Fijnstofconcentraties, jaargemiddelde,

Transcriptie

1 Indicator 31 oktober 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De norm voor langdurige blootstelling aan fijn stof is in 2008 in Nederland alleen zeer plaatselijk overschreden, bijvoorbeeld langs drukke straten of snelwegen en in de buurt van op- en overslagbedrijven en grote stallen. Pagina 1 van 7

2 Pagina 2 van 7

3 Download figuur [2] Download data (xls) [3] Normstelling In 2008 is een nieuwe Europese richtlijn voor luchtkwaliteit [4] van kracht geworden. De al bestaande grenswaarden voor fijn stof blijven echter ongewijzigd van kracht. Wel is het mogelijk voor landen om onder voorwaarden later dan voorgeschreven te voldoen aan de fijnstofgrenswaarden, wel moet dat dan uiterlijk in 2011 zijn. De Europese Commissie heeft Nederland toegestaan om later te voldoen aan de grenswaarden voor PM 10 op basis van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Lucht (NSL) dat onder andere doelt op het halen van de grenswaarden voor fijn stof tegen Trend in fijnstofconcentraties De meetresultaten van fijn stof (PM 10 ) van respectievelijk straat-, stad- en regionale locaties geven geen overschrijdingen van de grenswaarde van 40 µg/m 3 voor de jaargemiddelde fijnstofconcentratie na De metingen op verschillende soorten locaties in de periode laten een afname zien tussen 0,6 en 0,9 µg/m 3 per jaar. Vanaf 2000 nemen de gemeten fijnstofconcentraties in stedelijke gebieden niet meer verder af. De onzekerheid in de trend is echter groot door meettechnische onzekerheden en grote jaar-tot-jaar variaties als gevolg van het weer. Zo groot dat op dit moment een stabilisatie van de fijnstofconcentraties niet kan worden onderscheiden van een licht dalende trend die is te verwachten op basis van de emissiedalingen. Een soortgelijk gedrag van de stedelijke fijnstofconcentraties wordt ook in België en Duitsland waargenomen. De meetreeks is in 2007 op basis van kalibratie aan de Europese referentie methode naar beneden bijgesteld. Het gevolg hiervan is dat alle jaargemiddelde concentraties 3 tot 5 µg/m3 lager zijn dan vroeger verondersteld. Landelijk beeld fijnstofconcentraties Het landsdekkende beeld voor jaargemiddelde fijnstofconcentraties laat in 2008 alleen nog zeer lokaal overschrijdingen zien van de grenswaarde. In 2008 was sprake van een overschrijding van de grenswaarde bij havengebieden met op- en overslag en in de buurt van grote stallen. De concentratie neemt vanuit het noorden naar het zuiden toe door de toenemende invloed van bronnen in Nederland en het aangrenzende buitenland. De jaargemiddelde achtergrondconcentratie van fijn stof bedroeg in 2008 gemiddeld over Nederland 23 µg/m 3. De achtergrondconcentratie wordt gevormd door de regionale (grootschalige) en stedelijke achtergrond. In de buurt van lokale bronnen zoals in straten of stallen kan de norm worden overschreden door de lokale bijdrage aan de fijnstofconcentratie. Blootstelling aan fijn stof in 2008 Op basis van de achtergrondconcentraties en de specifieke locaties van de overschrijdingen zijn minder dan duizend mensen in 2008 blootgesteld aan concentraties boven de grenswaarde van 40 µg/m 3. Het berekende aantal blootgestelden vormt een ondergrens. Dit komt, omdat de mogelijke verhoging van lokale fijnstofconcentraties als gevolg van bijvoorbeeld de verkeersbijdrage in straten niet in de berekeningen is verdisconteerd. Pagina 3 van 7

4 Zeezout en de grenswaarde voor jaargemiddelde fijnstofconcentraties De fijnstofdeeltjes die niet door menselijk handelen in de lucht worden gebracht, kunnen volgens de nieuwe richtlijn luchtkwaliteit - bij de beoordeling van de luchtkwaliteit voor fijn stof buiten beschouwing worden gelaten. De aftrek ervan is vastgelegd in de zogenoemde Regeling Beoordeling Luchtkwaliteit. De aftrek van zeezout komt in de praktijk neer op een verhoging van de grenswaarde voor jaargemiddelde fijnstofconcentraties (40 µg/m 3 ) met 3 tot 7 µg/m 3. De precieze grootte van de verhoging verschilt per gemeente. Fijn stof ingedeeld naar oorsprong Fijn stof is een verzamelbegrip. Het bestaat uit een scala van stoffen die op verschillende wijze in de buitenlucht terechtkomen. Op basis hiervan wordt - onder andere met het oog op het beleid - een primaire en een secundaire fractie onderscheiden: De primaire fractie bestaat uit deeltjes die direct door menselijk handelen en/of natuurlijke processen in de lucht worden gebracht. De belangrijkste door menselijk handelen veroorzaakte uitstoot komt van transport, industrie en landbouw. In kustgebieden vormt de zee een belangrijke natuurlijke bron voor fijn stof in de vorm van zeezoutdeeltjes. Opwaaiend bodemstof is ook onderdeel van deze fractie; het is deels van natuurlijke oorsprong. De secundaire fractie bestaat uit deeltjes die in de atmosfeer worden gevormd na chemische reacties in de lucht. Hierbij spelen zowel gassen als reeds aanwezige deeltjes een rol. Ammoniak (NH 3 ), stikstofoxiden (NO x ), zwaveldioxide (SO 2 ) en vluchtige organische koolwaterstoffen (VOS) zijn bij deze reacties de belangrijkste stoffen. Gezondheidseffecten van fijn stof De gezondheidseffecten die optreden door langdurende blootstelling aan fijn stof (op een tijdschaal van vele jaren) zijn moeilijk te bepalen en onzeker. Het ontbreken van gegevens voor Europa bemoeilijkt het maken van een schatting van de omvang van gezondheidseffecten voor Nederland. Als de resultaten van Amerikaanse studies geldig worden verklaard voor Europa dan is de schatting dat langdurende blootstelling aan fijn stof leidt tot een levensduurverkorting in de orde van een jaar, in vergelijking tot een leven lang zonder fijn stof. Gezondheidseffecten die optreden bij kortdurende blootstelling aan fijn stof zijn beter bekend, ook omdat hierover Nederlandse gegevens beschikbaar zijn. Deze effecten treden op als gevolg van blootstelling aan fijn stof gedurende enkele dagen. Gezondheidskundige studies, die de effecten van kortdurende blootstelling aan fijn stof belichten, wijzen uit dat in Nederland jaarlijks enige duizenden mensen vroegtijdig overlijden. De duur van deze levensverkorting is vermoedelijk kort: enkele dagen tot maanden. Fijn stof heeft effect op onder andere hart- en longfuncties. Zo wordt 1 à 2 procent van de spoedopnamen voor long- of hart- en vaataandoeningen in Nederland toegeschreven aan fijn stof. Dergelijke resultaten zijn niet alleen in Nederland, maar overal op de wereld gevonden en ze zijn vrij robuust. Uit gezondheidskundige studies blijkt dat er ook bij lage fijnstofconcentraties nog gezondheidseffecten zijn, zij het minder ernstig en minder omvangrijk dan bij hoge concentraties. Dit betekent dat, hoewel de luchtkwaliteit verbetert met elke concentratievermindering, er geen grote gezondheidswinst mag worden verwacht bij een daling van de fijnstofconcentratie van net boven een grenswaarde naar net eronder. Fijn stof is een mengsel van veel verschillende soorten chemische bestanddelen afkomstig van een scala aan antropogene en natuurlijke bronnen. Zowel fijn stof (PM 10 ) als het fijnere deel van fijn stof (PM 2,5 ) zijn geassocieerd met gezondheidseffecten. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschouwt PM 2.5 als schadelijker voor de gezondheid dan PM 10 (WHO, 2006a). Welke chemische Pagina 4 van 7

5 bestanddelen van fijn stof de oorzaak zijn van de gezondheidseffecten, is echter grotendeels nog onbegrepen, hoewel er enige richting in is aan te geven. Huidig onderzoek wijst in de richting dat vooral de kleine (zwarte) roetdeeltjes bij gezondheidsschade van belang zijn. Het gaat hier om deeltjes die vrij komen bij verbrandingsprocessen zoals bij alle verkeersvormen, energieopwekking, raffinaderijen, bij houtkachels en sommige industriële activiteiten. Andere bestanddelen van fijn stof zoals zeezout en mogelijk ook de sulfaat- en nitraatfractie in fijn stof zijn misschien weer minder schadelijk. Ondanks de mogelijke verschillen in schadelijkheid tussen bestanddelen van fijn stof (WHO, 2006b) gaat de Wereldgezondheidsorganisatie er vooralsnog van uit dat in het heterogene fijnstofmengsel van zowel PM 10 als PM 2.5 elke component gezondheidskundig even belangrijk is. Dit is dan ook tot nu toe steeds als uitgangspunt bij de risicoschattig genomen. Hierbij speelt een rol, dat onbekend is wat de effecten zullen zijn op de gezondheid bij vermindering van de individuele bestanddelen. Referenties WHO (2006a). WHO Air quality guidelines for particulate matter, ozone, nitrogen dioxide and sulfur dioxide: global update 2005: summary of risk assessment [5]. Document References and further reading 78 number: WHO/SDE/PHE/OEH/06.02, World Health Organization, Geneva. WHO (2006b). Health risks of particulate matter from long-range transboundary air pollution [6]. Document number: EUR/05/ , WHO Regional Office for Europe, Copenhagen. PBL/RIVM (2009). Gegevens gebaseerd op metingen van het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit [7] van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu; bewerkt door het Milieu- en Natuurplanbureau. Buijsman, E., Beck, J.P., Bree, L. van, Cassee, F.R., Koelemeijer, R.B.A., Matthijsen, J, Thomas, R, Wieringa, K. (2005). Fijn stof nader bekeken [8]. Rapportnr , Milieu- en Natuurplanbureau/Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven. Matthijsen, J., Visser, H. (2006). PM10 in Nederland. [9] Rapportnr /2006, Milieuen Natuurplanbureau, Bilthoven. Beijk, R., Hoogerbrugge, R., Hafkenscheid, T.L., Arkel, F.T. van, Stefess, G.C., Meulen, A. van der, Wesseling, J.P., Sauter, F.J. en Albers, R.A.W. (2007). PM10: Validatie en equivalentie 2006 [10], RIVM rapport /2007. Bilthoven. Velders et al., (2009). Concentratiekaarten voor grootschalige luchtverontreiniging in Nederland [11], Rapportage Rapportnr /2009, Planbureau voor de Leefomgeving, vestiging Bilthoven. PBL (2009), Themasite Grootschalige Concentratiekaarten Nederland [12]. Overschrijdinging van de norm voor de jaargemiddelde en daggemiddelde fijnstofconcentratie [13] Relevante informatie [indicator=nl0474] [indicator=nl0530] [indicator=nl0243] [indicator=nl0340] [indicator=nl0230] [indicator=nl0237] [indicator=nl0180] Onderzoeksprogramma ter verkleining onzekerheden fijn stof (BOP) [14] Pagina 5 van 7

6 Regeling Beoordeling Luchtkwaliteit [15] (Regeling van de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer van 8 november 2007, nr. LMV , houdende regels met betrekking tot het beoordelen van de luchtkwaliteit) Voor een nadere uitleg over de implementatie van de Europese regelgeving voor lucht in de Nederlandse wetgeving zie Handboek Implementatie milieubeleid EU in Nederland [16]. Buringh, E, A. Opperhuizen. (2002). On health risks of ambient PM in the Netherlands [17]. RIVM-rapport Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven. EU (2005). Richtlijn 2004/107/EG van het Europees parlement en de raad van 15 december 2004 betreffende arseen, cadmium, kwik, nikkel en polycyclische aromatische koolwaterstoffen in de lucht. [18] (Vierde dochterrichtlijn). Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen No L 23/3. EU (2008). Richtlijn 2008/50/EG van het Europees Parlement en de Raad van 20 mei 2008 betreffende de luchtkwaliteit en schonere lucht voor Europa [19]. Publicatieblad van de Europese Unie L 152/1. Infomil (2009). Luchtkwaliteit: wettelijk kader en toelichting [20]. EU (2008). Informatie over het luchtkwaliteitsbeleid van de Europese Unie [21]. Wet Milieubeheer (2007) Wet van 11 oktober 2007 tot wijziging van de Wet milieubeheer (luchtkwaliteitseisen) [22]. Staatsblad 414. [Zoek in Staatsblad op 'Luchtkwaliteitseisen'] Staatscourant (2005). Regeling van de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer van 11 juli 2005, nr. LMV , houdende vaststelling van de wijze van meten en berekenen van de luchtkwaliteit. (Meetregeling luchtkwaliteit 2005) [23], Staatscourant 142. [zoek in Staatscourant op 'Meetregeling luchtkwaliteit 2005'] Meer informatie over concentraties van stoffen in de lucht is te vinden op de website van het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit [24]. Beijk, R., Mooibroek, D., Hoogerbrugge, R. (2009). Jaaroverzicht Luchtkwaliteit 2008 [25] Rapport , Rijkinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven.RIVM. Informatie over de actuele en toekomstige ontwikkelingen is te vinden in Milieubalans 2009 [26] en Milieuverkenning [27]. Technische toelichting Technische toelichting De trends van de jaargemiddelde fijnstofconcentraties op stad- en straatstations zijn gebaseerd op metingen in het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit (LML) tot en met 2007 en op regiostations tot en met Het gemiddelde over de stations zoals in de figuren is gepresenteerd, is berekend op basis jaargemiddelden van gemeten PM10 concentraties van stations waarvoor ten minste 10 jaar metingen beschikbaar zijn. De interpretatie van de trend is dus gebaseerd op een homogene reeks. Dit houdt in dat er alleen meetresultaten van stations zijn beschouwd die gedurende de gehele periode in bedrijf zijn geweest. Het landsdekkende beeld voor de jaargemiddelde achtergrondconcentraties van fijn stof voor 2008 is verkregen door combinatie van meetresultaten met modelberekeningen. Deze kaart is berekend voor het meest recente jaar waarvoor definitieve emissiegegevens beschikbaar zijn en dat is Er is een aantal methodische verbeteringen doorgevoerd in de modelberekening. Het gevolg hiervan is dat de kaarten een gedetailleerder beeld geven dan de verkenningen van eerdere jaren. Blootstelling van de bevolking aan fijn stof is bepaald door het landsdekkende beeld voor de jaargemiddelde achtergrondconcentraties van fijn stof te combineren met bevolkingsgegevens uit 2007 op een resolutie van 500x500 meter. Referentie van deze webpagina CBS, PBL, RIVM, WUR (2008). [28] (indicator 0241, Pagina 6 van 7

7 versie 08, 31 oktober 2008 ). Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Den Haag; PBL Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag; RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven; en Wageningen University and Research, Wageningen. Bron-URL: Links [1] [2] [3] [4] aliteit.html [5] [6] [7] [8] [9] erheden.html [10] [11] [12] [13] [14] [15] /action=javascript-result/javascript=yes [16] [17] [18] l&numdoc=32004l0107&model=guichett [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] [26] [27] [28] Pagina 7 van 7