreerde impacttest. BAPN vzw pagina 8 van 20 november 2012

9 3. Monitoring en opvolging Ontwikkeling van een coherent, dynamisch en geïntegreerd monitoringsinstrument Een sterke monitoring is goed en noodzakelijk, hierbij dient ook de toets op het terrein gemaakt te worden, niet enkel een administratieve oefening. Een monitoringsinstrument dat beide zaken combineert (kennis van administratie en kennis van mensen in armoede, hun verenigingen en organisaties die met hen werken) zal de realiteit beter weergeven en meer handvaten geven om waar nodig bij te sturen. Aanbeveling 9 : De ervaringen van het terrein worden naast de informatie van de administratie opgenomen in de fiches. De opvolging verzekeren via het netwerk van federale armoedeambtenaren In een vorig hoofdstuk gaven we reeds het belang aan van een actief overleg van het netwerk van armoedeambtenaren en andere stakeholders, waaronder BAPN. Het spreekt voor zich dat, om de functie van armoedeambtenaar goed te kunnen uitvoeren, een gedegen kennis van armoede en sociale uitsluiting absoluut noodzakelijk is. Vorming kan daar gedeeltelijk aan tegemoetkomen. Daarenboven heeft niet iedereen evenveel affiniteit met (de leefwereld van) mensen in armoede. Hier moet bij de selectie/aanduiding rekening gehouden worden. Mensen met armoede ervaring blijven bovendien het sterkste inzicht hebben in armoede mechanismen en mogelijke impact van beleid. Dus kan dit het overleg met de mensen met armoedeervaring niet vervangen. Daarnaast blijft het in dienst nemen van mensen met armoede ervaring, en de nauwe interne samenwerking essentieel. Aanbeveling 10 : De armoedeambtenaren krijgen een intensief vormingstraject over armoede en sociale uitsluiting. Dit vormingstraject bestaat uit diverse modules, waarbij telkens actieve betrokkenheid is van mensen in armoede. Daarnaast lijkt het ons ook erg zinvol dat de ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting ook nauw samenwerken met de armoedeambtenaren op het departement. Zij kunnen de armoedeambtenaren adviseren, bijstaan, meewerken waar het visieontwikkeling en sensibilisering betreft Belangrijk hierbij is dat ze in een gelijkwaardige, niet hiërarchische relatie intensief kunnen samenwerken. Aanbeveling 11 : De federale armoedeambtenaren werken nauw samen met de ervaringsdeskundigen. Er wordt gestreefd naar een dergelijke tandem op ieder departement. BAPN vzw pagina 9 van 20 november 2012

10 4. Het federaal plan armoedebestrijding Het federale plan vertrekt vanuit het principe van actieve inclusie, inclusief de drie pijlers. Deze drie pijlers: toereikend inkomen, kwalitatieve diensten en inclusieve arbeidsmarkt zijn evenwaardig en complementair. Ze zijn ook vaak wederzijds afhankelijk. Ook hier moeten we vaststellen dat het federale plan vertrekt vanuit een sterk kader, maar heel vaak buiten dit kader kleurt of dit kader niet altijd correct interpreteert. Strategische doelstelling I: De sociale bescherming van de bevolking verzekeren Armoederisico De armoederisicogrens werd in Europees kader vastgelegd en is in die zin ook een erg bruikbare indicator voor vergelijkend onderzoek en monitoring. Echter, deze indicator kent ook enorme beperkingen: enerzijds zorgt het relatief kader dat een hele bevolking kan verarmen zonder dat dit zich weerspiegelt in de cijfers (op dit moment, in volle crisis en extreme armoede situatie in Griekenland bijvoorbeeld, is volgens deze indicator de armoede in Griekenland afgenomen). Daarnaast wordt ook door mensen in armoede en diverse academici aangegeven dat de 60 % mediaan grens in België bijvoorbeeld een bedrag aangeeft waarmee een persoon in realiteit in België niet kan rondkomen en niet waardig kan leven. Om hieraan tegemoet te komen is reeds jarenlang sterk onderzoek verricht en zijn, via samenwerking van universiteiten én mensen in armoede en hun verenigingen de budgetstandaarden ontwikkeld. Die geven aan (via het berekenen van een korf van noodzakelijke goederen en diensten voor een kwalitatief leven) hoeveel je nodig hebt om waardig te kunnen leven. Het is dan ook erg belangrijk dat deze budgetstandaarden opgenomen worden in alle vormen van monitoring. Wanneer gesproken wordt over het verzekeren van sociale bescherming, dient men te spreken over het garanderen van een inkomen dat minstens reikt aan deze budgetstandaarden. Aanbeveling 12 : In alle monitoring en communicatie rond armoederisico worden ook de budgetstandaarden mee opgenomen. Een sterke sociale bescherming om armoede te voorkomen Uit de AROP cijfers blijkt dat de sociale uitkeringen het armoederisicopercentage verminderen van 27 % naar 15 %, wat neerkomt op een reductie met 45 %. Enerzijds toont dit aan dat de sociale uitkeringen wel degelijk werken, dat zonder deze uitkeringen het armoederisicopercentage nog veel groter zou zijn, maar dat ze tegelijk absoluut ontoereikend zijn. Operationele doelstelling 1. De regering zal de laagste sociale zekerheidsuitkeringen en bijstandsuitkeringen geleidelijk aan optrekken. De regering geeft zelf aan dat de laagste uitkeringen onder de armoederisicogrens liggen, de reële armoede risicogrens ligt nog een stuk hoger. Dat wil zeggen dat een groot aantal mensen BAPN vzw pagina 10 van 20 november 2012

11 veroordeeld worden om in armoede te leven. Dit is geen onvermijdelijk feit, dit is een politieke keuze. We pleiten er dan ook voor dat de laagste sociale zekerheidsuitkeringen en bijstandsuitkeringen niet geleidelijk en afhankelijk van bepaalde randvoorwaarden, maar onmiddellijk opgetrokken worden tot boven de reële armoedegrens. Elke dag dat dit niet gebeurt, is onze regering mede verantwoordelijk van het in armoede houden en duwen van een groot aantal van haar burgers. Dat is onaanvaardbaar. Aanbeveling 13 : Het is noodzakelijk dat alle minima ruimschoots boven de armoedegrens komen en blijven en dat ze minstens bedragen bereiken die nodig zijn om te voorzien in de basisbehoeften, berekend volgens de budgetstandaarden. Geen degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen! Met deze maatregel wil de regering werklozen activeren, maar in de praktijk zal ze nog veel meer mensen en gezinnen in de armoede duwen. In plaats van middelen te investeren in de jacht op langdurig werkzoekenden, hebben overheid en werkgevers de plicht om kwaliteitsvolle en duurzame jobs, aangepast aan de verscheidenheid van werknemers, te creëren. Het onderscheid tussen statuut van alleenstaande & samenwonende komt niet overeen met de hedendaagse realiteit. De tijd waarin het gemiddelde gezin bestond uit een sterke kostwinnaar (de man) die daarmee het hele gezin kon onderhouden ligt ver achter ons. Aanbeveling 14 : De verschillende statuten bij OCMW-uitkeringen en de systemen binnen sociale zekerheid dienen afgestemd te worden op de hedendaagse realiteit, waarbij het klassieke gezin niet meer de norm is. Elk individu heeft recht op een adequaat inkomen, ongeacht zijn gezins- en leefsituatie. Ook iemand die samenwoont dient onafhankelijk en menswaardig te kunnen leven en heeft nood aan een volwaardig inkomen. Alle uitkeringen dienen in die zin aangepast te worden. Ook moeten we mensen op pensioenleeftijd sterker beschermen tegen dreigende armoede. Een vervangingsratio van 60% voor de pensioenen op basis van de geïndexeerde (en begrensde) brutolonen van de loopbaan, brengt een te sterke daling van het inkomen met zich mee. Het pensioen is vaak onvoldoende om waardig ouder te worden. Op 1 januari 2011 bedroeg het gemiddeld pensioen van een alleenstaande die in zijn loopbaan als werknemers in de privésector werkte, 935 per maand. Er moet dus ook een daadwerkelijke koppeling komen van de pensioenen aan de gemiddelde welvaart. Tegelijk moeten de minima nog verhoogd worden, want bijna 18% van de gepensioneerden is arm. De verarming van de gepensioneerde bevolking is sociaal onrechtvaardig en zal bovendien een negatieve economische impact hebben. De strijd tegen fiscale en sociale fraude BAPN is verheugd dat de federale regering de strijd tegen fraude serieus wil aanpakken. Al te vaak zien we dat de samenleving enorme inkomsten misloopt, wegens frauduleuze praktijken en carrousels. Het is onaanvaardbaar dat er enerzijds mensen zijn die met moeite de eindjes aan elkaar kunnen knopen, hun kinderen gezond kunnen opvoeden, een veilige woonst kunnen huren of BAPN vzw pagina 11 van 20 november 2012

12 kopen en dat anderzijds anderen massaal belastingen ontduiken en zich verrijken ten koste van het algemeen belang. Toch willen we hier enkele kanttekeningen bij maken, zodat ongewenste neveneffecten kunnen vermeden worden. Enerzijds dient er een onderscheid gemaakt te worden tussen grootschalige georganiseerde fraude en belastingsontduiking enerzijds, en noodgedwongen overlevingsstrategieën anderzijds. Immers de personen die het meeste nood hebben aan de beschikbare middelen zijn helaas vandaag vaak degenen die net gedwongen worden om op of net naast de lijntjes te kleuren. Waar de overheid tekortschiet in het voorzien van een voldoende inkomen voor een waardig leven (cfr supra: vele uitkeringen liggen een stuk lager dan de reële armoedegrens), zoeken mensen noodzakelijke uitwegen om toch te overleven, hun kinderen naar school te kunnen laten gaan, de energierekeningen te betalen Deze uitwegen zijn vaak allerminst lucratief, maar net genoeg om te vermijden dat ze nog dieper in extreme armoede terechtkomen. Dit gaat van links en rechts een kleine bijverdienste, verzwijgen van reële woonstsituatie Deze vormen van overlevingsstrategieën zijn allerminst een ideale situatie, niet voor de betrokkene en niet voor de samenleving. Toch dienen we goed af te wegen op welke manier deze mensen en de samenleving hier het meeste voordeel uit kan trekken. Ons lijkt de kost om hen nog dieper in de armoede te duwen een stuk groter dan de kost om hen een valabel alternatief aan te bieden. De meerwaarde op lange termijn, indien we de oorzaken van deze vormen van buiten de lijntjes kleuren kunnen aanpakken, kan voor alle betrokkenen enorm sterk zijn. Aanbeveling 15 : In de strijd tegen sociale fraude wordt vermeden dat mensen nog dieper in armoede terechtkomen, doordat overlevingsstrategieën gesanctioneerd worden. Een eerste strijdpunt in de aanpak van sociale fraude is het detecteren en verhelpen van de oorzaken die mensen aanzetten tot overlevingsstrategieën. Het budget dat gerecupereerd wordt door de strijd tegen fiscale en sociale fraude wordt volledig ingezet in de strijd tegen armoede. Naast het feit dat sommige uitkeringen gedeeltelijk terechtkomen bij mensen die er op papier geen recht op hebben, is er ook het probleem van de zogenaamde non take up, namelijk het probleem dat een groot aantal mensen die wel recht hebben op financiële steun, er geen beroep op doen. De redenen daartoe zijn divers (gebrek aan informatie, schaamte, angst, trots, ) en slechts gedeeltelijk bekend. Aanbeveling 16 : Het probleem van non take up wordt in kaart gebracht, er wordt actief gezocht naar oorzaken van non take up en hoe deze verholpen kunnen worden. Een ander belangrijk aspect in het kader van sociale fraude en non take up, is het beeld dat mensen in armoede hebben van maatschappelijk werkers en van het OCMW. Vandaag is er reeds erg veel wantrouwen, mensen hebben het gevoel dat ze bij het OCMW best zo weinig mogelijk informatie geven over hun reële situatie, want je weet immers nooit wat mag en wat niet mag, en alles kan tegen je gebruikt worden. Wij zeggen hier geenszins dat dit gevoel overeenstemt met de realiteit, BAPN vzw pagina 12 van 20 november 2012

13 maar het heeft wel een enorme impact op de mogelijkheid van empowerende hulpverlening. Hoe minder mensen prijs geven, hoe moeilijker het is hen effectief te ondersteunen. Een vertrouwensrelatie is net essentieel om mensen stappen te kunnen doen zetten. We krijgen ook meer en meer signalen van OCMW-medewerkers die zelf aangeven verscheurd te worden door de keuze te doen wat hen opgedragen wordt en te handelen op de manier die hen het beste lijkt. Een doorgedreven jacht op sociale fraudeurs kan de hulpverleningssituatie ernstig bemoeilijken. Operationele doelstelling 2: IJveren voor adequate minimumsalarissen, zodat werken loont. Salarissen zijn adequaat als ze onder andere een menswaardig inkomen verzekeren, niet enkel als het werk doet lonen. Vanzelfsprekend zijn we voorstander van adequate minimumsalarissen, toch willen we enkele kanttekeningen maken bij de hier gevolgde logica. Een sterke sociale bescherming (met hoge uitkeringen) creëert geen werkloosheidsval, integendeel, het is de beste garantie voor een solide basis, noodzakelijk om de stap naar de arbeidsmarkt te kunnen zetten. Bovendien ervaren we dat armoede een grotere werkloosheidsval is dan een te klein verschil tussen loon en uitkering. In die zin vragen we dat de federale overheid eerder inzet op het verhogen van de garantie van een menswaardig inkomen (via verhogen van minimumlonen en uitkeringen, leefloon en werkloosheidsuitkering) dan via het louter in stand houden van het verschil tussen loon en uitkering. Vanzelfsprekend is verhoging van de minimumsalarissen een goede en noodzakelijke actie. Tegelijk dient er aandacht te zijn voor diverse problemen van mensen onderaan de arbeidsmarkt. Het is vaak de combinatie van loon/uitkering (bij interimwerk, deeltijds werk, tewerkstellingsmaatregelen) die heel wat onzekerheid, administratieve rompslomp en uitbetalingsproblemen met zich mee brengt, wat een ware werkloosheidsval / armoedeval met zich meebrengt. Aanbeveling 17 : De regering zal erop toezien dat de laagste inkomens (zowel vervangings- als arbeidsinkomens) verhoogd worden om een waardige, actieve deelname aan de samenleving voor iedereen te verzekeren. Operationele doelstelling 4: De koopkracht van de bevolking versterken door de kostprijs van de energie te beheersen. Energiearmoede is een toenemend, erg alarmerend probleem. Het is voor mensen onbegrijpelijk en wraakroepend dat de producenten en leveranciers van energie zo n gigantische winsten maken en tegelijkertijd de kwetsbaarste consumenten in extreme onmenselijke situaties terechtkomen. De federale regering draagt hierin een verpletterende verantwoordelijkheid. Het is hoog tijd dat ze haar verantwoordelijkheid ook opneemt en een einde maakt aan energiearmoede. Het is positief dat de gedragscode geëvalueerd wordt en bestudeerd wordt of ze in een wet kan worden opgenomen. Hierbij is het van belang dat de ervaringen van de kwetsbare consumenten worden meegenomen, de verenigingen en netwerken horen nog vaak verhalen over dubieuze deur aan deur praktijken. Dat de staatsecretaris OCMW s wil aanzetten mensen te informeren is positief, maar met informeren alleen kunnen we onvoldoende effect bereiken. BAPN vzw pagina 13 van 20 november 2012

14 Aanbeveling 18 : OCMW s moeten tijd krijgen om cliënten over de energiemarkt te informeren en - indien nodig - te begeleiden naar de goedkoopste energieleverancier! Er dient ook een centraal aanspreekpunt te zijn dat snel, correct en duidelijk info en advies kan verlenen. Het probleem van energiearmoede moet echter eerst en vooral aan de wortel aangepakt te worden: de energieprijzen zijn veel te hoog. Op kosten van de gebruikers ook de mensen in armoedeworden gigantische winsten gemaakt. Dit is onaanvaardbaar. Aanbeveling 19: De federale overheid dwingt betaalbare energieprijzen af van de spelers op de markt. Strategische doelstelling 2: Terugdringen van kinderarmoede Kinderen hebben niet gekozen om in een arm gezin terecht te komen. Kinderen kunnen hier ook vaak weinig aan doen, kennen de weg niet uit de armoede of kunnen die niet op eigen kracht bewandelen. Helaas geldt hetzelfde evenzeer voor hun ouders. Ook hier is de definitie van armoede van Jan Vranken verhelderend. Het is dan ook van het grootste belang steeds de hele gezinssituatie voor ogen te houden, waar we het hebben over armoedebestrijding bij kinderen. Een stigmatiserende aanpak dient ten allen tijde vermeden te worden. Niemand kiest voor armoede. Mensen in armoede putten vaak kracht om te overleven en alles zo goed mogelijk te doen, uit de wens dat hun kinderen het beter zullen hebben dan zijzelf. De sterkste maatregel ter bestrijding van kinderarmoede zou dan ook zijn te verzekeren dat er altijd een voldoende gezinsinkomen is, zodat het gehele gezin waardig kan leven. De hervorming van de werkloosheidsuitkering zal bijdragen tot het verhogen van de kinderarmoede en dit is onaanvaardbaar. Aanbeveling 20 : Structurele oorzaken die kinderen in armoede duwen, worden aangepakt. Een waardig inkomen voor alle gezinnen d.w.z. ongeacht hun positie op de arbeidsmarkt - wordt verzekerd. Armoede en onzekerheid zijn geen synoniemen van een educatieve tekortkoming of een ouderlijk mislukken. Het is onaanvaardbaar vast te stellen dat vandaag de dag nog veel kinderen in instellingen geplaatst worden omwille van hun armoede. De interventies van professionelen moeten bijdragen aan de verbetering van het welzijn van de kinderen en gezinnen. De zorg jegens kinderen moet gekoppeld worden aan de zorg jegens de gezinnen. Daarom moet een plaatsing in overweging genomen worden als een voorlopige oplossing die maar kan stopgezet worden door een specifiek en intensief werken met de gezinnen en kinderen. BAPN vzw pagina 14 van 20 november 2012

15 Gezinnen hebben dikwijls gelijktijdig te maken met verschillende diensten. Deze diensten dringen binnen in het gezinsleven en worden dikwijls ervaren als controlerend en indringend. Bij het eerste contact of hun voorstelling aan de diensten dienen de mensen herhaaldelijke keren hun soms pijnlijk en intiem - verhaal te doen. Het mogelijks aanstellen van een vertrouwenspersoon, gekozen door het gezin, is daarom belangrijk. Dit dient steeds vrijwillig te gebeuren. Deze vertrouwenspersoon kan de verschillende diensten in werking zetten zodanig dat een efficiënte complementariteit die positief ervaren wordt door zowel het gezin als de diensten, wordt begunstigd. Aanbeveling 21 : Een regeling wordt - samen met gezinnen in armoede - uitgewerkt in het kinderarmoedebestrijdingsplan die het aanstellen van een vertrouwenspersoon mogelijk maakt. Deze vertrouwenspersoon gaat samen op weg met het gezin in de stappen naar een beter leven, een leven zonder armoede. Strategische doelstelling 3: De toegang tot de arbeidsmarkt verbeteren door een sociale en professionele activering. Een kwalitatieve duurzame job kan een erg sterke hefboom zijn in de strijd tegen armoede. Vandaar dat de pijler inclusieve arbeidsmarkt dan ook een belangrijke pijler is (naast voldoende inkomen en kwalitatieve dienstverlening) in een strategie van actieve inclusie. Helaas wordt in dit plan een kwalitatieve arbeidsmarkt gereduceerd tot activering wat de slagkracht van deze pijler in de strijd tegen armoede compleet teniet doet! Activering as such lost armoede niet op, integendeel, als activering niet gepaard gaat met een inclusieve arbeidsmarkt en toereikend inkomen, kan en zal dit extra armoede veroorzaken!!! We zien vandaag dat de arbeidsmarkt verre van inclusief is (mensen in armoede hebben extreem weinig toegang tot kwalitatieve duurzame jobs) en zijn dan ook erg ongerust over de hier opgesomde acties. We dringen aan op een versterking van de inclusieve arbeidsmarkt en van de andere pijlers van de actieve inclusie aanbeveling. Bij de titel van de eerste operationele doelstelling wordt wel vermeld dat gunstige omstandigheden geschapen moeten worden voor creatie van tewerkstelling, maar bij de acties vinden we dit onvoldoende terug. Aanbeveling 22 : De federale regering zet maximaal in op de effectieve creatie van toegankelijke, kwalitatieve jobs in sociale economie en in overheidsdiensten. Een werkbonus kan een positieve maatregel zijn, maar wat met mensen die onvrijwillig deeltijds werken? Het armoederisico is immers hoog. Kwetsbare groepen, waaronder jongeren, 50+, allochtonen, kortgeschoolden,.. blijven systematisch uit de boot vallen. Enkel deze groepen activeren zal hier geen soelaas bieden zolang de nodige jobs niet voorhanden zijn en de werkgevers niet geactiveerd worden. Dit valt onder het versterken van de inclusieve arbeidsmarkt. BAPN vzw pagina 15 van 20 november 2012

16 Aanbeveling 23 : De overheid dwingt een divers personeelsbeleid af en sanctioneert discriminatie bij aanwerving effectief. De inschakelingsuitkering is sowieso al zeer laag en beschermt jongeren niet tegen armoede. Er wordt bovendien zeer streng opgetreden t.a.v. de jongeren, terwijl we zien dat ze vaak erg slecht op de hoogte zijn van hun rechten en plichten Er is nood aan voldoende kansen om te vallen en terug op te staan. Wij vrezen dat vooral kwetsbare jongeren slachtoffer zullen worden van deze strikte opvolging. Aanbeveling 24 : Bij opvolgingsgesprekken van jongeren wordt steeds gekeken hoe de tewerkstellingskansen versterkt kunnen worden, ook op lange termijn, en hoe ook zonder tewerkstelling - armoede vermeden kan worden. Dit houdt in dat er niet tot sancties wordt overgegaan, tenzij bij manifeste fraude. Wat wordt verstaan onder correct vergoede instapstages is niet duidelijk. We pleiten op de eerste plaats voor maatregelen die een betaalde, volwaardige werkervaring bieden in plaats van een stage. Bovendien vragen we ons af in welke mate deze stages aangepast kunnen zijn aan de individuele loopbaanaspiraties van de jongere? Stages zijn goed als het een werkervaring aanbiedt die relevant is voor de verdere loopbaan. De stage moet ook leiden tot een duurzame tewerkstelling, hoe zal de federale overheid dit realiseren? Operationele doelstelling 2: OCMW s aanmoedigen om acties te ondernemen op het vlak van sociale activering, en dit door mensen die verwijderd zijn van de arbeidsmarkt aan de zetten tot nuttige sociale participatie. De terminologie sociale activering klinkt heel wrang in de oren van mensen in armoede. Het roept het beeld op dat mensen weinig sociaal en weinig actief zijn, de hele dag in de zetel liggen en wachten tot de uitkering er is. De realiteit toont ons een heel ander verhaal. Heel veel mensen in armoede zijn erg actief en sociaal geëngageerd. Ze zijn lid van een vereniging, helpen buren, familie, vrienden Hebben een drukke agenda vol afspraken met diverse diensten en het vervullen van opdrachten die ze van die diensten meekrijgen. En solliciteren is vaak ook nog een tijds- en energierovende bezigheid. Vanzelfsprekend zijn er ook mensen die sociaal geïsoleerd zijn, en die - mede door de armoedesituatie - de moed hebben laten zakken en de energie niet meer vinden om toch vanalles te doen, er iets van te maken. Onderliggende redenen zijn vaak - door meervoudige ervaringen van falen en tegenslag - een gebrek aan perspectief op een beter leven en een gebrek aan geloof dat actieve inclusie (in zijn rijke betekenis, actief deelnemen aan de diverse facetten van de samenleving) voor hen nog mogelijk is. Hier kan weerom de definitie van Jan Vranken de zaken verduidelijken: er is een kloof met de rest van de samenleving en mensen kunnen die niet op eigen kracht overbruggen. BAPN vzw pagina 16 van 20 november 2012

17 Armoede - niet enkel, maar zeker ook financiële armoede - speelt hierin ook een belangrijke verlammende destructieve rol. Vanuit deze realiteit kan men vertrekken om te zien hoe we mensen kunnen versterken en instrumenten kunnen aanreiken opdat ze deze kloof zouden kunnen overbruggen. Al de rest is wishful thinking. Mensen verplichten tot sociale activering met verlies van hun inkomen als zwaard van Damocles, als dreiging boven het hoofd (wat vandaag reeds in diverse OCMW s de praktijk is), duwt hen enkel verder van die samenleving en hiermee wordt het omgekeerde effect bereikt. Dit is doelgericht mensen in extreme armoede duwen. Bovendien opent dit alle deuren voor uitbuiting van mensen met een kwetsbare arbeidsmarktpositie. Aanbeveling 25 : Er wordt een kwalitatief aanbod van sociale participatie ontwikkeld, dat deel uitmaakt van een geïntegreerde benadering van sociale inclusie. Bij de ontwikkeling van de methodologie rond sociale participatie worden volgende zaken in rekening gebracht: - Sociale participatie (i.p.v. sociale activering ) wordt aangeboden aan OCMW-cliënten. Er wordt steeds heel duidelijk gecommuniceerd dat dit een vrijblijvend aanbod is, waar cliënten vrijwillig kunnen aan participeren en steeds kunnen afhaken als ze dat willen. - Mensen kunnen nooit hun recht op leefloon verliezen in het kader van sociale participatie (activering). - Er wordt een sterke armoedetoets toegevoegd aan de methodologie die ontwikkeld wordt in het kader van sociale activering. - Indien er een engagement wordt aangegaan van sociale activering, dan dient de cliënt ook te mogen rekenen op ondersteuning, zorg en een financiële tegemoetkoming van eventuele kosten door de sociale activering. - Sociale participatie moet bijdragen tot sociale inclusie, dat vereist een geïntegreerde aanpak en mag niet gereduceerd worden tot sneeuw ruimen of puin ruimen, voorstellen door allerlei lokale politici. Operationele doelstelling 3: De OCMW s ondersteunen en aanmoedigen om een beleid van professionele activering te voeren in samenwerking met verschillende actoren. Samenwerking tussen OCMW en andere actoren is goed, het ontbreekt echter vaak de tijd bij maatschappelijk werkers om daadwerkelijk in overleg te gaan met de andere partners om daadwerkelijk te kunnen spreken van samenwerking. Indien de federale overheid echt samenwerking wilt stimuleren over de beleidsdomeinen heen, dan moet hier ook tijd en personeelsinzet in geïnvesteerd te worden. Toch dient erover gewaakt te worden dat het OCMW het algemene welzijn van de cliënt op de eerste plaats stelt en dat dit ook door de cliënt zo ervaren wordt. Werk kan één van de hefbomen zijn in een geïntegreerde benadering naar actieve inclusie, maar dit is niet vanzelfsprekend, en dit kan nooit de enige zijn. Werk op zich (en al zeker niet activering ) kan nooit het enige hoofddoel zijn, maatschappelijke integratie, sociale inclusie en armoedebestrijding moeten centraal blijven. BAPN vzw pagina 17 van 20 november 2012

18 OCMW s moeten het beslissingsrecht hebben om de cliënt tijdelijk uit te schrijven bij de VDAB indien de maatschappelijk werker oordeelt dat de cliënt niet klaar is voor activering, maar eerst nood heeft aan andere vormen van maatschappelijke dienstverlening,. Partnerschappen mag niet gelijk zijn aan uitbesteden. Het OCMW dient de zorg voor de cliënt op zich te nemen, dit mag niet blindelings uitbesteed worden aan een andere partner. Het OCMW dient de cliënt op te volgen en behoudt de verantwoordelijkheid betreft het garanderen van het recht op maatschappelijke integratie voor de cliënt. Aanbeveling 26 : De OCMW s stippelen samen met de cliënt een geïntegreerd traject naar sociale inclusie uit. Als dit als gunstig gezien wordt in de meest duurzame weg naar actieve inclusie, gaan ze in het kader daarvan (in overleg met de cliënt) actieve partnerschappen aan, oa. met diensten arbeidsbemiddeling. Strategische doelstelling 4: De strijd tegen dakloosheid en slechte huisvesting opvoeren. Het is erg belangrijk dat er inderdaad een samenwerkingsakkoord komt tussen de verschillende bevoegdheidsniveaus. Wij hopen dat dit een ambitieus samenwerkingsakkoord wordt. Dit akkoord moet expliciet voor elk niveau zijn verplichtingen tot initiatief, zijn verplichtingen aangaande resultaat en zijn financiële verplichtingen vermelden. Dit akkoord moet ook meer zijn dan een aflijning van bevoegdheden. Hierbij is het ook van belang dat BAPN met haar leden en de basisverenigingen die werken met daklozen, actief betrokken wordt. Wat de winteropvang betreft, een stappenplan is nodig maar ook bindende afspraken met alle steden en gemeenten, Gemeenschappen en Gewesten zijn noodzakelijk, anders zullen sommigen blijven weigeren winteropvang te organiseren. Dit moet geconcretiseerd worden. Er moet een diepgaande evaluatie gebeuren van de tekortkomingen en de obstakels in de noodopvang. De kwetsbaarheid van dakloze personen is permanent en niet enkel tijdens de winter. Noodopvangplaatsen moeten dan ook beschikbaar en toegankelijk zijn gedurende het hele jaar en dit om te vermijden dat dakloze personen tegen hun wil op straat belanden op het moment van de sluiting van de winteropvang. Deze noodopvangplaatsen moeten eveneens beschikbaar zijn na 1 april en dit, minstens tot er een meer evenwichtig opvangaanbod is dat ruim voldoende en toegankelijk is zodat ieder die opvang wenst, ook opgevangen kan worden. Strategische doelstelling 5: Het recht op gezondheid waarborgen Het federaal plan vermeldt dat de toekenning van de verhoogde tegemoetkoming eenvoudiger en sneller zal worden voor alle personen die er mogelijk van kunnen genieten. Zolang er echter wordt uitgegaan van een meer automatisch systeem en niet van een volautomatisch systeem, zijn het net de meest kwetsbare groepen die uit de boot vallen. BAPN vzw pagina 18 van 20 november 2012

19 Aanbeveling 27 : De verhoogde tegemoetkoming wordt automatisch gerealiseerd voor alle personen die er recht op hebben. Ook de acties betreffende het derdebetalerssysteem zullen ons inziens het beoogde effect niet bereiken. Indien de derdebetalersregeling niet voor iedereen toegepast wordt, zullen ook weer de meest kwetsbaren uit de boot vallen, omwille van angst voor stigmatisering, weinig kennis over hun rechten, administratieve problemen, niet iedereen die recht heef op het OMNIO statuut heeft het ook effectief... Aanbeveling 28 : Een algemene derdebetalersregeling wordt gerealiseerd. Actie 85 betreft informatiecampagnes omtrent gezonde voeding. Informatie over gezonde voeding is echter niet de belangrijkste drempel voor mensen in armoede, het is dan ook weinig zinvol enkel hierop in te zetten. Bovendien spreken informatiecampagnes mensen in armoede moeilijk aan. Hetzelfde geldt voor borstvoedingsbeleid. BAPN vzw pagina 19 van 20 november 2012

20 Tenslotte Zoals reeds vermeld in de inleiding, zijn we ervan overtuigd dat een slagkrachtig horizontaal beleid nodig is om armoede uit te roeien. Dit vraagt een engagement en prioriteitskeuzes van de hele regering. Zonder dit uitgesproken engagement, consequent kiezen voor armoedebestrijding en het bestrijden van de huidige exuberante ongelijkheid en sociale uitsluiting, is het onmogelijk om onze doelstellingen te behalen. Het bestaan van armoede is geen onvermijdelijke, natuurkundige wetmatigheid, maar het gevolg van de organisatie van onze samenleving, van keuzes die door deze samenleving gemaakt worden. Het beleid speelt hierin een centrale rol. We blijven pleiten om de huidige keuzes kritisch in vraag te stellen en zijn steeds bereid hierover verder in gesprek te gaan. BAPN vzw pagina 20 van 20 november 2012