Buitenspel. Welkom op de tentoonstelling De heksen van Bruegel!

Transcriptie

1 Buitenspel Welkom op de tentoonstelling De heksen van Bruegel! Een heks is voor jou misschien een sprookjesfiguur. Toch is er een tijd geweest waarin mensen geloofden dat heksen echt bestonden. In deze tentoonstelling reis je terug naar die periode en ontdek je van alles over de zogenaamde heksen. Wat ga je doen? Je wordt vandaag expert. Samen met je groepje onderzoek je een onderwerp. Aan het einde van de les geven jullie een korte presentatie. Expertblad Je wordt natuurlijk niet zomaar expert. Maak de opdrachten op dit expertblad. Bekijk de schilderijen en voorwerpen. Zo kom je van alles te weten over het onderwerp. Je beantwoordt de vragen door goed te kijken en door informatie te verzamelen. De informatie haal je uit: > het tekstboekje >de multimediatour > de filmpjes in de tentoonstelling. Presentatie opdracht. Heb je de opdrachten gemaakt? Lees dan de Presentatie opdracht goed door. Bereid samen met je groepje de presentatie voor. Vragen? Heb je nog vragen? De museumdocent kan je altijd helpen. Aan de slag!

2 Expertblad 1 De heks en het verbond met de duivel Het geloof in tovenaars is al heel oud. In oude volksgeloven geloofden mensen in het bestaan van mannen en vrouwen met bovennatuurlijke gaven. Deze tovenaars zouden bijvoorbeeld de toekomst kunnen voorspellen. Of ze konden zieke mensen beter maken. In de vijftiende eeuw geloofden steeds meer mensen dat er ook slechte tovenaars waren die een verbond sloten met de duivel. In opdracht van de duivel zorgden ze voor ziektes, rampen en ander ongeluk. Deze boosaardige tovenaars kregen een speciale naam: heks. Met dit expertblad doen jullie onderzoek naar de heks en het verbond met de duivel. Loop naar de eerste vitrine in de grote zaal. Hier zie je de oudst bewaarde heksenvoorstellingen. Bekijk nummer 3. Lees de bijbehorende informatie in je tekstboekje en luister naar het verhaal op je multimediatour (802). 1a. Vul de gegevens in: Titel van het object Jaartal 1b. Beschrijf wat je allemaal ziet op de voorstelling in dit boek. 2a. De mannen en vrouwen sluiten een verbond met de duivel? Hoe doen ze dat? 2b. Hoe ziet de duivel eruit op deze voorstelling?

3 2c. Kijk eens naar de figuurtjes in de lucht. Ze vliegen naar de sabbat: een bijeenkomst in de nacht. Op welke vervoersmiddelen reizen ze? O op bezems, vogels en vliegende paarden O op monsters, wagens en vogels O op bezems, monsters en duivels 2d. Dit soort boeken waren heel duur. Waarom? 3. Welke woorden komen in je op als jij aan de duivel denkt? Bekijk object nummer 11. Deze nieuwsbrief is onderdeel van de Wickiana. Lees hierover in je tekstboekje. In nieuwsbrieven stonden berichten over hekserijprocessen. Mensen die de verhalen lazen werden gewaarschuwd voor het gevaar van hekserij. Niet iedereen kon lezen. Daarom werden dit soort brieven ook aan het publiek voorgelezen, bijvoorbeeld in een herberg. 4a. Deze voorstelling staat in een nieuwsbrief. De nieuwsbrief is een uitvinding uit de zestiende eeuw. Waar zou je een nieuwsbrief nu mee kunnen vergelijken? 4b. Bekijk de voorstelling op de nieuwsbrief. Links zie je heksen. Wat doen ze? 4c. Er zijn ook duivels te zien. Waaraan kan je ze herkennen?

4 4d. Wat gebeurt er met de heksen rechts op de voorstelling? Leg uit. 5. In een nieuwsbericht wordt een mededeling gedaan over iets dat is gebeurd. Het is niet de bedoeling dat een journalist het bericht mooier of spannender maakt. Toch zijn er journalisten die dit wel doen. a. Waarom zou een journalist een nieuwsbericht mooier of spannender maken? 5b. Vind jij dat een journalist mag laten weten wat zijn of haar mening is? Leg uit waarom. Ja / Nee, omdat

5 Presentatie opdracht: presenteer het nieuws. Opdracht: Schrijf een bericht voor een nieuwsbrief en presenteer het nieuws aan je klasgenoten. Stappenplan: Stap 1 Kies een van de voorstellingen die je net hebt bekeken als basis voor je nieuwsbericht: nummer 3 of nummer 11. Je mag er ook andere objecten of voorstellingen bij betrekken om je verhaal invulling te geven. Stap 2 Bedenk samen met je groepje een verhaal bij de voorstelling, en schrijf het op. * Bedenk een goede kop/titel. * Gebruik de informatie op je expertblad als informatiebron. * Leg in je verhaal in ieder geval uit hoe een heks het verbond aangaat met de duivel. * Bedenk dat je je luisteraars moet waarschuwen voor het gevaar van heksen. Dus maak er geen saai verhaal van! Stap 3 Denk na over hoe je het bericht wilt presenteren en wat je laat zien. Overleg met elkaar wie het nieuwsbericht gaat presenteren. Dit hoeft niet één persoon te zijn. Denk bijvoorbeeld aan een duo presentatie of misschien hebben jullie andere ideeën. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak het bericht niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de voorstellingen en voorwerpen in de tentoonstelling. Betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Denk aan je rol als nieuwslezer. Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen.

6 Buitenspel Welkom op de tentoonstelling De heksen van Bruegel! Een heks is voor jou misschien een sprookjesfiguur. Toch is er een tijd geweest waarin mensen geloofden dat heksen echt bestonden. In deze tentoonstelling reis je terug naar die periode en ontdek je van alles over de zogenaamde heksen. Wat ga je doen? Je wordt vandaag expert. Samen met je groepje onderzoek je een onderwerp. Aan het einde van de les geven jullie een korte presentatie. Expertblad Je wordt natuurlijk niet zomaar expert. Maak de opdrachten op dit expertblad. Bekijk de schilderijen en voorwerpen. Zo kom je van alles te weten over het onderwerp. Je beantwoordt de vragen door goed te kijken en door informatie te verzamelen. De informatie haal je uit: > het tekstboekje >de multimediatour > de filmpjes in de tentoonstelling. Presentatie opdracht. Heb je de opdrachten gemaakt? Lees dan de Presentatie opdracht goed door. Bereid samen met je groepje de presentatie voor. Vragen? Heb je nog vragen? De museumdocent kan je altijd helpen. Aan de slag!

7 Expertblad 2 De heks als zondebok Stel je voor... je loopt de klas in en iedereen draait zich om. Niemand wil met je praten. Zelfs vrienden lopen van je weg. Waarom? Een klasgenoot is bij de gymles gestruikeld en heeft haar enkel gebroken. Jij liep net voorbij toen het gebeurde en krijgt er daarom de schuld van. Terwijl je er niets mee te maken hebt! Iets vergelijkbaars gebeurde met heksen. In de tijd van de heksenvervolgingen was het leven zwaar. Veel mensen waren arm. Er waren oorlogen, natuurrampen en besmettelijke ziektes. Mensen zochten een zondebok, iemand die ze de schuld konden geven van al deze ellende. Ze vonden die zondebok in een groep mensen die anders was: de heksen. Met dit expertblad onderzoeken jullie waar heksen van werden beschuldigd en waarom ze als zondebok werden aangewezen. Bekijk object nummer 15. Lees erover in je tekstboekje en luister naar de informatie op je multimediatour (803). 1a. Vul de gegevens in: Titel van het schilderij Kunstenaar Jaartal 1b. Beschrijf wat je allemaal ziet op dit schilderij. 1c. Wat doen de mensen op het ijs? Noem drie activiteiten: d. Wat wordt bedoeld met de Kleine IJstijd 1e. In welke periode vond de Kleine IJstijd plaats?

8 Bekijk nu het filmpje Zondebokken op het scherm in het derde vitrineblok. 2a. Waar kregen heksen de schuld van? Noem een voorbeeld. 2b. Noem twee gevolgen van de Kleine IJstijd die van invloed waren op het dagelijkse leven van mensen. 0 misoogsten 0 kindersterfte 0 hongersnood 0 onderkoeling 2c. Waarom namen de heksenvervolgingen toe tijdens de Kleine IJstijd? Leg uit. Bekijk object nummer 22 in de derde vitrine. 3. De schrijver van dit boek schrijft over boze tovenaressen. Wat doet de tovenares op deze voorstelling? Ga nu naar object nummer 17. Bekijk het schilderij en lees erover in je boekje. 4a. Wat zie je allemaal op dit schilderij? Geef een korte beschrijving. 4b. Waar zijn de heksen afgebeeld? 4c. Ook in dit schilderij zijn heksen de zondebok. Waarvan krijgen ze de schuld?

9 Bekijk object nummer 37 in de laatste vitrine in deze zaal. Heksen kregen de schuld van tegenslagen. Ze waren de zondebok. Toch waren er ook mensen die juist hulp vroegen aan een heks. Ze geloofden dat heksen die ongeluk konden veroorzaken, ongeluk ook weer ongedaan konden maken. 5a. Bekijk het voorwerp. Wat is het? 5b. Voor welk doel werd dit voorwerp gebruikt? 5c. In het voorwerp is lichaamsdeel van een dier verwerkt. Wat is het? O een klauw van een kat O een pootje van een rat O een tand van een vleermuis 5d. In deze vitrine zie je voorwerpen die mensen bij zich droegen om zich te beschermen tegen gevaar, ongeluk en hekserij. Draag jij wel eens iets bij je om je te beschermen? Of heb jij een speciaal voorwerp dat je gelukt brengt? Beschrijf het hieronder en leg uit waar je het voor gebruikt.

10 Presentatie opdracht: flits-rondleiding Opdracht: Geef een flits-rondleiding : jullie vertellen ieder in het kort iets over een object dat je hebt bekeken. Jullie eindigen de flits-rondleiding met een vraag aan jullie klasgenoten: Zijn er vandaag de dag nog steeds mensen of groepen die worden aangewezen als zondebok? Stappenplan: Stap 1 Jullie hebben vier objecten bekeken: nummer 15, nummer 22, nummer 17 en nummer 37. Overleg met elkaar wie welk object gaat bespreken tijdens de flits-rondleiding. Stap 2 Bereid je presentatie voor: * Bekijk het object nog een keer. * Gebruik de vragen en antwoorden op het expertblad als informatiebron. * Bedenk wat je wilt laten zien en wat je erover wilt vertellen. * Maak een spiekbriefje en schrijf steekwoorden op die je helpen bij je presentatie. Stap 3 Bespreek met elkaar wie aan het einde van de rondleiding de afsluitende vraag gaat stellen: Zijn er vandaag de dag nog steeds mensen of groepen die worden aangewezen als zondebok? Vraag aan je klasgenoten of ze hun antwoord kunnen toelichten. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 á 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak jullie presentatie niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de schilderijen en voorwerpen in de tentoonstelling. Laat het voorwerp of het schilderij zien en vertel erover. - Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen. Tip! Gebruik je spiekbriefje.

11 Buitenspel Welkom op de tentoonstelling De heksen van Bruegel! Een heks is voor jou misschien een sprookjesfiguur. Toch is er een tijd geweest waarin mensen geloofden dat heksen echt bestonden. In deze tentoonstelling reis je terug naar die periode en ontdek je van alles over de zogenaamde heksen. Wat ga je doen? Je wordt vandaag expert. Samen met je groepje onderzoek je een onderwerp. Aan het einde van de les geven jullie een korte presentatie. Expertblad Je wordt natuurlijk niet zomaar expert. Maak de opdrachten op dit expertblad. Bekijk de schilderijen en voorwerpen. Zo kom je van alles te weten over het onderwerp. Je beantwoordt de vragen door goed te kijken en door informatie te verzamelen. De informatie haal je uit: > het tekstboekje >de multimediatour > de filmpjes in de tentoonstelling. Presentatie opdracht. Heb je de opdrachten gemaakt? Lees dan de Presentatie opdracht goed door. Bereid samen met je groepje de presentatie voor. Vragen? Heb je nog vragen? De museumdocent kan je altijd helpen. Aan de slag!

12 Expertblad 3 De heks en de hekserijprocessen Vele zogenaamde heksen eindigden op de brandstapel. Meestal gebeurde dat na een oneerlijke rechtszaak. Onder dwang deden verdachte vrouwen of mannen een bekentenis. Ze werden vaak vreselijk gemarteld. Hoe kwamen rechters tot hun oordeel? Hoe verliepen de processen? En waarom werd er gekozen voor de verbrandingsdood? Met dit expertblad krijg je antwoord op deze vragen. Bekijk object nummer 13 en lees erover in je tekstboekje. 1a. Vul de gegevens in. Titel van het boek Jaartal 1b. Beschrijf wat je allemaal ziet op de voorstelling in dit boek. 2a. Wat is waar? O dit is een handboek van rechters. Hierin konden rechters lezen hoe ze heksen konden herkennen en bestraffen. O dit is een handboek van heksen. Hierin konden heksen lezen hoe ze rechters konden misleiden. 2b. Lees de volgende stelling. Ben jij het er wel of niet mee eens? De uitvinding van de boekdrukkunst heeft ervoor gezorgd dat de heksenvervolgingen zijn toegenomen. Mee eens / niet mee eens Want: Bekijk nummer 14 in de vitrine en lees erover in je tekstboekje. 3a. Wat is de titel van dit verslag? Bekijk nu de animatie van dit proces op het scherm. (Je mag de animatie natuurlijk meerdere keren bekijken).

13 3b. Mechteld ten Ham staat bekend als de heks die zichzelf op de brandstapel bracht. Waarom wordt ze zo genoemd? O Mechteld raakt betoverd als ze naar een heksenverbranding kijkt. In trance loopt ze naar de beul. De beul bindt haar vast aan de paal en steekt de brandstapel aan. O Mechteld is het geroddel over haar toverkunsten zat. Ze vraagt zelf of er onderzoek naar haar kan worden gedaan. Ze wil bewijzen dat ze onschuldig is. Dit mislukt, ze eindigt op de brandstapel. 3c. Mechteld wordt van meerdere misdaden beschuldigd. Noem er een. 3d. Welke proef moet Mechteld ondergaan om haar (on)schuld te bewijzen? O de weegproef O de waterproef 3e. Wat is de uitslag van de proef? 3f. Hoe komt het dat Mechteld uiteindelijk bekent dat ze een heks is? 3g. Wat vind jij? Heeft Mechteld een eerlijk proces gehad? Licht je antwoord toe.

14 Bekijk object nummer 7 en lees erover in je tekstboekje. 4. Op deze nieuwsbrief zie je niet alleen een heksenverbranding. Ook wordt in beeld gebracht waar de heks van wordt beschuldigd. Wat heeft ze gedaan? O Een stad in brand gezet O Een stad onder water gezet O Een zware storm gemaakt 5a. Waarom werden heksen bestraft met de verbrandingsdood? O Men dacht dat een heks door verbranding de meest pijnlijke dood kreeg. Het was de zwaarste straf. O Men dacht dat de geest van een heks door verbranding voorgoed verdween. De geest kon niet terugkeren om achter mensen aan te jagen. 5b. In Nederland is de doodstraf al lang verleden tijd. Er zijn landen waar deze straf nog wel wordt uitgevoerd. De doodstraf blijft veel discussie oproepen. Wat vind jij? Ben jij voor of tegen de doodstraf? Leg je mening uit met twee argumenten. Ik ben voor / tegen de doodstraf, want

15 Presentatie opdracht: interview Opdracht: Geef een interview over de heks en de hekserijprocessen. Een van jullie is reporter. De anderen zijn expert en beantwoorden de vragen. Maar, let op! Een van de experts vertelt een leugen. Tijdens het interview krijgen jullie klasgenoten de opdracht om te raden wie van jullie de waarheid vertelt en wie niet. Stappenplan: Stap 1 Maak een rolverdeling: * Wie geeft het interview? * Wie zijn de experts? * Welke expert vertelt de waarheid en welke expert de leugen? Stap 2 * Bereid het interview voor. Het interview gaat over de hekserijprocessen. * Gebruik de informatie op je expertblad als informatiebron. * Stel vragen over voorwerpen of voorstellingen die jullie hebben gezien. * Denk met elkaar na over de vragen en de (foute) antwoorden. Stap 3 Oefen met het interview. Voor de expert die de leugen vertelt is het natuurlijk de uitdaging om zo geloofwaardig mogelijk over te komen. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak jullie presentatie niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef het interview bij de schilderijen en voorwerpen in de tentoonstelling. Vertel vanuit het voorwerp of het schilderij en betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen. Tip! Schrijf een paar steekwoorden op en houd ze bij de hand als spiekbriefje.

16 Buitenspel Welkom op de tentoonstelling De heksen van Bruegel! Een heks is voor jou misschien een sprookjesfiguur. Toch is er een tijd geweest waarin mensen geloofden dat heksen echt bestonden. In deze tentoonstelling reis je terug naar die periode en ontdek je van alles over de zogenaamde heksen. Wat ga je doen? Je wordt vandaag expert. Samen met je groepje onderzoek je een onderwerp. Aan het einde van de les geven jullie een korte presentatie. Expertblad Je wordt natuurlijk niet zomaar expert. Maak de opdrachten op dit expertblad. Bekijk de schilderijen en voorwerpen. Zo kom je van alles te weten over het onderwerp. Je beantwoordt de vragen door goed te kijken en door informatie te verzamelen. De informatie haal je uit: > het tekstboekje >de multimediatour > de filmpjes in de tentoonstelling. Presentatie opdracht. Heb je de opdrachten gemaakt? Lees dan de Presentatie opdracht goed door. Bereid samen met je groepje de presentatie voor. Vragen? Heb je nog vragen? De museumdocent kan je altijd helpen. Aan de slag!

17 Expertblad 4 De heks en het heksbeeld (versie A) Waar denk je aan bij het woord heks? De kans is groot dat je een lelijke vrouw voor je ziet. Ze vliegt op een bezem of roert in een pruttelende ketel. Een zwarte kat is altijd in haar buurt. Hoe komt het dat dit soort beelden in je opkomen als je aan een heks denkt? Het antwoord op die vraag vind je in deze zaal. Links op de wand en rechts in de gordijnen zie je twee uitvergrotingen van een beroemde prent van Pieter Bruegel. Bruegel was de eerste kunstenaar die een code bedacht voor heksenvoorstellingen. Hij bedacht vier beeldelementen in één voorstelling. Mensen die de voorstelling zagen, wisten meteen dat het om heksen ging. Met dit expertblad ontcijfer je de code van Bruegel. Bekijk de voorwerpen in deze zaal loop door de uitvergrote prent in de gordijnen. In je boekje en op je multimediatour vind je informatie die je nodig hebt voor het beantwoorden van de vragen. 1. Benoem de vaste beeldelementen en beantwoord de vragen. a. Voorwerp 1 (nummer. 51): - Waar op de prent is dit voorwerp te zien? 1b. Voorwerp 2 (nummer 52): - Waar op de prent is dit dier afgebeeld? - Wat doet het dier op deze prent? - Welke twee zonden passen bij dit dier? O IJdelheid en lust O Gulzigheid en jaloezie O Lust en gemakzucht O Boosheid en hebzucht 1c. Voorwerp 3 (nummer 53) - Waar op de prent van Bruegel is dit voorwerp afgebeeld?

18 - Beschrijf het voorwerp. - Wat konden heksen met dit voorwerp? O ze maakten er een kaars van, staken het aan en veranderden in een duivel O ze maakten er een kaars van, staken het aan en werden onzichtbaar O ze maakten er een kaars van, staken het aan en konden door de tijd reizen Hoe kwamen de heksen aan dit soort voorwerpen? Hoe is dit uitgebeeld op de prent van Bruegel? (zoek het antwoord onderaan in de gordijnen) 1d. Voorwerp 4 (nummer 54) - Waarvoor gebruiken heksen dit voorwerp? - Bruegel beeldt dit voorwerp af in een haard. Waarom juist op deze plek? O De prent was zo vol, in de haard was nog plek O In de ketel maken de heksen vliegzalf en door de haard vliegen de heksen weg O Er komt zo veel rook uit de ketel, via de haard kan de rook ontsnappen Loop terug naar de eerste zaal. Bekijk object nummer 47, 48 en 49. Lees erover in je tekstboekje en luister naar de informatie op je multimediatour (804 en 805). 2. Mensen hadden veel over heksen gehoord maar ze hadden geen idee hoe een heks eruit zag. Daarom vroeg de uitgever Hieronymus Cock aan Pieter Bruegel om een voorstelling te maken over heksen. De voorstelling moest het publiek vermaken én informeren over heksen. Breugel maakt twee prenten. Vind je dat dit is gelukt? Leg uit waarom wel of niet. De voorstelling moet het publiek vermaken. Ik vind dit wel / niet gelukt, want

19 De voorstelling moet het publiek informeren over het bestaan van heksen. Ik vind dit wel / niet gelukt, want 3. De twee prenten van Bruegel zijn net een stripverhaal. Op de eerste prent (nummer 47) zie je de ontmoeting tussen de heilige Jacobus en de tovenaar Hermogenes. Op de tweede prent (nummer 49) zijn beide mannen weer te zien. Wat gebeurt er met de tovenaar? 4. Bruegel was een echte trendsetter: de beeldelementen die hij gebruikte werden gekopieerd door andere kunstenaars. Wat vind jij ervan als een kunstenaar het werk van een andere kunstenaar kopieert. Is het dan nog steeds kunst? Leg je mening uit. Het is wel / geen kunst, want 5a. Bruegel bedacht het stereotype beeld van de heks. Een beeld dat past bij een heks. Bedenk een stereotype uit onze tijd. Noem de beeldelementen die daarbij horen. 5b. Wat vind jij van stereotypering? Leg je mening uit.

20 Presentatie opdracht: flits-rondleiding Opdracht: Geef een flits rondleiding : jullie vertellen ieder in het kort iets over de vier beeldelementen van Bruegel. Sluit de flits-rondleiding af met een vraag aan jullie klasgenoten: Bruegel bedacht het stereotype beeld van de heks. Denken jullie dat in onze samenleving nog steeds aan stereotypering wordt gedaan? Stappenplan: Stap 1 Jullie hebben de beeldelementen bekeken. Overleg met elkaar wie welk voorwerp gaat toelichten tijdens de flits-rondleiding. Stap 2 Bereid je presentatie voor: * Bekijk het object nog een keer. * Gebruik de vragen en antwoorden op het expertblad als informatiebron. * Bedenk wat je wilt laten zien en wat je erover wilt vertellen. * Maak een spiekbriefje en schrijf steekwoorden op die je helpen bij je presentatie. Stap 3 Bespreek met elkaar wie aan het einde van de rondleiding de afsluitende vraag gaat stellen: Bruegel bedacht het stereotype beeld van de heks. Denken jullie dat in onze samenleving nog steeds aan stereotypering wordt gedaan? Vraag aan je klasgenoten of ze hun antwoord kunnen toelichten. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak jullie presentatie niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de voorwerpen in de tentoonstelling. Vertel vanuit het voorwerp, schilderij of prent en betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen. Tip! Gebruik je spiekbriefje.

21 Buitenspel Welkom op de tentoonstelling De heksen van Bruegel! Een heks is voor jou misschien een sprookjesfiguur. Toch is er een tijd geweest waarin mensen geloofden dat heksen echt bestonden. In deze tentoonstelling reis je terug naar die periode en ontdek je van alles over de zogenaamde heksen. Wat ga je doen? Je wordt vandaag expert. Samen met je groepje onderzoek je een onderwerp. Aan het einde van de les geven jullie een korte presentatie. Expertblad Je wordt natuurlijk niet zomaar expert. Maak de opdrachten op dit expertblad. Bekijk de schilderijen en voorwerpen. Zo kom je van alles te weten over het onderwerp. Je beantwoordt de vragen door goed te kijken en door informatie te verzamelen. De informatie haal je uit: > het tekstboekje >de multimediatour > de filmpjes in de tentoonstelling. Presentatie opdracht. Heb je de opdrachten gemaakt? Lees dan de Presentatie opdracht goed door. Bereid samen met je groepje de presentatie voor. Vragen? Heb je nog vragen? De museumdocent kan je altijd helpen. Aan de slag!

22 Expertblad 5 De heks en het heksbeeld (versie B) Waar denk je aan bij het woord heks? De kans is groot dat je een lelijke vrouw voor je ziet. Ze vliegt op een bezem of roert in een pruttelende ketel. Een zwarte kat is altijd in haar buurt. Hoe komt het dat dit soort beelden in je opkomen als je aan een heks denkt? Het antwoord op die vraag vind je in deze zaal. De Vlaamse schilder Pieter Bruegel bedacht een code, een soort beeldtaal, voor heksenvoorstellingen. Die code bestond uit een aantal elementen, ze staan op tafel in deze zaal. Bruegel zette deze voorwerpen bij elkaar in één voorstelling. Mensen die de voorstelling zagen, wisten meteen dat het om heksen ging. Bruegel was echt een trendsetter. De beeldelementen die hij voor het eerst bij elkaar zette, werden gekopieerd door andere kunstenaars. Bekijk object nummer 55. In je boekje en op de multimediatour (811) vind je informatie die je nodig hebt voor het beantwoorden van de vragen. 1a. Vul de gegevens in: Titel Kunstenaar Jaartal 1b. Beschrijf wat je allemaal ziet op dit schilderij. 2. In deze zaal zie je voorwerpen. Het zijn de beeldelementen die Bruegel bedacht in een heksenvoorstelling. Noem de voorwerpen en leg uit waar ze te zien zijn op dit schilderij (nummer 55). Voorwerp 1. Wat is het? Waar is het te zien op dit schilderij? Voorwerp 2. Wat is het?

23 Waar is het te zien op dit schilderij? Voorwerp 3. Wat is het? Waar is het te zien op dit schilderij? Voorwerp 4. Wat is het? Waar is het te zien op dit schilderij? Loop naar de eerste zaal. Bekijk de twee prenten van Bruegel, nummer 47 en 49. Loop nu weer terug naar object nummer 55. Tip: Kijk links en rechts in deze zaal. Hier zie je vergrotingen van de prenten van Bruegel. 3a. De kunstenaar die dit schilderij maakte, heeft de twee prenten van Bruegel in één schilderij samengebracht. Welk deel op het schilderij komt uit Bruegels eerste prent? Welk deel komt uit Bruegels tweede prent? Omcirkel het goede antwoord: - Acrobaten eerste / tweede prent - Vliegende heks op haar bezem eerste / tweede prent - Naakte tovenaar met zwaard in een cirkel eerste / tweede prent - Koorddansers eerste / tweede prent - Apen, kat en pad voor het haardvuur eerste / tweede prent - Main de gloire (dievenhand) op eerste / tweede prent de schoorsteenmantel 3b. Wat vind jij ervan als een kunstenaar het werk van een andere kunstenaar kopieert. Is het dan nog steeds kunst? Leg je mening uit. Het is wel / geen kunst, want Bekijk object nummer 80 in de volgende zaal en luister naar het verhaal op de multimediatour. 4a. Bekijk de voorstelling op dit schilderij. Hoe kan je zien dat deze kunstenaar de prent van Bruegel kent?

24 4b. De jonge vrouw in het midden op dit schilderij had een bijzondere relatie met de kunstenaar die dit schilderij maakte en met Pieter Bruegel. Wat was hun relatie? 0 ze was de zus van de kunstenaar en de achterkleindochter van Bruegel 0 ze was de vrouw van de kunstenaar en de zus van Bruegel 0 ze was de vrouw van de kunstenaar en de achterkleindochter van Bruegel 5a. Bruegel bedacht het stereotype beeld van de heks. Bedenk een stereotype uit onze samenleving. Noem de beeldelementen die daarbij horen. 5b. Wat vind jij van stereotypering? Leg je mening uit.

25 Presentatie opdracht: presenteer het nieuws. Opdracht: Schrijf een bericht voor een nieuwsbrief en presenteer het nieuws aan je klasgenoten. Goed om te weten: In nieuwsbrieven stonden berichten over hekserijprocessen. De berichten hadden als doel mensen te informeren en te waarschuwen voor de gevaren van hekserij. De nieuwsbrieven werden vaak voorgelezen op publieke plaatsen, bijvoorbeeld een herberg. Stappenplan: Stap 1 Kies een van de voorstellingen die je net hebt bekeken als basis voor je nieuwsbericht: nummer 55, 47, 49 of 80. Je mag er ook andere objecten of voorstellingen bij betrekken om je verhaal invulling te geven. Stap 2 Bedenk samen me je groepje een verhaal bij de voorstelling, en schrijf het op. * Bedenk een goede kop/titel. * Gebruik de informatie op je expertblad als informatiebron. * Noem in je verhaal in ieder geval enkele beeldelementen die Bruegel had bedacht. * Bedenk dat je je luisteraars moet waarschuwen voor het gevaar van heksen. Dus maak er geen saai verhaal van! Stap 3 Denk na over hoe je het bericht wilt presenteren en wat je laat zien. Overleg met elkaar wie het nieuwsbericht gaat presenteren. Dit hoeft niet één persoon te zijn. Denk bijvoorbeeld aan een duo presentatie of misschien hebben jullie andere ideeën. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak het bericht niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de voorstellingen en voorwerpen in de tentoonstelling. Betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Denk aan je rol als nieuwslezer. Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen.

26 Buitenspel Welkom op de tentoonstelling De heksen van Bruegel! Een heks is voor jou misschien een sprookjesfiguur. Toch is er een tijd geweest waarin mensen geloofden dat heksen echt bestonden. In deze tentoonstelling reis je terug naar die periode en ontdek je van alles over de zogenaamde heksen. Wat ga je doen? Je wordt vandaag expert. Samen met je groepje onderzoek je een onderwerp. Aan het einde van de les geven jullie een korte presentatie. Expertblad Je wordt natuurlijk niet zomaar expert. Maak de opdrachten op dit expertblad. Bekijk de schilderijen en voorwerpen. Zo kom je van alles te weten over het onderwerp. Je beantwoordt de vragen door goed te kijken en door informatie te verzamelen. De informatie haal je uit: > het tekstboekje >de multimediatour > de filmpjes in de tentoonstelling. Presentatie opdracht. Heb je de opdrachten gemaakt? Lees dan de Presentatie opdracht goed door. Bereid samen met je groepje de presentatie voor. Vragen? Heb je nog vragen? De museumdocent kan je altijd helpen. Aan de slag!

27 Expertblad 6 De heks en heksenvoorstellingen In de zestiende en zeventiende eeuw specialiseerden Nederlandse en Vlaamse schilders zich in verschillende onderwerpen, bijvoorbeeld het portret of het stilleven. Je noemt zo n specialistisch onderwerp een genre. Een heel bijzonder genre is de heksenvoorstelling. Mensen vonden het mooi én spannend om zo n schilderij thuis aan de muur te hebben. Lekker griezelen! In deze gang zie je allerlei schilderijen met heksenvoorstellingen. De meeste schilders lieten zich inspireren door Pieter Bruegel. Maar er zijn ook kunstenaars die elkaars werk weer namaakten. Bekijk object nummer 73. In je boekje en op de multimediatour (814) vind je informatie die je nodig hebt voor het beantwoorden van de vragen. 1. Vul de gegevens in: Titel Kunstenaar Jaartal 1b. Beschrijf de voorstelling op dit schilderij. 1c. Bekijk het schilderij nog eens. Waarom heeft het deze titel gekregen? Leg uit. 2a. Heksenvoorstellingen waren heel populair. Daarom werden er meer versies gemaakt. Hoeveel versies van dit schilderij zie je hier?

28 2b. De schilder was geïnspireerd door de heksenvoorstellingen van Pieter Bruegel. Maar hij bedacht ook iets nieuws, dat nog niet eerder te zien was op de prenten van Bruegel. Wat is dat? O Een rijk geklede heks O Een heks met vleugels O Een heks met een toverstaf Bekijk het schilderij hiernaast, nummer 74. 3a. Wie maakte dit schilderij? 3b. Dit is een kopie van het schilderij dat je net zag. Noem drie overeenkomsten: Noem drie verschillen: Bekijk object nummer 77 en lees over de tekening in je tekstboekje. 3c. Wie heeft deze tekening gemaakt? 3d. Wat voor tekening is dit? O Een boekillustratie O Een spotprent O Een ontwerptekening 3e. Door wie werd deze tekening gebruikt? Loop naar de vitrine aan het einde van de gang en bekijk de voorwerpen die erin liggen (nummer 94 t/m 102). Kijk daarna naar het schilder ernaast, nummer 103. Informatie vind je in je tekstboekje en de multimediatour. 4a. In het schilderij zijn veel griezelige details te zien. Noem er drie

29 4b. Waarvoor worden de voorwerpen in de vitrine gebruikt? Tovenaars en heksen gebruikten deze voorwerpen om: O dode mensen tot leven te wekken. O duivels en geesten op te roepen. O mensen te hypnotiseren. 4c. Noem twee voorwerpen die je ook in het schilderij ziet en leg uit waar ze te zien zijn d. Rechtsachter op de voorstelling wordt een naakte vrouw ingesmeerd met vliegzalf. Wat is vliegzalf? 4 e. Welke ingrediënten had je nodig om vliegzelf te maken? (kruis er twee aan) 0 Snorharen van een kat 0 Botten van een kind 0 Bloed van een kikker 0 Nagels van een maagd 0 Vet van een baby 5a. Je zou dit schilderij kunnen vergelijken met een horror film. Net als een filmregisseurs, gebruikt de kunstenaar special effects om de voorstelling nog griezeliger te maken. Noem een voorbeeld van een special effect in het schilderij. 5b. We worden dagelijkse geconfronteerd met beelden die tot stand komen met behulp van special effects. Denk bijvoorbeeld aan afbeeldingen in tijdschriften die met computerprogramma s zijn bewerkt. Vind jij het een probleem als de werkelijkheid mooier wordt gemaakt? Leg je mening uit. Ik vind het wel / geen probleem als de werkelijkheid mooier wordt gemaakt in afbeeldingen en voorstellingen, omdat

30 Presentatie opdracht: interview Opdracht: Geef een interview over de heks en de heksenvoorstellingen. Een van jullie is reporter. De anderen zijn expert en beantwoorden de vragen. Maar, let op! Een van de experts vertelt een leugen. Tijdens het interview krijgen jullie klasgenoten de opdracht om te raden wie van jullie de waarheid vertelt en wie niet. Stappenplan: Stap 1 Maak een rolverdeling: * Wie geeft het interview? * Wie zijn de experts? * Welke expert vertelt de waarheid en welke expert de leugen? Stap 2 * Bereid het interview voor. Het interview gaat over de heksenvoorstellingen. * Gebruik de informatie op je expertblad als informatiebron. * Stel vragen over de schilderijen, tekeningen en voorwerpen die jullie hebben gezien. * Bedenk met elkaar welke vragen je gaat stellen en welke (foute) antwoorden je gaat geven. Stap 3 Oefen met het interview. Voor de expert die de leugen vertelt is het natuurlijk de uitdaging om zo geloofwaardig mogelijk over te komen. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak de presentatie niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de schilderijen en voorwerpen in de tentoonstelling. Vertel vanuit het voorwerp of het schilderij en betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen. Tip! Schrijf een paar steekwoorden op en houd ze bij de hand als spiekbriefje.

31 Buitenspel Welkom op de tentoonstelling De heksen van Bruegel! Een heks is voor jou misschien een sprookjesfiguur. Toch is er een tijd geweest waarin mensen geloofden dat heksen echt bestonden. In deze tentoonstelling reis je terug naar die periode en ontdek je van alles over de zogenaamde heksen. Wat ga je doen? Je wordt vandaag expert. Samen met je groepje onderzoek je een onderwerp. Aan het einde van de les geven jullie een korte presentatie. Expertblad Je wordt natuurlijk niet zomaar expert. Maak de opdrachten op dit expertblad. Bekijk de schilderijen en voorwerpen. Zo kom je van alles te weten over het onderwerp. Je beantwoordt de vragen door goed te kijken en door informatie te verzamelen. De informatie haal je uit: > het tekstboekje >de multimediatour > de filmpjes in de tentoonstelling. Presentatie opdracht. Heb je de opdrachten gemaakt? Lees dan de Presentatie opdracht goed door. Bereid samen met je groepje de presentatie voor. Vragen? Heb je nog vragen? De museumdocent kan je altijd helpen. Aan de slag!

32 Expertblad 7 De heks en de listige vrouw Mannen, vrouwen en zelfs kinderen werden beschuldigd van hekserij. Toch werden vooral vrouwen verdacht van hekserij. Een verklaring hiervoor vind je in het imago van vrouwen. Dat was niet al te best. Vrouwen werden gezien als mindere wezens, fysiek en geestelijk ondergeschikt aan mannen. Vanwege hun zwakke aard waren ze een makkelijke prooi voor de duivel. Mannen waren daarom op hun hoede: ze konden zomaar worden versierd door een sluwe vrouw. Met dit expertblad doe je onderzoek naar de rol van verleidelijke en listige vrouwen in de schilderkunst. Bekijk object nummer 70. In je boekje en op de multimediatour (812) vind je informatie die je nodig hebt voor het beantwoorden van de vragen. 1a. Vul de gegevens in: Titel Kunstenaar Jaartal 1b. Beschrijf de voorstelling op dit schilderij. 1c. Op de voorstelling zijn drie figuren te zien: een man en twee vrouwen. Wat is waar? O De oude man heeft het koud, hij warmt zijn handen. De twee vrouwen brengen dekens en warme kleding. O De oude vrouw houdt een munt in haar hand. Ze is koppelaarster en regelt de betaalde liefde. De andere vrouw probeert de man te verleiden. 1d. De oude vrouw zit op een draak. Rondom de andere vrouw zijn monsterachtige wezens te zien. Wat zou de schilder hiermee willen vertellen?

33 Bekijk object nummer 61 en 62 in de vitrine. 2a. Welk verhaal is hier voorgesteld? 2b. In welk boek staat dit verhaal beschreven? 2c. Bekijk de eerste voorstelling. Beschrijf in een paar woorden wat je ziet. 2 d. Waarvan krijgt de vrouw de schuld? O De vrouw verleid haar man om de regels te overtreden. Als straf worden ze uit het Paradijs verdreven. O De vrouw verlaat haar man en laat hem in de steek. Als straf wordt ze uit het Paradijs verdreven. Bekijk object nummer 68. 3a. Hier wordt een spreekwoord uitgebeeld: De broek aan hebben. Leg in eigen woorden uit wat dit betekent. 3b. Wat doen de vrouwen? 3c. Er is ook een man afgebeeld. Wat doet hij? Bekijk object nummer 71 (loop rondom de vitrine). Ontdek meer over dit object in je boekje en via de multimediatour (813) 4a. Wat is dit? 4b. Voor wie was dit object bedoeld?

34 4c. Beschrijf de versieringen aan de buitenkant van het object. 4d. Dit voorwerp is niet voor heksen gemaakt. Toch wordt er in de versiering wel naar heksen verwezen. Er zijn twee ingrediënten te zien die heksen in hun tovermiddelen gebruikten. Welke? e. Stel je eens voor dat jij in de schandhuik moet plaatsnemen. Op een kar word je door de stad gereden. Hoe zou jij je voelen? Noem woorden die in je opkomen. 5. Wat vind jij? Ben je het eens of oneens met de volgende stelling: In onze samenleving bestaat nog steeds een negatief beeld van vrouwen. Mee eens / oneens want

35 Presentatie opdracht: interview Opdracht: Geef een interview over de heks en de listige vrouw. Een van jullie is reporter. De anderen zijn expert en beantwoorden de vragen. Maar, let op! Een van de experts vertelt een leugen. Tijdens het interview krijgen jullie klasgenoten de opdracht om te raden wie van jullie de waarheid vertelt en wie niet. Stappenplan: Stap 1 Maak een rolverdeling: * Wie geeft het interview? * Wie zijn de experts? * Welke expert vertelt de waarheid en welke expert de leugen? Stap 2 * Bereid het interview voor. Het interview gaat over hoe vroeger naar vrouwen werd gekeken en hoe dat beeld werd overgenomen in de schilderkunst. * Gebruik de informatie op je expertblad als informatiebron. * Stel vragen over schilderijen, prenten en voorwerpen die jullie hebben gezien. * Denk met elkaar na over de vragen en de (foute) antwoorden. Stap 3 Oefen met het interview. Voor de expert die de leugen vertelt is het natuurlijk de uitdaging om zo geloofwaardig mogelijk over te komen. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak de presentatie niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de schilderijen en voorwerpen in de tentoonstelling. Vertel vanuit het voorwerp of het schilderij en betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen. Tip! Schrijf een paar steekwoorden op en houd ze bij de hand als spiekbriefje.