Biologische bestrijding vande langstaartwolluis [Pseudococcus longispinus) indeteelt van Dracaena marginata

Transcriptie

1 PRKTIJ KD NDERZD EK PLNT «Sc DMGEVING Productschap \1 y f Tuinbouw Biologische bestrijding vande langstaartwolluis [Pseudococcus longispinus) indeteelt van Dracaena marginata Onderzoek binnen project "Verbetering biologische bestrijdingvan wolluis indiverse potplanten" B.C. Boertjes J. Bruin L Kok Praktijkonderzoek Plant &Omgeving B.V. Business UnitGlastuinbouw Oktober 2003 Intern rapport G E N I N G EN

2 2003 ageningen, Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. lle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave magworden verveelvoudigd, opgeslagen ineen geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, inenige vorm of op enigewijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Praktijkonderzoek Plant &Omgeving. Praktijkonderzoek Plant &Omgeving B.V. is niet aansprakelijk voor eventuele schadelijke gevolgen die kunnen ontstaan bij gebruik vangegevens uit dezeuitgave. Dit is eenvertrouwelijk document, uitsluitend bedoeld voor intern gebruik binnen PPOdanwel met toestemming door derden. Niets uit dit document magworden gebruikt, vermenigvuldigd of verspreid voor etern gebruik. Gefinancierddoor: \k Productschap V ' Tulnbmiw Productschap Tuinbouw Postbus G Zoetermeer Projectnummer: Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. Business Unit Glastuinbouw dres Linnaeuslaan 2a 131 JV,alsmeer Tel Fa info.ppo@wur.nl Internet

3 Inhoudsopgave pagina SMENVTTING 1 INIFIDING FNDOELSTELLING 5 LI Inleiding 5 12 Doelstelling 5 2 MTFRII ENMETHODEN 6 2 lgemeen 6 22 Behandelingen 6 22 Proefverloop 7 2 aarnemingen Verwerking vande gegevens 7 3 RESULTTEN olluis ontwikkeling 8 22 Biologische bestrijding 3.3 llithreidingvande aantasting 13 CONCLUSIES 15 BUIGF 1, KSINDELING 16 BUIGF?. KLIMTGEGEVENS GEDURFNDF PROFFPFRIODE 17

4 Samenvatting In 2002 en 2003 is door PPOGlastuinbouw het project "Verbetering biologische bestrijding vanwolluisin diverse potplanten" (project ) uitgevoerd. Het project werd gefinancierd door het Productschap Tuinbouw. Binnen dit project werd onder meer onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van biologische bestrijding vande langstaartwolluis Pseudococcus /ong/sp/nus'm deteelt vandracaena. De proef werd uitgevoerd invier kassen.per kas stonden op afzonderlijke tafels twee types plantmateriaal: "halfwas" en "toef". Eenaantal planten per tafel werd metwolluis besmet. Verschillende natuurlijke vijanden werden getest. Eénkas gold hierbij als controle, indeze kas werd alleenwolluis uitgezet. Inde andere kassenwerdende roofkever Cryptolaemus montrouzien'als larve of de sluipwesp nagyrus fusciventrisof de sluipwesp Leptomasti sp.ingezet. ekelijks werd eenvast aantal planten per tafel beoordeeld opwolluisaantasting enopvraat, parasitering enaanwezigheid vannatuurlijkevijanden. Driemaal werden alle planten per kas beoordeeld.degegevens zijn per type plantmateriaal verwerkt. Dezwaarste wolluisaantasting werdwaargenomen inde controle kas eninde kas metde roofkevers.anhet eindvande proef was bijna elke plant metwolluis besmet. De aantasting inde kassen met de sluipwespen was minder zwaar daninde controle kas, maar ook hier werden onacceptabele aantallen wolluis waargenomen. Debiologische bestrijdingwas onvoldoende effectief. Het aantal geparasiteerde wolluizen bleef inde minderheid.vraat door roofkevers werd nietwaargenomen.

5 1 Inleiding en doelstelling 1.1 Inleiding In 2002 en 2003 is door PPOGlastuinbouw het project "Verbetering biologische bestrijding vanwolluisin diverse potplanten" (project ) uitgevoerd. Het project werd gefinancierd door het Productschap Tuinbouw. Dit project bestond uit 3 onderdelen, namelijk: 1. Het ontwikkelenvaneengoede signaleringsmethode voor citruswolluis 2. Biologische bestrijding van langstaartwolluis indracaena 3. Onderzoeken van de nawerkingvan insecticiden op de activiteit van sluipwespen tegen citruswolluis Ditverslag rapporteert over onderdeel 2. Inde teeltvan Dracaena vormt de langstaartwolluis [Pseudococcus longispinu$een plaag.doorde verborgen levenswijze vandewolluis, diep inde bladoksels, vlak tegen de stam,enin het dichte groeipunt, wordt eenbeginnende aantasting gemakkelijk over het hoofd gezien.zodra de aantasting toeneemt, worden dewolluizen ook op het bladwaargenomen. Dracaena is een moeilijk indringbaar gewas voor bestrijdingsmiddelen, doordat er veel bladvlak bijelkaar staat ingeplant. Door de verborgen levenswijzevan dewolluis ende moeilijke indringbaarheid van het gewas, valt het resultaat vaneenchemische bestrijding met contactmiddelenvaak tegen. Vande langstaartwolluis zijn enkele natuurlijke vijanden te koop;de roofkever Cryptolaemus montrouzieriendesluipwesp nagyrus fusciventris. Ervaringen inde praktijk met biologische bestrijding vande langstaartwolluis indeteelt van Dracaena zijn (zo goed als) afwezig. De moeilijke indringbaarheidvan het gewas, de verborgen levenswijze vandewolluis ende erg korte teeltduur (8weken), kunnen er toe leiden dat biologische bestrijding moeilijk is. 1.2 Doelstelling Dedoelstellingvan dit onderzoek was het onderzoeken van de mogelijkheid van biologische bestrijdingvan de langstaartwolluis (Pseudococcus /ong/sp/nus) indeteelt vandracaena.

6 Materiaal enmethoden 2.1 lgemeen Het onderzoek werd uitgevoerd vanhalfjuni (week 25) tot begin november (week 5) 2002 inde kassen9 - l 2vanPPOGlastuinbouw inalsmeer. Devier kassen hebben elk een bruto oppervlakte van 60 m 2 en een netto oppervlakte van 29 m 2.Inelke kas stonden twee vaste tafels. Deproef werd uitgevoerd methet gewas Dracaena marginata "Magenta".Opde linker tafel inde kas stond plantmateriaal afkomstig uitde import, waarbij een hoge eneenlage stek samenineen 17 cm potwerden opgepot; een zogenaamde "toef". Opde rechtertafel stond halfwas materiaal (1 stam per pot) ineen 17 cm pot. Opelke tafel stonden 180 planten,verdeeld over twee veldjes van 9 bij planten (Bijlage 1).ater werd gegevenviaeen druppelleiding met stekers. Opde bodemvandetafels lageen bevloeiingsmat met zwart folie.de klimaatgegevens inde kastijdens deproef staaninbijlage 2. Tijdens de proef werd er gestookt op21 C overdag en 's nachts enwerd er gelucht op 23 C. 2.2 Behandelingen Vanbeide soorten plantmateriaal werden 32 planten met de langstaartwolluis besmet. Dit gebeurde door met langstaartwolluis besmette blaadjes met knijpertjes aande Dracaena's vast te maken, zodatde wolluizen over konden lopen.dit werd naenkele weken herhaald.vier vandeze aangetaste plantenwerden inde kas inhet midden vanelk veld planten geplaatst. Verschillende natuurlijke vijanden werden getest.eén kas gold hierbij als controle, indeze kaswerd alleenwolluis uitgezet. Tabel 1.Denatuurlijkevijandendieinde verschillendekassenwerdenuitgezet,inaantallenpertafel. kas 9 IO ll 12 Behandeling Controle. Geen natuurlijke vijanden Roofkever Cryptolaemus montrouzieri, larven Sluipwesp nagyres fusciventris Sluipwesp Leptomastisp. eek eek eek 1-20 Deroofkever Cryptolaemus montrouzieriïseenzwarte kever met eenoranje kop enthora. Delarve vande kever is witvan kleur met wasdraden en lijkt daardoor enigszins op de wolluis. Dekever heeft eenvoorkeur voor temperaturen hoger dan 20 C eneenr.v. hoger dan 50%.De jonge larven endevolwassen kever voeden zich bijvoorkeur met eierenvanwolluis. Dit is bij de langstaartwolluis echter onmogelijk, doordat deze integenstelling tot de citruswolluis geen eizak produceert. Deoudere larven voeden zich metalle stadia vande wolluis 1. Inde proef is deze natuurlijke vijand daarom uitgezet als larve. Desluipwesp nagyrus fusciventrisheeft eenvoorkeur voor een lichte aantasting, waarbij de wolluizen geïsoleerd voorkomen.desluipwesp parasiteert de oudere nimfenstadia en jonge volwassenwolluizen. Enkelewekenna parasitering wordt de huidvan dewolluis stugger enverandert deze ineen gele cocon.de cocon is door dewasdraden heen zichtbaar. Geparasiteerde wolluizen proberen zichteverstoppen. Hierdoor is het alleentellen van het aantal geparasiteerde wolluizen onvoldoende om een beeld vanhet verloop vande bestrijding te krijgen,maar zal ook de populatieontwikkeling vande wolluis waargenomen 1 Stüssi,S.,U.Guyer &M.Zuber, Handbook for release of beneficial insects inglasshouses &indoor cultures.

7 moeten worden. Nadrie àvier weken komt de sluipwesp uit de geparasiteerde wolluis te voorschijn,door eengat inde cocon te maken 1. Sluipwespenvan het geslacht Leptomasti worden bijvoorkeur ingezet bijtemperaturen van 19 C en hoger. Deingezette sluipwesp Leptomasti is een "nieuwe" soort, waarvan momenteel de volledige wetenschappelijke naam nogonbekend is,of nogniet is toegekend. 2.3 Proefverloop Inweek 26 werd het plantmateriaalopgepot enindekassen geplaatst. Gestart werd met 200 plantenper tafel, verdeeld over twee veldjes.vier plantenvanelk veldje werden ineenandere kas besmet metde langstaartwolluis. Ophet opgepotte plantmateriaal kwam bij aflevering alwolluis voor enook werdenenkele geparasiteerde wolluizenwaargenomen. Beslotenwerd omgedurende eenaantal weken hetgewas te controleren en hierbij alle planten met aantasting te verwijderen. Het aantal planten per veldje daalde hierdoor naar 90 stuks. Demet wolluis besmette plantenwerden inweek 32 in het middenvandeveldjes geplaatst. In week 33 werdenvoor het eerst natuurlijke vijanden uitgezet enwerd er gestart metde wekelijkse tellingen. Inweek 35 werden opnieuw natuurlijke vijanden uitgezet. Omdat de wolluispopulatie zich bleef uitbreiden, werden inweek 1 nogmaals natuurlijke vijanden uitgezet. 2. aarnemingen ekelijks werden 18 vaste planten per veldje beoordeeld. Enkele malen (week 36, 0 en5) werden alle planten per veld beoordeeld (Bijlage 1).Per plant werdende volgende zakenwaargenomen: antal wolluizen: 0 = geen wolluis, 1 = 1- wolluizen; 2 = wolluizen; 3 = 26-50wolluizen; = 51-0 wolluizen; 5 = >0 Parasiteringsniveau: 0 = geen parasitering; 1 = 0 - < 30 % parasitering; 2 = 30-60%parasitering; 3 = >60% parasitering anwezigheid vanvolwassen sluipwespen anwezigheid keverlarven anwezigheid volwassen kevers 2.5 Verwerking van de gegevens Degegevens zijnverwerkt door de uitkomsten te middelen over het aantal waargenomen planten.bijde wekelijkse telling is dat een selectie vande planten enbij de maandelijkse telling zijn dat alle plantenper veld. Erwerd hierbij gerekend met de klassenummers (0-5 voor wolluisaantasting, 0-3 voor parasitering).bij het berekenen van de gemiddelde parasitering werden planten zonder wolluisaantasting buiten beschouwing gelaten, omdat op deze planten geen parasitering mogelijk is.deberekeningen werden per type plantmateriaal uitgevoerd.

8 Resultaten In dit hoofdstuk worden de resultaten per type plantmateriaal weergegeven. 3.1 olluis ontwikkeling De resultaten van de wekelijkse waarnemingen naar het aantal wolluizen op de gemarkeerde planten, staat weergegeven in figuur 1 en 2; voor planttype "toef" respectievelijk "halfwas". controle U roofkever Cryptolaemus -sluipwespnagyres - - -sluipwesp Leptomasti j Figuur 1.Gemiddeld aantal wolluizen per plant, type "toef", bij dewekelijkse telling. antallen zijnweergegeven volgens waarnemingsschaal. 0 = geenwolluis, 1 = 1- wolluizen; 2 = wolluizen; 3 = wolluizen; = 51-0 wolluizen; 5 = >0 controle roofkever Cryptolaemus - sluipwesp nagyres -ér -sluipwesp Leptomasti Jj^L^L lm week Figuur 2. Gemiddeld aantal wolluizen per plant, type "halfwas", bij de wekelijkse telling. antallen zijnweergegeven volgens waarnemingsschaal. 0 = geen wolluis, 1 = 1- wolluizen; 2 = wolluizen; 3 = wolluizen; = 51-0 wolluizen; 5 = >0 S

9 De meeste wolluizen werden waargenomen in de kas zonder biologische bestrijders (controle) en in de kas met de roofkever Cryptolaemus. Het aantal wolluizen per plant in de kassen met de sluipwesp nagyruso\ Leptomasti was lager dan in de controle kas, maar de aantasting nam in de loop van de tijd toe tot een onacceptabel hoog niveau. De wolluisaantasting in plantmateriaal "toef" lijkt iets minder zwaar te zijn dan in plantmateriaal "halfwas" (figuur 1). In figuur 3 en staan de resultaten van de waarnemingen aan alle planten per kas. Ook hier werden de meeste wolluizen aangetroffen in de controle kas en in de kas met de roofkever. De gemiddelde aantasting per plant was iets lager dan op de planten van de wekelijkse telling, omdat de planten van de wekelijkse telling gemiddeld dichter bij de introductieplek van de wolluizen stonden (Bijlage 1). I controle 9 roofkever Cryptolaemus sluipwesp nagyres -ér sluipwesp Leptomasti 2,5.9 2, , "?6 1 i week 5 Figuur 3. Gemiddeld aantal wolluizen per plant, type "toef, bij detellingvanalleplanten. antallen zijnweergegeven volgens waarnemingsschaal. 0 = geenwolluis, 1 = 1- wolluizen; 2 = wolluizen; 3 = wolluizen; = 51-0 wolluizen; 5 = >0 -controle 9 roofkever Cryptolaemus sluipwesp nagyres - - sluipwesp Leptomasti [ Figuur. Gemiddeld aantal wolluizen per plant, type "halfwas", bijdetelling vanalle planten. antallen zijnweergegeven volgens waarnemingsschaal. 0 = geen wolluis, 1 = 1 - wolluizen; 2 = wolluizen; 3 = wolluizen; = 51-0 wolluizen; 5 = >0

10 3.2 Biologische bestrijding In deze paragraaf worden de resultaten van de waarneming naar parasitering, vraat en aanwezigheid natuurlijke vijanden weergegeven. In figuur 5 en 6 staan de resultaten van de wekelijkse waarnemingen. In figuur 7 en 8 staan de resultaten van de waarnemingen aan alle planten per kas. Slechts eenmaal werd vraat door roofkever(larven) gevonden in kas IO. In figuur 5-8 staan daarom alleen de waarnemingen naar door sluipwesp geparasiteerde wolluizen weergegeven. Volwassen kevers werden tijdens de proef niet waargenomen. Keverlarven werden een enkele keer, vooral aan het eind van de proef waargenomen. Ook sluipwespen werden vooral vanaf week 0 waargenomen. controle > rooflcever Cryptolaemus -sluipwespnagyres - sluipwesp Leptomasti [ Figuur 5. Gemiddeld parasiteringsniveau per plant, type "toef, bij dewekelijkse telling. antallen zijnweergegeven volgens waarnemingsschaal. 0 = geen parasitering; 1 = < 30 % parasitering; 2 = 30-60%parasitering; 3 = >60% parasitering ï.: - controle M roofkever Cryptolaemus -sluipwesp nagyres - - 'sluipwesp Leptomasti 1.0 0,8 0,6 0. Jt K 0,2 0,0 Figuur 6. Gemiddeld parasiteringsniveau per plant, type "halfwas", bij dewekelijkse telling. antallen zijnweergegeven volgens waarnemingsschaal. 0 = geen parasitering; 1 = < 30 % parasitering; 2 = 30-60%parasitering; 3 = >60% parasitering

11 -controle M roofkever Crypiolaemus - -sluipwespnagyres - - -sluipwesp Leptomastij i.: 3 0,8 0.6 B ?b 0 Figuur 7.Gemiddeldparasiteringsniveauperplant,type "toef",bijdetellingvanalle planten. antallenzijnweergegevenvolgenswaarnemingsschaal. 0 =geenparasitering; 1 = < 30 % parasitering; 2 = 30-60%parasitering; 3 = >60% parasitering week 5 controle» roofkever Cryptolaemus sluipwespnagyres - - sluipwespleptomasti > week 5 Figuur8.Gemiddeldparasiteringsniveau perplant,type "halfwas",bijdetellingvan alle planten.antallenzijnweergegevenvolgenswaarnemingsschaal. 0 =geenparasitering; 1 = <30 % parasitering; 2 = 30-60%parasitering; 3 = >60% parasitering Demeeste parasitering werd logischerwijs waargenomen inde kassenwaar de sluipwespen werden uitgezet. Ook inde controle kas eninde kas met roofkevers werd een enkele geparasiteerde wolluis waargenomen. Degemiddelde parasitering is niet hoger gekomen dan 30% (waarde 1opde waarnemingsschaal). Omdat geparasiteerde wolluizen de neiging hebben zich te verstoppen, kande waarneming naar parasiteringsniveau een onderschatting van de situatie geven.daarom werd tevens de ontwikkelingvande wolluispopulatie waargenomen. Deeffectiviteit van beide sluipwespen is ongeveer gelijk. Uit degegevens vanfiguur 5-8lijkt het dat de sluipwespen inhalfwas plantmateriaal eenlager parasiteringsniveau bereiken dan inhet plantmateriaal "toef". Dewolluisaantasting in plantmateriaal "toef lijkt ook iets minder zwaar te zijn dan in plantmateriaal "halfwas" (figuur 1). De bestrijding vande langstaartwolluis door de roofkever Cryptolaemus montrouzieri\s indeze proef gering.delangstaartwolluis produceert, integenstelling tot bijvoorbeeld de citruswolluis, geen eizak. Bij citruswolluis legt deze kever eieren inde eizak vande wolluis. De jonge larven ende volwassen kevers 11

12 voeden zich bij voorkeur met de eieren vandewolluis, maar eten ook andere stadia. Bijde langstaartwolluis is eileg inde eizak en eivraat niet mogelijk, enis deze predator dus mogelijk ongeschikt. Deroofkever is daarnaast ook erg temperatuurgevoelig. Dekever heeft eenvoorkeur voor temperaturen hoger dan20 C eneenr.v. hoger dan 50%.Deproef is gedurende de zomerperiode uitgevoerd,waardoor het klimaat inde kas eigenlijk geen beperking geweest kanzijn. 12

13 3.3 Uitbreiding vande aantasting Infiguur 9 en staat de uitbreiding vande aantasting inde tijd weergegeven, voor plantmateriaal "toef respectievelijk "halfwas". Elk vakje stelt een plant voor. Door middel van kleur wordt de graadvan aantasting weergegeven. Eenwit vakje geeft aan dat een plant niet door wolluis is aangetast, dit komt overeen met klasse 0van de waarnemingsschaal. Hoe donkerder de kleur, hoe zwaarder deaantasting. controle eek 33 J 3 0 / 0 1 U T UU 1 1 IJ U 1U 0 o 0 1 % 1 roofkever Cryptotaemus 1 J S O / 0 1 U T i UI vv UU sluipwespnagyrus i s a a r v 'T - 1/ IO IS 1 IJ e 0 o J 1 IO 11 IO 1 1 J u 11 1U V Ö 0 0 J à. sluipwesp Leptomasrj I O T VU vv Ut vv LU eek 36 ^ / O l U i I i I I I H-7, n~ n T eek 0 w-w ff-f7 1 'l 3 ö Ö / 0 V 1U - 1 l J 1 i. J / / 0 y Ö U 1U TU I J O 0 T Ö / '1 1 i J 3 b /» TU -' 77 eek ~l 1 2 J 5 6? «VU " YV " Kleur Klasse V? 9 9 antal luis >0 Figuur9.Overzichtvandeaangetasteplantenvoorhetplantmateriaal 'loef' indekassen9 - l2, indeloopvan de tijd.elkvakje stelteenplantvoor.pertafelstaan 180planten.Doormiddelvankleurwordtdegraadvanaantasting (volgenswaarnemingsschaal)weergegeven.hoedonkerderdekleur,hoezwaarderde aantasting. 13

14 eek 33 controle i i a o T.' - ID 1/ It» ID IÜ 11 1U y 8 O 3 J Ü 1 roofkever Cryptolaemus 1 ^ J Ö B ' B V 1 U vv vv sluipwespnagyrus sluipwesp Leptomasti j a o 1 «; J a 0 n - Ö a TU À vv eek 36 1 / J D D JV i 'à J a b 1 d j a a / o y iu À eek 0 1 ^ J b b / a y 1U 1 id j a o - e y iu YV n 1 eek 5 " 1 ; J a b / ü y 1 -; 3 S b B / 0 y TU i b y 1U VU \ w Kleur Klasse 9 V Ç Ç antal luis >0 Figuur. Overzicht van de aangetaste planten voor het plantmateriaal "halfwas" inde kassen 9 - l 2, indeloopvan de tijd. Elk vakje stelt een plant voor. Per tafel staan 180 planten.door middel van kleur wordt degraadvan aantasting (volgens waarnemingsschaal) weergegeven. Hoedonkerder de kleur, hoe zwaarder de aantasting. Voor beide typen plantmateriaal werden de meeste aangetaste planten aangetroffen in de controle kas en in de kas met de roofkevers. 1

15 Conclusies Debiologische bestrijdingvan langstaartwolluis Pseudococcus/ong/sp/nusm Dracaena doorde roofkever Cryptolaemus montrouzien''of de sluipwesp nagyrus fusc/ventr/sof de sluipwesp Leptomastiwasindeze proef onvoldoende. Desluipwespen nagyrus fusciventrisen Leptomastigavende beste bestrijding van langstaartwolluis. Vande roofkever Cryptolaemus montrouzierivtwû geenvraat aanwolluizen waargenomen, ook werd de ontwikkeling vande wolluispopulatie niet geremd. 15

16 Bijlage 1.Kasindeling Het onderzoek vond plaats inde kassen9-12. Inelk vandevier kassen stonden twee tafels met Dracaena marginata.opde linker tafelwerd gestart met het plantmateriaal "toef", opde rechtertafel met halfwas planten. Per tafel stonden twee veldjes met elk 90 planten.an achttien vaste planten per veldwerd wekelijks waargenomen. Objecten Kas9 controle, geen natuurlijke vijanden Kas IO roofkever Cryptolaemus montrouzieri Kas l 1 sluipwesp nagyres fusciventris Kas l 2 sluipwesp Leptomasti Plattegrond van de kassen Toef Veld 2 Halfwas Veld 2 Toef Veld 2 Halfwas Veld 2 Toef Veld 2 Halfwas Veld 2 Toef Veld 2 Halfwas Veld 2 Toef Veldl Halfwas Veld 1 Toef Veldl Halfwas Veld 1 Toef Veldl Halfwas Veld 1 Toef Veldl Halfwas Veldl kas12 kas11 kas kas9 Platl tegrond va Elke tafel bevatt planl enper tafe n een tafel e 18 rijen vanelk planten.inonderstaand schema. Schema is 90% gedraaid. 3 5 =metwolluisbesmetteplantbijstartvan deproef,plantwekelijkswaarnemen =plantwekelijkswaarnemen is elk vakje een f Mant; totaal

17 Bijlage 2. Klimaatgegevens gedurende proefperiode In onderstaandetabelwordthetklimaatinkas KI3weergegevensvoordeperiodewaarindeproef plaatsvond. Minmaand T (RV) =laagsteuurgemiddeldetemperatuur (RV) gemetenpermaand Mamaand T (RV) =hoogsteuurgemiddeldetemperatuur (RV) gemetenpermaand Gem.maand T (RV) =gemiddeldewaardetemperatuur (RV) permaand Std T (RV) =standaardafwijking bijgemiddelde T (RV) Kas 9 IO ll 12 maand Juni Juni Juni Juni Temperatuur min ma gem. maand T maand T maand T StdT 17,9 16,7 18,2 18,3 35,3 35,2 3,6 35,1 22,8 22,5 23,0 23,5 3,3 3,6 3,2 3,6 Luchtvochtigheid min ma gem. maand RV Maand RV maand RV Std RV 3, 33,3 50,2 30,7 87,1 86,8 75,3 86,7 66,9 63,2 63,3 61,2,8 1,7 6,0 15,3 9 IO ll 12 Juli Juli Juli Juli 17,5 16,6 17,9 17, 36,7 35,9 36,2 36,5 23,2 22,6 23,1 23, 3, 3,6 3,1 3, 5,3 2,8 57,7 37,8 91,9 95,3 86, 99,6 76, 79,0 72,7 71, 9,0,2 5,2 11,9 9 IO ll 12 ugustus ugustus ugustus ugustus 17,7 17,6 18,5 17,8 30,8 29,8 30, 31,5 22,8 22,6 23,0 23,0 2,9 2,7 2,5 2,8 56,6 60,6 0,8 91, 82,7 91,5 81,0 7,7 76,9 7,3,3 9,6 9 IO ll 12 September 19,0 September 15,5 September 19, September 19,0 27,3 26,9 27,3 27, 21,8 20,7 21,7 21,8 2,2 2,9 2,0 2,1 63,2 63,2 60,2,9 91,3 97,5 82,6 91,5 80,9 82,9 7, 77,5 6,0 7,, 7,6 9 IO ll 12 Oktober Oktober Oktober Oktober 18,8 13,3 18,9 18,7 26,2 26,1 26, 26,3 20,5 18,5 20,6 20,6 1,2 2,8 1,2 1,2 66,7 6,2 63,6 58,1 89,9 99,6 79,6 89,6 79,2 82,8 71,7 75,5,7 6,1 3,5 7,0 9 IO ll 12 November November November November 18,9 19,2 19,2 18,9 23,8 23,8 23, 23,8 20, 20, 20,5 20, 1,0 1,0 1, , 69,1 67,2 65,6 88,2 93,9 79,0 89,9 82,7 82,9 75,2 79,6 3,6,9 2,7 6, 17