De dwangkist (getrouwe kopie bewaard in het Dokter Guislainmuseum)

Transcriptie

1 Nerveuze vrouwen Naar aanleiding van de tentoonstelling Nerveuze vrouwen bezoekt Post Factum het Gentse Dokter Guislainmuseum, waar we naast de expo Nerveuze vrouwen ook het museum zelf zullen bezoeken. We worden ingewijd in de geschiedenis van de psychiatrie, een boeiende maar tegelijk ook tragische geschiedenis. Met gekken, onnozelen, misvormden, wist men in de middeleeuwen geen raad. Soms werden deze mensen zelfs te kijk gezet op kermissen, maar vaak werden ze aan de rand van de maatschappij bijeengedreven want men meende dat het allemaal duivelskinderen waren. Magie, kruiden, keisnijdingen, aderlatingen, het plaatsen van bloedzuigers, daarmee probeerde de volksgeneeskunde depressies, epilepsieaanvallen en andere psychische kwalen te lijf te gaan. En wanneer geen van deze middeltjes hielpen, waren er nog altijd de heiligen Cornelius, Dymphna en Hermes die misschien redding konden bieden. In de dolhuizen werden de gevaarlijke krankzinnigen ondergebracht, zij het geboeid aan handen en voeten. De levensomstandigheden waren er gewoon mensonterend. Gelukkig waren er ook gasthuiszusters die de medemens bleven zien achter de waanzin! Pas laat in de 18 de eeuw begon men geestesgestoorden als geesteszieken te beschouwen. Vanaf dan lag de weg naar de moderne psychiatrie open en zouden therapieën, theorieën en nieuwe inzichten over de werking van de hersenen elkaar opvolgen.

2 Een concreet én tot de verbeelding sprekend voorbeeld uit de 19 de eeuw is de dwangkist. Hieronder vindt u een bespreking van dit instrument, gebracht door Lore Arnauts (student pedagogie). Impressie na het bezoek aan het Guislainmuseum Bij mijn eerste bezoek trok de dwangkist meteen mijn aandacht. Was dit een groot kinderbed met spijlen? Het leek wel op een reiskoffer met sloten of nog erger: op een doodskist bekleed met piepschuim. Benauwend enerzijds, intrigerend anderzijds! Het informatieplaatje vermeldt: dwangkist, gebruikt voor epileptici om hen tijdens een aanval te beschermen. Deze dwangkist moet gesitueerd worden begin 19 de eeuw, in een tijdperk dat toen als nieuw werd beschouwd inzake de zorg en behandeling van geesteszieken. Nieuw, omdat er pas na de Franse Revolutie een reactie kwam tegen de vroegere wantoestanden zoals ongedifferentieerde opsluiting. De lokalisatie van het gebeuren werd het gesticht, in plaats van het gezin of de gevangenis. Binnen de gestichten wisselden de verschillende therapievormen zich af, maar de vraag naar therapie bleef hoe dan ook ondergeschikt aan de vraag om opgevangen en beschermd te worden. Deze bescherming betrof zowel de zieke zelf (cfr. de dwangkist) als de gemeenschap waaruit hij/zij kwam. De dwangkist (getrouwe kopie bewaard in het Dokter Guislainmuseum)

3 Naast een aantal gerichte therapieën, werden in de gestichten nog steeds dwangmiddelen gebruikt. Gelukkig behoorden ijzeren boeien en voetkettingen tot het verleden maar toch was men genoodzaakt om bij gebrek aan menswaardige alternatieven dwangmiddelen te gebruiken: de dwangstoel voor onrustige zieken, de dwangbuis om de armen van de zieke kruiselings vast te binden, dwangmoffen van leer of de muilpeer om het bijten te voorkomen. Voor epileptici werden bovendien allerhande valhelmen uitgevonden. Er werden diverse toestellen uitgetest om de zieken te kalmeren of te doen schrikken. Dit laatste deed men reeds in de middeleeuwen omdat men hoopte dat door het opschrikken de ziekte zou verdwijnen. In de 19 de eeuw ontwierp dokter Guislain ( ) een aantal toestellen waardoor hij de patiënt plots in het water kon laten of om eensklaps een emmer koud water over het hoofd te gieten. Sommigen durfden dit hydrotherapie noemen, maar in de werkelijkheid stond dit ver af van de eerder kalmerende douches of afspuitingen die voornamelijk door Kneipp ( ) werden ontwikkeld. Zelfs Hippocrates ( voor Christus) beschouwde reeds eeuwen voordien krankzinnigheid als een hersenziekte die met koude of warme baden, met rust en dieet of met zang en muziek diende behandeld te worden. Toch kan dokter Guislain beschouwd worden als een uiterst belangrijke pionier inzake de psychiatrische zorg in ons land. Hij bouwde de morele behandeling van Pinel en Esquirol (Frankrijk, respectievelijk 1 ste en 2 de helft van de 18 de eeuw) verder uit. Hij schreef de geesteszieken ondermeer lichaamsbeweging voor, alsook muziek beluisteren en kaartspelen. Hij was tevens voorstander van arbeidstherapie en hechtte veel belang aan het ideale gebouw voor de psychiatrische patiënten.

4 Het dokter Guislainmuseum te Gent In diezelfde 19 de eeuw werd ook, vooral vanuit Duitsland, een eerste biologische strekking ontwikkeld. Men ging psychiatrische aandoeningen als hersenziekten beschouwen. Psychiaters experimenteerden met koortskuren (J. Wagner-Jauregg, 1887), slaapkuren (Macleod, 1897), shockkuren of lobotomie (chirurgische hersenoperatie). De grote kentering in de psychiatrische behandeling kwam er vooral door de medicamenteuze therapie. Begin 20 ste eeuw breekt het moderne tijdperk van de farmacologie door met systematische experimenten op de hersenen. Met de komst van geneesmiddelen als bijvoorbeeld Halopéridol (+/- 1960), waarvan het onderzoek tot op heden nog steeds doorgaat, veranderde het beeld van de psychiatrie grondig.

5 In 1933 publiceerde Manfred Sakel zijn bevindingen: hij stelde dat een insulinecoma bij psychiatrische patiënten ernstige storingen zou kunnen genezen. Lore Arnauts Bron: R. STOCKMAN, Van nar tot patiënt. Een geschiedenis van de zorg voor geesteszieken. Davidsfonds, Leuven, 2000.