I De filosoof als kind van zijn tijd: Spinoza en Descartes

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "I De filosoof als kind van zijn tijd: Spinoza en Descartes"

Anja van den Pol
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Woord vooraf-wiep van Bunge 11 Inleiding 1 Spinoza in de canon van Nederland 15 2 Vier perioden: vier beelden van Spinoza 18 3 Het spinozisme een richtsnoer voor de moderne mens 28 I De filosoof als kind van zijn tijd: Spinoza en Descartes 1 Spinoza de eenzame profeet: het beeld sinds de Romantiek 33 2 Kabbala, Stoa of Descartes 36 3 Een joodse, dat wil zeggen kabbalistische wijsgeer 38 4 De Stoa 46 5 Descartes en het Nederlands cartesianisme Theologisch cartesianisme Cartesiaanse ethici Politiek cartesianisme Libertas philosophandi Verdraagzaamheid 67 II Spinoza s kring 1 Nieuwlichters 73 2 Doopsgezinde kooplui rond Spinoza: Jelles Radicaal protestantisme en de ware filosofie Zonder rede geen geloof Unitarisme Religie zonderwonderen en mysteries Ballings Licht op den kandelaar 91 3 Academici rond Spinoza De gebroeders Koerbagh: martelaren voor het spinozisme Lodewijk Meijer Het faillietvan het gereformeerd humanisme Cuffeler: filosofie als geneesmiddel voor lichaam en geest Logica Praktische filosofie en Bijbelkritiek Methode Een spinozist op de kansel: Frederik van Leenhof Ander kerkelijk spinozisme Epiloog 141 III Spinoza s eerste critici 1 De mislukte immuniseringsstrategie van de uitgevers De kritiek op de Tractatus theologico-politicus Het Traktaat als politiek pamflet Crisis van het cartesianisme Het onderscheid tussen theologie en filosofie Nut van de Bijbel God Politica De kritiek op de Opera posthuma vanuit de randgroepen: Yvon, Aubert de Versé en Poiret 175

Stoa 46 5 Descartes en het Nederlands cartesianisme 49 5.1 Theologisch cartesianisme 54 5.2 Cartesiaanse ethici 58 5.3 Politiek cartesianisme 61 5.4 Libertas philosophandi 65 5.

2 3.2 De wending tot de scholastiek. Bredenburg en Orobio de Castro Orobio s Certamen Pierre Bayle De scholastieke kritiek van Bayle Wittichius Empirisme versus spinozisme Nieuwentijt De methode 229 IV De korte achttiende eeuw: Spinoza en het natuurrecht 1 De philosophia experimentalis: wetenschap los van religie Voorspel Fatalisme Utrechtse polemiek Godsleer Theocratie Natuurrecht en de theologen De tegenaanval van de juristen 257 V Het hervormde spinozisme van het einde der achttiende eeuw 1 Spinoza en de patriotten Een Nederlandse Spinozismusstreit Hemsterhuis Hennert Bronnen Een nieuw beeld Idealisme De doordenker Ambivalentie: de ongeneeslijke ziekte van de metafysica Nieuhoff De wijsbegeerte als levensleer 292 VI De Gouden eeuw van het spinozisme ( ) 1 Een nieuw godsbegrip voor verlichte mensen De restauratie in Nederland ( ): de halve eeuw van Heine De wijsbegeerte tijdens Willem 1 ( ) Een taboe op Spinoza? Spinoza en de Duitse wijsbegeerte en theologie De glorieuze jaren van het liberalisme ( ) Opzoomer De leer der hartstochten bij Opzoomer en Burger Een spinozistische godsdienstfilosofie Scholten Een stem tegen de liberale theologie De nadagen van het liberalisme ( ) Van Vlotens kritiek van de theologie Van Vlotens idealistische geschiedfilosofie Korte Verhandeling DeLevensbode Het standbeeld op de Paviljoensgracht De editie van Spinoza s werken 355

3 4.2.5 De monografie: Benedictus de Spinoza Twee critici Spruijt Gunning Spinoza of Kant Een levensleer voor wie niet meer kon bidden 384 VII Spinoza en het Nederlandse jodendom ( ) 1 Drie eeuwen verbanning Een joodse denker? De Pinto Geen joods en ook geen katholiek spinozisme Hirsch Spinoza s biografie Liberale joodse theologie Spinoza en het niet-georganiseerde jodendom 409 VIII Het spinozisme in de letterkunde van Tachtig ( ) 1 Spinoza en de dichters Spinoza en de kunst De beweging van Tachtig Frederik van Eeden Van Eedens mystiek spinozisme Herman Gorter Gorters spinozistische gedichten Albert Verwey Verweys filosofisch idealisme Verweys spinozisme Epigonen Leopold Leopolds Spinozastudies Leopolds spinozistische poëzie Van Suchtelen Van Suchtelens spinozisme 477 IX Spinozisme buiten Nederland ( ) 1 De spinozistische internationale Frans spinozisme tussen 1890 en Duits spinozisme in het interbellum Constantin Brunner Brunners spinozisme Carl Gebhardt Gebhardts spinozisme Spinoza in de Engelstalige wereld 508 X De zilveren tijd van het spinozisme ( ) Een wereldbeschouwelijk spinozisme Spinozisme en idealisme De instrumenten: verenigingen, huizen, vieringen en tijdschriften Tijdschrift voor Wijsbegeerte De Societas Spinozana 541

391 3 De Pinto 394 4 Geen joods en ook geen katholiek spinozisme 396 4.1 Hirsch 397 4.

4 Het eerste tijdschrift van de Societas Spinozana Het tweede tijdschrift van de Societas Spinozana Het studiecentrum Congressen van de Societas Spinozana Andere congressen Vier propagandisten Willem Meijer Meijers spinozisme Bierens de Haan Idealisme van Bierens de Haan Synthese van Spinoza en Kant Bierens de Haans levensleer naar Spinoza Leo Polak Polaks spinozisme op kantiaanse voorwaarden Johan Herman Carp Spinoza of Hegel Carps spinozisme 622 XI De rehabilitatie van Spinoza na de Tweede Wereldoorlog 1 Eb en doodtij De jaren veertig en vijftig Het beeld van Spinoza bij filosofen Johan Josef Boasson ( ) Boassons spinozisme Ferdinand Sassen ( ) Sassens Spinoza De jaren zestig Frenkel Frank Theun de Vries Toneelschrijvers en componisten over Spinoza na Academisch spinozisme ( ) De naoorlogse Spinoza-herdenkingen: 1977,1982 en H.G. Hubbeling ( ) Hubbelings spinozisme Cornelis de Deugd ( ) De Deugd als literatuurwetenschapper De Deugd als filosoof De Deugds spinozisme Wim Klever (*1930) Klevers dialectische periode Klevers spinozisme Postmoderne climax De neergang van het geleerd spinozisme Een nieuwe wijsgerige beweging Nieuwe vormen Populariserende vertaling en eigentijdse hertalingen 731 Slot. Het blijvende belang van Spinoza voor Nederland 1 De canon als inspiratiebron Het maatschappelijk belang van Spinoza s denken Spinozisme als wereldbeschouwing voor de moderne mens 749

2.3 Bierens de Haans levensleer naar Spinoza 590 3.3 Leo Polak 594

5 Noten 756 Selectieve bibliografie 806 Illustratieverantwoording 810 Register 814

Vergelijkbare documenten

Ter inleiding (tot een inleiding)

Inhoud Voorwoord 3 Aanvullende lectuur 4 Ter inleiding (tot een inleiding) 1. Wijsbegeerte, haar begin(sel) en doelstelling 5 2. Waarom filosofie altijd een inleiding blijft 7 3. Waarom een historische