Sekten Een godsdienstpsychologisch

Transcriptie

1 Sekten Een godsdienstpsychologisch overzicht Léon van Gulik Vakgroep Sociale en Cultuurpsychologie Radboud Universiteit Nijmegen Deze presentatie is vanaf vandaag toegankelijk via Beweeg de pointer over work Klik dan op talks De presentatie vind je in de rechterkolom downloadable material, als je naar beneden scrolt. 2 1

2 Opbouw presentatie Begripsbepaling De aanhanger De bekering Het groepsproces De leider Voortgang, verwijdering en verval Bibliografie Stellingen 3 Opbouw presentatie Begripsbepaling De aanhanger De bekering Het groepsproces De leider Voortgang, verwijdering en verval Bibliografie Stellingen 4 2

3 Begripsbepaling (1/6) Een voorbeeld: de Verenigingskerk (Unification church) 5 Begripsbepaling (2/6) Nog een voorbeeld: Jehova s getuigen 6 3

4 Begripsbepaling (3/6) Boekentip: Cults van Marc Galanter 7 Begripsbepaling (4/6) De eigenschappen van een sekte volgens Galanter (1999): Wat kenmerkt een charismatische groep? Gedeeld geloofsyteem Hoge mate van sociale cohesie Het toeschrijven van transcendente krachten aan leider of missie charisma Strikte gedragsnormen 8 4

5 Begripsbepaling (5/6) Sekten, culten, religie en nieuwe religieuze bewegingen het onderscheid (Sekt, 2008, April 4) "...if you believe in it, it is a religion or perhaps 'the' religion; and if you do not care one way or another about it, it is a sect; but if you fear and hate it, it is a cult." Leo Pfeffer Let op: het Engelse cult is het Nederlandse sekte Denominatie houdt het midden tussen kerk en sect Weber Wallis 9 Begripsbepaling (6/6) Sekten, culten, religie en nieuwe religieuze bewegingen het onderscheid (Sekt, 2008, April 4) Let op: protest versus evenwicht Let op: charisma kan bij ambt, personen of leider horen Webers routinering van charisma Wallis epistemologisch individualisme versus authoritarianisme Weber Wallis 10 5

6 Opbouw presentatie Begripsbepaling De aanhanger De bekering Het groepsproces De leider Voortgang, verwijdering en verval Bibliografie Stellingen 11 De aanhanger (1/1) Crisis, studieproblemen, onzekerheid, psychische klachten, maar verder doodgewoon 12 6

7 Opbouw presentatie Begripsbepaling De aanhanger De bekering Het groepsproces De leider Voortgang, verwijdering en verval Bibliografie Stellingen 13 De bekering (1/4) Verschillende routes Met een trucje binnengelokt Voet-tussen-de-deur techniek (Cialdini, 2007) Eenzijdige informatie verstrekken Nieuweling voor voldongen feit plaatsen Na een lange spirituele zoektocht Toeval bepaalt wélke ideologie je gaat aanhangen Identificatie met idealen Sekte voorziet in zelfde idealen als ouders Oppositie voeren versus afhankelijkheid Omkeerbaarheid affect: Gelovige en atheïst delen concern 14 7

8 De bekering (2/4) Ontgroening/ Initiatie/ Liminaliteit/ Hersenspoeling? Heiders attributietheorie (in Galanter, 1999) De inhoud van attitudes, affecten en dergelijke worden vastgesteld nadat een persoon zijn of haar eigen gedrag waarneemt in een bepaalde context dus geen bewuste beslissing. Vgl. James-Lange theorie en dissociatieve stoornis Context-perceptie heeft meer invloed dan zelf-perceptie wanneer: er weinig sociale steun is voorafgaande informatie beperkt en ambigu is er problemen zijn die niet door de persoon zelf kunnen worden opgelost iemands visie heeft afgedaan als ongepast, of onjuist andere ervaringen het zelfvertouwen ondermijnen 15 De bekering (3/4) Filmtip: The apostle (1997) Bekeringsscene 1:38:47 1:47:25 (9 minuten) 16 8

9 De bekering (4/4) Iemands geloof wordt langzaamaan gevormd door de nieuwe interacties; vgl. de interpretive drift van Luhrmann (1991): the slow often unacknowledged shift in someone s manner of interpreting events as they become involved with a particular activity. As the newcomer begins to practise, he becomes progressively more skilled at seeing new patterns in events, seeing new sorts of events as significant, paying attention to new patterns. Van bekering naar groepsproces 17 Opbouw presentatie Begripsbepaling De aanhanger De bekering Het groepsproces De leider Voortgang, verwijdering en verval Bibliografie Stellingen 18 9

10 Het groepsproces (1/4) Groepseigenschappen (nog een keer) Gedeeld geloof (attributietheorie; zie bespreking bekering) Bewustzijnsverandering Drugs Opwekking, effervescence, trance, glossolalie: Mystiek Paranormale ervaringen Relief effect: When people become involved in a charismatic group, an inverse relationship exists between their feelings of emotional distress and the degree to which they are affiliated with that group (Galanter, 1999) Cognitieve dissonantie: Als een overtuiging niet blijkt te kloppen, zal men proberen met desnoods vergezochte verklaringen te komen, om de overtuiging toch te kunnen behouden. (Festinger, 1956) 19 Het groepsproces (2/4) De sekte als sociaal systeem Input & Transformatie - Reeds besproken Monitoren -Vertalen van beleid in termen van geloof -Identificatie met de sekte/ leider maakt monitoren eenvoudiger -Maar: Stockholm syndroom 20 10

11 Het groepsproces (3/4) De sekte als sociaal systeem Feedback -Positief: vergroot/verandert output -Negatief: vermindering variatie in bekeringspraktijken -Negatieve feedback wordt vaak onderdrukt Grenscontrole -Poortwachters tussen binnen- en buitenwereld -Xenofobie -Reactie van buitenwereld -Acceptatie -Deprogrammering 21 Het groepsproces (4/4) Filmtip: Holy Smoke (2000) 22 11

12 Opbouw presentatie Begripsbepaling De aanhanger De bekering Het groepsproces De leider Voortgang, verwijdering en verval Bibliografie Stellingen 23 De leider (1/10) Wat is charisma? The term charisma originates from the Greek word????sµa meaning "gift" or "divine favor" and most oftenrefersto a rare trait found in certain human personalities which can include extreme charm, a "magnetic" quality of personality and/or appearance, and an innate and powerfully sophisticated personal ability to communicate and persuade (Charisma, 2008, April 2) 24 12

13 De leider (2/10) Charisma Mana & sympathische magie Mana of essentie, is pure efficacy or identity (hence essence ). It is the driving force behind the effects, the stuff that travels along the routes laid out by similarity and contagion (Nemerof en Rozin, p. 4). - Mana is de energetische vorm van een object of persoon - Als het gaat om personen, zou je kunnen spreken van de ziel, of in Platonische zin van de idee - Mana is derhalve een term die dualisme impliceert. Twee wetten van sympathische magie: Wet van gelijkheid (similarity) Wet van de besmetting (contagion) 25 De leider (3/10) St. Clether s Holy Well, St. Clether, Cornwall, UK 26 13

14 De leider (4/10) Boekentip Heiligen, idolen, iconen van Willem Frijhoff 27 De leider (5/10) Gezocht: Heilige (m/v/o) Frijhoff s drieledige betekenisveld van heiligheid: Het numineuze, wat losstaat van het alledaagse Dat wat in verband staat met God, maar toch tot het aardse domein behoort Persoonlijke heiligheid (gaven in dienst van God of de goede zaak ) 28 14

15 De leider (6/10) Gezocht: Heilige (m/v/o) Idool Spanningsveld heilige idool Uitwisseling van natuur en bovennatuur Dubbelheid in vitaliteit en verbeelding Vereenzelving van God en afbeelding Icoon Combineerbaarheid heilige icoon Een teken dat verwijst naar wat het uitbeeldt Symbolische verdichting van toegeschreven eigenschappen van het uitgebeelde 29 De leider (7/10) Gezocht: Heilige (m/v/o) Ontwikkeling van heiligheid Accreditatie achteraf Verwording in praktijk Toeschrijving heiligheid Persoon goede werken Heiligheid/Object Object goede werken Heiligheid/animisme 30 15

16 De leider (8/10) Boekentip: Propheticcharisma van Len Oakes 31 De leider (9/10) Charismatische en messianistische profeten (Oakes, 1997) Messianistische profeten hebben een externe bron voor inspiratie of de locatie van God. Volgens charismatische profeten ligt deze bron intern. De messianistische profeet heeft een geloof in een persoonlijke God. Charismatische profeten hebben een geloof in een onpersoonlijke heilige kracht. Messianistische profeten onderwijzen door middel van openbaringen of gebod. Charismatische profeten onderwijzen door middel van voorbeelden. Messianistische profeten kunnen hun God beschrijven, visualiseren en ermee communiceren (deze heeft object kwaliteiten). De charismatische profeet ervaart God meer als een subtiele aanwezigheid, kracht of drijfveer. De oorsprong van motivatie voor messianistische profeten ligt in de vroege fantasie jij bent perfect en ik ben deel van jou. De oorsprong van motivatie voor charismatische profeten ligt in de fantasie Ik en de ander zijn één. De psychische ori ëntatie van messianistische profeten is gericht op de externe wereld, het controleert zichzelf en is op de realiteit gericht. Vooruitgang en goedheid komt door wat hij doet. De oriëntatie van charismatische profeten is niet op de realiteit gericht en niet zelfcontrolerend. Vooruitgang, goedheid en zelf heiligheid komen voort uit wat hij is. Messianistische profeten worden beschreven als zeer consistent. Charismatische profeten worden eerder als niet-consistent beschreven

17 De leider (10/10) Charismatische en messianistische profeten (Oakes, 1997) Messianistische profeten lijken gematigd te zijn in hun beschrijvingen van hun vaardigheden ( ik ben het medium van God ). Charismatische profeten neigen eerder zichzelf grandioos voor te doen ( ik ben God ) De ambities van messianistische profeten zijn gericht op het welzijn van anderen. De ambities van charismatische profeten zijn eerder ego-gecentreerd en a-sociaal. Messianistische profeten accepteren het geleidelijk afnemen van hun macht. Charismatische profeten houden tot het laatst vast aan hun macht, waardoor ze uiteindelijk van hun voetstuk vallen. De messianistische openbaring wordt gekenmerkt door stabiliteit, één waarheid wordt gepromoot. De charismatische openbaring is eerder onstabiel, er kunnen zoveel waarheden zijn als men wil. De messianistische visie leidt direct tot nieuwe wetten, het vrij worden dient uiteindelijk het doel tot beperking. De charismatische visie neemt wetten weg, vrijlating is op zich rechtvaardiging. Voor messianistische profeten is het werk van God het belangrijkste doel. Voor charismatische profeten is erkenning het belangrijkst. Messianistische profeten lijken niet werelds te zijn, ze distantiëren zich van de corruptie in de wereld en pleiten er onschuldig aan te zijn. Charismatische profeten omarmen de corruptie in de wereld om hun eigen opportunisme en a-moraliteit te rechtvaardigen. De hoogste ethische waarden voor messianistische profeten is waarheid en plicht. Voor de charismatische profeten is dit vrijheid en liefde. 33 Opbouw presentatie Begripsbepaling De aanhanger De bekering Het groepsproces De leider Voortgang, verwijdering en verval Bibliografie Stellingen 34 17

18 Voortgang, verwijdering en verval (1/1) Voortgang van sekte tot denominatie Verwijdering uit eigen beweging, of gedwongen: grote verschillen Verval Casus: Jim Jones, the People s Temple Charismatisch profeet jpwr45bkwpe&feature=related 35 Opbouw presentatie Begripsbepaling De aanhanger De bekering Het groepsproces De leider Voortgang, verwijdering en verval Bibliografie Stellingen 36 18

19 Bibliografie (1/1) Bellah, R.N., Madsen, R., Sullivan, W.M., Swidler, A., & Tipton, S.M. (1985). Habits of the Heart: Individualism and Commitment in American Life. Berkeley: California University Press. Bion, W.R. (1962). Experiences in groups: And other papers. London: Routledge. Charisma. (2008, April 2). New World Encyclopedia. Retrieved 04:02, April 22, 2010 from Cialdini, R.B. (2007). Influence: The psychology of persuasion. New York: Collins. Csordas, T.J. (1997). Language, charisma, and creativity: The ritual lifeof a religiousmovement. Berkeley: Universityof CaliforniaPress. Festinger, L., Riecken, H.W., & Schachter, S. (1956). When Prophecy fails: A social and psychological study of a modern group that predicted the destruction of the world. New York: Harper & Row. Frijhoff, W. (1998). Heiligen, idolen, iconen. Nijmegen: SUN. Galanter, M. (1999). Cults: Faith, healing, and coercion. New York: Oxford University Press. Luhrmann, T. (1991). Persuasions of the witch s craft: Ritual magic in contemporary England (pp ). Cambridge, MA: Harvard University Press. Oakes, L. (1997). Prophetic charisma: The psychology of revolutionary religious personalities. Syracuse, NY: Syracuse University Press. Sect. (2008, April 4). New World Encyclopedia. Retrieved 00:05, April 22, 2010 from Taylor, C. (1989). Sources of the Self: The Making of Modern Identity. Cambridge, MA: Harvard University Press. Zimbardo, P.G., & Leippe, M.R. (1991). The psychologyof attitude changeand social influence. New York: McGraw-Hill. Vet gedrukt = Niet behandelde, maar toch interessante literatuur 37 Opbouw presentatie Begripsbepaling De aanhanger De bekering Het groepsproces De leider Voortgang, verwijdering en verval Bibliografie Stellingen 38 19

20 Stellingen (1/5) Wat is jullie mening over de volgende uitspraak Sekten vormen een potentieel gevaar voor onze maatschappij. 39 Stellingen (2/5) Wat is jullie mening over de volgende uitspraak Authenticiteit is moraliteit 40 20

21 Stellingen (3/5) Wat is jullie mening over de volgende uitspraak Evangelisatie hoort in een samenleving die religieus tolerant is. 41 Stellingen (4/5) Wat is jullie mening over de volgende uitspraak Religie is geen belangrijke oorzaak van grote conflicten

22 Stellingen (5/5) Wat is jullie mening over de volgende uitspraak De wereld heeft charismatische leiders nodig die de mensen in beweging krijgen goede werken te verrichten