Boekverslag Nederlands De ijzeren maagd door Bobje Goudsmit

Transcriptie

1 Boekverslag Nederlands De ijzeren maagd door Bobje Goudsmit Boekverslag door een scholier 3741 woorden 15 mei ,3 37 keer beoordeeld Auteur Genre Bobje Goudsmit Oorlogsroman, Jeugdboek Eerste uitgave 2002 Vak Nederlands 2. Titel: de ijzeren maagd. 3. Schrijver: Bobje Goudsmit 4. Naam en klas: Sanne van Denderen, T3B 5. Samenvatting: Tim heeft een zusje, Sarah. Hij is trots op haar. Zijn kleine zusje. In de brugklas werd ze geboren. Tim was trots op zijn moeder geweest toen zij hem had verteld dat hij een zusje kreeg. Maar zijn vrienden Joris en Jaouad, vonden het maar niets, ze vonden zijn moeder er veel te oud voor. Joris en Tim fietsen altijd samen naar school. Joris is vanaf het begin van de 3e klas verliefd op een meisje. Anouk, ze zit bij de 3 jongens in de klas. Joris wil Anouk een cadeautje geven. Een heel duur cadeau. Maar Joris heeft geen geld. Als ze op school aankomen zien ze Anouk staan. Samen met een jongen, Pieter. Zouden die twee wat hebben? Als ze weg lopen staan Anouk en Pieter daar innig te zoenen. Ja dus. Henk wordt gebeld door de buren van zijn tante. Ze willen hem waarschuwen. Het gaat niet goed met zijn tante Ruth. Als hij het gesprek heeft afgesloten belt hij zijn tante. Hij maakt een afspraak met haar om over 2 weken langs te komen. Hij denkt na over wat zijn vader altijd zei: die tante van jou is een ijzeren maagd. Als Henk 2 weken later bij Ruth aanbelt schrikt hij. Ze is heel erg achteruit gegaan. Eerst lijkt het alsof ze niet meer herinnert dat hij zou komen. En zijn naam vergeten is. Als hij binnen is en wat te drinken heeft, begint hij over een service flat bij hem in de buurt. Kunnen ze nog wat vaker op de koffie komen. En vooral zijn vrouw Betty verheugd zich daarop. Joris is boos. Hij mag niet meer op msn en niet meer naar muziek luisteren. Hij vindt dat zijn ouders in de overgang zitten. Hij wil Anouk nog steeds een cadeautje geven. Alleen hij kan niet met haar naar de bios, dan maar een cd van tarzan. Alleen hij heeft geen geld. Dan krijgt Jaouad een idee! Ze gaan bloemen Pagina 1 van 8

2 verkopen. De laatste 2 lesuren op vrijdag middag. Gym viel voorlopig toch nog wel uit dachten ze. Als ze naar zijn oom gaan die middag krijgen ze gelijk 20 bossen mee. En gaan ze proberen te verkopen. In het begn gaat het moeizaam. Maar daarna krijgen ze de slag te pakken. Maar dan moet Joris weg. Anders komt hij te laat thuis van school, denken zijn ouders. Ze zijn in het totaal 5 uur bezig geweest met bloemen halen en bezorgen bij de mensen. Ruth keek naar de foldertjes die Henk haar had gegeven. Ze bekeek de folder en zag dat ze eigenlijk helemaal geen keus had. Henk en Betty hadden er alles aan gedaan en bijgeschreven zodat ze het wel leuk moest vinden. Ze belde Henk en zei dat ze het allemaal wel goed vond. Binnen 3 weken zat ze in huize Roozenburcht. Als ze naar boven loopt om het zilveren kokertje van de muur te halen, laat ze haar gedachten voor het eerst de vrije loop Haar moeder geeft Ruth het kokertje, bewaar het goed zegt ze er nog bij. Er zit een plukje haar van haar moeder bij in. In Ruths gedachten zal ze er altijd zijn. Als ze woensdag in de pauze gaan eten, maakt Jaouad een rot opmerking over verliefdheid. Dan besluit Joris hem gelijk aan te vallen. Als Joris een opmerking maakt over hoe Jaouad later gaat leven. En Jaouad gelijk terug aanvalt willen ze gaan knokken. Maar Tim springt ertussen. En dan schudden ze elkaar toch de hand. Maar of dit nou echt over is? Als Joris hem en Tim vrijdag zegt dat hij nog maar 1 vriend mee mag nemen naar zijn oom, draait Joris zich om en loop beledigt weg. Als ze de volgende les ingaan gaat Joris niet naast Tim zitten. Maar naast Anouk. En die schijnt Joris nogal grappig te vinden. Maar als Joris Anouk over haar borst wrijft, fluister Myrthe: vuile hoer. Dat hoorde ze, Anouk duwt ruw Joris zijn arm weg en vraagt of ze naast Tim mag zitten. En dat mag. Tim en Jaouad gaan s middags weer verder met bossen bloemen verkopen, hun vaste vrijdag middag baantje. Als Tim al heel snel door zijn bossen heen is, gaat hij naar huis om de 2 bossen voor zijn moeder te brengen. Als hij dan om 4 uur weer op het afgesproken punt staat, is Jaouad er nog steeds niet. Als Jaouad er dan eindelijk aan komt fietsen, verteld hij dat hij een super plek heeft gevonden om de bloemen te verkopen, Huize Roozenbrucht! Maar Tim vraagt niets over Joris Diezelfde vrijdagmiddag in huize Roozenbrucht werd Ruths appartement helemaal ingericht. Behalve het kokertje op de deurpost. De Friese staartklok werd opgehangen. Tik tak tik tak tik tak.. en ze zinkt weer weg met haar gedachten Ik moet een naam verzinnen. Denkt Ruth. Maar ze weet er geen. Het begint te regenen. Als ze er zijn weet ze nog steeds geen naam, Rosa, rosae.. Een woordje wat ze ooit had moeten leren voor Latijn. Rosae, rosam, rosa de witte roos was in de middeleeuwen het symbool van de hoofse liefde, van de zuivere maagdelijkheid. Ze noemde zichzelf Rosa. Als de deurbel gaat bij Ruth, doet ze open en ziet Jaouad staan, met zijn bloemen. Maar ze weet nog niet waar haar vazen zijn en vraagt hem volgende week terug te komen. En ze verteld hem dat ze alleen maar witte bloemen wilt. Pagina 2 van 8

3 Tim, Tim, Tim!! Met Sarah spelen? Vraagt Sarah aan Tim. Nee nu niet Saar. Tim mee eendjes voeren? En omdat Tim geen zin meer heeft in dat gezeur van zijn zusje gaat hij mee naar de vijver om eendjes te voeren. Als ze daar aankomen, zien ze een oudere mevrouw zitten op het bankje bij de vijver. Het is Ruth. Als het brood op is en de eendjes genoeg hebben gehad, wil Sarah de vijver in. Maar dat mag niet van Tim. Dan komt Ruth op hen aflopen. En zegt: wat een klein verwend eierdopje ben jij! En Sarah zegt: Is gemene heks maar Ruth hoorde het niet. Ruth vraagt Sarah hoe ze heet, Sarah fluistert ze. Weet je toevallig ook wat het betekent? Nee? Het betekent Vorstin. Er is voor Tim gebeld als hij thuis komt. Maar ze zou terug bellen. Als de telefoon gaat neemt Tim op. Anouk! Belt voor het huiswerk. Als Tim het huiswerk aan haar vertelt, schrikt ze, shit! Dat heeft ze niet mee gekregen, een wiskunde toets? Haar boek ligt nog op school! Dan biedt Tim aan om haar te komen helpen. Ze stemt er mee in. Om half 8. Als Tim die avond bij Anouks huis komt, komt er een zwarte scooter aangereden, Pieter, met Anouk achterop. Als Tim na 5 minuten aanbelt, doet ze open. En neemt hem mee naar boven. En beginnen aan wiskunde. Als ze na een half uurtje honger krijgen gaan ze naar beneden om wat eten te halen. Ontmoet Tim haar ouders. De bel gaat, Anouks moeder doet open, staat Joris voor de deur. Om Anouks wiskunde boek terug te brengen Tim en Joris krijgen ruzie. Alleen maar omdat Tim gisteravond bij Anouk was om haar wiskunde uit te leggen. Lekker is dat. Is Joris daarom boos. Tim krijgt het geld, wat Joris geleend had voor zijn cd, terug. Ruth had het wel naar haar zin in huize Roozenbrucht. Elke ochtend kwam Lisa, de huishoudster en hulp, een praatje maken. Ging gezellig een kopje koffie met Ruth drinken en wat lekker roddelen. Van de directrice mogen er geen vreemden in de gangen lopen. Dus de jongen met zijn mooie bloemen mocht niet meer terug komen. Maar hij deed het toch wel. Ruth wilde het kokertje op gaan hangen. En vroeg aan Lisa of ze de huismeester langs wilde sturen. Met wat schroefjes en een schroeven draaier. En dat zou Lisa voor haar doen. Maar toen werd Ruth ineens wit Rosa leerde de anderen in het huis kennen, de moeder, vader en hun zoon. Hij sprak nooit tegen haar. Ze wist niet eens hoe hij heette. Als de vader iets vroeg aan Rosa zei hij altijd, hé jij! Elke zondag is Rosa 2 uur alleen thuis. En dat vind ze heerlijk. Alle spanningen van haar af laten glijden. Ruth kwam weer een beetje bij en Lisa hielp haar naar haar slaapkamer. En legde haar op bed. Vrijdag ochtend, het wiskunde proefwerk is nagekeken. Anouk ging naast Tim zitten en begint met hem te praten. Toen hun leraar binnen kwam werd het stil. Iedereen vol verwachting van het proefwerk. Anouk krijgt haar cijfer terug. Een 7! Anouk zoent Tim op beide wangen. Als ze die middag naar huis fietsen vraagt Anouk aan Tim of ze met haar mee naar huis gaat. Nou oké dan. Anouk belt haar moeder en verteld dat ze een 7 heeft. Als ze bij Anouks huis aankomen verteld Anouk wat ze nou zo lief vind aan Tim, hij probeert haar niet meteen te zoenen. Maar gewoon haar te helpen. Zij ziet hem als haar kleine broertje. Als Anouk begint te vertellen over Pieter begint het Tim steeds meer duidelijk te worden dat Anouk niets meer met Pieter wilt. De deur bel gaat Pagina 3 van 8

4 Ruth zat naar buiten te kijken. De huisbaas kwam maar niet. Ze zag wat scholeksters. Die probeerde de eieren te stelen. Maar ze werden het zat. De deurbel ging. Jaouad stond voor de deur. Met zijn bloemen. 2 bossen witte lelies voor mevrouw. Ze zegt tegen hem: ik koop 6 bossen van je voor 30 euro. Als je ze voor me aflevert. Bij mijn nicht. Jaouad ging akkoord. 30 euro snel verdient. Als Jaouad ze gaat bezorgen bij het huis van Anouk kijkt ze heel vreemd op. En dan vraagt Jaouad haar of ze bij haar tante langs wilt gaan met wat schroefjes en een schroeven draaier. En Tim gaat mee. Als ze bij huize Roozenbrucht aankomen, en aanbellen doet Ruth open. Ze ziet Anouk er staan met Tim, ze herkend Tim ergens van ze herinnert zich het weer. De eenden vijver! Ruth vraagt of Tim en Anouk nog even helpen met het kokertje ophangen. Tim krijgt er zelfs geld voor. Als Anouk alvast naar buiten is, krijgt Ruth het weer benauwd en wordt ze weer wit. Ze vraagt aan Tim of hij volgende week terug komt. Als hij wat geld wilt verdienen, 10,- per uur! Natuurlijk wilt hij dat wel, en dan gaat hij weg. Hij gaat samen met Anouk een patatje halen. Als ze daar aankomen, staan er een aantal jongens naar Anouk te staren. Anouk gaat zitten en Tim patat halen. De jongens gaan bij Anouk zitten. Tim kan het net aan en gaat weg. Anouk roept hem nog na. Maar hij luistert niet. Als de telefoon s avonds gaat en zijn moeder naar boven komt met de boodschap dat het voor Tim is, en de naam begint met een A. heeft hij helemaal geen zin om op te nemen. Maar hij moet van zijn moeder. Tim neemt de telefoon aan. Anouk in tranen. Help me Tim, help me. Zegt Anouk. Tim vraagt waar ze is en gaat er naar toe. Als Tim bij Anouk aankomt, ziet hij dat haar lip dik is en haar oog een beetje blauw. Tim begrijpt gelijk dat Pieter het was. En neemt haar mee naar zijn huis. Als bij Ruth diezelfde avond de deurbel gaat, staat de directrice voor haar deur. Die komt binnen voor een praatje. Ze vertelt waarom ze er is. Dat Ruth haar middag eten niet opheeft. Maar dat interesseert Ruth niet zo veel. Dan begint ze over de bloemenjongen, dat het niet mag. De regels. Als Anouk en Tim bij het huis van Tim aankomen, reageren zijn ouders precies zoals ze hadden verwacht. Zijn moeder fleurt Anouk een beetje op en dan brengt Tim haar naar huis. Pas als Anouk echt binnen is gaat Tim weg. Betty heeft de bloemen van Jaouad gekregen. Ze vond ze erg mooi moest Henk zeggen van zijn vouw. Dan krijgt ze weer een flachback naar de oorlog Er komt een man aan de deur, die vraagt hoe ik heet. Rosa, Rosa van de Berg. Zegt de vrouw. Ver familielid. Dan komt Willem de zwijger haar te hulp als de man verder vraagt, ze is een dochter van tante Sjaan, ver familielid u kent het wel. Ik kijk hem aan, hij kijkt terug, en ineens voel ik een vlaag van verliefdheid. Een week later is hij er weer. Ik ben alleen thuis. Opeens staat hij achter me in de kamer. Met een bos rozen en hij zegt: voor jou Rosa, bloemen die goed bij je naam passen. Hij probeert me te zoenen, hij rukt met geweld me kleren van me af, ik kan me niet meer verzetten. De man legt me op de grond, en neemt me met geweld. Auw! Het doet pijn maar ik zeg niets hij weet dat ik Joodse ben. Als jij mij verraad, verraad ik jou en iedereen er om heen! Zegt hij. Tim ging weer naar Anouk toe. Toen ze boven waren begon Anouk, Tim gelijk te zoenen. Tim zijn eerste Pagina 4 van 8

5 tongtikkertje. Als ze naar beneden gaan, zegt Anouks zusje, Judith, dat ze van de week iemand voor hun huis had zien staan, en hij stond de hele tijd te loeren. Tim ging vrijdag middag naar Ruth toe. Net toen hij huize Roozenbrucht binnen wilde stappen, komt Jaouad naar buiten. Hij loopt te vloeken en te tieren. Als jaouad uit het zicht is loopt Tim naar binnen. En als hij 3 keer heeft gebeld gaat de deur open. Anouks tante kijkt hem niet begrijpend aan. Hij legt uit waarom hij er is en wat hij komt doen. En dan herinnert Ruth zich het weer. Zij laat hem binnen, en hij vraagt wat hij komt doen. Zij zegt praten, gewoon alleen maar praten. En ze begint te vragen, over zijn oma. En over Sarah. Dat Tims zusje vernoemt is naar zijn oma, Sarah. Ruth vraagt naar de oorlog. Wanneer zijn oma geboren is. Ze zei altijd dat ze niet in echte liefde geloofde, omdat haar moeder haar zomaar liet gaan. Omdat ze niet voor haar wilde zorgen. Maar Ruth gelooft daar niet in. Ze denkt dat ze niet voor Tims oma heeft kunnen zorgen. Toen vertelde Tim dat ze Joods is. En dan gaat de knop bij Ruth ineens om Ruth herkende Tims blik ergens van. Van Leon, haar broer! Zoals hij had gekeken na 3 jaar dat ze elkaar weer zagen. Vermoeid liet Ruth zich neerzakken in de stoel tegenover de Friese staartklok. En valt weer weg Begint Willem de Zwijger verliefd op mij te worden? Willem is teleurgesteld als ik niet reageer op zijn blikken, merk ik. Ik voel me beroerd. Me buik word steeds dikker en ik word niet meer ongesteld. Dan vraagt de vrouw mij op een dag, ben je zwanger? ik vertel haar met tranen het verhaal. Dan bied Willem de Zwijger aan om met mij te trouwen. Ik zal een goede vrouw van haar maken. Maar Rosa slaat het aanbod af. Als ze na 9 maanden bevalt laat ze het kind meteen weg halen. Maar zonder een naam Als Tim die vrijdag middag thuis komt baalt hij, het baantje bij Anouks tante is helemaal niet leuk. Zij die hem een beetje uithoort. Over zijn oma. Hij neemt zich voor om het baantje op te zeggen. Jaouad heeft gebeld. Moet m nog terug bellen ook. Jaouad heeft Tims hulp nodig met de bloemenverkoop. Als Tim naar Anouks huis fietst diezelfde dag, doet Judith open. En geeft hem wat tips om Anouk te houden. Niet te veel achter haar aan lopen zegt ze. Die zaterdag zou Jaouad bellen. Maar hij belde maar niet, Anouk ook al niet. Hij verveelde zich. Als Anouk zaterdagavond uiteindelijk belt, moet hij zondagmiddag bij haar langs komen. Maar waarom? Als Lisa zaterdagochtend bij Ruth in het appartement komt, is ze al wakker. En ze vraagt Lisa om het kokertje van de deurpost af te schroeven. Als Lisa iets vraagt over haar moeder en of ze Joods is, geeft Ruth antwoord, ze was mijn moeder, dat is voor mij voldoende geweest. Ruth wil ook haar testament laten veranderen en een DNA-onderzoek laten komen. 6. Genre: jeugdroman, oorlogsverhalen. 7. Thema: vriendschap, oorlog goede of slechte afloop: geen van beide, je weet niet hoe het verder gaat, het heeft een open eind. Dus je kan het nog niet zeggen. Pagina 5 van 8

6 7.2. open of gesloten eind: open eind, het stopt ineens met Ruth die verteld dat ze Joodse is, meer word er niet over verteld Boodschap: het heeft geen zin om het verleden weg te stoppen, vroeg of laat komt het toch altijd weer boven. 8. Personen hoofdpersonen: Tim, Anouk & Ruth. 8.2 Belangrijkste bijfiguren: Joris, Jaouad, Sarah, Pieter, Henk, Betty, Lisa, Judith. 8.3 Hoofdpersonen, karakter: Tim, Gaat veel om met zijn ouders en zijn jongere zusje Sarah. Joris en Jaouad zijn goede vrienden van Tim. Hij wordt verliefd op Anouk. Anouk, Puber, ze komt bij Tim in de klas. En word ook verliefd op Tim. Ruth, oude, Joodse dame. Krijgt een baby, Sarah. In de 2e wereld oorlog. Ontmoet Tim, vraagt hem wekelijks langs te komen voor een praatje. Hij krijgt 10,- per uur hoofdpersonen, uiterlijk: Het uiterlijk van Tim en Ruth word niet beschreven. Anouk, half lang krullend haar, altijd strakken korte truitjes, navelpiercing, halfhoge laarsjes met een hakje. Het mooiste meisje van school Verandering in het gedrag van de hoofdpersonen: Nee, het gedrag is niets veranderd in het verhaal. Ze zijn allemaal het zelfde gebleven types: Er komen geen types in het boek voor. 9. Perspectief: het boek is in een hij/zij- perspecitef geschreven hoe weet je dat: iedere keer word gezegd: vb. blz. 12, Ze fietsten verdiept personen: Vanuit Tim, vanuit Ruth en vanuit Ruth in de 2e wereld oorlog (Rosa) 9.3. perspectiefwisseling: nee er is geen perspectiefwisseling. 10. Ruimte/omgeving: Het verhaal speelt zich af in een klein dorpje aan zee hoe weet je dat: ze verteld dat Ruth in een bejaardentehuis aan zee woont sfeer: In Tims geval: een Vriendelijke, rustige, jaloerse sfeer. Bij Ruth, een kille, koude, angstige sfeer. 11. Tijd: het verschil in tijd is verschillend. Soms in onze tijd, maar ook flachbacks van Ruth naar de 2e wereld oorlog blz. 20 Ik mag msn n. blz 162, het lijkt brengen vertelde tijd: de vertelde tijd is ongeveer een half jaar Tijd die je nodig had het boek te lezen: ongeveer 2 en een half uur chronologische volgorde: Het is geen chronologische volgorde flashbacks: Er zitten flashbacks in, Ruth beleeft de helft van haar jeugd nog een keer in gedachten tijdversnelling: Er is tijdversnelling, je weet bijvoorbeeld niet hoe het verder is gegaan met Anouk nadat ze in elkaar is geslagen door haar ex-vriend Pieter tijdvertraging: Nee, er is niet sprake van een tijdvertraging tijdsprongen: Ja er zijn tijdsprongen, je weet bijvoorbeeld niet hoe het verder is gegaan met Anouk nadat ze in elkaar is geslagen door haar ex-vriend Pieter. 12. Spanning: Ja, er is sprake van spanning in het boek manieren van de spanning: Door de rusies kwam er een bepaalde spanning. Maar ik had niet de neigening dat ik het boek in een keer uit moet lezen. 13. Humor: Nee, de schrijver gebruikte geen humor in zijn boek manieren van humor: niet van toepassing. Pagina 6 van 8

7 14. Titel: De ijzeren maagd verwijst naar Anouk en Ruth omdat Anouk niet met pieter naar bed wilde en omdat Ruht verkracht werd. 15. Schrijver: Dit is Bobje Goudsmit. De boeken die ze heeft geschreven: Robbie robot en de zorgenstam Het computervirus Shoe Sjanah en de spinnevrouw Skeelers Gabbers Geen verbinding Afscheidsbrief Waanzinnig verliefd De ijzeren maagd Loservirus De koffer: over een zomerliefde 1991 Werktijden: Als ik tijd heb. Het voordeel daarvan is dat ik dan een prachtig excuus heb om niets aan het huishouden te hoeven doen. Ik heb een bloedhekel aan stofzuigen en poetsen en dergelijke. Favoriete kinderboek als kind: Als kind las ik alles wat los en vast zat. Zodra mijn moeder zei dat een bepaald boek te moeilijk voor me was, gapte ik het mee naar boven om het lekker stiekem op mijn kamer s nachts uit te racen. Ik was dol op de verhalen over het land Narnia, van C.S. Lewis. Tranen met tuiten heb ik vroeger gehuild bij sommige verhalen van Grimm, o.a. bij het verhaal van het wormpje dat van verdriet zijn kopje tegen de muur kapot sloeg, omdat een jongetje zijn kroontje afgepakt had. Zo zielig vond ik dat! Het witte paardje van Elisabeth Goudge is nu nog steeds een van mijn grote favorieten. Wist je trouwens dat J.K. Rowlings, de schrijfster van Harry Potter, dit boek in haar jeugd ook verslonden heeft? Favoriete kinderboek nu: Er verschijnen tegenwoordig erg veel mooie kinder- en jeugdboeken. Dat maakt het voor mij best wel moeilijk om er een keuze uit te maken. Een kleine poging: De tuinen van Dorr, van Paul Biegel. Mooi liefdesverhaal! 16. Mening: Eerst leek het boek mij ingewikkeld, maar hoe verder ik was met lezen hoe spannender het werd. Je werd ook steeds nieuwsgierig al het van de ene verhaallijn naar het andere gaat. Dan wil je graag weten hoe het met de andere verder gaat. Het boek vond ik in het geheel mooi om te lezen en vooral de belevenissen van de jonge Ruth in de Tweede Wereldoorlog. Ze moest bij haar moeder weg, omdat ze joods is en moest onderduiken. Na lang afscheid genomen van haar moeder gaat ze weg met twee mannen die haar kwamen ophalen. Ook moest ze een nieuwe naam aan zichzelf geven om opnieuw te beginnen en de mensen uit het dorp mochten ook niet weten dat ze ging onderduiken. Ze noemde zichzelf Rosa. Pagina 7 van 8

8 Dit stukje vond ik zielig, omdat ze eigenlijk helemaal niet weg wou bij haar moeder. Haar vader en broer waren ook al plotseling verdwenen. Bij zulke stukjes tekst krijg je dan medelijden. De ruzies tussen de drie vrienden waren herkenbaar. In deze tijd en omgeving komen er ook ruzies voor over dingen. In dit geval ging de ruzie om jaloezie van Joris op Anouk en Tim. En Jaouad was boos op Joris voor de racistische opmerking die hij maakte. Sommige momenten waren spannend. Toen Anouk in elkaar werd geslagen door haar ex-vriend Pieter nadat ze het had uitgemaakt met hem. Het verhaal vind ik wel verrassend verlopen. Aan het einde van het verhaal wordt er duidelijk gemaakt dat de oma van Tim de dochter van Ruth is. Ik had niet verwacht dat het toevallig ter sprake kwam in het gesprek van Ruth en Tim, waarmee Tim tien euro per uur verdiende. Pagina 8 van 8