Stichting Comenius Museum. Cultuurhistorisch museum in Naarden

Transcriptie

1 Stichting Comenius Museum Cultuurhistorisch museum in Naarden 0

2 Inhoud Voorwoord. 1. Jan Amos Comenius, ( ) 2. Missie, doelstellingen en ambities van de Stichting Comenius Museum. 3. Het Comenius Museum a. Zorg voor de instelling; Mutual Cooperation Agreement, het Museumregister b. Zorg voor het publiek: tentoonstellingen, activiteiten en educatie c. Zorg voor de collectie: behoud, verwerving, ontsluiting en onderzoek 4. Het Mausoleum 5. De culturele erfenis a. Comeniusdag b. Comeniusprijs c. Onderzoek 6. Interne organisatie. 7. Samenwerking met partners en andere organisaties. 8. Huisvesting, veiligheid, financiën en begroting 9. De toekomst van het museum 1

3 2

4 Voorwoord De Stichting Comenius Museum in Naarden draagt zorg voor het Comenius Museum, het Mausoleum en behoud en verspreiding van het gedachtegoed van de grote Europese geleerde Jan Amos Comenius. Veel mensen hebben de associatie dat Comenius en Naarden iets met elkaar te maken hebben. Maar hoe zit dat precies? Daarom vindt u als eerste in dit jaarverslag een korte schets van Comenius en zijn gedachtegoed. De Stichting heeft in het jaar 2017 een uitgebreid programma en veel activiteiten, zowel binnen als buiten het Comenius Museum, verzorgd. Naast een aantal tentoonstellingen, de Comeniusdag 2017 en publicaties van het kenniscentrum is er dit jaar ook veel aandacht besteed aan de inhoudelijke, financiële en rechtspositionele status van het Comenius Museum, zowel in Nederland als in internationaal verband. Met dit jaarverslag bieden we u graag de mogelijkheid on kennis te nemen van de veelzijdige activiteiten van onze Stichting met zijn steeds breder wordende internationale samenwerkingsnetwerk met o.a.de Tsjechische overheid, de partner-musea, de Deutsche Comenius Gesellschaft en de steeds intensievere contacten met de landen alwaar Comenius gedurende zijn leven woonde. Ing. Hans van Oostveen Voorzitter drs. Helena Verhoef-Musílková Secretaris 3

5 1. Jan Amos Comenius, theoloog, filosoof en pedagoog. ( ) 1. Wie is Comenius? Jan Komenský wordt geboren op 28 maart 1592 in het hart van Europa, het huidige Tsjechië aan de grens tussen het toenmalige Moravië en Hongarije. Als weeskind groeit hij op in de Broedergemeente. De leden van deze geloofsgemeenschap streven naar een leven zoals de eerste christenen. Zijn talent als student wordt herkend. Hij gaat theologie studeren aan de calvinistische universiteiten van Herborn en Heidelberg. Daar verandert hij zijn naam in Jan Amos Comenius. Na zijn studie volgt een aanstelling als leerkracht op de Broedergemeenteschool in Přerov waar hij vier jaar eerder zelf leerling was. De Reformatie, het grote conflict tussen katholieken en protestanten, en de politieke gevolgen daarvan beïnvloeden zijn levensloop diepgaand. Hij verliest vrouw en kinderen aan de pest die de soldaten met zich meebrengen. In 1628 vlucht hij met geloofsgenoten naar Polen. Hij hertrouwt en wordt opnieuw vader maar zal opnieuw vrouw en kinderen overleven. Comenius werkt hard en publiceert veel. Hij maakt naam als theoloog, filosoof en pedagoog. Zijn werk en opvattingen brengen hem naar Engeland, Zweden, Polen, Hongarije en Nederland. Dankzij het mecenaat van de familie De Geer leeft Comenius de laatste 14 jaar van zijn leven in Amsterdam. Hier kan hij zijn opvattingen in vrijheid laten drukken. Comenius sterft op 15 november 1670 in Amsterdam. Hij wordt begraven in de Waalse kerk van Naarden. 2. Wat vindt Comenius? Comenius leven speelt zich af in het tijdvak van ontdekkers en hervormers. Men ontdekt de reikwijdte van de wereld en wordt nieuwsgierig naar de samenhang van alles met alles. Kritiek op de kerk en de geloofspraktijk leiden tot polarisatie en politieke problemen. Comenius heeft oog voor het verschil tussen arme en rijke landen, macht en onmacht, kracht en recht. De wereld is in zijn ogen uit balans geraakt. Verandering van denken en doen in gezin, school, kerk en samenleving zijn nodig voor harmonie tussen de mensen en hun omgeving. Met zijn geloof en vertrouwen in God houdt hij hoop op een betere toekomst voor de mensen en hun wereld. Als remedie tegen de oorlogen die zijn tijd teisteren, pleit hij voor de instelling van een College van het Licht, een Heilige Kerkvergadering en een politiek wereldlijk Tribunaal. Deze colleges moeten volgens hem kennis en inzicht bevorderen en religieuze en politieke conflicten voorkomen of oplossen. Hierin schemeren de Unesco, de Wereldraad van Kerken en de Verenigde Naties al door. 4

6 3. Waarom Comenius in Naarden? Comenius wordt op 22 november 1670 in de Waalse kerk van Naarden begraven. Waarschijnlijk gebeurt dit omdat Comenius goede banden had met de Waalse kerk en een familielid van De Geer hier predikant is. Zijn rustplaats raakt in de vergetelheid maar wordt aan het einde van de 19e eeuw herontdekt. In 1892 wordt in Naarden de 300ste geboortedag van Comenius herdacht met een concert, een monument en een tentoonstelling in het stadhuis. Deze tentoonstelling markeert het begin van het Comenius Museum dat in 1924 verhuist naar de Turfpoortstraat. In de jaren wordt op verzoek van de Tsjechische regering de voormalige Waalse kerk ingericht als Mausoleum. Een team van Praagse kunstenaars onder leiding van de architect en meubelmaker prof.dr.ir. Ladislav Machoň ( ) ontwerpt en realiseert het nieuwe interieur van de kapel. De beeldhouwer Jaroslav Horejc ( ) is verantwoordelijk voor het hekwerk en de kandelaar. De zeven glaspanelen zijn van de hand van de glasgraveur Jaroslav Benda ( ). De afbeeldingen op de glaspanelen tonen Comenius als pedagoog, filosoof, bisschop, politicus en als vluchteling. Het reliëf van het hekwerk beelden belangrijke momenten uit het leven van Comenius uit. Het grote houtsnijwerk is van de hand van Karl Stipl ( ). In 1992 bij de vierhonderdste geboortedag worden mausoleum en museum in één gebouw met elkaar verbonden. Jaarlijks wordt de geboortedag van Comenius herdacht met de Comeniusdag omstreeks 28 maart. Nadere informatie is te vinden op 4. Wat doet het Comenius Museum? Het Comenius Museum zet zich in om het gedachtegoed van Comenius onder de aandacht te brengen door middel van tentoonstellingen, lezingen, publicaties en andere activiteiten. Het Comenius Museum werkt daarbij samen met instellingen uit binnen- en buitenland. De activiteiten vinden plaats in het museum aan de Kloosterstraat 33 te Naarden en in het naastgelegen mausoleum. Informatie over tentoonstellingen en andere activiteiten vindt u op 5. Contact Comenius Museum Kloosterstraat RS Naarden T: E: info@comeniusmuseum.nl 5

7 2. Missie, doelstellingen en ambities Stichting Comenius Museum De Stichting Comenius Museum is een permanente instelling ten dienste van de samenleving en haar ontwikkeling, toegankelijk voor het publiek en niet gericht op het maken van winst, die de (im)materiële getuigenissen van en over Comenius, zijn leven, gedachtegoed en omgeving verwerft, behoudt, wetenschappelijk onderzoekt, presenteert en documenteert en hieraan bekendheid geeft voor doeleinden van studie, educatie en genoegen. 1. Missie (waar staan we voor) De Stichting Comenius Museum heeft als doelstelling conform haar statuten, art.1 het bevorderen van de aandacht voor het gedachtegoed van Jan Amos Comenius als veelzijdig geleerde theoloog, filosoof, pedagoog en politiek denker in relatie tot de historische en hedendaagse ontwikkelingen op het gebied van educatie, samenleving en zingeving. Daarbij wordt gepoogd om een verbinding tot stand te brengen tussen zijn werk, zijn veelomvattende inzichten en zijn overstijgende internationale betekenis enerzijds en de verscheidenheid in het tegenwoordige Europese denken anderzijds. 2. Doelstellingen De doelstellingen van de Stichting Comenius Museum zijn in de statuten als volgt geformuleerd: 1. Het instandhouden van het Comenius Museum te Naarden met de daarin ondergebrachte verzameling gedenkstukken en documentatie over het leven, werk en gedachtegoed van de geleerde Jan Amos Comenius (Komenský) (28 maart november 1670). 2. Het dagelijkse beheer van en het toezicht op het, inpandig met het museum verbonden Comenius mausoleum en het zorgdragen voor de toegankelijkheid hiervan. 3. Het bijdragen aan het behoud van de culturele erfenis van Comenius door het bij een breed publiek onder de aandacht brengen en uitdragen van kennis over de persoon Comenius en zijn gedachtegoed. 3. Ambities De drie genoemde doelstellingen van de Stichting, te weten zorg voor het Comenius Museum, voor het Mausoleum en de culturele erfenis van Comenius zijn onverbrekelijk met elkaar verbonden en versterken elkaar blijvend. 6

8 1. Samenwerking vanuit de actualiteit De Stichting Comenius Museum wil door middel van vaste en tijdelijke exposities, lezingen, symposia en conferenties, de Comeniusdag, publicaties, onderwijsprojecten voor scholen, en andere activiteiten voortdurend laten zien hoe het denken van Comenius in onze tijd nog steeds bijzonder actueel is. Dit biedt een breed scala aan mogelijkheden voor samenwerking van onze Stichting met allerlei organisaties zoals andere musea, maatschappelijke en wetenschappelijke instellingen in binnen- en buitenland. 2. Samenwerking op lokaal, regionaal en internationaal niveau De Stichting Comenius Museum heeft op lokaal niveau een goede samenwerking met de gemeente Gooise Meren waarin de gemeente Naarden in 2016 is opgegaan. Tevens onderhoudt de Stichting Comenius Museum goede contacten met culturele instellingen en onderwijsinstellingen bij de realisatie van projecten in de regio. Op nationaal niveau richt de Stichting Comenius Museum zich op een steeds intensievere samenwerking met de andere musea en diverse culturele organisaties, onderwijsinstellingen, wetenschappelijke instituten voor zover deze zijn te relateren aan (het gedachtegoed van ) Comenius. In internationaal verband streeft de Stichting Comenius Museum naar verdere verdieping van de bestaande relaties met partners in de Tsjechische Republiek en de andere landen van de Visegrad groep (Slowakije, Polen, en Hongarije) en Duitsland. In de uitwisseling van informatie en plannen op weg naar het Comeniusjaar 2020 liggen hier kansen op het gebied van uitbreiding van het internationale netwerk, samenwerking en uitwisseling van projecten. 3. Uitbouw van de kennisfunctie De Stichting bezit en onderhoudt een bibliotheek en archief, geeft een Comenius Nieuwsbrief uit, is door de website manifest op internet, werft sponsors en donateurs en onderhoudt contacten met Nederlandse en internationale universiteiten. De Stichting wil de kennisfunctie van het Comenius Museum blijven versterken en uitbreiden, zodat het nog meer kan uitgroeien tot het kenniscentrum over Comenius in Nederland. Dit kenniscentrum wil ook de huidige samenwerking met internationale partners versterken, o.a. met Comeniuscentra in andere landen. 7

9 3. Het Comenius Museum a. Zorg voor de instelling; Mutual Cooperation Agreement en Museumregister 1. Mutual Cooperation Agreement Het bestuur heeft ook in 2017 overleg gevoerd over de voortzetting van het Mutual Cooperation Agreement tussen de Tsjechische overheid, de gemeente Gooise Meren en de Stichting. De nieuwe gemeente Gooise Meren heeft de terbeschikkingstelling van het museumgebouw aan de Stichting Comenius Museum gewaarborgd. De samenwerking, zoals voorgaande jaren met de gemeente Naarden, is door de gemeente Gooise Meren overgenomen en voortgezet. 2. Het Museumregister Het museum beheert een eigen collectie voorwerpen gerelateerd aan Comenius, een eigen bibliotheek met werk van en over Comenius en zijn gedachtegoed, een eigen archief dat teruggaat tot de oprichting in 1892 en een verzameling documentatie. Het Comenius Museum is sinds het jaar 1997 geaccrediteerd bij het Nederlandse Museumregister en bleek bij de laatste audit in 2015 opnieuw te voldoen aan de eisen voor accreditatie. In 2017 is verder gewerkt aan de ontsluiting van de voorwerpencollectie, de bibliotheek en het instellingsarchief. b. Zorg voor het publiek; tentoonstellingen, educatie en overige activiteiten Het publiek van het Comenius Museum bestaat uit bezoekers van alle leeftijden. Globaal tweederde deel van de bezoekers zijn volwassenen uit Nederland. Het overige derde deel wordt gevormd door bezoekers uit de rest van de wereld. Ook bij de andere activiteiten van net Comenius Museum zoals de Comeniusdag, de lezingen en symposia bestaat het publiek uit volwassenen. Naast de volwassenen zijn er de leerlingen van de middelbare school en de studenten van het hoger onderwijs die doorgaans in groepsverband het museum bezoeken. Een bescheiden maar niet onbelangrijk deel van de bezoekers bestaat uit leerlingen van Nederlandse basisscholen die jaarlijks het museum bezoeken. Onder deze kinderen is de educatieve opstelling van de Wunderkammer populair. 8

10 Tentoonstellingen 1.1 Vivat Comenius vaste tentoonstelling Deze is in 2006 tot stand gekomen in samenwerking met het Tsjechische Ministerie van Cultuur en het museum in Uherský Brod. Naast de panelen met informatie en afbeeldingen uit het leven van Comenius is er voor de bezoekers een filmpresentatie over het leven van Comenius in drie talen (Nederlands, Engels en Tsjechisch). In samenwerking met de Tsjechische overheid wordt voor 2020 een nieuwe vaste tentoonstelling in het Comenius Museum ontwikkeld. 1.2 Wereld Beeld 24 juni - 22 januari 2017 In 1658 verscheen de eerste druk van het boek Orbis Sensualium Pictus, vrij vertaald: de zintuiglijk waarneembare wereld samengevat in afbeeldingen. Deze editie bevatte 150 onderwerpen die ieder voorzien waren van een afbeelding. De onderwerpen en afbeeldingen waren bedoeld om leerlingen een indruk te geven van de wereld waarin zij later zouden gaan functioneren. Daarmee was het één van de allereerste geïllustreerde schoolboeken ter wereld. In de tijd van Comenius werd de wereld verder in kaart gebracht en nam de kennis over hemel en aarde snel toe door tal van ontdekkingen. In zijn Orbis Sensualium Pictus geeft hij recente ontdekkingen door aan de schoolgaande jeugd. Het boek weerspiegelt ook de samenleving uit die tijd. Onderwerpen laten niet alleen zien hoe de mensen hun brood verdienen, maar ook hoe de samenleving te maken krijgt met oorlog en bezetting. Het leven van velen in die tijd werd gedomineerd door godsdienstoorlogen, machtspolitiek en hun gewelddadige gevolgen. Zelf zag Comenius zich al in 1628 gedwongen om zijn vaderland om godsdienstige redenen te ontvluchten om er nooit meer terug te kunnen keren. De oorzaak van veel ellende zag Comenius in de onwetendheid van mensen. Onderwijs moest volgens hem mensen helpen om werkelijk mens te worden door te leren het goede te doen. In de tentoonstelling is ook de geschiedenis van het boek zelf gepresenteerd. Het boek verspreidde zich snel vanuit de Duitstalige landen naar Engeland, waar het al in 1659 werd gedrukt door de Londense uitgever Charles Hoole. De twaalfde editie, die wordt toegeschreven aan William Jones, werd in 1798 gedrukt in New York. De eerste Poolse editie werd gepubliceerd in 1667, dankzij de Poolse uitgever Kaspar Müller in Wroclaw. De Orbis Pictus was ook erg populair in Noord-Europa, Denemarken en Zweden. Het werk werd steeds aangepast en aangevuld, afhankelijk van de behoeften taal van het betreffende land. Het grootste deel van de tentoonstelling wordt gevormd door het werk van 26 kunstenaars die zich door dit boek hebben laten inspireren en ons daarmee weer stof tot nadenken geven. De deelnemende kunstenaars zijn Marcel Bastiaans, Udo Brähler, Peggy Eras, Louisa Francine, Louise Ellen van Gorkom, Desiré Haverkamp, Bea van der Heijden, Barbara Houwers, Marijke Jager, Elganan Jelsma, Petra Knol Daudeij, Marleen Leysen, Wim van Loon, 9

11 Carola Mokveld, Hester Pilz, Xandra Richters, José van t Rood, Louise Schoon, Rob Schultheiss, Petra Smits, Joke Struik, Saskia Spitz, Helga Troll, Inger Vonkeman, Elize van der Werff, Diklah Zoh Organisatie: Comenius Museum Naarden in samenwerking met Pubart Hilversum en het Muzeum J.A. Komensky in Uherský Brod. Samenstelling: drs. Hans van der Linde, Elganan Jelsma 1.3 Unitas Fratrum, de kerk van Comenius 1 maart - 15 okt 2017 In oktober 1517 spijkerde Maarten Luther zijn beroemde stellingen op de kerkdeur van Wittenberg. Deze historische gebeurtenis zal 500 jaar later in 2017 op verschillende manieren worden herdacht omdat in de loop van de geschiedenis deze daad is aangemerkt als het begin van de Reformatie. Minder bekend is dat Maarten Luther voortging op een pad dat honderd jaar eerder was ingeslagen door de Tsjechische theoloog en reformator Jan Hus. In 2015, ter nagedachtenis aan het feit dat Hus voor zijn overtuiging het leven liet op de brandstapel van Konstanz in 1415, heeft het Comenius Museum hier met een bijzondere thematentoonstelling aandacht aan besteed. In het kader van de aandacht voor de Reformatie is nu een expositie ingericht over de Unitas Fratrum. Dit protestantse kerkgenootschap ontstond in de periode van de Boheemse Reformatie en kreeg in 1457 vastere vorm. De Unitas Fratrum richtte zich in navolging van Hus op de bijbel als richtsnoer voor doen en denken. Leidende figuren onderhielden contact met Erasmus en later met Luther die hen waardeerde om hun levenshouding. De door het Comenius Museum Uherský Brod samengestelde tijdlijn laat zien hoe de Unitas Fratrum in de loop van de tijd zwaar werd vervolgd door de katholieke overheid. Het Comenius Museum Naarden heeft dit materiaal aangevuld met materiaal over de laatste bisschop van de Tsjechische tak van de Unitas Fratrum; Jan Amos Comenius. In de expositie is ook aandacht voor de doorstart van de Unitas Fratrum via de vluchtelingengemeenschap die in 1722 in het Saksische Herrnhut ontstond. Deze Hernhutters vestigden zich ook in Nederland en bouwden in de periode het complex van het Broeder- en Zusterplein in Zeist. Een groep senioren van de Evangelische Broedergemeente uit Zeist heeft de tentoonstelling bezocht en een lezing van de directeur bijgewoond. Organisatie: Comenius Museum Naarden in samenwerking met het Muzeum J.A. Komenský in Uherský Brod. Samenstelling: drs. Hans van der Linde 10

12 1.4 Education for All. The legacy of J.A. Comenius to the world. 15 maart - 15 oktober In deze tentoonstelling werd in kort bestek een overzicht gegeven van de veelzijdigheid van Comenius contacten en werkzaamheden in de turbulente tijden van toen. Het onderwijsmuseum J.A. Komenský in Praag verzorgde de basis voor deze tentoonstelling die werd aangevuld met originelen uit de collectie van het Comenius Museum in Naarden. Het chronologisch overzicht van Comenius leven liet zien hoe onderwijs, religie, oorlog en politiek de levensloop van Comenius hebben beïnvloed. Hij probeerde in contact met andere grote denkers en onderzoekers de, in zijn tijd, toenemende kennis een plek te geven. Hij creëerde nieuwe onderwijsmaterialen op grond van een doordachte methode die enorm aansloeg. Hij schreef niet alleen over onderwijs en didactiek, maar ook over kerkgeschiedenis, filosofie en natuurwetenschap. Zijn drang om de samenhang van alles met alles te willen doorgronden bracht hem tot de ontwikkeling van zijn pansofie. Het was zijn overtuiging dat mensen, onder andere door onderwijs, ertoe gebracht konden worden om de wereld te verbeteren. Organisatie: Comenius Museum Naarden in samenwerking met het Onderwijs Museum en Bibliotheek J.A. Komenský in Praag. Samenstelling: Phdr. Markéta Pánková en drs. Hans van der Linde. 1.5 Een waardige rustplaats; 80 jaar Comenius Mausoleum 8 mei t/m 15 oktober Op 8 mei 1937 werd de gerestaureerde Waalse Kerk aan de Kloosterstraat in Naarden officieel in gebruik genomen als waardige laatste rustplaats van Jan Amos Comenius ( ). Comenius was op 22 november 1670 in de Waalse Kerk begraven, maar in de loop der eeuwen raakte zijn laatste rustplaats in vergetelheid. Lange tijd nam men aan dat ook de stoffelijke resten daarmee verdwenen waren. Maar uit nader onderzoek in de jaren 1920 bleek dat het graf er nog moest zijn. Uiteindelijk werd besloten om het gebouw, op dat moment deel van de z.g. Weeshuiskazerne, te restaureren en in te richten als Comenius Mausoleum, met een interieur ontworpen door vooraanstaande Tsjechische kunstenaars. In de veronderstelling dat er onder de bevolking van Naarden nog informatie aanwezig zou kunnen zijn over deze gebeurtenis 80 jaar geleden, is voorafgaand aan de tentoonstelling op 19 april een publieksmiddag georganiseerd waar bewoners van Naarden terecht konden met 11

13 verhalen en objecten over de geschiedenis van het mausoleum. Zo kwamen interessante herinneringen en verhalen aan de oppervlakte. In het kader van dit jubileum is de publicatie Comenius en Naarden geschreven door Pieter J. Goedhart, Jan. C. Henneman en Hans van der Linde bij de opening van de tentoonstelling gepresenteerd. Voor de opening van de tentoonstelling werd een speciale ontvangst voor geïnteresseerde inwoners van Gooise Meren in het museum georganiseerd. Organisatie: Comenius Museum in Naarden. Samenstelling: drs. Hans van der Linde. 1.6 Jaroslav Horejc - De Praagse meester van de art deco 27 oktober - 28 februari 2018 Horejc ( ) is in Nederland vooral bekend door zijn medewerking aan de inrichting van het Comenius Mausoleum. Eerder werd in Praag een overzichtstentoonstelling aan hem gewijd, samengesteld uit de collectie van het Praagse Museum voor Decoratieve Kunsten. In Tsjechië geldt de pas herontdekte Horejc als een van de belangrijkste kunstenaars van de 20e eeuw. Hij verbleef zijn hele leven in Praag waar hij werd opgeleid aan de Academie voor Toegepaste Kunsten. In 1918 nam hij het atelier voor metaalbewerking van zijn leermeester Emanuel Novák over dat hij tot 1948 zelf leidde. In 1966 werd hij in Tsjechië geëerd voor zijn gehele oeuvre. Voor de Eerste Wereldoorlog was Wenen het culturele hart van Europa. In het vroege werk van Horejc is de invloed van onder andere Gustav Klimt en Franz Metzner terug te vinden. Hoewel de jonge kunstenaars van zijn generatie de klassieke kunst afwezen, lieten zij zich er wel degelijk door inspireren. Nieuwe archeologische ontdekkingen in het mediterrane cultuurgebied aan het einde van de 19e eeuw droegen daar aan bij. De jonge kunstenaars uit die tijd waren thuis in verschillende disciplines. Horejc liet zich inspireren door de Wiener Werkstätte. Op zoek naar nieuwe vormen, kwam Horejc in de kubistische stroming terecht en creëerde zo enkele bijzondere objecten. In zijn sieraden en metalen reliëfs ontpopte hij zich als typerend voor de art deco. Horejc gaf de mythische Praagse Golem vorm voor een film in de jaren vijftig. Deze figuur was volgens een oude mythe door rabbi Low gecreëerd om het Praagse getto te beschermen. 12

14 Horejc werd betrokken bij ontwerpen die in opdracht van de staat werden uitgevoerd. Talloze mensen hebben de door hem ontworpen munten van 10 en 20 kronen door hun handen laten gaan. Hij maakte ook portretten van de beide founding fathers van de eerste Tsjechische Republiek T.G. Masaryk en M.R. Štefánik. Later ontwierp hij ook reliëfs en objecten voor verschillende regeringsgebouwen in Praag. Ook voor de vrijmetselarij heeft Horejc ontworpen. Hij werd door de architect Ladislav Machoň betrokken bij de prestigieuze opdracht om het mausoleum ter ere van de nagedachtenis van Comenius vorm te geven. Voor het mausoleum ontwierp hij acht bronzen beelden waarmee hij belangrijke momenten uit het leven van Comenius uitbeeldde. Ook de kolossale en indrukwekkende kandelaar geplaatst naast het graf van Comenius, is door hem gemaakt. Organisatie: Muzeum J.A. Komenského Uherský Brod, in samenwerking met het Museum van Decoratieve Kunst uit Praag. Samenstelling: dr. Martina Lehmanova Helaas moest de tentoonstelling Via Lucis, ter nagedachtenis aan de Tsjechische kunstenaar, designer en architect, Bořek Šípek in 2017 worden afgelast omdat de voornaamste bruikleengever zich op het laatste moment uit het project terug trok. Dankzij de inspanning van het team is het in samenwerking met een aantal museale partners uit Tsjechië en Nederland gelukt om het ontstane gat in de programmering te vullen met enkele nieuwe tentoonstellingen. 13

15 2 Educatieve activiteiten 1. Rondleidingen Op de eerste zondag van de maand verzorgt het Comenius Museum rondleidingen in het mausoleum. De bezoeker betaalt dan wel entree maar krijgt de rondleiding gratis aangeboden. Daarnaast worden rondleidingen op verzoek gegeven. Dit jaar zijn er diverse rondleidingen in het Nederlands, Tsjechisch en Engels op aanvraag verzorgd. Het gaat hier om uiteenlopende groepen zoals ( Tsjechische en Slowaakse) reisgezelschappen, excursies van serviceclubs zoals Rotary of Lions, excursies van ouderengezelschappen en dergelijke. Als rondleider zijn enkele enthousiaste vrijwilligers beschikbaar. Bezoekers van het mausoleum kunnen sinds 2016 gebruik maken van de app IZI- Travel waarmee digitale rondleidingen in het Nederlands en Tsjechisch beschikbaar zijn. Bezoekers kunnen met hun smartphone de rondleiding downloaden en vervolgens het mausoleum begeleid bezoeken. 2. Schoolbezoek Tijdens het jaar 2017 heeft een stijgend aantal groepen uit het basis- en voorgezet onderwijs gebruikgemaakt van het educatief programma Comenius Museum. Ook Tsjechische scholieren hebben dit programma gebruikt. 1. Programma voor het basisonderwijs Voor de basisschoolgroepen 6,7 en 8 zijn programmaonderdelen beschikbaar waarmee de leerlingen in het Mausoleum, de vaste opstelling en in de Wunderkammer aan de slag kunnen gaan, nadat zij in een groepsgesprek kennis hebben genomen van het Comenius Mausoleum. De Wunderkammer is een grote vitrine waarin allerlei inheemse en uitheemse dieren zijn opgenomen. Behalve dat de kinderen zich hierover kunnen verwonderen, wordt hen ook naar deze dieren, hun voortplanting en hun leefomgeving gevraagd. Enkele scholen zoals de Tweemaster en de Calsschool alsmede de Comeniusschool uit Zeist hebben het onderwijsaanbod in hun curriculum ingepast en komen jaarlijks op bezoek. 14

16 2. Programma voor het voortgezet onderwijs Een bezoek aan het Comenius Museum maakt deel uit van een programma van scholen uit het voortgezet onderwijs in Nederland en buitenland. Wanneer men zich op tijd aanmeldt, wordt er een rondleiding in drie talen aangeboden, namelijk in het Engels, het Tsjechisch en het Duits. 3. Programma voor docenten In 2017 zijn opnieuw contacten gelegd met het Comenius College in Alphen aan de Rijn, scholengemeenschap voor voortgezet onderwijs. Dit leidde ertoe dat de leiding van het Comenius College het Comenius Museum gaat bezoeken. De docenten zullen kennis maken met leven en werk van Comenius, met als einddoel het presenteren van deze kennis aan de studenten in een gezamenlijk project. In 2017 zijn ook voorbereidende gesprekken gevoerd met GRIP, (gereformeerd identiteits platform). Deze organisatie is actief voor leerkrachten in het voortgezet onderwijs en wil in het Comenius Museum enkele van haar studiedagen organiseren. 3. Overige activiteiten 1. Stadswandelingen In samenwerking met het plaatselijk VVV- kantoor worden toeristen door de vestingstad geleid. Daarbij wordt ook kort het mausoleum bezocht. 2. Nieuwjaarsbijeenkomst van de VNTS De Vereniging Vrienden Nederland-Tsjechië & Slowakije (VNTS) heeft op 28 januari 2017 haar traditionele jaarlijkse bijeenkomst georganiseerd in het Comenius Museum. 3. Meet en Greet Een bijzondere bijeenkomst op 22 januari als afsluiting van een reeks van bijeenkomsten in het kader van de tentoonstelling Wereld Beeld. Bezoekers konden tijdens deze gelegenheid met de kunstenaars in gesprek komen over de kunstwerken en de opvattingen van Comenius. In samenwerking van Comenius Museum en Pubart Hilversum. 4. Bezoek, rondleiding en koffietafel. Op 2 april heeft een groep uit de gemeente Brielle het Comenius Museum bezocht en op 22 april de Groep Oudheidkamer Tiel. De bijeenkomsten waren verzorgd met rondleidingen en een koffietafel. 5. Off Fotofestival 18 mei 20 juni Tijdens het tweejaarlijkse Foto Festival Naarden wordt ook het Off Fotofestival georganiseerd. Het Comenius Museum stelde twee expositieruimten op de eerste etage beschikbaar aan de organisatie van het Off Festival. In de Kleine Zaal exposeerde Erik Heijweege zijn project over IJsland 15

17 en in de Grote Zaal exposeerden vier fotografen. Het Off Festival organiseerde een een workshop en op 11 juni een lezing. Op 18 juni werd het Off Fotofestival in het museum afgesloten. 6. Nationale Museumweek van april 2017 Het goud van het Comenius Museum en het Mausoleum. Het Comenius Museum deed ook dit jaar mee aan de Museumweek. Het Comenius Mausoleum met zijn glas-in-loodramen, glaspanelen en bijzondere koorhek met bronzen beelden vormen het goud van het Comenius Museum. Ter gelegenheid hiervan werden gratis rondleidingen gegeven. 7. Festival Vocaal 23 september Bezoekers bezochten meerdere concerten in het mausoleum. Ook dit jaar wederom georganiseerd in het kader van het Festival Vocaal. 8. Open Monumentendagen - 10 september 2017 in het Comenius Museum Het thema was dit jaar Boeren, burgers en buitenlui Het Comenius Museum liet daarbij het Mausoleum zien met het werk van de Tsjechische kunstenaars en ambachtslieden: Horejc (de beelden), Benda (de glaspanelen) en Štipl (houtsnijwerk). 9. Benefiet concert voor Poolse kinderen Benefietconcert Stichting Poolse Weeskinderen Naarden, gehouden in het Comenius Museum op 16 november 10. Historisch Café Het Historisch café in Naarden, waarvan wij één der partners zijn heeft wederom een aantal lezingen over historische onderwerpen georganiseerd. De meeste in de nieuwe locatie de Mess, en twee in de Grote kerk Naarden 11. Bachvereniging. De landelijk bekende Bachvereniging heeft in het Comenius Museum een bijeenkomst georganiseerd op 13 december. 12. Verhuur De zalen van het museum op de begane grond kunnen worden gehuurd voor groepsbijeenkomsten, verjaardagen of andere gelegenheden die passen bij het karakter van het museum. In 2016 is daar vijf keer gebruik van gemaakt. Incidenteel wordt ook de bibliotheek als vergaderruimte verhuurd. 4. Publiciteit en media. Het Comenius Museum is in 2017 een aantal keren in de regionale en landelijke kranten besproken. In de aanloop naar de Comeniusdag zijn lokaal en regionaal berichten geplaatst. Op 26 oktober verscheen in de Gooi en Eemlander een welwillende recensie over de tentoonstelling over het werk van Jaroslav Horejc. Uit aanmeldingen en reactie blijkt dat de website goed wordt bezocht. 16

18 c. Zorg voor de collectie; museumcollectie, bibliotheek, archief 1. Museumcollectie Het Comenius Museum beschikt over een collectie museale voorwerpen van uiteenlopende aard. Onderdeel hiervan zijn de schilderijen van de familie De Geer. Deze familie heeft Comenius na zijn komst in Nederland in 1656 opgevangen en financieel ondersteund. Met leden van deze familie is in 2017 contact geweest over nader onderzoek van de collectie en mogelijkheden voor bruiklenen. Daarnaast beschikt het museum over een aantal museale voorwerpen uit de periode sinds het ontstaan van het museum in 1892 en de inrichting van het mausoleum in Een aantal originele exemplaren van boeken van Comenius zijn aan de museale collectie toegevoegd. De museale collectie is in enkele deelcollecties onderverdeeld en nagenoeg volledig ontsloten in Adlib. 2. Bibliotheek. In 2017 werd in de bibliotheek door twee medewerksters verder gewerkt aan de digitale omzetting van de verouderde inventarisatie van de boeken in de bibliotheek van het museum in het ADLIB-systeem. Deze digitalisatie zal zeker nog twee jaar in beslag nemen. Deze digitale ontsluiting van de bibliotheek past in de versterking van de kennisfunctie van het museum. Het museum heeft in 2017 enkele boeken van het Comenius Museum in Uherský Brod ontvangen. 3. Archief. Het Comenius Museum beheert haar eigen archief dat terug gaat tot de oprichting van het museum in In 2017 is door medewerkers van het museum verder gewerkt aan de digitale ontsluiting van het archief. Dankzij deze ontsluiting kon het archief geraadpleegd worden voor de voorbereidingen van de tentoonstelling Een waardige rustplaats over de tachtigjarige geschiedenis van het mausoleum en de beide publicaties over Comenius en Naarden. 4. Het Mausoleum Het mausoleum waarin zich het graf van Comenius bevindt, is integraal opgenomen en inpandig verbonden met het gebouw van het Comenius Museum. Het Comenius Mausoleum is een rijksmonument. Het Comenius Museum is een gemeentelijk monument. De voormalige Waalse kerk, waarin zich het graf van Comenius bevindt, werd tijdens het interbellum gerestaureerd en ingericht als mausoleum. De beroemde geleerde Comenius heeft de laatste 14 jaar van zijn leven in Amsterdam doorgebracht en is in Naarden begraven. Na de ontdekking van het graf van Comenius werd de inrichting van het mausoleum in de jaren 30 onder auspiciën van de samenwerkende 17

19 Tsjecho-Slowaakse en Nederlandse overheden ontworpen en uitgevoerd door een aantal Tsjechische kunstenaars. Het mausoleum werd als een bijzonder cultuurhistorisch monument erkend. Hoewel het mausoleum ook wordt gebruikt voor tal van bijeenkomsten, lezingen en concerten is een bezoek aan het graf van Comenius het hoofddoel van de talrijke individuele bezoekers of bezoekers in groepsverband. In het gastenboek is keer op keer te lezen dat bezoekers onder de indruk zijn van de unieke en spirituele lading van het interieur van het mausoleum en de zorg van de medewerkers voor de nagedachtenis van Comenius. In het jaar 2017 werd herdacht dat 80 jaar geleden het mausoleum officieel werd ingewijd. Ter gelegenheid daarvan werd een tentoonstelling en een speciale openstelling voor inwoners van Naarden georganiseerd worden en een publicatie over de geschiedenis en het ontstaan van het mausoleum uitgegeven. 5. De culturele erfenis 1. Comeniusdag De Comeniusdag 2017 vond plaats op zaterdag18 maart. Na een feestelijk ontvangst van de Tsjechische ambassadeur, mevrouw Reinišová, en de Slowaakse ambassadeur, de heer Bužek, door de burgemeester in het oude Raadhuis van Naarden werden de kransen gelegd in het mausoleum bij het graf van Comenius. Verder waren en een aantal eregasten, onder andere de directeur van het J.A.Komenský museum in Uherský Brod, de heer Vaškových en zijn collega s alsmede de directeur van het Moravisch Museum, de heer Jiri Mitacheck en enkele medewerkers. Voorafgaand aan het middagprogramma in de Grote Kerk van Naarden hebben de ambassadeurs van Tsjechië, mevrouw Reinišová, van Slowakije, de heer Bužek, en Hongarije, de heer Leko en de heer Kobza, chargé d affaires a.i. van de Republiek Polen alsmede met vertegenwoordigers van het gemeentebestuur van Gooise Meren kransen gelegd bij het standbeeld van Comenius aan de Marktstraat. 18

20 2. Comeniuslezing Tijdens het feestelijk programma in de kerk werd de jaarlijkse Comeniuslezing onder de titel Naar een nieuw denkkader in educatie: opleiden tot burgers van één wereld dit jaar verzorgd door Ir. Claire Boonstra, oprichter van Operation Education. In haar lezing stelde ze een aantal vragen aan het onderwijssysteem van vandaag en verkende zij leersystemen voor de toekomst. 3. Comeniusprijs De Comeniusprijs 2017 werd dit jaar uitgereikt aan de Britse historicus professor Jonathan Irvine Israël. Hij publiceerde over de Nederlandse geschiedenis, het tijdperk van de Verlichting, de tijd van Comenius en het Europese Jodendom. Zijn vermogen om de verschillende terreinen als economische geschiedenis en intellectuele geschiedenis te verbinden met de geschiedenis van politiek, godsdienst, maatschappij en wetenschap heeft een standaard gezet op het gebied van de geschiedschrijving over de Verlichting. Israël is als hoogleraar moderne Europese geschiedenis verbonden aan de School of Historical Studies van het Institute for Advanced Studies in Princeton (V.S). Eerder ontvingen Herman van Rompuy (2016), Geert Mak (2015), Louise Fresco (2014), Paul Schnabel (2013) en Robbert Dijkgraaf (2012) de Comeniusprijs. Het programma werd afgewisseld met prachtige muziek verzorgd door musici uit Tsjechië, Polen, Hongarije en Slowakije van het Conservatorium Maastricht. Aansluitend was er in de kerk gelegenheid om elkaar te ontmoeten tijdens de receptie die werd aangeboden door de Ambassades van Tsjechië, Slowakije, Polen en Hongarije (de Visegrad Group). Comeniusdag werd mede mogelijk gemaakt door de Comenius Leergangen, de ambassades van Tsjechië, Slowakije, Polen en Hongarije, Lindblom PR PA, gemeente Gooise Meren, Bartonova, Imprimo, Culidelight en de Stichting Comenius Museum. 4. Wetenschappelijk onderzoek en publicaties In 2017 hebben een aantal activiteiten bijgedragen aan de verspreiding van het gedachtegoed van Comenius en de naamsbekendheid van het Comenius Museum. 1. Symposium Comenius en de Lage Landen; intellectuele netwerken. Het symposium vond plaats in het gebouw van de Vrije Universiteit Amsterdam op 20 november 2017 en werd bijgewoond door een dertigtal belangstellenden. Gerenommeerde wetenschappers bespraken aspecten van het fenomeen van de intellectuele netwerken ten tijde van Comenius. 19

21 De tijd waarin Comenius leefde, werd in hoge mate bepaald door godsdienstoorlogen en conflicten tussen de opkomende nationale staten. Opgeleid als protestants theoloog ontwikkelde hij zich tot een pedagoog en politiek denker die probeerde de confessionele en nationale tegenstellingen van zijn tijd te overstijgen. Comenius zag zich in 1628 gedwongen om zijn katholiek geworden vaderland Tsjechië te verlaten. Na gewerkt te hebben in Polen, Engeland, Zweden en Hongarije kwam hij in 1656 aan in Amsterdam waar hij tot zijn dood in 1670 zou blijven. Daar kwam Comenius in contact met vele Nederlandse geleerden en maakte hij naam met zijn onderwijskundige ideeën en revolutionaire schoolboeken. Zijn wens om iedereen alles allesomvattend te willen onderwijzen, bracht hem ook op het vraagstuk van de samenhang van alles. In Amsterdam kon hij zijn internationale netwerk onderhouden. Comenius was als bisschop in ballingschap belast met het toezicht op studenten van zijn kerk die noodgedwongen in het buitenland studeerden. Waarom kozen deze studenten voor de Nederlanden? Dit symposium belichtten van de Nederlandse religieuze cultuur van de 17e eeuw, het klimaat waarin de studenten hun studie volgden en in hoeverre de ideeën van Comenius aansloten bij zijn nieuwe omgeving. Sprekers waren: dr. Henri A. Krop, Erasmus Universiteit Rotterdam; prof. dr. Mirjam P.A. de Baar, hoogleraar Cultuurgeschiedenis van het christendom in de vroegmoderne tijd, Universiteit Leiden; dr. Jo Spaans, universitair hoofddocent Religiewetenschap, Universiteit Utrecht; dr. Leo van Santen, germanist en historicus s-gravenhage; dr. John Exalto, universitair docent Historische pedagogiek, Vrije Universiteit Amsterdam; prof. dr. J.A. (Han) van Ruler, hoogleraar intellectuele geschiedenis van renaissance en barok, Erasmus Universiteit Rotterdam; prof. dr. Henk E.S Woldring, emeritus hoogleraar politieke filosofie, Vrije Universiteit. 2. Jan Amos Comenius, Angelus Pacis; hertaling door prof dr. H.E.S. Woldring. Dit bijzondere boek is door Comenius geschreven als een soort pamflet teneinde de onderhandelingen ter beëindiging van de Spaanse successieoorlog te bespoedigen en tevens een oproep om voortaan geen oorlog meer te voeren. De oorlog werd met de vrede van Breda (1667) beëindigd. De uitgave van het boek werd mede mogelijk gemaakt dankzij financiële bijdragen van de gemeente Breda en de heemkundekring De Spaanse Brabander. De presentatie van het eerst exemplaar van het boek Engel des vredes (Angelus Pacis) vond plaats op 7 september in het Breda s Museum en werd omlijst met een lezing van prof. dr. Woldring en drs. P. van der Steenoven over de onderhandelingen in Breda in het jaar H. van der Linde, M. Vaskovych; Comenius and Naarden in: Comenius, Journal of Euro-American Civilisation 4, 2017;1 Op uitnodiging van het Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift Comenius, Journal of Euro-American civilisation schreven de beide directeuren van het Comenius Museum in Naarden en Uhersky Brod het artikel Comenius and Naarden. Dit artikel verscheen in het eerste nummer van de jaargang In het artikel wordt de zoektocht naar het graf van 20

22 Comenius beschreven en de relaties die zich daarna ontwikkelden tussen Tsjechië en Nederland rondom de laatste rustplaats van Comenius tot een vruchtbare samenwerking tussen de musea in Naarden en Uhersky Brod. 4. J. Henneman, P Goedhart en H. van der Linde; Comenius en Naarden; Mede naar aanleiding van het tachtigjarige jubileum van het mausoleum is de publicatie Comenius en Naarden uitgegeven. Het boek is een aanvulling en uitbreiding op het bovenstaande artikel. Daarnaast bevat het boek uitspraken van relevante vertegenwoordigers van de Tsjechische en Nederlandse overheden over het belang van Comenius Mausoleum. Het boek is in het Tsjechisch en Nederlands uitgegeven. 5. Prof.dr.H. E.S. Woldring Het leven en werk van Comenius, lezingen voor het HOVO In het kader van Hoger Onderwijs voor Ouderen is door prof dr. H.E.S. Woldring een lezingenreeks over het leven en werk van Jan Amos Comenius buiten het Comenius Museum verzorgd. 6. H. van der Linde, Eine würdige Ruhestätte; das Comenius-Mausoleum in Naarden. Een lezing over het Comenius Mausoleum en haar geschiedenis bij de gelegenheid van het symposium Kunst und Kultur; Wissenschaftliche und künstlerische Beiträge zu Johann Amos Comenius ( ) und seiner Zeit September 2017 in Alfter georganiseerd door de Deutsche Comenius Gesellschaft. 21

23 5. Aantal bezoekers Comenius Museum, Mausoleum en Comeniusdag ( ) Jaar Bezoek Museum Mausoleum Volwassenen Groepen Senioren MK, CJP Studenten/ Kinderen Gratis/ vriend Extra bezoek Fotofestival OFF fotofestival Comeniusdag Totaal bereik Dankzij de interne registratie en het gastenboek heeft het museum enig inzicht in aantal, nationaliteit en tevredenheid van de bezoekers. Wat niet gemeten is, is het bereik van de website, het aantal deelnemers aan lezingen en symposia buiten het museum en het aantal lezers van publicaties die door of onder auspiciën van het Comenius Museum zijn uitgegeven. Een belangrijk feit is dat het museum steeds meer landelijke bekendheid krijgt, mede door de Comeniusdagen met de jaarlijkse lezing en de Comeniusprijsuitreiking. In de tabel zien we een lichte daling van het totaal aantal bezoekers. Gedeeltelijk is dit te verklaren uit een trend dat bezoek aan kleinere musea over het algemeen af lijkt te nemen. Voor het jaar 2017 laat dit verschijnsel zich eveneens verklaren door de eerder genoemde onvoorziene uitval van de grote tentoonstelling Via Lucis, ter nagedachtenis aan de Tsjechische kunstenaar, designer en architect, Bořek Šípek en de eveneens onvoorziene langdurige ziekte van onze bureaumedewerkster. Deze samenloop van omstandigheden had tot gevolg dat niet maximaal kon worden ingezet op publiciteit. 22

24 6. Interne organisatie 1. Algemeen bestuur Het Algemeen bestuur is in 2017 maandelijks bij elkaar gekomen. De samenstelling van het Algemeen bestuur was als volgt: Hans van Oostveen voorzitter Henk Woldring vice -voorzitter Helena Verhoef secretaris Harry Rörik penningmeester Saskia Sap lid Veronica Smelt lid Maarten Schröder lid Vladimir Hobrlant lid Alexander Overdiep aftredend lid Jan Landsaat aankomend bestuurslid 1. Activiteiten Algemeen bestuur Het bestuur houdt zich bezig met het museale beleid, het financiële beleid en personeelsbeleid, het interne overleg in het museum, het zorgdragen voor het uitvoeren van het jaarprogramma, het overleg met gemeentelijke en regionale organisaties en de Rijksvastgoedorganisatie. Verder draagt het bestuur verantwoordelijkheid voor de contacten met de Tsjechische Ambassade in Den Haag en de Nederlandse Ambassade in Praag, de Ministeries van Cultuur en Onderwijs van de Tsjechische Republiek en de partnermusea van Muzeum J.A. Komenský in Uherský Brod en het Nationaal Pedagogisch Museum J.A. Komenský in Praag. Bij de Algemeen Bestuurs- vergaderingen zijn doorgaans de directeur, de bureaumedewerker en een vrijwilligers aanwezig. Zaken die in 2017 aan de orde zijn geweest naast de reguliere agenda: het aanvullen van het nieuwe Huishoudelijk Reglement; het Jaarverslag 2016; Begroting 2017; Financieel Jaarverslag 2016; Plan Fondsenwerving. Vertegenwoordigers van het bestuur en de directie hebben de Stichting Comenius Museum vertegenwoordigd in contacten en overlegsituaties met de burgemeester en ambtenaren van de nieuwe gemeente Gooise Meren, het overleg met het Ministerie van Cultuur in Tsjechië en de contacten met de Tsjechische, Slowaakse, Poolse en Hongaarse ambassades in Den Haag. 2. Strategische notitie ministerie van Cultuur Het bestuur heeft eind jaar 2017 kennis genomen van een belangrijk document van het Tsjechische Ministerie van Cultuur over het beleid van de Tsjechische overheid tot het jaar 2020 ten aanzien van het financieel en inhoudelijke samenwerking met de partners van het Comenius Museum en Mausoleum in Naarden. Hierin werd o.a. een plan voor de realisatie van een nieuwe vaste tentoonstelling over werk en leven van Comenius aangekondigd, samen met een financiële onderbouwing door de Tsjechische overheid. De nieuwe vaste tentoonstelling zal gerealiseerd worden onder leiding van ons partner museum, namelijk het Museum van J.A. Komenský in Uherský Brod. Daarnaast worden een aantal gezamenlijk 23

25 tentoonstellingen en gezamenlijke internationale symposia in Naarden gepland. Naar aanleiding daarvan werd eind 2017 een officiële Tsjechisch Nederlandse werkgroep ingesteld, om deze gezamenlijke doelen tot het jaar 2020 te kunnen realiseren. 2. Raad van Advies Conform artikel 9 van de Statuten van de Stichting Comenius Museum, dat het instellen van een Raad van Advies mogelijk maakt, heeft het bestuur de organisatie van de Raad van Advies en de bestaande taken en bevoegdheden in het Huishoudelijk reglement vastgelegd. De voorzitter is onafhankelijk en bekleedt geen functie in het bestuur. De Raad regelt zelf haar secretariaat. De Raad adviseert het bestuur gevraagd en ongevraagd over uiteenlopende zaken van belang voor het Museum. Daarnaast dragen individuele leden van de Raad door lezingen en publicaties actief bij aan het uitdragen van het gedachtegoed van Comenius. 1. Leden van RvA Drs. Maud Arkesteijn- Van Willigen; voorzitter; gastconservator Drs. Kees Mercks; lid, gepensioneerd medewerker van het UvA, Slavisch Instituut, topvertaler Tsjechische literatuur; Prof. Dr. Bruno Naarden; lid, Emeritus hoogleraar Russische taal en cultuur UvA; 17 e eeuw Drs. Tijs van Ruiten; lid, directeur Nationaal Onderwijs Museum in Dordrecht, museale kennis, collecties; Prof. Dr. Els Ruisendaal; lid, hoogleraar taalkunde Europese universiteit Nederland en België, uitgever; Prof. Dr. Leendert Groenendijk; lid, emeritus hoogleraar historische pedagogiek VU Prof. dr. Ton Notten; lid, wetenschapper en publicist, emeritus professor Sociale agogiek Vrije Universiteit Brussel en emeritus docent Hoge school Rotterdam Drs. Jan Henneman; lid; voormalige Nederlandse ambassadeur in Tsjechië Drs. P. Goedhart; lid; financieel adviseur, schrijver en kenner van Tsjechië. Dr. Martine Delfos: lid, klinisch psychologe, is in het jaar 2017 afgetreden. 2. Expertgroep Enkele leden van de Raad van Advies zijn op grond van hun expertise gevraagd deel te nemen aan de expertgroep voor de voorbereiding van de tentoonstelling over Comenius en de geschiedenis van Tsjechoslowakije welke in 2018 in het Comenius Museum getoond zal worden. De leden van deze expertgroep onder voorzitterschap van de directeur waren: Drs. Maud Arkesteijn Drs. Kees Mercks Prof. Dr. Bruno Naarden Drs. Jan Henneman Drs. Pieter Goedhart Drs. Ingeborg Kriegsman Drs. Helena Verhoef Agneau van Geloven. 24

26 3. Directie. De heer drs. Hans van der Linde, directeur van het Comenius Museum wordt door het bestuur als één van de belangrijke krachten voor het museum beschouwd. Dit ondanks het feit dat hij slechts in deeltijd (0,5 fte) werkt voor het museum. Zijn taken zijn o.a.: het voorbereiden van het beleid van het bestuur, behoud en beheer van het museum en mausoleum, contacten met andere museale instellingen, het inhoudelijk samenstellen en organiseren van tentoonstellingen, het organiseren van lezingen en andere activiteiten, het ontwikkelen van educatieve activiteiten, zorg dragen voor de externe communicatie, het uitbreiden van sponsoractiviteiten en het leiding geven aan de organisatie van het museum en de vrijwilligersgroep. 4. Kantoor 1. Bureaumedewerkster. Mevrouw Maria Krutzen werkt als vaste administratief medewerkster voor 18 uur per week. Zij is verantwoordelijk voor de administratieve taken van het museum en voor de website. 2. Ondersteuning administratie Mevrouw Ineke Pufflijk ondersteunt de financiële administratie van het museum als vrijwilliger. 3. Kantooroverleg. Hans van der Linde Directeur Maria Krutzen Bureaumedewerkster Mevrouw Ineke Pufflijk Vrijwilliger administratie Gerrie Brok Coördinator Vrijwilligers Helena Verhoef Secretaris van het bestuur Het Kantooroverleg in 2017 vond maandelijks plaats. De leden zorgen samen voor de coördinatie van de dagelijkse taken binnen het museum/mausoleum en de voorbereiding van de diverse vraagstukken aan het bestuur. Tevens zorgt het Kantooroverleg voor de interne uitwisseling van informatie, met behulp van het maandelijkse infoblad Comenius Intern dat naar alle betrokkenen van het museum wordt gestuurd. 4. Vrijwilligers en werkgroepen Het museum worden de uitvoerende taken gedragen door een vaste groep van ruim 30 vrijwilligers die trouw en met veel inzet en enthousiasme onder leiding van de directeur zorgen voor de dagelijkse gang van zaken in het museum. In het jaar 2017 zijn geen vrijwilligers gestopt, en zijn enkele nieuwe vrijwilligers gestart. Mevrouw Gerrie Brok is in het jaar 2017 opnieuw tot coördinator van de vrijwilligersgroep benoemd. Als vice-coördinator is mevrouw Tineke van den Born herbenoemd. De coördinator en vice-coördinator worden voor 1 jaar benoemd en kunnen daarna herbenoemd worden. Zij zorgen voor de sollicitaties en het inwerken van nieuwe vrijwilligers, voor de voorbereiding van de vrijwilligersvergaderingen, de coördinatie van de taken en andere gezamenlijke activiteiten van de vrijwilligers. Ze zijn het eerste aanspreekpunt voor de vrijwilligers, naast de directeur. 25

27 De groep vrijwilligers heeft een keer per twee maanden een gezamenlijk overleg. Zij regelden zelf hun rooster, hebben een eigen overlegstructuur en werken nauw samen met de directeur en het bestuur. De vrijwilligers hebben één of meerdere vaste taken in het museum en werken samen in de verschillende werkgroepen. De werkgroepen zijn georganiseerd rondom de dagelijkse gang van zaken zoals baliedienst, gastvrouwen, programmering, publiciteit, archivering en depot. Naast de vrijwilligers zijn ook de directeur, het secretariaat en bestuursleden in de werkgroepen betrokken. In de werkgroepen helpen de vrijwilligers het jaarprogramma en de nieuwe initiatieven in het museum verder te ontwikkelen. 1. Werkgroep Balie. De baliemedewerkers zorgden voor het openen en sluiten van het museum, de ontvangst van bezoekers en het geven van informatie. Het maken van de maandelijkse roosters voor de baliediensten is een speerpunt in de organisatie van het museum omdat het dagelijks open zijn van het museum, ook tijdens de feestdagen, garandeert. Dankzij de vaste groep van vrijwilligers lukte het opnieuw om in het jaar 2017 zonder problemen het museum voor het publiek open te houden. 2. Werkgroep Tentoonstellingen. De werkgroep tentoonstellingen werkt onder leiding van de directeur. De werkgroep heeft in 2017 opnieuw een bijdrage verleend bij de voorbereidingen van vijf grote tentoonstellingen en is nagenoeg het hele jaar bezig met het voorbereiden van de komende tentoonstellingen. 3. Werkgroep Techniek. In het jaar 2017 heeft het technische team opnieuw gezorgd voor het goed laten functioneren van de technische voorzieningen in het museum en het mausoleum. Het team is voor het museum onmisbaar bij de technische voorbereiding en uitvoering van tentoonstellingen, licht, verwarming, technische apparatuur, vochtregulatie etc. 4. Werkgroep rondleidingen. Deze werkgroep zorgt voor Nederlandstalige, Tsjechische, Engelse en Duitse rondleidingen voor groepen bezoekers. 5. Werkgroep Gastvrouwen. De gastvrouwen zorgden samen voor ontvangst van de gasten tijdens de openingen van tentoonstellingen en andere officiële gelegenheden in het museum. Ze zorgden, indien nodig, voor koffie, drankjes en hapjes. 26

28 6. Redactie Comenius Bulletin. De redactie geeft tenminste twee keer per jaar een digitale versie van het Comenius Bulletin uit. Via het Comenius Bulletin werden ook in 2017 de Vrienden van het museum en andere belangstellenden over de komende programma s en acties van het museum op de hoogte gehouden van bestuurszaken en biedt achtergrondinformatie over Comenius. 7. Werkgroep Collectieregistratie. Deze werkgroep is in 2017 verder bezig geweest met van de registratie van de collectie en het archief met behulp van het digitale Adlib programma. 8. Werkgroep Bibliotheekregistratie Deze werkgroep heeft in 2017 een belangrijk deel van de bibliotheek collectie ontsloten via het programma Adlib. 5. Activiteiten voor vrijwilligers en interne scholing Het bestuur en directeur zijn zich bewust van het feit dat de hele organisatie van het museum, die vooral steunt op de vrijwilligers, alleen goed en professioneel kan draaien door een goede samenwerking tussen alle betrokkenen. Naast alle werkcontacten werd in het jaar 2017 enkele keren collegiaal contact en interne scholing voor de vrijwilligers georganiseerd. 1. Vrijwilligersdag Het Comenius Museum wordt gedragen in zijn dagelijkse exploitatie, bij het realiseren van tentoonstellingen en alle andere activiteiten door een groep van ruim 30 vrijwilligers. Als dank voor hun grote bijdrage en als moment van teambilding werd op 21 september door de Stichting de jaarlijkse Vrijwilligers dag georganiseerd. 2. Kerstborrel Op 8 december werd de jaarlijkse Kerstborrel voor alle vrijwilligers georganiseerd. Hierbij werd met een glas wijn het afgelopen jaar door de voorzitter en de directeur geëvalueerd. De vrijwilligers, die zich een rond aantal jaren voor het museum hebben ingezet, werden in het zonnetje gezet. 3. Interne Scholing Interne training nieuwe rondleiders Comenius Museum; door directeur Hans van der Linde. Een reeks van vier bijeenkomsten met praktijkoefeningen. Interne training werkgroep Educatie; door directeur Hans van der Linde Een reeks van vier bijeenkomsten met praktijkoefeningen 27

29 6. Organisatie Comeniusdag 1. Comité Comeniusdag Het comité organiseert de jaarlijkse herdenkingsdag van Comenius in Naarden met het besloten ochtendprogramma met ontvangst op het stadhuis, kranslegging in het mausoleum en lunch voor genodigden alsmede het openbare middagprogramma met kranslegging bij het standbeeld voor de Grote Kerk en de Comeniuslezing, het muzikale programma en de uitreiking van de Comeniusprijs in de Grote Kerk. De leden: Hans v.d. Linde lid Saskia Sap lid Veronica Smelt lid Maarten Schröder lid Petra Smeenk lid Bert Tielemans Adviseur Pr en Communicatie (op afroep) 2. Jury Comeniusprijs De Comeniusprijs wordt jaarlijks toegekend aan een persoon, die een bijzondere bijdrage heeft geleverd in de geest van Comenius op een of meer van de werkterreinen waar Comenius zelf actief was: onderwijs en educatie, religie en zingeving en politiek en samenleving. De Comeniusprijs werd zeven jaar geleden ingesteld door de Stichting Comenius Museum met als doel de nagedachtenis van Comenius aan het brede Nederlandse publiek presenteren. De jury draagt kandidaten voor aan het bestuur van de Stichting Comenius Museum. De voordracht van de jury wordt na bevestiging door het bestuur onderbouwd in de Laudatio die op de Comeniusdag door de voorzitter van de jury wordt uitgesproken. In 2017 trad volgens het Huishoudelijk Reglement de voorzitter, de heer Leibbrandt af. Sinds medio 2017 bestaat de jury uit de volgende leden: Prof. Mr D.D. Breimer: voorzitter; onder meer oud Rector Magnificus Universiteit Leiden, Voorzitter Raad van Toezicht Rijksmuseum Boerhaave en van het Taalmuseum Leiden 28

30 L. E. H. Vredevoogd; lid; onder meer oud voorzitter College van Bestuur Universiteit Leiden. O.M.B. Fles; lid; onder meer wethouder gemeente Enschede, lid v.h. College toezicht Sociale Verzekeringen Prof. Mr Job Cohen: lid; onder meer oud-burgemeester van Amsterdam en oudstaatssecretaris van Onderwijs en van Justitie. Drs. J. J. Tj. van den Hul-Omta: lid; onder meer oud-lid Eerste Kamer en oud Voorzitter Verus (voorheen Besturenraad Chr. Onderwijs), lid Raad van Toezicht Stichting Christelijk Onderwijs Haaglanden Veronica Smelt-Verheul: lid; onder meer Algemeen Bestuurslid Stichting Comenius Museum drs. Helena Verhoef: ambtelijk secretaris van de jury; onder meer secretaris Stichting Comenius Museum. 7. Samenwerking met de andere partners en organisaties. 1. Internationale samenwerking. Stichting Comenius Museum onderhoudt goede contacten met organisaties in enkele landen waar Comenius tijdens zijn leven verbleef zoals Duitsland, Tsjechië, Slowakije, Polen en Hongarije maar ook in landen waar hij ook wordt geëerd zoals in Amerika. Deze contacten leiden tot uitwisseling van informatie, uitbreiding van het collegiale netwerk en samenwerking in de totstandkoming van projecten en producten 1. Tsjechische ambassade in Den Haag. Hare excellentie mevrouw Reinisová, ambassadeur van de Tsjechische Republiek heeft de Comeniusdag 2017 bijgewoond en was bij de opening van de enkele tentoonstellingen aanwezig. 2. Ministerie van Cultuur in Praag. In begin 2016 vond een uitgebreid schriftelijk overleg plaats tussen de Stichting Comenius Museum en het Ministerie over aanvullingen van het Mutual Co-operation Agreement. Op het eind van het jaar 2017 heeft Ministerie van Cultuur een beleidsnota aan het bestuur gestuurd met de plannen van de Tsjechische overheid voor de financiële en inhoudelijke bijdrage aan het Comenius Museum in Naarden. Het meest belangrijk item is de realisatie van de nieuwe vaste tentoonstelling in het 2020, die onder leiding van het partnermuseum in Uherský Brod gerealiseerd zal worden. 3. Museum J.A. Komenský Uherský Brod. De goed lopende partnercontacten met het museum in Uherský Brod werden in het jaar 2017 verder voortgezet. Het museum in Uherský Brod zorgt al jarenlang, in opdracht van het Tsjechische Ministerie van Cultuur en namens de Tsjechische regering, voor de financiële subsidie aan het museum en levert ook een bijdrage aan het jaarlijkse programma door middel van uitwisseling van tentoonstellingen. M. Vaškových, P. Zemek en L. Urbanková zijn in 2017 op werkbezoek naar het Comenius Museum gekomen, waarbij een aantal samenwerkingsaspecten nader zijn besproken. 29

31 Beide musea hebben samengewerkt aan de voorbereidingen van twee tentoonstellingen Unitas Fratrum en de tentoonstelling Jaroslav Horejc- De Praagse meester van de art deco. Een delegatie van het museum in Uherský Brod heeft de Comeniusdag 2017 in Naarden bijgewoond. 4. Nationaal Pedagogisch Museum J.A. Komenský in Praag. De langdurige collegiale samenwerking met het Nationaal Pedagogisch Museum J.A. Komenský in Praag heeft ertoe bijgedragen dat bij het onverwachts wegvallen van een geplande tentoonstelling in het Comenius Museum snel de tentoonstelling Education for All. The legacy of J.A. Comenius to the world kon worden gerealiseerd. 5. Tsjechisch Centrum. In 2017 heeft het Tsjechisch Centrum regelmatig aankondigingen van tentoonstellingen en andere acties van het Comenius Museum in Naarden gepubliceerd. Het Tsjechisch Centrum was betrokken bij de herdenkingsactiviteiten rondom het tachtigjarige jubileum van het Comenius Mausoleum. Het Tsjechisch was tevens betrokken bij de voorbereidingen voor de nieuwe tentoonstelling in het Comenius Museum over de herdenking in 2018 van het onstaan van Tsjechoslowakije. 6. Slowaakse ambassade De Slowaakse ambassadeur, de heer Bužek, heeft deelgenomen aan de Comeniusdag 2017 en was aanwezig bij enkele openingen van tentoonstellingen. 7. Poolse en Hongaarse ambassade De Poolse en Hongaarse ambassadeurs hebben deelgenomen aan de Comeniusdag Beide ambassades hebben, als leden van Visegrad groep, gezorgd voor de muzikale ondersteuning en de receptie van deze dag. 2. Nationale en regionale partners 1. Landelijke Open Monumentendag Het museum heeft meegedaan met de Monumentendagen 2017 met een speciaal rondleidingprogramma. 2. Nationale Museum weekend. Het museum heeft meegedaan met het Nationale Museumweekend 2017 met een speciaal rondleidingprogramma. 3. Bibliotheca Philosophica Hermetica In het jaar 2017 zijn de contacten met deze Ritman bibliotheek in Amsterdam versterkt in gesprekken door de directeur, de vice voorzitter en de voorzitter van de Raad van Advies. Zo is gesproken over de wenselijkheid van een content-partnerschap over en weer. 30

32 4. Gemeente Gooise Meren De burgemeester van Gooise Meren de heer Ter Heegde heeft tijdens de Comeniusdag 2017 een aantal gasten in het historische stadhuis van Naarden ontvangen. Gedurende het jaar heeft de directeur Hans van der Linde een aantal overleggen met de gemeentelijke ambtenaren van Cultuur gevoerd. 5. Culturele organisaties in Naarden Het Comenius Museum heeft deelgenomen aan de voorbereidingen voor de tweede editie van de Nacht van Naarden die in 2018 zal plaats vinden. De Nacht van Naarden, een gratis publieksevenement waarbij de Naardense instellingen hun deuren openen voor het publiek, is begonnen als een initiatief van het Comenius Museum, De Grote Kerk, het Vestingmuseum en het Weegschaal Museum. 6. Vrienden van Comenius. Het museum heeft ruim 100 Vrienden van het Museum. Onder Vrienden van het Museum worden verstaan: donateurs die voor minimaal 1 jaar doneren aan het Museum. Daarvoor ontvangen ze een aantal voorrechten, zoals gratis toegang met één introducé, 10% korting op artikelen uit de museumwinkel, uitnodigingen voor openingen en het Comenius Bulletin. Het aantal Vrienden van het museum is in het jaar 2017 stabiel gebleven. 8. Huisvesting, veiligheid en financiën. 1. Huisvesting Het Comenius Museum en Mausoleum is gevestigd aan de Kloosterstraat 33. Het museum begon in 1892 met een tentoonstelling in het oude stadhuis van Naarden, verhuisde in de jaren 20 van de vorige eeuw naar de Turfpoortstraat om in 1992 te verhuizen naar het pand naast het mausoleum. Het mausoleum is toen inpandig verbonden met het museum. Het museum beschikt over een vaste tentoonstelling en drie ruimten waarin tijdelijke tentoonstellingen worden georganiseerd. Het mausoleum is primair bedoeld voor hen die het graf van Comenius willen bezoeken. Daarnaast wordt de ruimte van het mausoleum gebruikt voor tal van bijeenkomsten, lezingen en concerten. In het gastenboek is keer op keer te lezen dat bezoekers onder de indruk zijn van de unieke en spirituele lading van het interieur van het mausoleum en de zorg van de medewerkers voor de nagedachtenis van Comenius. In het mausoleum is een lift die toegang biedt tot de eerste en tweede verdieping van het museum voor personen die slecht ter been zijn. 31