Kruis en halve maan Achtergronden van conflict en respect tijdens de kruistochten

Transcriptie

1 Kruis en halve maan Achtergronden van conflict en respect tijdens de kruistochten Lezing HOVO, cursus Religie en Geweld 11 maart 2015 De inname van Jeruzalem Jacob van Maerlant, Rijmbijbel; Utrecht, Michiel van der Borch (verluchter) 1332 (Den Haag Museum Meermanno)

2 Kruis en halve maan religies in conflict de verbreiding van de Islam 1000 jaar geleden: jaar geleden: 1115 achtergronden expansiedrift en zelfbewustzijn de echte kruistochten I-VII andere kruistochten de Eerste Kruistocht tolerantie en respect 1396 tussen respect en conflict Kruistochtprediking voor de Volkskruistocht, , door Peter de Kluizenaar British Library, Ms. Egerton 1500, 14 de eeuw

3 Religies in conflict een fatale uitvinding: grenzen in ruimte, geest en geloof respecteren accepteren tolereren negeren isoleren bekeren onderdrukken vervolgen bestrijden Christendom in de eerste zeven eeuwen: vervolgd tot 311 kersteningsproces permanente interne discussies drieëenheid: 325 Nicaea: politieke Heilige Drie-eenheid in het Getijdenboek van Catharina van Kleef oplossing voor religieus debat Arianen, Nestorianen, Monofysieten, Miafysieten, Jacobieten in 5 de en 6 de eeuw zwaar door Byzantium vervolgd 589 Spaans-Visigotische koning Reccared wordt Roomskatholiek 671: dood laatste Ariaans-Lombardische koning Grimoald NB. Mohammed ca. 570 geboren

4 Islam: geloof trinitarische secte of nieuw geloof? Verwarring in de Byzantijns-Arabische cultuurzône: zeg niet drie deelt basis met Joods en Christelijk geloof Mohammed ( ) 622 Hidzjra naar Medina begin islamitische jaartelling 656 eerste officiële Korantekst veelal tolerant tegenover de andere geloven van het boek: Joden en Christenen Tegel met regels uit de Koran (Soera 3:97) over bedevaart naar Mekka met afbeelding grote Moskee en Kaäba; Walters Art Gallery Op de 27 ste dag van de maand Rajab (in 2013: 5 juni) vieren Moslims de reis naar Jeruzalem en de (tijdelijke) hemelvaart van Mohammed en de engel Jibrail.

5 Expansie van de Islam: kenmerkend verbinding geloof-macht bedreiging voor Byzantijns rijk succes door machtsvacuüm en Byzantijnenhaat in voormalige Byzantijnse gebieden kalifaten tot 661 opvolgers in Medina, daarna Ummajjaden in Damascus 749 Abassiden: Baghdad na 850 toenemende versplintering nationale kalifaten: b.v. Cordoba sekten: b.v. soennieten sji iten (= volgelingen van Ali, neef/schoonzoon van Mohammed) rond 1050 opkomst soennitische Seldjoeken De eerste soennitische kalief na Mohammed: ابو بكر (ar. schoonvader Abu Bakr as-siddiq ( (573)) (الصديق

6 De expansie van de Islam in Romeinse Wereld snelle veroveringen Syrië en Palestina NB 637 Jeruzalem door patriarch Sophronius, na de Slag bij de Jarmuk, aan de Abbasiden overgedragen Perzië 698 Carthago 711 inval in Spanje 732/4 Karel Martel verslaat invasieleger bij Tours vanaf begin 9 de eeuw raids: b.v. 846 aanval op Rome door de Aghlabiden van emiraat Ifriquia Moskee Cordoba gebouwd vanaf 785 door kalief Abd ar-rahman ( )

7 De moskee van Damascus werd tussen 705 en 715 gebouwd door kalief al-walid I en incorporeert een 4 de -eeuwse Christelijke St.Jans-basiliek, die zelf was gebouwd op de plek van een enorme Jupitertempel uit de 1 ste eeuw Khirbat al-mafjar, Ummayadenpaleis bij Jericho gebouwd door kaliefen Hisham (724-43) en al- Walid II (743-44) Expansie en transculturatie een voorbeeld: macht en cultuur in 8 ste - eeuws Syrië Assimilatie Vloermozaiek van Khirbat al-mafjar

8 De Grote Moskee van Damascus Graf van Johannes de Doper, ook door de Moslims vereerd Daar ook het graf van Saladin

9 1000 jaar geleden; 1015 Al-Hakim moskee Cairo net voltooid Al-Hakim bi-amr Allah de Wrede ( ) staat de Christenen in Jerusalem toe naar Byzantium uit te wijken. was sinds 996 de 6 de Fatimiden-kalief van Egypte (de facto vanaf 1001 na moord op eunuch) en na 1015 emir van Aleppo 1005: stichting Dar al- ilm ( huis van de wijsheid ) doorbrak de tolerante godsdienstpolitiek van de Fatimiden 1008: plundering Christelijke kerken 1009: verwoesting Heilig Grafkerk; herbouwd 1042 door Byzantijnse keizer Constantijn IX Monomachos (*1000/ ) 1011 uitvaardiging edict van Bagdad tegen Al-Hakim door Abassidenkalief Al-Qadir 1023: stichting St. Janshospitaal voor Christelijke pelgrims

10 Enkele pelgrimages 1016 Normandische pelgrims onderweg in Salerno dat werd belegerd door Saracenen: hielpen het te ontzetten. Dus militair actief Ca graaf Dirk III van Holland ( ), bijgenaamd Hierosolymita Ca Harald Hardraada (Noors koning ) vanuit Constantinopel; veroverde volgens sage zelfs Jeruzalem 1064 ca pelgrims uit Duitsland. Bij Jaffa aangevallen door Saracenen, maar na betaling geleide van de kalief van Bagdad naar Jeruzalem (zie artikel Vanderjagt) graaf Robrecht de Fries van Vlaanderen, met kleine legermacht (op terugweg militaire hulp aan Alexios tegen Seldjoeken) graaf Dirk VI van Holland ( ) Sophia van Rheineck, gravin van Holland (daar zoon Dirk Pelgrim geboren); zij nogmaals in 1173 en 1176 (daar overleden en begraven).

11 900 jaar geleden; juli: Peter de Kluizenaar, de beroemdste kruistochtprediker van de eerste kruistocht overlijdt in het door hem gestichte klooster Neufmoustier, bij Hoei

12 900 jaar geleden; 1115 (2) Johannieter orde kort tevoren bevestigd door paus als beheerders van het Hirosolimitani Xenodochii van St.-Jan Boudewijn van Boulogne (ca ), graaf van Edessa en koning van Jeruzalem (toen broer Godfried van Bouillon had geweigerd) Boudewijn had 1110 Beiroet veroverd veroverde Aquaba in 1116 beleende Joscelin de Courtenay (1070/5-1131) met vorstendom Galilea deel van Koninkrijk Jerusalem, met o.a. graafschap van Jaffa en Askalon De kroning van Boudewijn I en de onderwerping van de Armeniërs aan zijn gezag

13 900 jaar geleden; 1115 (3) Arnulf of Chocques patriarch van Jeruzalem 1099 en tijdelijk afgezet op beschuldiging van sexuele relaties met een Moslima Boudewijn I bouwt kruisvaarder-burcht van Montreal in Jordanië De nieuwe atabeg va Mosoel Aq Sonqor Bursuqî, stelt zich te weer tegen een coalities van Syriërs (Aleppo, Damascus) et Franken (Antiochië, Jeruzalem, Tripoli) 14 September Roger van Salerno slaat een aanval van de Seldjoeken op Antiochië (dat door een aardbeving was verzwakt) af

14 Achtergronden van de Kruistochten (NIET: verovering Jeruzalem door Islam 638) (NIET: verwoesting Heilig Graf door Al-Hakim 1009) pauselijke ambities hervormingsbeweging Cluny Oosters Schisma euforie na Canossa 1077 NB: 1096 koningen Frankrijk en Duitse Rijk geëxcommuniceerd opkomst Godsvrede Reconquista vanaf ca eerste grote succes: 1085 Toledo economische expansie Pisa etc. problemen Byzantijnse keizers De Heilige Jacobus als Matamoros (Morendoder)Spaans manuscript 12 e eeuw

15 Byzantium in nood: religieuze expansie, krimpende macht 1071 Byzantijnse nederlaag bij Manzikert tegen Seldjoeken eerder verlies Sicilië en Zd. Italië Alexios I (1056/ ) hulpverzoeken aan het westen: opmaat tot kruistochten Benevento belegerd door de Moslims. De emir vermaant een gevangen gezant die om hulp op weg was naar Constantinopel. Iohannis Skylitzes, Synopsis Historion ( ); Madrid Biblioteca Nacional Christus zegent Alexios I. Manuscript 666, Biblioteca Apostolica, Vaticaan, 12 de eeuw gouden hyperperon (ca. 1092)

16 Definitie (1) Eigen aanduidingen in de middeleeuwen: Reyze/viagium/iter/peregrinatio (reis, pelgrimage) Bellum sacrum/guerre sainte (heilige oorlog) Passagium generale (algemene overtocht) Speciaal passagium ultramaris Expeditio crucis (expeditie/veldtocht van het kruis) Negotium Jhesu Christi (zaak van Christus) Pas in 12de eeuw woord crucesignati; of milites Christi meestal gewoon peregrini Belangrijk: Bellum Iustum Augustinus zegt: daarvoor nodig causa justa ( rechtvaardige aanleiding, b.v. onrechtmatige actie door de ander); auctoritas principis (legitimatie door vorst intentio recta (zuiver motief) De ultieme legitimatie: Christus als aanvoerder, miniatuur in 13deeeuws Apocalypsehandschrift

17 Definitie (2) gewapende veldtocht ter verdediging van de Latijns-christelijke kerk tegen externe of interne vijanden, gesanctioneerd door een pauselijke goedkeuring en bekrachtigd door een speciale gelofte toegespitst op bevrijding van de heilige plaatsen politiek misbruikt voor bijna iedere vorm van onderdrukking van verzet Lodewijk VII ( ) en keizer Koenraad III ( ) trekken op voor de Tweede Kruistocht. Grandes Chroniques de France

18 Conditionering: Pax dei en treuga dei Geestelijke ridder en boer, miniatuur uit 'Li Livres dou Sante' 13de eeuw; Ms Sloane 2435, f.85, British Library, London 989 beperkte Pax Dei (Godsvrede) afgekondigd in Synod van Charroux in 989: straf voor beroven van kerk, boeren, iets later ook: kinderen, maagden en weduwen 1033 uitbreiding tot kooplieden, pelgrims, kruisvaarders 1027 Concilie van Toulouges Treuga Dei (Godsbestand): uitbreiding van Godsvrede met lijst van geweldvrije dagen

19 De officiële kruistochten (I t/m III) De Kruisvaarderstaten I vnl. Lotharingse en Noord- Franse ridders en uitschot. Fr. en Dts. koningen geëxcommuniceerd inname Jeruzalem (15 juli 1099) stichting Kruisvaarderstaten daar onstaat een voor veel Europese tijdgenoten stuitende vorm van coëxistentie II enkele koningen: Fr. en Dtsl. mislukking (begin circulatie brieven Pape Jan ) III alle gekroonde hoofden na verovering Jeruzalem door Saladin (1187) roemvol falen (na verdrinking Barbarossa) einde in chaos (gevangenname Richard Leeuwenhart)

20 De officiële kruistochten (IV t/m VII) De Kruisvaarderstaatjes IV tweede rangs + Venetianen plundering Constantinopel vestiging Latijns keizerrijk ( ) V (1219) 1221 naar Damiate ; totale mislukking VI : papieren kruistocht : verwerving Jeruzalem door Frederik II VII ; na herovering Jerusalem door sultan Baibars de Leeuw van Egypte: Lodewijk IX gevangengenomen VIII Lod. IX naar Tunis; échec: Lodewijk sterft aan de pest IX Edward I tegen de Baibars; mislukt 1291 Val Acco

21 Andere Kruistochten Gevecht tussen Duitse orde en Litauwse ridders, reliëf kerk Riga 1 e helft 14 de eeuw Reconquista NB. kruistocht 1212: las Navas de Tolosa Kinderkruistocht 1211/1212 Pruistochten = Noordelijke Kruistochten 1147 Wendische kruistocht (NB gelijktijdig met Tweede Kruistocht) Lijflandse campagnes vanaf 1198 (oproep paus 1193) campagnes door Duitse Orde, koerswending na 1291 Albigenzenoorlogen (1179, ) kruistocht tegen Stedingers (1234): belastingweigeraars = ketters kruistochten tegen Frederik II (1240, 1246) Hussietenoorlogen ( )

22 de Eerste Kruistocht Kruistochtoproep door paus Urbanus : Jeruzalem = navel van de wereld. Nodig: verlossing Oosterse kerk bevrijding Jeruzalem Deus lo vult concept heilige oorlog toegepast vertrek formeel 15 aug. (SIC) 1096 in Constantinopel Volkskruistocht onder Peter de Kluizenaar al eerder weg begint Jodenvervolgingen man grotendeels afgeslacht in okt 1096 ridderkruistocht ca man, daarvan nog ca bij Antiochië Christus leidt de kruisvaarders, miniatuur uit 13de-eeuws Apocalypsehandschrift Urbanus II Clermont om de kruistocht onderweg naar op te prediken

23 de Eerste Kruistocht In dorpje Colmey (dep. Meuthe et Moselle) Avenue d Antioche De Kruisvaarders veroveren Antiochië na beleg van okt tot 3 juni 1098). Links Godfried van Bouillon, rechts Robert II. van Vlaanderen (Robertus Hierosolimitanus; * Miniatuur in de Spieghel Historiael van Jacob van Maerlant, begin 14de e. ca. 1065; 5. oktober 1111).

24 Een (schijn) Adhemar draagt de Heilige Lans heilige Lans de keizerlijke schatkamer in Wenen bevat de Heilige Lans sinds eind 10de eeuw toch werd de Heilige Lans tot enthousiasme van de kruisvaarders opgegraven ook bij tegenstanders gemeld Adhemar de Monteil ( 1/8/ 1098), één van de leiders van de Eerste Kruistocht, was bisschop van Puy-en-Velay en begeleidde graaf Raymond IV, van Toulouse, verzwakt èn gesterkt naar een verzwakte stad Jeruzalem

25 In Arabische ogen Abul-Muzaffar al-abivardi - (Irakese dichter, 1113) over de nederlagen in 1097: Zonen van de Islam, jullie hebben veldslagen achter je, waarin hoofden aan jullie voeten rolden. Wagen jullie het te sluimeren in gezegende schaduw van veiligheid, waar het leven zo zacht is als een orchidee? Dit is oorlog en de man die de draaikolk ontwijkt om zijn leven te redden zal tandenknarsen in boetedoening. Slag van het Veld van Bloed of de Slag van Sarmada, 1119 tussen de kruisvaardersstaat Antiochië en Ilghazi van de Artuqiden, heerser van Aleppo. Zware Christelijke nederlaag Dit is oorlog en hij die in het graf in Medina ligt lijkt zijn stem te verheffen en te roepen: O zonen van Hashim! maar door de tweespalt in de Moslimgelederen was de opmars niet te stuiten

26 de Eerste Kruistocht: de verovering van Jerusalem De verovering van Jerusalem, 15 juli 1099 een verzwakte stad: 1071 veroverd door de Seldjoeken, 1096 heroverd door de Egyptische Fatimiden 6 juni: verovering Bethlehem 7 juni-15 juli: beleg Jeruzalem: eindigt met bloedbad: in de woorden van Ibn-al-Athir: De bevolking werd met het zwaard gedood door de Franken die de stad een week lang plunderden. Een bende Moslims verschanste zich in de toren van David en vocht nog enkele dagen door. In ruil voor overgave werd hun leven gespaard en de Franken hielden woord. In de Al-Aqsa moskee slachtten de Franken meer dan mensen, onder wie veel imams Ibn al-kalanisi voegt toe: De Joden werden samengebracht in de synagoge waar ze levend door de Franken warden verbrand. 22 juli: stichting Koninkrijk Jerusalem 5 aug: vondst relieken Heilig Kruis

27 Effecten transmissie wetenschap toename handel Jodenvervolgingen ook: integratie, respect en tolerantie klacht van Willem van Tyrus voorbeeld: Usamah Ibn Munqidh ( ): In het leger van koning Fulk, zoon van Fulk [van Anjou (ca )] was een In de Willehalm pleitte Wolfram van Eschenbach voor tolerantie tussen Joden en Christenen, ms. ca vooraanstaande Frankische ridder die net uit hun land was aangekomen om een heilige pelgrimage te maken en dan naar huis terug te keren. Hij was mijn intieme makker en hield me zo aanhoudend gezelschap dat hij me broeder begon te noemen. Tussen ons waren wederzijdse banden van genegenheid en vriendschap Iedere verse immigrant uit de Frankische landen is ruwer van karakter dan zij die geacclimatiseerd zijn en een lange relatie met de Moslims hebben opgebouwd.

28 Joden tussen harmonie en haat: het Vierde Lateraans Concilie, 1215 Jodenmaatregel: Canon 68 over de Joden In sommige provincies onderscheidt een verschil in kleding de Joden of de Saracenen van de Christenen, maar in sommige andere is grote verwarring ontstaan doordat ze door geen enkel verschil meer herkend kunnen worden. Daardoor komt het regelmatig voor dat bij vergissing Christenen sex hebben met Joodse of Saraceense vrouwen, en Joden en Saracenen met Christelijke vrouwen. Om die reden, opdat men zich in de toekomst niet meer onder het voorwendsel van dit soort vergissing kan excuseren voor de gevolgen van dergelijke geslachtsgemeenschap, bepalen wij bij decreet dat dergelijke Joden en Saracenen van beide sexen, in iedere Christelijke provincie, en op ieder moment in de ogen van het publiek onderscheiden moeten worden van andere volkeren door de aard van hun kleding. Vooral ook omdat in de geschriften van Mozes staat [Numeri 15:37-41] dat deze zelfde wet al aan hen opgelegd is geweest.

29 Wederzijds respect: mythe en waarheid van Saladin d Anglure Ogier I de Saint Chéron ( ) 1186: raadsman van Marie de France deelnemer Derde Kruistocht ( ) gevangene van Salâh Ad-Dîne na vrijlating belofte: (oudste) zoons gaan Saladin heten stichting islamitische gebedsplaats halve maan in familiewapen Ogier bouwt le Mahometʼ bij kasteel in Buzancy La Sarrasine, toren aan de kerk van Clesles bij Anglure, gebouwd voor 1214

30 Le Mahomet in Buzancy le Mahomet, gesloopt in 1927

31 een gehouden belofte nog steeds: Bernard Saladin d Anglure, nazaat van Ogier kort na voltooiing van kerk van Clesles: 1219 Franciscus van Assisi preekt voor sultan Melek al Kamil ca Ramon Lull probeerde hetzelfde in Tunis: geen ʻbekering met de wapenenʼ

32 Een late ʻkruistochtʼ: Nicopolis Heldhaftige poging tot kruistocht na bestand in 100-jarige oorlog failissement van ridderleger door nederlaag tegen Bayezid I ( ) Manuel II Paleologus ( ) keizer in bedreigd Constantinopel Balkan definitief Ottomaans ramp voor Europa afgewend door optreden Timur Lenk ( ) Maar ook. Reis van een heer van Anglure Slachting van de christenen die bij Nicopolis (1396) door de Ottomaanse sultan Bayezid I gevangen zijn genomen. Jean Froissart, Chroniques, BNF, FR 2646

33 Ogier VIII naar Heilig Land: 1396 Geboren ca. 1360, overleden 1412 Vertrekt 16 jul 1395; via Rhodos naar Bairoet (a: 24 sept.) naar Jeruzalem (a:5 okt.); terug in Troyes 20 juni okt. naar de Jordaan; verblijft in ung hauberge que le Soudan y fait faire tout neuf pour harberger les pelerins et autres gens estranges Via Jeruzalem, Bethlehem en Sinaï naar de dubbelstad Cairo-Babylon, dan naar Alexandrië. Beschrijft de medewerking van de Sultan, diens dierentuin, de krokodillen en de vele Christelijke kerken van verschillende denominaties. Sachies que en celledicte cité d Alixendre a plusieurs belles demorances pour les chrestiens estranges, c est assavoir pour les marchands et les pelerins, lesquelles sot appellees fondiques. Et en icellui fondique de Nerbonne fusmes nous haubergez.. Et en icellui fondique a offical de par le Soudan, lequels est chrestien mei 1396: Venetië waar vinrent monseigneur messire Henri de Bar et monseigneur de Coucy qui s en alerent en Hongrie pour aller outre ensemble monseigneur le conte de Nevers contre les Turcs