Je kunt de vragen beantwoorden door goed te kijken. Ook maak je gebruik van verschillende informatiebronnen:

Transcriptie

1 Buitenspel Welkom op de tentoonstelling De heksen van Bruegel! Een heks is voor jou misschien een sprookjesfiguur. Toch is er een tijd geweest waarin mensen geloofden dat heksen echt bestonden. In deze tentoonstelling reis je terug naar die periode en ontdek je van alles over de zogenaamde heksen. Wat ga je doen? Je wordt vandaag expert over een onderwerp in deze tentoonstelling. Samen met je groepje doe je onderzoek naar dat onderwerp. Aan het einde van de les geven jullie een korte presentatie. Expertblad Je wordt natuurlijk niet zomaar expert. Eerst doe je onderzoek. Met behulp van het expertblad maak je vragen en opdrachten over schilderijen, prenten en voorwerpen. Zo kom je van alles te weten over het onderwerp. Je kunt de vragen beantwoorden door goed te kijken. Ook maak je gebruik van verschillende informatiebronnen: > tekstboekje > multimediatour > filmpjes in de tentoonstelling. Presentatie opdracht. Heb je alle opdrachten gemaakt? Lees de Presentatie opdracht goed door en bereid samen met je groepje de presentatie voor. Vragen? Heb je nog vragen? De museumdocent kan je altijd helpen. Aan de slag!

2 Expertblad 1 De heks en het verbond met de duivel Het geloof in tovenaars is eeuwenoud. In oude volksgeloven geloofden mensen in het bestaan van mannen en vrouwen met bovennatuurlijke gaven. Deze tovenaars zouden bijvoorbeeld de toekomst kunnen voorspellen of zieke mensen kunnen genezen. In de vijftiende eeuw veranderde dit geloof. Steeds meer mensen dachten dat er ook slechte tovenaars waren die een verbond aangingen met de duivel. In opdracht van de duivel veroorzaakten ze ziektes, rampen en ander ongeluk. Deze boosaardige tovenaars kregen een speciale naam: heks. Met dit expertblad doen jullie onderzoek naar de heks en het verbond met de duivel. Loop naar de eerste vitrine in de grote zaal. Hier zie je de oudst bewaarde heksenvoorstellingen. Bekijk nummer 3. Lees de bijbehorende informatie in je tekstboekje en luister naar het verhaal op je multimediatour (802). 1a. Vul de gegevens in: Titel van het object Jaartal 1b. Beschrijf wat je allemaal ziet op de voorstelling in dit boek. 2a. Met welke handeling sluiten de mannen en vrouwen een pact met de duivel? Leg dit uit aan de hand van de voorstelling. 2b. Wie of wat in de voorstelling verbeeldt de duivel? 2c. Wat is de sabbat?

3 2d. Hoe reizen de heksen op deze voorstelling naar de sabbat? Noem drie vervoersmiddelen e. Deze voorstelling staat in een handschrift, een handgeschreven boek. Voor welk publiek werden dit soort boeken gemaakt? Leg uit waarom. Ga naar de derde vitrine en bekijk het filmpje Hekserijconcepten in de 16 de en 17 de eeuw. De titel verschijnt aan het begin van de film. (Let op! Op het scherm worden achtereenvolgens twee filmpjes getoond. Draait het andere filmpje? Wacht dan even). 3. In dit filmpje legt de professor uit wat demonologische hekserij is. Hij benoemt een aantal ingrediënten van dit geloof. Noem er twee: Bekijk nummer 11. Deze nieuwsbrief is onderdeel van de Wickiana. Lees de bijbehorende informatie in je tekstboekje. In nieuwsbrieven stonden artikelen over hekserijprocessen. De berichten hadden als doel mensen te informeren en te waarschuwen voor de gevaren van hekserij. De nieuwsbrieven werden vaak voorgelezen op publieke plaatsen, bijvoorbeeld een herberg. 4a. Deze voorstelling is afgebeeld in een nieuwsbrief. De nieuwsbrief is een uitvinding uit de 16 de Eeuw. Met welk modern medium zou je het kunnen vergelijken? 4b. Op het linkerdeel van de voorstelling op de nieuwsbrief zie je een heksensabbat. Beschrijf wat je allemaal ziet. 4c. Op welk dier lijkt de duivel? Leg uit. 4c. Op het rechterdeel zie je hoe het verbond tussen de heks en de duivel wordt beëindigd. Leg uit.

4 5a. Dankzij de handschriften en nieuwsbrieven verspreidde de angst voor heksen snel. Met welk medium werd het grootste publiek bereikt: het handschrift of de nieuwsbrief? Leg uit waarom. 5b. De schrijvers van de nieuwsbrieven deden aan bangmakerij. Denk je dat er in kranten en op het journaal nog steeds aan bangmakerij wordt gedaan of is het iets uit de verleden tijd? Leg je antwoord uit.

5 Presentatie opdracht: presenteer het nieuws. Opdracht: Schrijf een bericht voor een nieuwsbrief en presenteer het nieuws aan je klasgenoten. Stappenplan: Stap 1 Kies een van de voorstellingen die je net hebt bekeken als basis voor je nieuwsbericht: nummer 3 of nummer 11. Je mag er ook andere objecten of voorstellingen bij betrekken om je verhaal invulling te geven. Stap 2 Bedenk samen me je groepje een verhaal bij de voorstelling, en schrijf het op. Bedenk een goede kop/titel. Gebruik feiten en leg in je verhaal in ieder geval uit hoe een heks het verbond aangaat met de duivel. Bedenk dat je je luisteraars moet waarschuwen voor het gevaar van heksen. Dus maak er geen saai verhaal van! Stap 3 Denk na over hoe je het bericht wilt presenteren en wat je laat zien. Overleg met elkaar wie het nieuwsbericht gaat presenteren. Dit hoeft niet één persoon te zijn. Denk bijvoorbeeld aan een duo presentatie of misschien hebben jullie andere ideeën. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak het bericht niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de voorstellingen en voorwerpen in de tentoonstelling. Betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Denk aan je rol als nieuwslezer. Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen.

7 Expertblad 2 De heks als zondebok Stel je eens voor... je loopt de klas binnen en iedereen draait zich om. Niemand wil met je praten. Zelfs vrienden lopen van je weg. Waarom? Een klasgenoot is bij de gymles gestruikeld en heeft haar enkel gebroken. Jij liep net voorbij toen het gebeurde en krijgt er daarom de schuld van. Terwijl je er niets mee te maken hebt! Iets soortgelijks gebeurde met heksen. In de tijd van de heksenvervolgingen was het leven zwaar. Mensen leefden in armoede. Er waren oorlogen, natuurrampen en epidemieën. Dit soort tegenslagen konden toch niet zomaar gebeuren? Mensen zochten een zondebok, iemand aan wie ze de schuld konden geven. Een verklaring werd gevonden in een groep mensen die anders was: de heksen. Met dit expertblad onderzoeken jullie waar heksen van werden beschuldigd en waarom ze als zondebok werden aangewezen. Bekijk object nummer 15. Lees erover in je tekstboekje en luister naar de informatie op je multimediatour (803). 1a. Vul de gegevens in: Titel van het schilderij Kunstenaar Jaartal 1b. Beschrijf de voorstelling op dit schilderij. 1c. Wat doen de mensen op het ijs? Noem drie activiteiten: d. Op dit schilderij is geen heks afgebeeld. Toch is het schilderij op deze tentoonstelling te zien. Waarom denk je? Bekijk nu het filmpje Zondebokken op het scherm in het derde vitrineblok. 2a. Wat is de Kleine IJstijd?

8 2b. Noem twee gevolgen van de Kleine IJstijd die van invloed waren op het dagelijkse leven van mensen. 2c. Waarom namen de heksenvervolgingen toe tijdens de Kleine IJstijd? Bekijk object nummer 22 in de derde vitrine. 3. De schrijver van dit boek schrijft over boosaardige tovenaressen. Op de voorstelling is te zien waarvan hij de tovenaressen beschuldigt. Geef een korte beschrijving van de voorstelling. Ga nu naar object nummer 17. Bekijk het schilderij en lees erover in je boekje. 4a. Beschrijf de voorstelling op dit schilderij. 4b. Waar zijn de heksen afgebeeld? 4c. Ook in dit schilderij zijn heksen de zondebok. Waarvan worden ze beschuldigd? Bekijk object nummer 37 in de laatste vitrine in deze zaal. Heksen krijgen de schuld van tegenslagen. Ze zijn de zondebok. Toch zijn er ook mensen die de hulp inroepen van een heks. Want, met hun magische krachten kunnen heksen ongeluk veroorzaken maar ongeluk ook ongedaan maken. 5a. Geef een beschrijving van het voorwerp.

9 5b. Voor welk doel werd dit voorwerp gebruikt? 5c. In deze vitrine zie je voorwerpen die mensen bij zich droegen om zich te beschermen tegen gevaar, ongeluk en hekserij. Draag jij wel eens iets bij je om je te beschermen? Of heb jij een speciaal voorwerp dat je gelukt brengt? Beschrijf het hieronder.

10 Presentatie opdracht: flits-rondleiding Opdracht: Geef een flits-rondleiding : jullie vertellen ieder in het kort iets over een object dat je hebt bekeken. Jullie eindigen de flits-rondleiding met een vraag aan jullie klasgenoten: Zijn er vandaag de dag nog steeds individuen of groepen die worden aangewezen als zondebok? Stappenplan: Stap 1 Jullie hebben vier objecten bekeken: nummer 15, nummer 22, nummer 17 en nummer 37. Overleg met elkaar wie welk object gaat bespreken tijdens de flitsrondleiding. Stap 2 Bereid je presentatie voor. Bekijk het object nog een keer. Gebruik de vragen en antwoorden op het expert-blad als informatiebron. Bedenk wat je wilt laten zien en wat je erover wilt vertellen. Schrijf steekwoorden op die je helpen bij je presentatie. Stap 3: Bespreek met elkaar wie aan het einde van de rondleiding de afsluitende vraag gaat stellen: Zijn er vandaag de dag nog steeds individuen of groepen die worden aangewezen als zondebok? Vraag aan je klasgenoten of ze hun antwoord kunnen toelichten. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 á 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak jullie presentatie niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de schilderijen en voorwerpen in de tentoonstelling. Vertel vanuit het voorwerp of het schilderij en betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen. Tip! Schrijf een paar steekwoorden op en houd ze bij de hand als spiekbriefje.

12 Expertblad 3 De heks en de hekserijprocessen Vele zogenaamde heksen eindigden op de brandstapel. Meestal gebeurde dat na een oneerlijke rechtszaak. Onder dwang deden verdachte vrouwen of mannen een bekentenis. De ondervragingen gingen vaak gepaard met vreselijke martelingen. Hoe kwamen rechters tot hun oordeel? Hoe verliepen de processen? En waarom werd er gekozen voor de verbrandingsdood? Met dit expertblad krijg je antwoord op deze vragen. Bekijk object nummer 13 en lees erover in je tekstboekje. 1a. Vul de gegevens in. Titel van het boek Jaartal 1b. Beschrijf wat je allemaal ziet op de voorstelling in dit boek. 2a. Wat voor soort boek is dit? 2b. Voor wie is dit boek geschreven? 2c. Leg uit waarom het is geschreven. 2d. Denk je dat de boekdrukkunst heeft bijgedragen aan de toename van de heksenvervolgingen? Leg uit waarom wel of niet. Bekijk de animatie met de kaart van Europa op de wand. 3a. In welke periode vonden de meeste heksenvervolgingen plaats in: - de Noordelijke Nederlanden: - de Zuidelijke Nederlanden: 3b. Hoeveel doden zijn er gevallen als gevolg van de heksenvervolgingen in: - de Noordelijke Nederlanden: - de Zuidelijke Nederlanden:

13 Bekijk nummer 14 in de vitrine en lees erover in je tekstboekje. 4a. Titel van het verslag: Bekijk nu de animatie van dit proces op het scherm. (Je mag de animatie natuurlijk meerdere keren bekijken). 4b. Mechteld ten Ham staat bekend als de heks die zichzelf op de brandstapel bracht. Leg uit wat hiermee wordt bedoeld. 4c. Mechteld wordt van meerdere misdaden beschuldigd. Noem twee misdaden en leg waar ze van wordt beschuldigd d. Welke proef moet Mechteld ondergaan om haar (on)schuld te bewijzen? 4e. Wat is de uitslag van de proef? 4f. Hoe komt het dat Mechteld uiteindelijk bekent dat ze een heks is? 4g. Wat is het uiteindelijke vonnis? 4h. Wat vind jij? Heeft Mechteld een eerlijk proces gehad? Licht je antwoord toe. Bekijk object nummer 7 en lees erover in je tekstboekje.

14 5a. Op deze nieuwsbrief zie je een heksenverbranding. Waar wordt de heks van beschuldigd en hoe is dat in beeld gebracht? 5b. Waarom werden heksen bestraft met de verbrandingsdood? 5b. In Nederland is de doodstraf al lang verleden tijd. Er zijn landen waar deze straf nog wel wordt uitgevoerd. De doodstraf blijft veel discussie oproepen. Wat vind jij? Ben jij voor of tegen de doodstraf? Onderbouw je mening met in ieder geval twee argumenten.

15 Presentatie opdracht: interview Opdracht: Geef een interview over de heks en de hekserijprocessen. Een van jullie is reporter. De anderen zijn expert en beantwoorden de vragen. Maar, let op! Een van de experts vertelt een leugen. Tijdens het interview krijgen jullie klasgenoten de opdracht om te raden wie van jullie de waarheid vertelt en wie niet. Stappenplan: Stap 1 Maak een rolverdeling. Wie geeft het interview? En wie zijn de experts? En welke expert vertelt de waarheid en welke expert de leugen? Stap 2 Bereid het interview voor. Het interview gaat over de hekserijprocessen. Verbind de vragen aan voorwerpen die jullie hebben gezien. Bedenk met elkaar welke vragen je gaat stellen en welke (foute) antwoorden je gaat geven. Stap 3 Oefen met het interview. Voor de expert die de leugen vertelt is het natuurlijk de uitdaging om zo geloofwaardig mogelijk over te komen. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak jullie presentatie niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef het interview bij de schilderijen en voorwerpen in de tentoonstelling. Vertel vanuit het voorwerp of het schilderij en betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen. Tip! Schrijf een paar steekwoorden op en houd ze bij de hand als spiekbriefje.

17 Expertblad 4 De heks en het heksbeeld (versie A) Waar denk je aan bij het woord heks? De kans is groot dat je een lelijke vrouw voor je ziet. Ze vliegt op een bezem of roert in een pruttelende ketel. Een zwarte kat is altijd in haar buurt. Hoe komt het dat dit soort beelden in je opkomen als je aan een heks denkt? Het antwoord op die vraag vind je in deze zaal. Voor je zie je twee uitvergrotingen van een beroemde prent van Pieter Bruegel. Bruegel was de eerste kunstenaar die een code bedacht voor heksenvoorstellingen. Hij plaatste vier beeldelementen bij elkaar waardoor het voor mensen meteen duidelijk was dat het om een heksenvoorstelling ging. Met dit expertblad ontcijfer je de code van Bruegel. Bekijk de voorwerpen in deze zaal loop door de uitvergrote prent. In je boekje en op je multimediatour vind je informatie die je nodig hebt voor het beantwoorden van de vragen. 1. Benoem de vaste beeldelementen en beantwoord de vragen. a. Voorwerp 1 (nummer. 51): - Waar op de prent is dit voorwerp te zien? 1b. Voorwerp 2 (nummer 52): - Waar op de prent is dit dier afgebeeld? - Wat doet het dier op deze prent? - Welke zonden worden aan dit dier toegeschreven? 1c. Voorwerp 3 (nummer 53) - Leg in eigen woorden uit wat dit is. - Waar op de prent van Bruegel is dit voorwerp afgebeeld? - Waar is dit voorwerp van gemaakt?

18 - Hoe werden dit soort voorwerpen oorspronkelijk verkregen en hoe is dit uitgebeeld op de prent van Bruegel. - Wat kon een heks met dit voorwerp doen? 1d. Voorwerp 4 (nummer 54) - Waarvoor gebruiken heksen dit voorwerp? - Bruegel beeldt dit voorwerp af in een haard. Waarom op deze plek? Noem twee redenen. Loop terug naar de eerste zaal. Bekijk nummer 47, 48 en 49. Lees erover in je tekstboekje en luister naar de informatie op je multimediatour (804 en 805). 2. Mensen hadden veel over heksen gehoord maar ze hadden geen idee hoe een heks eruit zag. Daarom vroeg de Antwerpse uitgever Hieronymus Cock aan Bruegel om een voorstelling te maken die het publiek zou vermaken én informeren over het bestaan van heksen. Vind je dat Bruegel hierin is geslaagd? Leg uit waarom wel of niet. 3. Je kunt de twee prenten van Bruegel als een stripverhaal lezen. Op de eerste prent is de ontmoeting te zien tussen de apostel Jacobus en de tovenaar Hermogenes. Op de tweede prent zijn beide mannen weer te zien. Wat gebeurt er met de tovenaar? 4. Bruegel was een echte trendsetter: de beeldelementen die hij introduceerde werden één op één gekopieerd door andere kunstenaars. Wat vind jij ervan als een kunstenaar het werk van een andere kunstenaar kopieert? Geef een toelichting.

19 5a. Bruegel bedacht het stereotype beeld van de heks. Bedenk een stereotype uit onze samenleving en benoem de beeldelementen die daarbij horen. 5b. Wat vind jij van stereotypering? Leg je mening uit.

20 Presentatie opdracht: flits-rondleiding Opdracht: Geef een flits rondleiding : jullie vertellen ieder in het kort iets over de vier beeldelementen van Bruegel. Sluit de flits-rondleiding af met een vraag aan jullie klasgenoten: Bruegel bedacht het stereotype beeld van de heks. Denken jullie dat in onze samenleving nog steeds aan stereotypering wordt gedaan? Stappenplan: stap 1 Jullie hebben de beeldelementen bekeken. Overleg met elkaar wie welk voorwerp gaat toelichten tijdens de flits-rondleiding. Stap 2 Bereid je presentatie voor. Bekijk het object nog een keer. Gebruik de vragen en antwoorden op het expertblad als informatiebron. Bedenk wat je wilt laten zien en wat je erover wilt vertellen. Schrijf steekwoorden op die je helpen bij je presentatie. Stap 3 Bespreek met elkaar wie aan het einde van de rondleiding de afsluitende vraag gaat stellen: Bruegel bedacht het stereotype beeld van de heks. Denken jullie dat in onze samenleving nog steeds aan stereotypering wordt gedaan? Vraag aan je klasgenoten of ze hun antwoord kunnen toelichten. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak jullie presentatie niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de voorwerpen in de tentoonstelling. Vertel vanuit het voorwerp, schilderij of prent en betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen. Tip! Schrijf een paar steekwoorden op en houd ze bij de hand als spiekbriefje.

22 Expertblad 5 De heks en het heksbeeld (versie B) Waar denk je aan bij het woord heks? De kans is groot dat je een lelijke vrouw voor je ziet. Ze vliegt op een bezem of roert in een pruttelende ketel. Een zwarte kat is altijd in haar buurt. Hoe komt het dat dit soort beelden in je opkomen als je aan een heks denkt? Het antwoord op die vraag vind je in deze zaal. De Vlaamse schilder Pieter Bruegel bedacht een code, een soort beeldtaal, voor heksenvoorstellingen. Die code bestond uit een aantal elementen, ze staan op tafel in deze zaal. Bruegel zette deze voorwerpen bij elkaar in één voorstelling. Mensen die de voorstelling zagen, wisten meteen dat het om heksen ging. Bruegel was echt een trendsetter. De beeldelementen die hij voor het eerst bij elkaar zette, werden één op één gekopieerd door andere kunstenaars. Bekijk nummer 55. In je boekje en op de multimediatour (811) vind je informatie die je nodig hebt voor het beantwoorden van de vragen. 1a. Vul de gegevens in: Titel Kunstenaar Jaartal 1b. Beschrijf de voorstelling op dit schilderij. 2. In deze zaal zie je de beeldelementen die Bruegel voor het eerst samenbracht in een heksenvoorstelling. Benoem de elementen en leg uit waar ze te zien zijn in dit schilderij

23 4. Loop naar de eerste zaal. Bekijk de twee prenten van Bruegel, nummer 47 en 49. Loop nu weer terug naar object nummer 55. Tip: Kijk links en rechts in deze zaal. Hier zie je vergrotingen van de prenten van Bruegel. 3a. De kunstenaar die dit schilderij maakte, heeft de twee prenten van Bruegel in één schilderij samengebracht. Welk deel op het schilderij komt uit Bruegels eerste prent? Welk deel komt uit Bruegels tweede prent? Eerste prent: Tweede prent: 3b. Wat vind jij ervan dat kunstenaars de beeldelementen die Bruegel introduceerde, kopieerden in hun eigen werk? Geef een toelichting. 3c. Op de prenten van Bruegel en op dit schilderij zie je acrobaten en tovenaars. Net als de heks, verbeelden zij het kwaad. Waarom zouden acrobaten en tovenaars het kwaad verbeelden? Bekijk object nummer 80 in de volgende zaal en luister naar het verhaal op de multimediatour. 4a. Leg aan de hand van de voorstelling op dit schilderij uit, hoe de kunstenaar door Bruegel is geïnspireerd. 4b. De kunstenaar die dit maakte had een bijzondere relatie met de vrouw die model stond voor de jonge heks. Wie was deze vrouw en wat was hun relatie?

24 5a. Bruegel bedacht het stereotype beeld van de heks. In onze samenleving wordt nog steeds aan stereotypering gedaan. Bedenk een stereotype uit de huidige samenleving en benoem de beeldelementen die bij dat stereotype horen. 5b. Wat vind jij van stereotypering? Leg je mening uit.

25 Presentatie opdracht: presenteer het nieuws. Opdracht: Schrijf een bericht voor een nieuwsbrief en presenteer het nieuws aan je klasgenoten. Goed om te weten: In nieuwsbrieven stonden artikelen over hekserijprocessen. De berichten hadden als doel mensen te informeren en te waarschuwen voor de gevaren van hekserij. De nieuwsbrieven werden vaak voorgelezen op publieke plaatsen, bijvoorbeeld een herberg. Stappenplan: Stap 1 Kies een van de voorstellingen die je net hebt bekeken als basis voor je nieuwsbericht: nummer 55, 47, 49 of Je mag er ook andere objecten of voorstellingen bij betrekken om je verhaal invulling te geven. Stap 2 Bedenk samen me je groepje een verhaal bij de voorstelling, en schrijf het op. Bedenk een goede kop/titel. Gebruik feiten en benoem in je verhaal in ieder geval enkele beeldelementen die Bruegel had bedacht. Bedenk dat je je luisteraars moet waarschuwen voor het gevaar van heksen. Dus maak er geen saai verhaal van! Stap 3 Denk na over hoe je het bericht wilt presenteren en wat je laat zien. Overleg met elkaar wie het nieuwsbericht gaat presenteren. Dit hoeft niet één persoon te zijn. Denk bijvoorbeeld aan een duo presentatie of misschien hebben jullie andere ideeën. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak het bericht niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de voorstellingen en voorwerpen in de tentoonstelling. Betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Denk aan je rol als nieuwslezer. Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen.

27 Expertblad 6 De heks en heksenvoorstellingen In de 16 de en 17 de eeuw specialiseerden Nederlandse en Vlaamse schilders zich in verschillende onderwerpen, bijvoorbeeld het portret of het stilleven. Je noemt zo n specialistisch onderwerp een genre. Een heel bijzonder genre is de heksenvoorstelling. Mensen vonden het mooi én spannend om zo n schilderij thuis aan de muur te hebben. Lekker griezelen! In deze gang zie je allerlei schilderijen met heksenvoorstellingen. De meeste schilders lieten zich inspireren door Pieter Bruegel. Maar er zijn ook kunstenaars die elkaars werk weer namaakten. De schilderijen hebben een ding met elkaar gemeen: op alle voorstellingen speelt de heks een belangrijke rol. Bekijk object nummer 73. In je boekje en op de multimediatour (814) vind je informatie die je nodig hebt voor het beantwoorden van de vragen. 1. Vul de gegevens in: Titel Kunstenaar Jaartal 1b. Beschrijf de voorstelling op dit schilderij. 1b. Geef een verklaring voor de titel van dit schilderij. 2a. Hoe zie je dat deze schilder door Bruegel is geïnspireerd? 2b. De schilder introduceerde iets nieuws in de heksenvoorstelling, dat nog niet te zien was op de prenten van Bruegel. Wat? Bekijk het schilderij hiernaast, nummer 74. 3a. Wie maakte dit schilderij?

28 3b. Dit is een kopie van het schilderij dat je net zag. Noem drie overeenkomsten: Noem drie verschilleen: Bekijk nummer 77 en lees over de tekening in je tekstboekje. 3c. Wie heeft deze tekening gemaakt? 3d. Waarom is deze tekening gemaakt? Leg uit hoe je dat kunt zien. 3e. Door wie werd deze tekening gebruikt? Loop naar de vitrine aan het einde van de gang en bekijk de voorwerpen die erin liggen (nummer 94 t/m 102). Kijk daarna naar het schilder ernaast, nummer 103. Informatie vind je in je tekstboekje en de multimediatour. 4a. In het schilderij zijn veel griezelige details te zien. Noem er drie b. Waarvoor worden de voorwerpen in de vitrine gebruikt? 4c. Noem twee voorwerpen die je ook in het schilderij ziet en leg uit waar ze te zien zijn

29 4d. Rechtsachter op de voorstelling wordt een naakte vrouw ingesmeerd met vliegzalf. Wat is vliegzalf? En, waar werd het van gemaakt? 5a. Je zou dit schilderij kunnen vergelijken met een horror film. Net als filmregisseurs, gebruikt de kunstenaar special effects om de voorstelling nog griezeliger te maken. Noem een voorbeeld van een special effect in het schilderij en leg uit hoe het in beeld is gebracht. 5b. We worden tegenwoordig dagelijkse geconfronteerd met gemanipuleerde beelden die tot stand komen met behulp van special effects. Denk bijvoorbeeld aan gefotoshopte afbeeldingen in tijdschriften. Vind jij het een probleem als de werkelijkheid mooier wordt gemaakt? Leg je mening uit.

30 Presentatie opdracht: interview Opdracht: Geef een interview over de heks en de heksenvoorstellingen. Een van jullie is reporter. De anderen zijn expert en beantwoorden de vragen. Maar, let op! Een van de experts vertelt een leugen. Tijdens het interview krijgen jullie klasgenoten de opdracht om te raden wie van jullie de waarheid vertelt en wie niet. Stappenplan: Stap 1 Maak een rolverdeling. Wie geeft het interview? En wie zijn de experts? En welke expert vertelt de waarheid en welke expert de leugen? Stap 2 Bereid het interview voor. Het interview gaat over de heksenvoorstellingen. Verbind de vragen aan de schilderijen, de tekening en de voorwerpen die jullie hebben gezien. Bedenk met elkaar welke vragen je gaat stellen en welke (foute) antwoorden je gaat geven. Stap 3 Oefen met het interview. Voor de expert die de leugen vertelt is het natuurlijk de uitdaging om zo geloofwaardig mogelijk over te komen. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak de presentatie niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de schilderijen en voorwerpen in de tentoonstelling. Vertel vanuit het voorwerp of het schilderij en betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen. Tip! Schrijf een paar steekwoorden op en houd ze bij de hand als spiekbriefje.

32 Expertblad 7 De heks en de listige vrouw Mannen, vrouwen en zelfs kinderen werden beschuldigd van hekserij. Toch werden vooral vrouwen verdacht van hekserij. Een verklaring hiervoor vind je in het imago van vrouwen. Dat was niet al te best. Vrouwen werden gezien als mindere wezens, fysiek en mentaal ondergeschikt aan mannen. Vanwege hun zwakke aard waren ze een makkelijke prooi voor de duivel. Net als heksen werden vrouwen verleid tot het uitvoeren van kwaad. Mannen waren daarom op hun hoede: ze konden zomaar worden versierd door een sluwe vrouw. Met dit expertblad doe je onderzoek naar de rol van verleidelijke en listige vrouwen in de schilderkunst. Bekijk object nummer 70 (812). In je boekje en op de multimediatour vind je informatie die je nodig hebt voor het beantwoorden van de vragen. 1a. Vul de gegevens in: Titel Kunstenaar Jaartal 1b. Beschrijf de voorstelling op dit schilderij. 1c. Op de voorstelling zijn drie figuren te zien: een man en twee vrouwen. - Wat doet de man? - En wat doen de twee vrouwen?. 1c. Een van de vrouwen zit op een draak. Wat zou de schilder hiermee willen benadrukken? Bekijk object nummer 61 en 62 in de vitrine.

33 2a. Welk beroemde verhaal is hier voorgesteld? 2b. In welk boek staat dit verhaal beschreven? 2c. Bekijk de eerste voorstelling en beschrijf wat je ziet. 2d. Beschrijf nu wat je ziet in de tweede voorstelling. 2 e. Welke rol heeft de vrouw in dit verhaal? Waarvoor is zij verantwoordelijk? Bekijk object nummer 68. 3a. Welk spreekwoord wordt hier uitgebeeld? Leg uit wat dit gezegde betekent. 3b. Wat doen de vrouwen? 3c. Er is ook een man afgebeeld. Wat doet hij? Bekijk object nummer 71 (loop rondom de vitrine). Ontdek meer over dit object in je boekje en via de multimediatour (813) 4a. Wat is de functie van de schandhuik? Leg uit hoe dit voorwerp werd gebruikt.

34 4b. Welke vrouwen werden met de schandhuik te schande gezet? 4c. Beschrijf de versieringen aan de buitenkant van het object. 4d. Hoewel dit voorwerp niet voor heksen is gemaakt, wordt er in de versiering toch naar hen verwezen. Op welke manier? 4 e. Stel je eens voor dat jij in de schandhuik moet plaatsnemen. Op een kar word je door de stad gereden. Hoe zou jij je voelen? Noem woorden die in je opkomen. 5. Bestaat het negatieve vrouwbeeld nog steeds? Geef een voorbeeld om je antwoord te ondersteunen.

35 Presentatie opdracht: interview Opdracht: Geef een interview over de heks en de listige vrouw. Een van jullie is reporter. De anderen zijn expert en beantwoorden de vragen. Maar, let op! Een van de experts vertelt een leugen. Tijdens het interview krijgen jullie klasgenoten de opdracht om te raden wie van jullie de waarheid vertelt en wie niet. Stappenplan: Stap 1 Maak een rolverdeling. Wie geeft het interview? Wie zijn de experts? En, welke expert vertelt de waarheid en welke expert de leugen? Stap 2 Bereid het interview voor. Het interview gaat over hoe vroeger naar vrouwen werd gekeken en hoe dat beeld werd overgenomen in de schilderkunst. Verbind de vragen aan de schilderijen, prenten en voorwerpen die je hebt gezien. Bedenk met elkaar welke vragen je gaat stellen en welke (foute) antwoorden je gaat geven. Stap 3 Oefen met het interview. Voor de expert die de leugen vertelt is het natuurlijk de uitdaging om zo geloofwaardig mogelijk over te komen. Presentatietips - Jullie presentatie duurt 3 a 4 minuten. De tijd gaat snel. Maak de presentatie niet te kort, maar zeker ook niet te lang! - Geef de presentatie bij de schilderijen en voorwerpen in de tentoonstelling. Vertel vanuit het voorwerp of het schilderij en betrek dat wat te zien is zoveel mogelijk bij jullie verhaal. - Probeer zoveel mogelijk uit je hoofd te vertellen en zo min mogelijk op te lezen. Tip! Schrijf een paar steekwoorden op en houd ze bij de hand als spiekbriefje.