Tiel, Stadsgracht. Knopen, munten en penningen

Transcriptie

1 Tiel, Stadsgracht Knopen, munten en penningen Jan van Oostveen Jan van Oostveen Specialistisch Archeologisch Onderzoek

2 Colofon Auteur: Jan van Oostveen Foto s: Jan van Oostveen Versie: 0 Datum: September 20 Jan van Oostveen kleipijp@xs4all.nl Website: Versie Reden uitgifte 0 Initiële versie Voorpagina: Rekenpenning geproduceerd door Neurenbergse producent Johann Jacob Dietzel. Mogelijk is de deze 8 eeuwse rekenpenning geproduceerd tijdens de regeerperiode van de Engelse Koningin Caroline ( ). 20, Jan van Oostveen, Tiel. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook zonder de schriftelijke toestemming van de auteur. No part of this edition may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means, without written permission of the author. Pagina 2 van 3 Versie 0

3 Inhoudsopgave Colofon... 2 Inhoudsopgave... 3 Inleiding... 4 Knopen... 5 Muntgeld uit het Koninkrijk Muntgeld uit de Republiek Buitenlandse munten Penning... 9 Rekenpenning... 9 Geraadpleegde literatuur... 0 Catalogus... Knopen...2 Muntgeld uit het Koninkrijk...4 Muntgeld uit de Republiek...23 Buitenlandse munten...26 Penning...28 Rekenpenning...30 Zegellood...3 Pagina 3 van 3 Versie 0

4 Inleiding Binnen deze rapportage staan knopen, munten en penningen centraal. Deze vondsten zijn afkomstig van de begeleiding van de baggerwerkzaamheden van de Tielse stadsgracht in 200 Bij de begeleiding is een onderscheid gemaakt tussen een twaalftal zones (A tot en met L). De knopen, munten en penningen zijn allen afkomstig uit het noordelijk deel van de stadsgracht. vormen op de vondsten van de archeologische begeleiding van ACVU zijn in de catalogus opgenomen. In de hoofdtekst is wel een omschrijving van deze door de gemeente Tiel aangeleverde vondsten opgenomen. Afbeelding : De verschillende opgravingszones. Naar Schurmans, 200, bijlage Na rapportage door ACVU zijn de vondsten overgedragen aan BATO. Bij BATO zijn deze vondsten gedeponeerd onder de administratieve code TL-SG. Door ACVU zijn de vondsten globaal beschreven en afgebeeld. Binnen deze rapportage worden de knopen, munten en penningen van deze archeologische begeleiding nader uitgewerkt. De hoofdtekst omvat een omschrijving en afbeeldingen van de belangrijkste vondsten. In de catalogus is een volledige opsomming van de aangetroffen knopen, munten en penningen opgenomen. Daarnaast zijn via de gemeente Tiel ook vondsten aangeleverd die afkomstig zijn uit de stadsgracht. Hiertoe behoren ook een significante hoeveelheid naoorlogse centen en stuivers. Alleen die munten die een aanvulling Schurmans, 200. Pagina 4 van 3 Versie 0

5 Knopen Vermeldenswaardig is dat een grote hoeveelheid vroeg 20ste eeuwse knopen in het noordelijk deel van de gracht is aangetroffen. Opvallend is dat deze knopen dezelfde afbeelding dragen. Deze afbeelding bestaat uit een posthoorn en een tweetal kruislinks aangebrachte bliksemschichten. De knopen komen in twee verschillende maten voor. Het meest frequent zijn de grote knopen met een diameter van 22 mm aangetroffen. De kleine en minder frequent aangetroffen knopen hebben een diameter van 5 mm. Afbeelding 4: Klein type uniformknoop (diameter 5 mm) met tekst PRIMA KWALITEIT. Foto schaal 2: Interessant zijn de teksten die op de achterzijde van deze knopen van bestellers van post- en telegraafkantoren zijn aangebracht. Vier verschillende teksten konden onderscheiden worden. Zij varieerden van EXTRA FEIN en PRIMA KWALITEIT tot namen van de leverancier van de knopen of de producent van de uniformen. Afbeelding 2: Uniformknopen van de post- en telegraaf besteller. Datering Twee verschillende maten in knopen zijn aangetroffen. Foto niet op schaal. Afbeelding 5: Uniformknoop met tekst PARREE & ZONEN, UTRECHT. Foto schaal 2: Afbeelding 3: Uniformknoop met de afbeelding van een posthoorn en een tweetal bliksemschichten. Datering Foto schaal 2: Uniformknopen voorzien van een posthoorn en een tweetal bliksemschichten worden in verband gebracht met de bestellers van de post- en de telegraafkantoren en kunnen grofweg in het eerste kwart van de 20ste eeuw gedateerd worden. Afbeelding 6: Uniformknoop met tekst FRANS PAUWELS DEN HAAG. Foto schaal 2: Pagina 5 van 3 Versie 0

6 Zo komt de naam van de Utrechtse metaalfabrikant PARREE & ZONE UTRECHT meermalen op de knopen voor. Deze naam is over het algemeen slecht te lezen is doordat het reliëf weinig diep is aangebracht. Beduidend beter leesbaar zijn de uniformknopen van FRANS PAUWELS DEN HAAG. Pagina 6 van 3 Versie 0

7 Muntgeld Koninkrijk uit het Het Koninkrijksgeld is afkomstig uit het Noordelijk deel van de gracht. Ze kunnen gedateerd worden in de periode Het zijn de gebruikelijke centen, stuivers en een enkel dubbeltje en kwartje. Daarnaast is een 0 Eurocent stuk gevonden. Omdat deze munten vanaf 2002 werden gebruikt maar al in 999 voor het eerst werden geslagen, zal deze munt tussen 2002 en het jaar van de baggerwerkzaamheden, 2007, in de stadsgracht zijn verloren. Afbeelding 7: ½ cent geslagen in 90 Foto schaal 2: Afbeelding 8: cent geslagen in 884. Foto schaal 2: Via de gemeente Tiel zijn een drietal halfjes aangeleverd. Deze halfjes zijn dusdanig versleten dat het jaartal waarop de munt is geslagen, niet meer achterhaalbaar is. Vanwege dezelfde reden zijn de voorwerpen ook niet in de catalogus afgebeeld. Daarnaast zijn via de gemeente Tiel de volgende naoorlogse munten aangeleverd: Waardeaanduiding cent cent cent cent cent cent cent cent cent cent cent cent cent cent cent cent cent cent cent 0 cent 0 cent 0 cent 0 cent 0 cent 0 cent 0 cent ½ gulden Jaartal Niet leesbaar Aantal exemplaren Pagina 7 van 3 Versie 0

8 4. Muntgeld uit de Republiek In het totaal zijn tenminste negen duiten in het Noordelijk deel van de gracht aangetroffen. De determineerbare duiten zijn afkomstig uit Gelderland, Overijssel, Utrecht en Zeeland. Op één uitzondering na kunnen de duiten in de 8de eeuw gedateerd worden. 5. Buitenlandse munten De buitenlandse munten zijn allemaal afkomstig uit de collectie die door de gemeente is aangeleverd. Het zijn 5 naoorlogse munten die afkomstig zijn uit Spanje, Frankrijk en Duitsland. Deze munten zijn in de catalogus afgebeeld. Daarnaast is een Franse 20 Eurocent munt uit 2002 in de collectie aangeboden door de gemeente Tiel, aanwezig. Afbeelding 9: Duit van Overijssel gedateerd 62 Foto schaal 2: Pagina 8 van 3 Versie 0

9 6. Penning2 Rekenpenning Twee penningen zijn tijdens de archeologische begeleiding aangetroffen. Het is een zogenaamde kantinepenning van de Tielse firma Daalderop en een speelpenning van de Fa. Castricum uit Krommenie. Beide penningen kunnen rondom 970 gedateerd worden. Om grote hoeveelheden muntgeld te kunnen tellen gebruikten geldwisselaars en handelaren rekenpenningen Op een laken waren lijnen voor penningen, stuivers, guldens en honderd en duizendtallen aangebracht. Voor iedere penning werd op de lijn van de penningen een rekenpenning gelegd. Op het moment dat het aantal van twaalf bereikt was werden deze twaalf penningen vervangen door één penning op de lijn met stuivers. Bij twintig stuivers werden de twintig penningen vervangen door één rekenpenning op de lijn met guldens. Op deze manier kon de handelaar of geldwisselaar eenvoudig zijn berekeningen uitvoeren. Afbeelding 0: Kantinepenning van de Tielse firma Daalderop. Datering circa 970. Foto schaal 2: Daarnaast bevonden zich in de collectie die door de gemeente Tiel was aangeleverd nog een Daalderop penning en een tweetal automatenpenningen. Op deze laatste twee penningen staat de tekst ALLEEN VOOR AMUSEMENT / DEZE MUNT HEEFT GEEN WAARDE. Een tweetal identieke 8de eeuwse rekenpenningen zijn aangetroffen. De rekenpenningen zijn geproduceerd door de Neurenbergse producent Johann Jacob Dietzel. Deze producent was actief in de periode 7748 en produceerde vooral voor de Engelse markt. Op deze penning is het wapenschild van het Verenigd koninkrijk (Schotland, Engeland en Ierland) aangebracht met randtekst IOHANN IACOB DIETZEL RECHP COVNTERS. Op de keerzijde is de buste van Wilhelmine Caroline de Brandebourg-Ansbach ( ) met randtekst WILH CAR PR WALLIAE & MAR BR O afgebeeld. Afbeelding 0: Rekenpenning geproduceerd door Johann Jacob Dietzel. Datering en mogelijk Foto schaal 2: 2 Determinatie vondsten archeologische begeleiding door John Kooij, Hilversum. 3 Janssen, 2007, p. 22 Pagina 9 van 3 Versie 0

10 Geraadpleegde literatuur Janssen, H.L. en A.A.J. Thelen, 200 Tekens van leven; opgravingen en vondsten in het Tolburgkwartier in s-hertogenbosch. Utrecht. Schurmans, M., 200. Archeologische begeleiding baggerwerkzaamheden TielStadsgracht. Zuidnederlandse Archeologische Notities 76. Amsterdam. Pagina 0 van 3 Versie 0

11 Catalogus Voor de beschrijving van de producten wordt een uniforme systematiek gehanteerd conform het Deventer systeem. Typenummers zijn niet uitgedeeld omdat de prioriteit van de werkzaamheden bij het documenteren van de vondsten lag. De gehanteerde uniforme beschrijving is als volgt: Beschrijvingssystematiek Inventarisnummer Typenummer Datering 4. Afmeting zonder additieven Materiaal Vervaardigingwijze Decoratie Opschrift Divers Naam Herkomst Literatuur Pagina van 3 Versie 0

12 Knopen Catalogusnummer TL-SG-06; vak J ,2 / 0, Koper Gegoten Knoop Catalogusnummer TL-SG-06; onbekend vak; uit Noordelijk deel gracht uit waterbassin ,7 / 0, Koper Gegoten Knoop Pagina 2 van 3 Versie 0

13 Catalogusnummer TL-SG-06; onbekend vak; uit Noordelijk deel gracht uit waterbassin ,2 / 0,3 en kleine knopen,5 / 0,3 Koper Gegoten Posthoorn met twee bliksemschichten / keerzijde is verschillend: FRANS PAUWELS DEN HAAG ; PRIMA KWALITEIT ; EXTRA FEIN ; PARREE & ZONE UTRECHT Uniformknoop voor bestellers van post- en telegraafkantoren Pagina 3 van 3 Versie 0

14 Muntgeld uit het Koninkrijk Catalogusnummer 4. TL-SG-06; onbekend vak; uit Noordelijk deel gracht uit waterbassin ,4 / 0, Gekroonde leeuw met zwaard en pijlenbundel / twee samengebonden oranjetakken waarbinnen ½ cent ½ cent Catalogusnummer 5. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L Niet leesbaar,4 / 0, Gekroonde leeuw met zwaard en pijlenbundel / twee samengebonden oranjetakken waarbinnen ½ cent ½ cent Catalogusnummer 6. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L 903,4 / 0, Gekroonde leeuw met zwaard en pijlenbundel / twee samengebonden oranjetakken waarbinnen ½ cent ½ cent Pagina 4 van 3 Versie 0

15 Catalogusnummer TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL 878,9 / 0,2 cent binnen Oranjetakken / Staande Hollandse leeuw. cent Catalogusnummer TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL 884,9 / 0,2 cent binnen Oranjetakken / Staande Hollandse leeuw. cent Catalogusnummer TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL 90,9 / 0,2 cent binnen Oranjetakken / Staande Hollandse leeuw. cent Catalogusnummer 0. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL ,9 / 0,2 Niet leesbaar; waarschijnlijk een cent Cent? Pagina 5 van 3 Versie 0

16 Catalogusnummer TL-SG; aangeleverd door gemeente Tiel 948,6 / 0, Waarde aanduiding cent / Koningin Wilhelmina naar rechts cent Catalogusnummer TL-SG-06; onbekend vak; uit Noordelijk deel gracht uit waterbassin 959,6 / 0, Waarde aanduiding cent / Koningin Juliana naar rechts cent Catalogusnummer TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L 962,6 / 0, Waarde aanduiding cent / Koningin Juliana naar rechts cent Catalogusnummer 4. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L 963,6 / 0, Waarde aanduiding cent / Koningin Juliana naar rechts cent Pagina 6 van 3 Versie 0

17 Catalogusnummer 5. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L 965,6 / 0, Waarde aanduiding cent / Koningin Juliana naar rechts cent Catalogusnummer 6. TL-SG-06; onbekend vak; uit Noordelijk deel gracht uit waterbassin 975,6 / 0, Waarde aanduiding cent / Koningin Juliana naar rechts cent Pagina 7 van 3 Versie 0

18 Catalogusnummer TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L 977 2,0 / 0, 5 Cent met vruchtdragende Oranjetak / Koningin Juliana Catalogusnummer TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L 980 2,0 / 0, 5 Cent met vruchtdragende Oranjetak / Koningin Juliana Catalogusnummer TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L 980 2,0 / 0, 5 Cent met vruchtdragende Oranjetak / Koningin Juliana Pagina 8 van 3 Versie 0

19 Catalogusnummer 20. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L 982 2,0 / 0, Waarde-aanduiding met onderbroken rechthoekig vlakje / halfprofiel Koningin Beatrix naar links Catalogusnummer 2 TL-SG-06; onbekend vak; uit Noordelijk deel gracht uit waterbassin 982 2,0 / 0, Waarde-aanduiding met onderbroken rechthoekig vlakje / halfprofiel Koningin Beatrix naar links Pagina 9 van 3 Versie 0

20 Catalogusnummer 2 TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL 975,4 / 0,2 Nikkel 0 cent en jaartal 975 onder een kroon / Koningin Juliana naar rechts 0 cent Catalogusnummer 2 TL-SG; aangeleverd door gemeente Tiel 990,4 / 0,2 Nikkel 0 cent en jaartal 990 / Koningin Beatrix 0 cent Catalogusnummer 24. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L 980,8 / 0,2 Nikkel 2 en jaartal 980 onder een kroon / Koningin Juliana naar rechts 2 Catalogusnummer 25. TL-SG; aangeleverd door gemeente Tiel 989,8 / 0,2 Nikkel 2 en jaartal 989 / Koningin Beatrix 2 Pagina 20 van 3 Versie 0

21 Catalogusnummer 26. Foto schaal : TL-SG; aangeleverd door gemeente Tiel 978 2,8 / 0,2 Nikkel Koninkrijkswapen met waardeaanduiding 2½ Gulden / Koningin Juliana 2 ½ Gulden Pagina 2 van 3 Versie 0

22 Catalogusnummer 2 TL-SG; aangeleverd door gemeente Tiel 200,6 / 0,2 Waarde-aanduiding met de Eurozone op de achtergrond / Koningin Beatrix 0 Eurocent? Catalogusnummer 2 TL-SG; aangeleverd door gemeente Tiel ,2 / 0,2 Waarde-aanduiding met de Eurozone op de achtergrond / Koningin Beatrix 5 Eurocent Catalogusnummer 2 TL-SG; aangeleverd door gemeente Tiel 2000,9 / 0,2 Waarde-aanduiding met de Eurozone op de achtergrond / Koningin Beatrix? 0 Eurocent Catalogusnummer 30. TL-SG-06; onbekend vak; uit Noordelijk deel gracht uit waterbassin ,9 / 0,2 Waarde-aanduiding met de Eurozone op de achtergrond / Koningin Beatrix? 0 Eurocent? Pagina 22 van 3 Versie 0

23 Muntgeld uit de Republiek Catalogusnummer 3 TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL , / 0, Koper Niet leesbaar / Gekroond wapen van Gelderland. Tekst: IN DEO. EST. SPES NOSTRA Duit Gelderland Catalogusnummer 3 TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL 767 2, / 0, Koper Rococostijl versiering met daarin de tekst.d. GEL RIÆ in drie regels / Gekroond wapen van Gelderland. Tekst: IN DEO. EST. SPES NOSTRA Duit Gelderland Catalogusnummer 3 TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL 628 / 0, Koper Tulpkrans met onder het symbool Omega de tekst TRAS ISVLA.NIA. boven jaartal 628 / gekroond wapen van Overijssel Duit Overijssel, Kampen? Pagina 23 van 3 Versie 0

24 Catalogusnummer 34. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL 767 2, / 0, Koper Wapen van Utrecht / STAD UTRECHT 767 Duit Utrecht Catalogusnummer 35. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL , / 0, Koper Wapen van Utrecht / niet leesbaar Duit Utrecht Catalogusnummer 36. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL , / 0, Koper Wapen van Utrecht / STAD UTRECHT 7 Duit Utrecht Catalogusnummer 3 TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL / 0, Koper Wapen van Zeeland / DIA Duit Zeeland Pagina 24 van 3 Versie 0

25 Catalogusnummer 3 TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL , / 0, Koper Niet leesbaar Duit Catalogusnummer 3 TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak JL , / 0, Koper Niet leesbaar Duit Pagina 25 van 3 Versie 0

26 Buitenlandse munten Catalogusnummer 40. TL-SG; losse vondst aangeleverd door gemeente Tiel 99,8 / 0,2 Aluminium - brons 2 PFENNIG / BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND 99 2 Pfennig Duitsland Catalogusnummer 4 TL-SG; losse vondst aangeleverd door gemeente Tiel 950,8 / 0,2 Aluminium - brons 5 PFENNIG / BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND Pfennig Duitsland Catalogusnummer 4 TL-SG; losse vondst aangeleverd door gemeente Tiel 996 2,0 / 0,2 Aluminium - brons 0 PFENNIG / BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND Pfennig Duitsland Pagina 26 van 3 Versie 0

27 Catalogusnummer 4 TL-SG; losse vondst aangeleverd door gemeente Tiel 95 2,0 / 0,2 Aluminium - brons 0 FRANCS 95 / REPUBLIQUE FRANCAISE 0 Francs Frankrijk benaderd op 7 september 20 Catalogusnummer 44. TL-SG; aangeleverd door gemeente Tiel ,2 / 0,2 Waarde-aanduiding met de Eurozone op de achtergrond / Republique Francaise 20 Eurocent Catalogusnummer 45. TL-SG; losse vondst aangeleverd door gemeente Tiel 992,7 / 0,2 Aluminium - brons 5 PTAS / Pasetas Spanje benaderd op 7 september 20 Pagina 27 van 3 Versie 0

28 Penning Catalogusnummer 46. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L; ,2 / 0,2 FA CASTRICUM TEL 8700 KROMMENIE / FA CASTRICUM TEL 8700 KROMMENIE Penning t.b.v. speelautomaten Catalogusnummer 4 TL-SG; aangeleverd via gemeente Tiel Circa 970 2,0 / 0,2 DEZE MUNT HEEFT GEEN WAARDE / ALLEEN VOOR AMUSEMENT Penning t.b.v. speelautomaten Pagina 28 van 3 Versie 0

29 Catalogusnummer 4 TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L; 5-2 Circa 970 2,2 / 0,2 Cupronikkel DAALDEROP op gemarmerde ondergrond / gemarmerde ondergrond Penning (kantinepenning) Catalogusnummer 4 TL-SG; aangeleverd via gemeente Tiel Circa 970 2,2 / 0,2 Cupronikkel DAALDEROP op gemarmerde ondergrond / gemarmerde ondergrond Penning (kantinepenning) Pagina 29 van 3 Versie 0

30 Rekenpenning Catalogusnummer 50. TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L (mogelijk ) 2,0 / 0, Koper Wapenschild van het Verenigd koninkrijk (Schotland, Engeland en Ierland) met randtekst IOHANN IACOB DIETZEL RECHP COVNTERS / Wilhelmine Caroline de Brandebourg-Ansbach ( ) met randtekst WILH CAR PR WALLIAE & MAR BR O Rekenpenning Duitsland, Neurenberg mptes/jeton-britanique benaderd op 2 september 20 Catalogusnummer 5 TL-SG-06; afvoerpijp water uit vak J-L (mogelijk ) 2,0 / 0, Koper Wapenschild van het Verenigd koninkrijk (Schotland, Engeland en Ierland) met randtekst IOHANN IACOB DIETZEL RECHP COVNTERS / Wilhelmine Caroline de Brandebourg-Ansbach ( ) met randtekst WILH CAR PR WALLIAE & MAR BR O Rekenpenning Duitsland, Neurenberg mptes/jeton-britanique benaderd op 2 september 20 4 Dietzel wordt in 7 voor het eerst in Neurenberg als meester genoemd. Na 748 zijn er geen gegevens meer bekend van deze Neurenbergse producent van rekenpenningen. Caroline is in 74 prinses van Wales geworden en de rekenpenning moet daarom van na die datum dateren. Het meest aannemelijk is dat deze rekenpenning is geproduceerd gedurende haar regeerperiode als Koningin ( ). Pagina 30 van 3 Versie 0

31 Zegellood Catalogusnummer 5 TL-SG; losse vondst aangeleverd door gemeente Tiel Pb ,4 / 0,2 Lood Demarson Chetelat & Cie Paris / Fine parfumerie Zegellood t.b.v. parfum Parijs, Demarson-Chetalat5 5 Firma is in 85 onder de naam Demarson opgericht. Later heeft deze firma een naamswijziging ondergaan. De firma was gevestigd op de Rue St. Martin in Parijs. Pagina 3 van 3 Versie 0