Gemeente Delft VER7OMF-1% nr. Geachte leden van de raad,

Transcriptie

1 Ruimte Advies Gemeente Delft De Torenhove Martinus Nijhoffiaan ES Delft IBAN NL21 BNGH t.n.v. gemeente Delft Internet Telefoon Retouradres : Advies, Postbus 78, 2600 ME Delft Gemeenteraad VER7OMF-1%1 Datum Ons kenmerk Uw brief van 27. nr Onderwerp Ontwikkeling Warmterotonde Cluster West Uw kenmerk Bijlage Geachte leden van de raad, Publieke en private partijen uit de regio Rotterdam en Den Haag hebben elkaar gevonden in de ambitie om de energietransitie naar een volledig duurzame energiehuishouding te versnellen. In de beoogde energietransitie krijgen warmtelevering en -uitwisseling een steeds belangrijkere rot, naast zon- en windenergie. Het Energieakkoord, de Warmtevisie, de Green Deal Duurzame Warmte Zuid-Holland en de energievisies van de grote steden in de Zuidelijke Randstad zien in de levering en uitwisseling van warmte kansen voor verdere verduurzaming van de warmtevoorziening van woningen, utiliteitsbouw en glastu in bouw. De potentie van warmte is nergens zo duidelijk zichtbaar als in Zuid-Holland. In het initiatief voor de Warmterotonde hebben 25 partners (provincie, gemeenten, Havenbedrijf Rotterdam, energiebedrijven en tuinders) daarom de handen ineen geslagen om over vijf jaar woningen en hectare kassen van tuinders van warmte te voorzien. De Warmterotonde is een net van warmteleidingen dat industrie, kassen en huishoudens in Zuid-Holland met elkaar verbindt. Op deze manier gaat restwarmte niet verloren, maar wordt deze nuttig gebruikt. Op termijn zullen ook duurzame en hernieuwbare bronnen zoals geothermie via de warmterotonde kunnen leveren. De Warmterotonde zal tevens een belangrijke rot spelen bij de tijdelijke opslag van duurzame warmte. De Warmterotonde zorgt voor minder afhankelijkheid van fossiele brandstoffen zoals gas uit Groningen en Rusland en vermindert de uitstoot van schadelijke stoffen. Zo wordt de CO2 ennissie besparing voor 2020 nu geraamd op 60% ten opzichte van de huidige situatie. Een eerdere maatschappelijke kosten-batenanalyse uitgevoerd door het onderzoeksinstituut CE Delft wijst uit dat de investering in een volledig warmtesysteem (van bron t/m afnemer) in Zuid-Holland ongeveer 4,5 miljard euro over 30 jaar bedraagt. Gedurende de levensduur van het systeem levert dit ongeveer 7 miljard aan maatschappelijke baten in de provincie Zuid-Holland op. De aanleg van een warmtesysteem is daarmee een effectieve investering om de transitie te realiseren naar een duurzame energiehuishouding.

2 Datum Kansen voor de Warmterotonde Cluster West De vraag naar warmte binnen het gebied van Cluster West, dat samenvalt met het gebied van de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag, is groot. Niet alleen in de steden, maar ook voor de glastuinbouw. De totale vraag naar warmte binnen de Zuidelijke Randstad (voor het stedelijk gebied en de glastuinbouw) bedraagt nu circa 112 PJ. Energiebesparing in de huidige bestaande bouw leidt volgens huidige inzichten tot daling van de warmtevraag, naar circa 80 PJ in Het gebied dat binnen Cluster West valt heeft een huidige warmtevraag van 68PJ. Voor een deel kan lokaal aan deze warmte vraag worden voldaan. Het benutten van het overschot aan warmte in de regio geeft ook veel kansen en is gezien het afnemen van de nationaal beschikbare hoeveelheid gas onafwendbaar. De jaarlijkse hoeveelheid warmte die alleen al in de Rotterdamse haven wordt weg gekoeld is 157 PJ/jaar (op verschillende temperatuur niveaus) en komt overeen met 12% van de hoeveelheid gas die Nederland jaarlijks voor warmte gebruikt. Onderzoek naar de Warmterotonde Cluster West De bestuurders van de gemeenten Delft, Den Haag, Rotterdam, Westland en de provincie Zuid-Holland hebben eind 2014 de bestuurlijke opdracht gegeven om de haalbaarheid van het realiseren van het westelijke deel van de warmterotonde te verkennen, hierna te noemen Cluster West. Voor de uitwerking hiervan heeft de overheid samenwerking gezocht met partijen die in de Metropoolregio actief zijn op het gebied van warmteproductie en leverantie (assets hebben in het gebied) en beschikken over de hiervoor benodigde kennis, ervaring en technische middelen. Het gaat om Warmtebedrijf Rotterdam, Havenbedrijf Rotterdam, ENECO, EON en Westland Infra. Op basis van de bestuurlijke opdracht heeft het bestuurlijke overleg (wethouders en gedeputeerde) in de periode van januari tot mei 2015 een stuurgroep (ambtelijke opdrachtgevers) en een projectteam aan het werk gezet. De bestuurlijke opdracht is vertaald naar de volgende projectdoelstelling: "Komen tot een weloverwogen advies over varianten (inclusief businesscase) en organisatiefinanciering (exploitatie en infra) en uitvoeringsstrategie van een transportsysteem die meerdere aanbieders en vragers van warmte aan elkaar bindt (binnen Cluster West), waarbij de warmteprijs (voor iedereen) optimaal is en blijft. Het transportsysteem is toekomstbestendig en leidt tot de maatschappelijk meest optimale combinatie van energie-efficientie en verduurzaming. Het transportsysteem is de eerste stap in de realisatie van de warmterotonde, waarin korte-termijndoelen gerealiseerd kunnen worden, rekening houdend met het langeterm ijnperspectief " Deze projectdoelstelling is de scope van het onderzoek, met een focus op het advies over de trace varianten en de mogelijke fasering van de uitvoering. Op basis van een uniform business case model zijn de verschillende varianten met elkaar vergelijkbaar gemaakt. De uitkomsten van dit model geven een globaal inzicht maar vormen nadrukkelijk nog onvoldoende basis om te komen tot een investeringsbesluit. Hieronder zullen wij de belangrijkste onderzoeksresultaten kort toelichten. Dit betreft vraag en aanbod van warmte in de regio, de gewenste traces, een mogelijke fasering van de uitvoering en de investering en maatschappelijke baten. Vraag en aanbod De uitdaging in Cluster West is om in de warmtevraag in de verschillende gebieden te voorzien door deze te koppelen met de verschillende beschikbare bronnen. De toekomstige warmtevraag is afhankelijk van het aantal aansluitingen van woningen, gebouwen en kassen. Voor de doorrekening van Cluster West wordt er vanuit gegaan dat in ,4 PJ per jaar geleverd kan worden via het westelijke gedeelte van de Warmterotonde. De vraag naar warmte is verspreid over stedelijk gebied (Den Haag 3PJ, Delft 0,6 PJ, Rijswijk en SchiedamNlaardingen 0,3 PJ), tuinbouw (Westland 4,6 PJ) en de Rotterdamse haven (Tankopslag Europoort 0,6 2/7

3 Datum PJ) en is weergegeven in figuur 1. In de berekeningen is ook steeds rekening gehouden met de ontwikkeling van lokale bronnen, die al dan niet via het transportnet ook voorzien in de warmtevraag. De totale warmtevraag ligt dus hoger dan de hier boven genoemde getallen. De bronnen die het snelst beschikbaar zullen zijn voor Cluster West, zijn de bestaande afvalverbrandingsinstallatie en biomassacentrale van de AVR in de Botlek en de energie centrales op de Maasvlakte. Naar verwachting is op relatief korte termijn vanuit deze bronnen 12,1 PJ per jaar beschikbaar (9,5 PJ uit de energiecentrales op de Maasvlakte en 2,6 PJ vanuit AVR en Botlek). In een later stadium kunnen ook warmte uit geothernniebronnen (potentie 11,4PJ/jaar) en de proces industrie (ongeveer 5 PJ/jaar in een eerste fase) benut worden. Hier is echter nog niet mee gerekend. Warmtevraag en -aanbod in 2030 in Cluster West Aangenomen hoeveelheden voor warmtelevering via transportleidingen zoals toegepast in het rekenmodel voor dit onderzoek. 2,7 P.1 Den Haag Totale warmtevraag: 9,7 Pi 0,3 Totaal warmteaanbod: 12,1 PJ OPP Maasvlakte Cluster 9,5 P1 HtI Floak 0,6 us, 6 tr.4 4,6 PJ Europoort Westland 14I AVR en Botlek cluster 2,6P1 A4 PJ Rijswijk bplikemsse Vo 0,6 P1 Delft ROA 0.3 " P.1 Ypenburg 0,3 P.1 Rte.:me, :. Vlaardingen en Schiedam 0111Iti.1 Zceti m Daarnaast is er al warmtelevering via bestaande transportleidingen in Rotterdam en., heeft Rotterdam een groeiambitie voor warmtelevering en zijn er verschillende andere aanvullende warmtebronnen. Warmteaanbod Westland Potentie geothermie ket-tr. t, Mt a. Diet, 11 P1 Warmtevraag Rotterdam e.o Rotterdam Noord 3,9 PJ Rotterdam Zuid 0,2 PJ Glastuinbouw Oostland 2,2 P.1 Groeiambitie 3,9-7,9(9, Warmteaanbod haveied Proces Industrie Europoort 5 P1 Overige capaciteit AVR en Botlek (reeds vergeven) Leiding over Noord 3 Pi De Nieuwe Warmteweg 1,5 PI Botlek 0,5 P1 p L. Figuur 1: Kaartbeeld van aangenomen warmtevraag en aanbod die in 2030 door warmtenet Cluster West aan elkaar verbonden kunnen worden Trace keuze Het rapport en specifiek de analyses van de varianten geven voldoende input om te komen tot een voorkeursvariant. Figuur 2 geeft inzicht in het ruimtelijke eindbeeld van de voorkeursvariant van Cluster West (gestippeld rood en groen), gebaseerd op onderzoek naar diverse traces die in onderlinge samenhang zijn vergeleken. De voorkeurs variant bedient alle (vraag) gebieden en organiseert zogenaamde redundantie. Met redundantie wordt in de warmtewereld bedoeld dat er altijd voldoende aanbod van warmte op een net is. Bijvoorbeeld in het geval dat een bron uitvalt, er altijd voldoende warmte kan worden afgenomen vanuit een andere bron. Dit verlaagt de afhankelijkheid van afnemers voor bronnen (lock-in) en vergroot de leveringszekerheid, zonder dat hierbij de warmtebron leveringsverplichting heeft (must-run). Om redundantie te verkrijgen is het belangrijk om te streven naar een open net, waarop door middel van third party access meerdere bronnen op het warmtesysteem kunnen invoeren. Dit zijn belangrijke politieke wensen bij het realiseren van Cluster West, waarbij ook de uitrol van de gehele Warmterotonde mogelijk blijft. 3/7

4 Datum Warmterotonde Cluster West Legenda I 2020 Bestaand I 2030 AM-OM-GIS 3321 Figuur 2. Schematische weergave van de gewenste fasering van Cluster West. Fasering De hoogte van de investering, de impact van de aanleg van het warmtetransportsysteenn in de regio en de verwachte ontwikkeling van de vraag naar warmte vragen om een fasering van de realisatie. Hiervoor schetst het rapport twee scenario's. In gezamenlijk overleg met de betrokken publieke partijen gaat de voorkeur uit naar een fasering waarin vraag en aanbod kwalitatief en kwantitatief gelijk oplopen (in evenwicht zijn) en waar lock-in en must-run op de lange termijn worden voorkomen. Voor bronnen met hogere emissies (CO2 NOR, SON) wordt gewerkt aan een fade out (een exit strategie). Hierbij dient opgemerkt te worden dat warnntesystemen met deze bronnen nog steeds een lagere emissie kennen dan de huidige verwarming op basis van individuele gasketels in de woningen. Er wordt daarom begonnen met de aanleg van de groene stukken in figuur 2: de Leiding door het Midden en het eerste deel van de Leiding over West tot en met de glastuinbouw in het Westland. Met de aanleg van deze twee traces wordt zo snel mogelijk, zo veel mogelijk warmte afgezet en komt de energietransitie snel op gang. Westland wordt op deze nnanier beleverd vanuit de Maasvlakte, de stedelijke gebieden vanuit het Warmtecluster AVR. Vervolgens wordt in een tweede fase (de rode stukken) de Leiding over West doorgetrokken tot Den Haag en ook de Leiding door de Haven aangelegd. Deze 2e fase zorgt voor redundantie voor de verschillende partijen. Het is belangrijk om bij de fasering rekening te houden met het beschikbaar komen van nieuwe bronnen zoals geothermie en de proces industrie, en deze met de ontwikkelingen te synchroniseren. De voorgestelde fasering zal in een vervolg studie nader uitgewerkt worden. Hierbij zal ook bekeken moeten worden of er andere dan de reeds eerder genoemde bronnen aangesloten kunnen worden (uitkoppeling proces industrie, geothermie). Mogelijk leidt dit ook tot verdere sub fasering, waar dat rendabeler is, bijvoorbeeld bij de Leiding door de Haven of Leiding over West. Realisatie in verschillende fases geeft ook de mogelijkheid om te evalueren na de aanleg van het eerste stuk(ken). 4/7

5 Datum lnvestering en maatschappelijke baten De volledige aanleg van Cluster West vergt een investering van circa 450 miljoen. De voorlopige business case heeft op dit moment een negatieve netto contante waarde (en is daarmee onrendabel), vooral omdat daarbij gewenste in- en verkoopprijzen als uitgangspunt zijn gekozen. Belangrijk is te beseffen dat de business case is bedoeld om varianten onderling te vergelijken en niet primair bedoeld is om te komen tot een financieringsbesluit. Dit leidt er toe dat er in deze voorlopige business case veel variabelen zijn die nog onderzocht moeten worden in een volgende fase. Het onderzoeksrapport Warmterotonde Cluster West geeft ook een generieke indicatie van de duurzaamheid van verschillende warmtebronnen in de vorm van emissies en de nodige maatregelen die getroffen moeten worden om de CO2 emissies zoveel mogelijk te beperken. Dit geeft inzicht in de te verwachte maatschappelijke baten, indien de emissies van warmtelevering via de Warmterotonde worden afgezet tegen de huidige situatie. In het onderzoeksrapport leidt het meest ongunstige scenario tot een besparing zo'n 20% ten opzichte van de huidige situatie. Een realistisch geacht scenario komt echter tot een vermindering van CO2 emissie van 60%. Dit staat gelijk aan een besparing van 275 kton CO2 per jaar (van de 460 kton emissie in de huidige situatie). De belangrijkste verschillen tussen de twee genoemde scenario's zijn het gebruik maken van hoge of lage tern peratuur warmte en het wet of niet optimaliseren van elektriciteitscentrales voor warmte uitkoppeling. De emissie reductie kan overigens nog meer toenemen door in te zetten op additionele duurzame bronnen, zoals geothermie en restwarmte proces industrie en door maatregelen zoals CO2 opslag (Carbon Capture & Storage). Om een vergelijking te maken met andere investeringen in duurzame energie is de Warmterotonde Cluster West ook doorgerekend op basis van de systematiek zoals gebruikt binnen de SDE+-regeling. Hieruit komt naar voren dat een investering in de Warmterotonde Cluster West in relatie tot andere duurzame energie projecten positief tot zeer positief scoort. Zo is de investering voor Cluster West geraannd op 13 euro per GJ, waar bijvoorbeeld wind op zee 40 tot 45 euro per GJ kost. Dit is te zien in de onderstaande tabel. Wijze van energievoorziening Cluster West 13,- Hernieuwbare warmte productie Geothermie * 15,- Zontherm ie 38,- Warmte, houtpellets * 15,- Hemieuwbare elektriciteitsproductie - Wind op land - Wind op zee - Zon PV Gemiddelde kosten voor warmte- en/of elektriciteitsproductie (VW: 20,- 40,- 39,- - 25,- - 45,- *: exclusief distributie naar eindgebruikers Tabel I Resultaten ECN modelberekening, zoals gebruikt binnen de SDE+ regeling, van gemiddelde kosten warmteproductie voor Leiding over West en andere opties voor warmte en elektriciteitsproductie Voorlopig kan de tussenconclusie zijn dat het aanleggen van een Warmterotonde Cluster West in hoge mate kan bijdragen aan het op kosteneffectieve wijze bereiken van de Europese, nationale, regionale en lokale klimaat- en emissiedoelen. 5/7

6 Datum Warmtevisie van het kabinet In april 2015 heeft minister Kamp van Economische Zaken de Warmtevisie naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarin stelt de minister dat het verduurzamen en verminderen van het energieverbruik voor verwarming van gebouwen cruciaal is om een duurzame energiehuishouding in 2050 te realiseren. De minister signaleert ook dat dit 'des te urgenter is gelet op de vermindering van de gaswinning en het afnemen van de gasvoorraden in Nederland, waarbij het kabinet zoveel mogelijk wit voorkomen dat de importafhankelijkheid vanuit politiek-instabiele regio's toeneemt am aan de toekomstige aardgasvraag te kunnen voldoen'. De Warmterotonde Cluster West wordt in de Warmtevisie expliciet genoemd als kansrijk voorbeeld voor een regionaal warmtenet dat restvvarmte kan benutten. Als ambitie wordt geformuleerd: 'We moeten toe naar een gelijkwaardige positie van warmte naast aardgas en elektriciteit in ons energiesysteem. Daar zal ik met mijn beleid op sturen.' De minister kiest voor het toekomstige marktmodel de volgende insteek: 'Open netten' als uitgangspunt voor nieuwe warmtenetten kunnen er voor zorgen dat meerdere warmtebronnen warden aangesloten op een net. De minister adviseert overheden dit nu at te overwegen. Onderzoeken of 'third party access' verplicht kan worden opgelegd aan eigenaren van warmtenetten. Duidelijk is dat de spelregels in de warmtemarkt eind 2016 zullen wijzigen. Voor Cluster West is de Warmtevisie van de minister van grote betekenis en het is belangrijk deze goed op de hoogte te houden van de ontwikkelingen en drempels voor de uitvoering van Cluster West aan te kaarten. Op 15 juli j.l. heeft de stuurgroep van Cluster West een presentatie gehouden am het onderzoek en de betekenis van dit plan voor EZ toe te lichten. Voor EZ is het belangrijk am verder inzicht in de maatschappelijke baten te krijgen. EZ gaf oak aan dat het Cluster West zal betrekken bij de nadere uitwerking van het marktmodellen onderzoek. lnformatie deling zal dus van twee kanten komen en de relatie met EZ zal in de volgende, voorbereidende fase verder versterkt dienen te warden. Bovendien is de relatie met het ministerie van Economische Zaken belangrijk voor de financiering van Cluster West. De hoogte van de investeringskosten en de negatieve netto contante waarde zullen nader onderzocht moeten warden. Zowel de "beprijzing" van de maatschappelijke effecten als oak fiscalisering van energiebeleid zijn van grote invloed op het mogelijk accepteren en eventueel op termijn kunnen inverdienen van dit tekort. Vervolg ontwikkeling Warmterotonde Cluster West De eerste, verkennende fase naar de realisering van de Warmterotonde Cluster West beschouwen we als afgerond. De voorlopige conclusie is dat de realisering kansrijk is en in het kader van energie- en duurzaamheidsbeleid zeer gewenst. In de volgende, voorbereidende fase richten we ons op het uitvoering gereed maken van de Warmterotonde Cluster West. Ten behoeve van het uitvoering gereed maken zullen de volgende onderwerpen warden aangepakt: functioneel en technisch ontwerp, het marktmodel, business case, financieringsmodel en maatschappelijke baten, uitvoeringsvoorstel en organisatie met juridische aspecten. Door de negatieve netto contante waarde is de verwachting dat de grootste uitdaging zal liggen op het financiele vlak. De publieke partijen hebben het voortouw genomen in het eerste verkennende onderzoek voor Warmterotonde Cluster West. De verkennende fase kenmerkte zich door een unieke samenwerking van publieke en private partijen. In deze fase hebben alle partijen financieel bijgedragen en hun reeds aanwezige kennis en inzichten ter beschikking gesteld aan het verkennende onderzoek. Nu willen de publieke partijen wederom samen het initiatief nemen in het vervolg traject; zij zullen de rol van opdrachtgever op zich nemen. In dit traject zullen niet alleen de grote gemeentes, maar oak alle tussenliggende gemeentes uitgenodigd 6/7

7 Datum worden zich bij de realisatie aan te sluiten. Bovendien is het mogelijk dat de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag optreed als overkoepelende opdrachtgever. Ook in de volgende, voorbereidende fase is het mogelijk dat private partijen zich aansluiten bij de overheden in de rol van opdrachtgever. De positie van private partijen wordt mede bepaald door juridische randvoorwaarden (Europese aanbesteding, staatssteun, ed.). In het vervolg traject (voorbereidende fase) van de Warmterotonde Cluster West zullen we aanvangen met het sluiten van een samenwerkingsovereenkomst waarin de verschillende deelnemende partijen de intentie tot realisatie uitspreken. In de samenwerkingsovereenkomst zullen ook de rollen en verantwoordelijkheden van de verschillen partijen worden benoennd en vastgesteld. De samenwerkingsovereenkomst zal zo spoedig mogelijk getekend worden door publieke en een aantal private partijen. Na het tekenen van de samenwerkingsovereenkomst zal een projectorganisatie ingesteld worden om een definitief investeringsvoorstel voor de Warmterotonde Cluster West voor te bereiden. Dit zal zo voorbereid worden dat ook een aanvraag in het kader van het Juncker fonds mogelijk is. In het vervolgtraject worden ook relevante stakeholders betrokken om bijvoorbeeld gezamenlijk de warmtevraag en aanbod ontwikkeling te stimuleren. Zodra er voldoende outputspecificaties voor een tender bekend zijn zal een bestuursakkoord voor de realisatie van Cluster West opgesteld worden. De planning is om deze vervolgfase voor de zomer 2016 af te ronden Hoogachtend, het college van burgemeester en wethouders van Delft,, burgemeester. drs. G.A.A. Verkerk, secretaris drs. T.W. Andriessen Ls. 7/7

8 Warmterotonde - Cluster West Resultaten verkennend onderzoek Warmte-bijdrage aan toekomstbestendige energie Nederland werkt aan een volledig duurzame energiehuishouding. In de beoogde energietransitie krijgen warmtelevering en -uitwisseling een steeds belangrijkere rol, naast zon- en windenergie. De manier waarop wij op dit moment voorzien in onze warmtebehoefte, zal in de toekomst niet houdbaar zijn. Het Energieakkoord, de Warmtevisie, de Green Deal Duurzame Warmte Zuid-Holland en de energievisies van de grote steden in de Zuidelijke Randstad zien in de levering en uitwisseling van warmte kansen voor het toekomstbestendig maken van de warmtevoorziening van woningen, utiliteitsbouw en glastuinbouw. Meer dan de helft van de energie die wij gebruiken, is bedoeld voor warmtevoorziening. De fossiele energie die hiervoor wordt gebruikt, is niet onuitputtelijk. Er zijn meer toekomstbestendige alternatieven nodig én beschikbaar. Zo zijn er de restwarmte van industriële processen in de Rotterdamse haven en hernieuwbare warmte in onze bodem. Met warmte als product slaan we een nieuwe, duurzame weg in. Diverse onderzoeken 1 tonen aan dat aansluiting op warmtenetten én verbeteringen van de aangesloten gebouwen (isolatie) de meest efficiënte combinatie van maatregelen is voor een toekomstbestendige samenleving, vooral in stedelijk gebied. De aanleg van collectieve warmtenetten die gevoed worden met zowel (rest)warmte uit bijvoorbeeld de industrie als hernieuwbare warmte uit geothermiebronnen en biomassa, heeft meer voordelen. Het leidt onder andere tot een lagere afhankelijkheid van (buitenlandse) fossiele brandstoffen, en daarmee tot verbetering van het vestigingsklimaat voor bedrijven die de toegang hebben tot deze energie efficiënte en hernieuwbare warmtevoorzieningen. Ook de uitstoot van diverse schadelijke stoffen neemt af. Warmtesysteem / Samenwerking zuidelijke Randstad Cluster wwest Publieke en private partijen uit de regio Rotterdam en Den Haag spannen zich gezamenlijk in om de warmtevoorziening van woningen, utiliteitsgebouwen en kassen schoon en toekomstbestendig te maken door de aanleg van een warmtesysteem (Warmterotonde, zie hiernaast). Deze warmterotonde brengt het overschot van warmte uit het havengebied samen met de vraag naar warmte in naastgelegen gemeenten en glastuinbouwgebied Westland. Optimaal benutten dus. Daarnaast is de aansluiting van geothermie (aardwarmte/warm grondwater) op dit systeem op termijn heel kansrijk. 25 publieke en private partijen waaronder gemeenten, provincie en energiebedrijven hebben de handen ineen geslagen. Samen hebben ze in oktober 2013 het Programmabureau Warmte en Koude Zuid-Holland opgericht, in het verlengde van de Green Deal Duurzame Warmte Zuid-Holland tussen de Provincie Zuid Holland en het ministerie van Economische Zaken. Het programmabureau werkt aan de gezamenlijke ambitie 20 PJ duurzame warmte in 2020 voor de Zuidelijke Randstad 2. Om dit te kunnen realiseren, werken de partners in het programmabureau aan de Warmterotonde': een gezamenlijk warmte(transport)net voor energie-efficiënte en hernieuwbare warmte in het zuidelijk deel van de provincie. Het programmabureau werkt aan de juiste condities en randvoorwaarden om te komen tot realisatie Deze ambitie is gelijk aan ongeveer 20% van de totale warmtevraag in het gebied, en komt overeen met de warmtevraag van woningequivalenten en hectare glastuinbouw. 1

9 Haalbaarheidsonderzoek In de afgelopen maanden hebben de gemeenten Delft, Den Haag, Rotterdam, Westland en de provincie Zuid- Holland de haalbaarheid van het westelijke deel van de Warmterotonde onderzocht, hierna te noemen Cluster West. Voor de uitwerking hiervan hebben deze overheden de samenwerking gezocht met partijen die in de regio Rotterdam en Den Haag actief zijn op het gebied van warmteproductie en leverantie en beschikken over kennis, ervaring en technische middelen: het Warmtebedrijf Rotterdam, Havenbedrijf Rotterdam, ENECO, E.ON en Westland Infra. Samen met deze partijen zijn de mogelijkheden en de haalbaarheid van een warmtesysteem in de zuidelijke Randstad in kaart gebracht. Doel is te komen tot een weloverwogen advies over varianten (inclusief businesscase) en organisatiefinanciering (exploitatie en infra) en uitvoeringsstrategie van een transportsysteem die meerdere aanbieders en vragers van warmte aan elkaar bindt (binnen Cluster West), waarbij de warmteprijs (voor iedereen) optimaal is en blijft. Het transportsysteem is toekomstbestendig en leidt tot de maatschappelijk meest optimale combinatie van energieefficiëntie en verduurzaming. Het transportsysteem is de eerste stap in de realisatie van de Warmterotonde, waarin korte-termijndoelen gerealiseerd kunnen worden, rekening houdend met het lange-termijnperspectief Dit haalbaarheidsonderzoek bestaat uit een tracéstudie; een voorlopige businesscase 3 mogelijke fasering van de uitvoering Voor deze verkenning is op basis van de beschikbare informatie een vergelijking tussen de verschillende varianten gemaakt. Resultaten: Kansen voor warmterotonde cluster West Conclusie van het haalbaarheidsonderzoek is dat er unieke kansen zijn om met een warmtesysteem warmtebronnen en warmteafnemers in Delft, Den Haag, Rotterdam en Westland aan elkaar te koppelen, en daarmee een groot deel van de Warmterotonde te realiseren. Het warmtesysteem heeft positieve maatschappelijke effecten (zie kader) en is een relatief goedkope vorm van warmteproductie en levering. Aanleg zal financieel een uitdaging zijn, doordat de investering in de infrastructuur op korte termijn zorgt voor een onrendabele exploitatie. Een samenwerking met zowel private als publieke partijen is nodig. Uitvoering is organisatorisch en technisch mogelijk, rekening houdend met een aantal voorwaarden. Overheidsbijdragen zijn goed uitlegbaar omdat het gaat om grootschalige infrastructuur met aantoonbare maatschappelijke baten die groter zijn dan de kosten. Het is mogelijk de investering voor de warmte-infrastructuur voor Cluster West te vertalen naar de systematiek zoals die gebruikt wordt binnen de SDE+-regeling. Deze berekening laat zien dat het benutten van restwarmte positief scoort in vergelijking met andere investeringen voor duurzame energie. De onderzoeken kennen nog een grote onzekerheidsmarge, voor het nemen van investeringsbesluiten is vervolgonderzoek nodig. Vraag en aanbod De Zuidelijke Randstad is een gebied dat bij uitstek geschikt is voor de aanleg van een warmtesysteem: De vraag naar warmte in de Zuidelijke Randstad is groot, niet alleen in de steden, maar ook voor de glastuinbouw. De totale vraag naar warmte binnen de Zuidelijke Randstad (voor het stedelijk gebied én de glastuinbouw) bedraagt nu circa 112 PJ. Energiebesparing zal dit naar verwachting doen afnemen naar circa 80 PJ in Het gebied dat binnen cluster West valt heeft een totale warmtevraag van 68PJ. 3 De voorlopige business case is nog niet voldoende gedetailleerd voor het nemen van een investeringsbeslissing. 2

10 Het aanbod van restwarmte en het aardwarmtepotentieel is in deze regio eveneens groot. De jaarlijkse hoeveelheid warmte die alleen al in de Rotterdamse haven wordt weg gekoeld, komt overeen met 12% van de hoeveelheid gas die Nederland jaarlijks voor warmte gebruikt. Met restwarmte en het aardwarmtepotentieel samen heeft de Zuidelijke Randstad in 2050 een warmtevoorraad van 40 tot 60 PJ beschikbaar. Dit is 50-75% van de warmtevraag in de zuidelijke Randstad. Het westelijke deel van de Warmterotonde (Cluster West) verbindt vraag en aanbod van het Rotterdamse havengebied, Den Haag, Rotterdam, Delft en Westland (zie figuur 1). Figuur 1: Kaartbeeld van aangenomen warmtevraag en aanbod die in 2030 door Warmtesysteem Cluster West aan elkaar verbonden kunnen worden Het is van belang (op termijn) meerdere warmteaanbieders te kunnen koppelen, dit leidt tot een robuust systeem met minder afhankelijkheid van leveranciers en grotere leveringszekerheid. 3

11 Maatschappelijke baten De aanleg van het warmtesysteem draagt bij aan verschillende maatschappelijke doelen (zie kader) Een eerste globale verkenning laat zien dat de realisatie van het warmtenet aanzienlijke emissiereductie voor NO x en CO 2 oplevert. Het maatschappelijk effect is het grootst als meerdere afzet gebieden aangedaan worden. In wijken in stedelijke gebieden waar weinig is geïsoleerd en de mogelijkheden tot vergaande isolatie (financieel) beperkt zijn en veel (collectieve) cv ketels zijn is de winst het hoogst (de oude stadswijken). Hoe dichter het afzet gebied van warmte bij de Natura 2000 gebieden liggen des te groter het positieve effect van de verminderde stikstofdepositie. Warmtenetten bieden positieve maatschappelijke effecten ten opzichte van (individuele) gasgestookte verwarming: Vermindering van de afhankelijkheid van gas De emissies van warmtelevering via de Warmterotonde Cluster West kunnen Energiezekerheid vergeleken worden met de huidige situatie. Op basis hiervan laat het onderzoek Een belangrijke versterking van de positie van zien dat een besparing van zo n 20% ten opzichte van de huidige situatie relatief eenvoudig haalbaar is. Het nemen van verdergaande maatregelen leidt echter tot de Rotterdamse haven en de glastuinbouw. een vermindering van CO 2 emissie van 60%. Dit staat gelijk aan een besparing van 275 kton CO 2 per jaar (van de 460 kton emissie in de huidige situatie). De belangrijkste voorwaarden om deze emissiereductie te halen, is dat gebruik gemaakt moet worden van lage temperatuur warmte en dat elektriciteitscentrales geoptimaliseerd moeten worden voor warmte uitkoppeling. De emissie reductie kan nog meer toenemen door in te zetten op additionele duurzame bronnen, zoals geothermie en door maatregelen zoals CO 2 opslag (Carbon Capture & Storage). Het is op basis van deze analyse nog niet mogelijk om tot een definitieve keuze voor of uitsluiting van bronnen te komen voor de beoogde Warmterotonde van Cluster West. Dit hangt namelijk in grote mate af van de precieze technieken die toegepast kunnen worden, de economische haalbaarheid, de gewenste temperatuur van een bepaald leveringsgebied, het aandeel van de verschillende warmtebronnen op de totale warmtevraag, en de verdere vormgeving van de verschillende (deel)tracés. De noodzakelijk technische aanpassingen in de netten en aanvullende investeringen (voor o.a. pompvermogen en piekvermogen), zullen daarbij ook afgewogen moeten worden. Voor de vervolgfase van Cluster West is dan ook een uitgebreidere analyse nodig waarin deze zaken worden meegenomen. Lagere (maatschappelijke) kosten voor de warmtevoorziening Een drastische verlaging van de uitstoot van CO2 (Kosteneffectieve) vermindering van de uitstoot van NOx en SOx en van de stikstofdepositie in natuurgebieden Onderbouwing cijfers De toekomstige warmtevraag is afhankelijk van het aantal aansluitingen van woningen, gebouwen en kassen. Voor de business case is aangenomen dat een deel overgaat op warmtevoorziening via een collectief warmtenet dat gevoed wordt door de Warmterotonde (zie levering volgens tabel 1). Een ander deel zal vanuit lokale warmtebronnen gevoed worden. In onderstaande tabel is de warmtevraag opgenomen waarmee in de business case van Cluster West gerekend is. Gebieden Uitgangspunt onderzoek restwarmtelevering via Cluster west (PJ/jr) in 2030 Tankopslag Europoort 0,6 Westland 4,6 Vlaardingen en Schiedam 0,3 Delft 0,6 Ypenburg 0,3 Rijswijk 0,3 Den Haag 2,7 Totaal 9,4 Tabel 1: Uitgangspunt business case: warmtevraag dat via warmtenetten voorzien wordt van restwarmte uit de haven (AVR + industrie). 4

12 De vraag van warmte in Rotterdam is in bovenstaande tabel niet opgenomen, omdat deze reeds via de bestaande leidingen wordt voorzien van warmte. De ambitie van Rotterdam leidt tot een warmtevraag van 8-12PJ warmte in 2030/2035. Er is in dit onderzoek geen rekening gehouden met deze volledige groeiambitie van Rotterdam. De bronnen die het snelst beschikbaar zullen zijn voor aanbod van warmte binnen Cluster West, zijn de bestaande afvalverbrandingsinstallatie en biomassacentrale van de AVR in de Botlek en de energiecentrales op de Maasvlakte. Naar verwachting is op relatief korte termijn vanuit het Rotterdamse havengebied vanuit deze bronnen 12,1 PJ beschikbaar (9,5 PJ uit de energiecentrales op de Maasvlakte en 2,6 PJ vanuit AVR en Botlek). Dit zijn de getallen waarmee gerekend is. In een later stadium kunnen ook warmte uit geothermiebronnen (potentie 11,4PJ) en de proces industrie (ongeveer 5 PJ) benut worden. Hier is echter nog niet mee gerekend. Aanpak: Groeimodel Tracevergelijking Op basis van onder meer de aanwezigheid van leidingenstroken, afsluitbaarheid van wegen en aanwezigheid van waterkeringen zijn er in de praktijk haalbare en maakbare trace s gedefinieerd (zie figuur 2). Voor het onderzoek naar de mogelijke varianten is begonnen vanuit de vier basis varianten: Leiding over West, Leiding door het Midden, Leiding door de Haven en Leiding langs A20. In combinatie met het reeds bestaande transportleidingnetwerk van Rotterdam (De Nieuwe Warmteweg en Leiding over Noord) zijn in totaal 5 varianten ontwikkeld die (zo goed als) alle gebieden bedienen. Deze varianten vragen een investeringsbedrag tussen 400 miljoen en 500 miljoen. Figuur 2: Overzichtskaart van de onderzochte segmenten Daarnaast zijn diverse opties uitgewerkt die een kleiner investeringsbedrag kennen en alsnog veel van de gebieden voorzien van warmte. Deze groep van varianten kent een investering van 250 miljoen tot 400 miljoen en leiden tot 5 a 8PJ. Er is ook een groep basisvarianten die slechts of Westland of Den Haag en omstreken van warmte voorzien en daarmee tussen de 2 en 5 PJ aan warmte leveren. Deze groep kent een investeringsbedrag van 100 miljoen tot 250 miljoen. De tracés zijn opgedeeld in segmenten. Door segmenten te combineren is een groot aantal varianten samengesteld. Voor elk van deze varianten zijn de globale kosten berekend. De varianten Cluster West zijn onderling met elkaar vergeleken aan de hand van de criteria: benodigde investering, verwacht rendement, geleverde warmte in PJ in 2030, uitstoot (emissie NOx, SOx, CO2), neerslag van stikstof ( depositie ) en toekomstbestendigheid/beschikbaarheid. Voor alle varianten geldt dat de aanleg een in meer of mindere mate hoge initiële investering kent en de benodigde investering in de infrastructuur op korte termijn zorgt voor een onrendabele exploitatie. Hierbij geldt grosso modo: hoe groter het warmtesysteem hoe groter de initiële investering en groter de onrendabele top. Daar staan een grotere warmtelevering (meer pètajoules) en daarmee grotere maatschappelijke baten tegenover. Daarnaast zal toevoegen van energie uit geothermie op termijn zowel de exploitatie als de duurzaamheid verbeteren. 5

13 De fasering in de realisatie zal nader uitgewerkt moet worden, met als doel: 1. de vraag en aanbod kwantitatief maar ook kwalitatief te laten matchen, 2. het creëren van een fade out (exit strategie) voor bronnen met hogere emissie waarden. Deze fasering moet ook leiden tot het voorkomen van lock-in en must-run. En 3. komen tot een realistische uitvoeringsstrategie. Groeimodel Advies is om stapsgewijs tracés aan te leggen en te groeien naar het eindbeeld waarbij alle beoogde gebieden met warmtevraag en aanbod worden bediend en de leveringszekerheid wordt vergroot door aansluiting op het bestaande netwerk in Rotterdam. Om in de potentiële afname van warmte in het Westland te kunnen voorzien, is Leiding over West de meest geschikte transportleiding. Uitbreiding van de hoofdinfrastructuur richting Den Haag door benutting van de overcapaciteit van de (bestaande) infrastructuur (Leiding door het Midden) is de meest logische stap om in de warmtevraag van Den Haag te voorzien. Leiding over West kan dan op een lage temperatuur worden aangelegd en Leiding door het Midden op een hoge temperatuur, wat goed aansluit bij de verschillen in lokale warmtebehoefte, met name de gewenste temperatuurniveau s. Om de robuustheid van het systeem te vergroten en meer marktwerking aan de aanbodzijde te creëren is het wenselijk een verbinding met zoveel mogelijk bronnen te creëren. Uit de analyse komt naar voren dat daarvoor de hele driehoek (door de aanleg van de Leiding door de Haven) aangelegd moet worden. Onderstaande variant (figuur 4) voldoet aan dit eindbeeld en is daarmee de voorkeursvariant. Hierbij is het mogelijk om slechts delen van de driehoek aan te leggen, of een groeimodel te creëren waarbij de investering voor het grotere geheel verspreid wordt over de jaren. Rekening houdend met hetgeen hierboven beschreven is, wordt hieronder een mogelijke fasering, die nader onderzocht dient te worden, weergegeven. Als randvoorwaarde geldt dat in het ontwerp (zoals bijvoorbeeld de leidingdiameter) rekening wordt gehouden met fasering en uitbreidingsmogelijkheden. Figuur 4: Voorkeursvariant Cluster West, 6

14 Onderzocht moet worden of met de aanleg van een eerste fase van het transportsysteem (met dekking van de onrendabele exploitatie) de uitrol van de rest van het systeem rendabel kan plaatsvinden. Verdere optimalisatie in de fasering moet nog plaatsvinden, bijvoorbeeld door te onderzoeken of er langs het beoogde tracé andere warmtebronnen en/of warmte afnemers zijn die de case positief beïnvloeden. Figuur 5: mogelijke fasering Cluster West Randvoorwaarden Het verkennend onderzoek bevestigt dat het mogelijk is om warmtebronnen en warmteafnemers in Delft, Den Haag, Rotterdam en Westland aan elkaar te koppelen met een warmtesysteem van transportleidingen. Om uitvoering haalbaar te maken, moet wel worden voldaan aan enkele randvoorwaarden. Voor stedelijk gebied (aansluiten van woningen) moet de propositie voor het aansluiten op het warmtenet op het moment van vervanging van de gasketel positiever zijn dan de gasoptie, zowel qua kosten als CO 2 emissie. Momentum benutten; vervangingsmomenten gasketel (levensduur ca 20 jaar, vernieuwing contracten voor de productie van warmte voor het stedelijk gebied vernieuwd moeten worden, dit speelt (met name in Den Haag). Borging levering CO2 voor het glastuinbouwgebied. (Tijdig) realiseren van warmtevraag en -aanbod tegen optimale prijs (een optimale prijs kan voor iedereen wat anders betekenen). Voor alle tracés is financiering nodig, waarbij geaccepteerd wordt dat dit niet (geheel) wordt terugverdiend in de warmte case zelf. Overheidsinvesteringen zijn goed uitlegbaar, omdat het gaat om grootschalige infrastructuur waarbij de aantoonbare maatschappelijke baten groter zijn dan de maatschappelijke kosten, zie de MKBA Warmterotonde. Temperatuurregime zodanig ontwikkelen dat er meerdere bronnen aangekoppeld kunnen worden. Zodat zowel havenwarmte als geothermie via de warmterotonde Cluster West getransporteerd kunnen worden. Dit zorgt ook voor verdere verlaging van de emissies, door optimale inzet van warmtebronnen. In de ontwikkelfase van zowel geothermie-projecten als Cluster West mag de concurrentie op het voorzien in de basislast (continue levering) de investeringsbeslissingen niet in de weg staan. Concurrentie ten aanzien van de basislast kan er namelijk toe leiden dat investeerders niet bereid zijn te investeren. Dit betekent dat zorgvuldig omgegaan moet worden met de timing en locatiekeuze waarin geothermieprojecten en het havenwarmteproject ontwikkeld worden. Hiervoor is afstemming nodig. 7

15 Organiseren van open net bijvoorbeeld door mogelijk te maken capaciteit op de leiding te contracteren. De capaciteitsvergoeding kan onder meer bepaald worden door de gebruikte capaciteit (het getransporteerde vermogen in MW) en de afstand van het traject waarover transport plaatsvindt. De wijze van contracteren, de partijen die kunnen contracteren en de voorwaarden hiertoe dienen onderdeel te zijn van het onderzoek naar het uiteindelijke integrale (transport en distributie) marktmodel dat nog plaats zal vinden. Hierbij wordt aangesloten bij het onderzoek naar marktmodellen dat door het Rijk is opgestart als onderdeel van de uitvoeringstrategie warmtevisie. Vervolg Op basis van het haalbaarheidsonderzoek is geconcludeerd dat het kansrijk is om de optimale variant (figuur 4) nader te onderzoeken. Hiervoor moet de juiste coalitie van partners waarbij nadrukkelijk ook de samenwerking met het Rijk gezocht wordt - samenwerken om de financiering van het transportnet voor elkaar te krijgen en de exploitatieorganisatie. Om tot uitvoering te komen is een financieringsstrategie gewenst. Deze moet inzicht geven in de diverse partijen die mogelijk financieel kunnen en willen bijdragen. Deze strategie strekt zich uit over zowel de publieke als private sector. Voordat een investeringsbeslissing kan worden genomen, moeten de functionele en technische aspecten van het warmtesysteem verder uitgewerkt worden. Zo zal een optimaal temperatuurregime gekozen moeten worden. Ook de organisatie van realisatie en beheer/exploitatie ervan en de financiering, vragen nog nadere uitwerking. Door onrendabele exploitatie is de verwachting dat de grootste uitdaging zal liggen op het financiële vlak. In het vervolgtraject worden relevante stakeholders betrokken om bijvoorbeeld gezamenlijk de warmtevraag en aanbod ontwikkeling te stimuleren. De informatie in dit document is gebaseerd op onderzoeken waarvan de inhoud deels vertrouwelijk moet blijven vanwege de bedrijfsgevoelige gegevens. 8